De restauratie van de Martinikerk
Gabe Skroar
nadert haar voltooiing,
Martinytder
maar
KRIS KRAS door Nederland
Fan (Te
M -f WB
si Li
moet het orgel blijven zwijgen?
üs hjoed
to sizzen
Wisjinsky stelt teleur
„Zoals het klokje thuis
tikt, tikt het nergens”
(GEZINSWEEK)
Streekblad voor West- en Zuidwest Friesland
Uitgave van Drukkerij Fa. A. J. OSINGA - Bol sward
Hwat hat
I
Tq. de J.
No. 83
48e Jaargang
Dinsdag 21 October 1952
Bolswards Nieuwsblad
Kingma’s Bank te Bolsward.
PIET.
/sk wie. Men wurkc
tabellen cn Dütske noarmen,
!n. Men
‘an it hea
Earst dwaen en dan tocht,
Hat mannichien yn ’t Itfen brocht.
Als drukke wildebras
Leerde ik die woorden spellen.
En moeder ging vertellen,
Dat het thuis steeds ’t lieflijkst was.
Door ouderwarmte rtjk,
Was 't leven m^j een pretje;
’k Dacht ’s avonds op m(jn bedje,
De bloemspreuk heeft gelijk.
Dorstend naar levensbuit,
Meende ik, in 't weten helder,
De klokjes tikten elders,
Toch wel zo mooi en luid.>
’k Heb menige tik gehoord,
Ze zong in uitziend hopen,
Een gulden wereld open,
Die kort en vaag bekoort.
Hoop is een wind die draalt,
En telkens staan er strikken;
'k V.oelde alle klokken tikken
Overal oven saai.
Dit heeft me iets geleerd,
Hoe verder weg, hoe kouder;
De kindervreugd bij de ouders,
Wordt, groot, ’t best gewaardeerd.
En levens grootst gewin,
Btf 't lot vaak wreed en nukkig,
Is elkeen biy gelukkig,
Harmonisch huisgezin.
Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Redactie en Administratie:
Marktstraat 13 - Bolsward
Telefoon 451 (K 5157)
ïkc
tge-
fan
gevonden zouden kunnen worden, weer
:baar te maken).
Korea.
Tegelijkertijd kwam een rapport van het
commando der Ver. Naties in de' Assem1-
blée binnen: De UNO-strydkrachten In Ko
rea staan tegenover een mlllloen man
(hoofdzakeiyk Chinezen), die In de diepte
zfjn opgesteld en over een luchtmacht van
2000 vliegtuigen, het merendeel straal-
vliegtuigen, beschikken.
De troepen zjjn goed voorzien van artil
lerie en tanks en andere zware uitrusting.
De vliegtuigen hebben hun bases In Mant-
sjoerfje, van waar ztf de vliegtuigen van
de UNO, die boven Korea opereren, aan
vallen. zy worden gevlogen door kundige
piloten.
1000 gulden voor 1000 jaar. De gemeente
raad van Mulden heeft een subsidie ui toe
trokken van 1000 gulden voor de feesten,
die 23, 24 en 25 Juli 1953 ter gelegenheid
van het 1000-jarlg bestaan in de stad wor
den gehouden.
Moor Zohdagsruat govnuigd. De St. Geref,
In de Tweede Kamer dringen er op aan,
dat de regering vllegfeesten, motorwcd-
strtjden en wlelercrlteiia op de weg op Zon
dag verbiedt en het aantal treinen op die
dag vermindert. Deze fractie betreurt ook,
dat do vergadering van de Hoge Autoriteit
van de Europese Gemeenschap voor Kolen
en Staal op Zondag werd geopend.
Er heerst een pessimistische stemming In
de Algemene Vergadering van de Verenig
de Naties. Andrei Wisjinsky, de Russische
minister van Buitenlandse Zaken, heeft Za
terdag een uit zeven punten bestaand
„vredesvoorstel" ingediend, dat volgens
alle nlet-communlstische waarnemers „te
leurstellend” is en de Philippijnse afge
vaardigde Romulo de opmerking ontlokte
„Het oude liedje”.
De Èoofdlijnen van dit voorstel liepen pa
rallel met het Vrijdag ingediende Poolse
vredesplan, dat aanvaarding van de com
munistische éisen als voorwaarde stelt
voor beëindiging van de'Koreaanse oor
log.
Volgens de meeste gedelegeerden zou met
dit alles de deur zijn toegeslagen voor elk
mogelijk compromis over Korea, of Rus
land zou na de Amerikaanse presidents-
verkiezingen| met een verrassend nieuw
voorstel moeten komen.
Nieuws van Schokland. Op Schokland is ’t
blijkbaar nog volop zomer. Wtant een eend
heeft het gepresteerd om zes eieren uit te
broeden en sinds dat ogenblik proberen
daar zes jonge eendjes de levenskunst
machtig te worden. Wel een beetje laat in
het jaar, maar wie weet, redden deze
jonge eendjes het ook nog.
Steenwfjk gaat koken op aardgas. Vandaag
wordt te Steenwyk begonnen met het om
bouwen van de gastoestellen, zodat de
huisvrouwen op aardgas kunnen gaan ko
ken. De stad is in zeven sectoren verdeeld
en elke week zal een deel aan de beurt
komen. In totaal worden In Steenwyk ruim
drieduizend gastoestellen omgebouwd;" dit
is nodig omdat het aardgas by verbran
ding tweemaal zoveel warmte geeft als
kolengas.
De bruid zei „neon”. *In de Arnhemse
trouwzaal heeft zich een niet alledaags
voorval afgespoeld, toen een in hat wit ge
tooid bruidje op de bekende vraag van de
ambtenaar van de burgeriyke stand of zy
de man, die aanhaar zyde stond tot echt
genoot wilde nemen, beantwoordde met ’n
ferm „neen”. Vanzelfsprekend ontstond
grote consternatie onder de belangstellen
den! in de trouwzaal. De bruidegom begreep
er niets van, evenmin als de anderen en
hy stelde zich tegen dit „neen” resoluut te
weer. Maar het bleek, dat de familie van
de bruid zich tegen dit huweiyk verzette.
Er kwamen zelfs twee politiemannen ten
tonele om de bruid in de beschermende
sfeer van het ouderlijk huis terug te bren
gen, in plaats dat de bruidsmeisjes de ge
lukkige bruid huiswaarts voerden. De
ambtenaar van de burgeriyke stand hield
zyn rede over „het pad vol rozen, met hier
en daar een enkel doorntje” in petto, voor
het volgende paar, dat meer trouwlust
toonde.
Ballon van Boesman terecht. De ballon,
waarmede de heer J. Boesman uit Den
Haag in de afgelopen week te Dublin in
Eire heeft gedemonstreerd, on die na de
vlucht door onbekenden van zyn anker
plaats schynt te zijn losgemaakt, zodat hy
onbemand op drift sloeg, is, vrywel geheel
leeggelopen, teruggevonden |n een veld
ten Zuiden van Dublin,
wij Uw gave gctrne tegemoet, gestort
op girono. 90793, eventueel per post
wissel, t.n.v. de Commissie Restauratie
Orgel St. Martini, Bolsward, of op de
bankrekening van de Commisste bij de
Amsterdamse Bank te Bolswara of
„Het orgel in de Martinikerk is wijd en zijd
peroema,” aldus genoemde folder.
Nederland.
goune mear
tlkpriis is fan
:wur-
dich is, mar it moat rationeel dien wurde.
Dit kan niet en dit mag niet. Wij zijn ervan
overtuigd, dat zeer veel vrienden van Bols
ward in het algemeen en van de Martinikerk
in het bijzonder, dit met ons eens zijn. Dit is
dan ook de reden, dat wij met vrijmoedig
heid een beroep op Uw steun en offervaar
digheid menen te mogen en te moeten doen.
Meent U, dat het orgel in de Martini
niet mag blijven zwijgen, maar straks,
wanneer de restauratie voltooid zal zijn,
deel dient te hebben aan de vertolking
van ons aller dankbaarheid, dan zien
Een stijf antieke lyst,
Gebloemde letters krullen,
Die mijn gedachten vullen,
Jeugdbeeld, dat teer herryst.
De Valera terug. De Ierse president
Eamon de Valera zal vandaag uit het oog-
lydersziekenhuis te Utrecht vertrekken en
terugkeren naar Ierland. Verwacht wordt,
dat de verbetering van zyn gezichtsvermo
gen vooruit zal gaan. Een periode van rust
biyft nodig.
Helft van loon verzwegen. De 31-jarige
chauffeur R. M., die de helft van liet in
komen van zijn vrouw verzweeg, ten einde
geen navordering der belasting te krijgen,
werd Vrydag veroordeeld tot 14 dagen voor-
waardeiyk en f50 boete.
Ds L. Bonga overleden. Vrydagmorgen is
Ds L. Bonga, Doopsgez. predikant te Leeu
warden, na een ziekte van slechts enkele
weken, in het Dlaconessenhuls overle
den.
nou jierliks hünderten en jitteris hünderten
meunsters ündersocht. Undi
Féfoerbureau en de Lanboufoarljochting
wurde de hiele provinsje troch gollen kuil-
bulten ündersocht, wylst it droege gers da-
liks al dizze selde kant ütgien is. Sadwaende
witte wy nou folie en folie mear fan de
krekte gearstalling 'fan it rüchfoer en kin-
ne dus mei de birekkens folie tichter oan de
eigen praktyk komme. Ek de noarmen fan
hwat in kou noadich hat, binne aloan krek-
ter makke en Wide rekken mei leeftiid, liters
molkc, fetgehalte, al as net kalfwêzen, ia
mei cltse fariaesie, Dcrneist hat men in fiks
tal boeren ré foun om troch stalfoerkon-
tróle yn de praktyk al dizze dingen jitteris
to hiffcjen.
Op dizze buorkerijen wurde de Jeften hea en
kuil earst woegen likegoed as de kuorkes
Mogen wij U bij voorbaat heel hartelijk dan
ken voor Uw medeleven met het wel en wee
van Bolswards Orgels?”
Aldus de Orgelcommissie van de Ned. Her
vormde Gemeente te Bolsward.
Wij behoeven er geen woord aan toe te
voegen. Deze oproep spreekt voor zichzelf.
Alleen deze vraag: Heeft U al iets voor dit
doel afgezonderd?
Bij informatie blijkt ons dat er regelmatig
girostortingen worden gedaan. Bedragen van
f 5.f 10.f 25.en f 100 komen reeds
binnen. Vaak van orgelvrienden van buiten
Bolsward of zelfs buiten de provincie.
Zelden helaas zelden van Bolswarders
en bewoners van de omstreken van Bolsward
zelf. En zij zijn het toch, die straks weer ho
pen op te trekken naar de Mattheiis Passion,
naar zoveel hoogtijdagen meer
Maar nog eens, dit zal niet kunnen als het
orgel blijft zwijgen. Zo ergens, dan geldt het
hier: Bolswara let op uw saeck! De foto,
waarvan ons het cliché welwillend werd af
gestaan door de „Friese Koerier”, toont ons
noe de restauratie haar voltooiing nadert. De
steigers uit het schip en de zijbeuken (U ziet
hier de Zuid-beuk) zijn reeds weggenomen,
de banken worden reeds weer geplaatst. De
prachtige preekstoel, eens met liefde en vlijt
door Gerben Wopkes uitgesneden, wordt
weer opgebouwd. De restauratie van het
orgel wordt urgent. De f 20.000Jmoeten
bij elkaar komen. De helft is nog niet binnen,
het tiende deel nog niet eensDaarom
lezers, laat deze oproep Uw besluit bij te
dragen tot dit goede doel bespoedigen. Laat
er geen gras over groeien, maar stort Uw
bijdrage vandaag nog.
Abonnementsprij s
f 1.50 per kwartaal bij vooruitbetaling
Advertentieprijs: 12 cent per m.m.
Giro 87926
rgel in de Martinikerk is wijn en zija
ia,” aldus genoemde folder. „Het is
een van de mooiste orgels van Nederland.
Onder het betrekkelijk groot getal orgels dat
Friesland rijk is, is het het grootste, en
schoonste wat het geluid aangaat.
Niet alleen in de eredienst hebben geslachten
op geslachten onder begeleiding van zijn
machtige klanken de Lof van God gezongen,
maar ook hebben ongetelde duizenden stil en
Ongelukkige val. De 80-jatige heer J.
Prine te Maasdyk, die op een ladder enig
verfwerk wilde verrichten, «tapte ml« en
viel op een betonnen vloer. Hy is aan de
gevolgen van de val overleden.
Raadslid tjjdens zitting overleden. Tijdens
de te Geleen gehouden raadsvergadering
is het raadslid, de heer J. R. Soons, onwel
geworden ep even daarna aan een hartver
lamming overleden. De heer Soons bereikte
de leeftyd van 56 jaar. Hy had zitting in
de raad sinds 1949.
Een extraatje. Minister van der Kleft
deelde mede, dat de Vermogensaanwas-be-
lasting en de Vermogensheffing ineens in
1951 ruim 11 millioen meer heeft opge
bracht dan aanvankeiyk was geraamd. Het
bedrag zal worden gebruikt voor extra-
aflosslng van de Staatsschuld.
Hoeveel kosten secretaressen? Met be
zorgdheid hebben vele Tweede Kamerleden
kennis gekomen van het feit, dat het rijks
personeel in de militaire sector met 1773
man Is gestegen en in de burgeriyke sector
met niet minder dan 8155. Gevraagd werd
hoeveel secretaressen er op de verschillen
de ambtenaren zyn toogovoegd en hoeveel
deze wouwen do staat kosten. Voor de
oorlog ging het zonder deze vrouwen ze
ker niet minder goed, al konden de ambte»-
naren dan ook minder op reis. De leden
drongen er op aan dit reizen te beperken.
Sa bliid as wy wêze kinne mei de sitewaesje
by de produksje-kontróle, sa gunstich stiet it
long net mei de kennis fan de rationele fuor-
derij. Wy witte dus wol hokfor bist it measte
opbringt, mar wy witte fiers to min fan de
bisten, dy’t har produksje op it foardielichst
forwurkje. En as ik ris nei tink oer de léste
fiif en tweintich jier dan tinkt my sa, dat wy
net sa botte hurd foarüt gien binne. jit altyd
wurdt der troch de measte boeren fuorre op
gefoel óf en nei’t men wend is. It tal boeren,
dat de kennis fan it fuorjen, sa’t dy op lan-
bouskoallen leard wurdt, yn finesses tapast,
is mar tige lyts. Ik bidoel hjirmei net de al-
gemiene dingen omtrint genöch aeiwyt en
sa, forlet fan mineralen en vitaminen, dêr
wurdt troch mannichien wol oandacht oan
skonken, mar in deeglike kontróle op it
fuorjen wurdt mar komselden dien.
En dochs moat it dy kant mear üt. Yn Dene
marken is men der al in hiel stik fierder mei
en docht de stalfoerkontróle treflik wurk.
By uzes binne wy allinnich by it bargemesten
in fiks ein opsketten yn de seleksjemesterijen,
hwertroch men wit, hokfor bargen it foer op
de meast foardielige wize forarbeidzje. Om
it in bytsje rüch mar düdlik to sizzen, men
hat bargen dy fan fjouwer poun moal in
poun spek meitsje mar der binne ek guon,
dy’t mar trije poun moal nedich ha en dat
binne de bisten, hwert't men fierder mei
fokt. Mei de kij binne wy jit lang sa fier
net. En doch is hjir it probleem itselde. Wy
moatte der efter sjen to kommen hokfor
kij mei it minste foer in liter molke pro-
dusearje kinne. Dan kinne wy de rationele
molkeproduksje op en nij wer gins in stik
foarütbringe. Giet men nei hwat de oar-
saken binne fan dizze sitewaesje, dtn is der
alderearst it feit, dat de féfoerslear yn it
ontroerd, geluisterd, wanneer het in de orgel
concerten bespeeld werd door kunstenaars
hand, of wanneer het bij de uitvoering van
de Matthcüs-passion zijn stralend geluid
mengde met koor en orkest,
Het orgel is gebouwd in 17761781 door
de beroemde orgelbouwer A. A. Hinsch uit
Groningen en het is één van zijn laatste wer
ken. (Opmerking verdient dat de Martini
kerk tevens in het bezit is van een van zijn
éérste werken, een klein orgel, door Hinsch n
1731 verbeterd en vergroot, oorspronkelijk
bestemd voor de Bolswarder Broerekerk, en
sinds 1890 opgesteld in het koor van de Mar
tini. Helaas ts dit laatste zozeer door de tand
des tijds gehavend, dat het onbruikbaar is ge
worden. Het voornemen bestaat echter om
dit te zijner tijd, wanneer de financiën daar
voor gevonden zouden kunnen worden, weer
bruikbaar te maken).
Het grote orgel van Hinsch werd in I860
door de fa. van Dam uit Leeuwarden uitge
breid met een derde klavier, terwijl in 1918
op speciaal verzoek van de beroemde Bols
warder organist A. Alt nog een stem werd
bijgeplaatst.
Nu, na bijna 200 jaar dienst te hebben
daan, is het echter in zodanige staat geko
men, dat algeheel herstel niet langer uit kan
blijven.
Het ziet er helaas naar uit, dat wanneer
geen hulp van particuliere zijde wordt
verleend, die het herstel van dit voor de
eredienst en het voor het culturele mu
ziekleven in Friesland onontbeerlijke in
strument mogelijk maakt, de gerestau
reerde kerk het straks zal moeten doen
met een zwijgend orgel!
biten en jirapels. Men wit de gewichten fan
de kij, kontroleart har opbringst en fet en
kriget op dizze manear in folslcin byld fan
hwat er yn giet en hwat der ütkomt.
Dat dit nochal hwat wurk mcibringt, kin
in bern bigripe, mar dat it oan de oarc kant
fan greate bitsjutting wêze kin, is ek wier.
It moat müglik weze mei bihelp fan in
stalfoerkontroleur deselde wei op to gean
as mei de molkkontróle, al soe men fuort-
endaljks net de easken to heech stelle moat
te. De gedachte, dat de boeren, ek dy gins
linbou-undcrwiis hawn hawwe, selstannich
dizze dingen dwaen sille, is to optimistysk,
dat bliuwc hiel inkelde,
De bidriuwsforienings yn de greidhoeke
moatte hjiroer to set, tinkt my en in bipael-
de hoeke moat mei de help fan in assistint
en ünder lieding fan de Lanboufoarljochting
meiinoar de skouders deründer sette. Ik doar
üthilde, dat it foardiel by mannich greid-
boer greater wêze sil as by de molkkontróle.
Hwant it foer is djür en it is in lyts kunstke
om yn de winter fiifhündert
as minder toforfuorjen. De mol
dy hichte, dat it fuorjen tige de muoite
Derfoar is neist kennis fan de grounslaggen
fan it fuorjen,- bislist noadich, dat men wit,
hwat de kij winlik krije. Undersyk fan hea,
kuil en droege gers, fêststelle hoefolle kilo’s
jown wurde en in birekken oft dit foer foar
in bipaelde produksje foldwaende is, hearre
by in moderne bidriuwskunde. Der moatte
wy yn de kommende jierren op oan. It meun-
sternimmen en it wagen kinne oan de assis
tint oerlitten wurde, it birekkenjen oan Fé
foerbureau enj'oarljochting, mar de boeren
moatte seis de leije halde en de ofganisaesje
stypje.
De foarmannen fan de boeren hawwe it oan-
doard om hjir in eigen Bidriuwslaboratorium
foar groun en foeründersyk' op to rjuchtsen,
dat is in prachtich helpmiddel, mar de for-
tuten sille earst komme as folie mear as oant
nou ta, de kontróle op it fuorjen, it büthüs,
as in wolkomme gast ynkomme kin, De tiid
liket der nou wol ryp foar en Féfoerbureau
en Ir van der Molen Jokje de hannen al om
mei oan to pakken. It bislissende wurd lelt
oan de praktyske boer I
Deze vraag is niet nieuw. Een heel accoord van provinciale en landelijke
bladen om in orgelstijl te blijven heeft dezelfde vraag doen horen en
in allerlei toonaarden is de lof van Bolswards Martini uitgezongen. De ge
restaureerde kerk mag het eenvoudig niet zonder orgel doen en een zwijgend
orgel is geen orgel. Voor wie nog niet op de hoogte is met het alarmerend
schrijven, dat de orgelcommissie gericht heeft aan de vele vrienden van
Bolsward, of ten behoeve van hen, die nog niet weten wat er eigenlijk
precies aan de hand is, laten we nog eens een passage uit de rondgezonden
folder volgen. Een folder, die een vraag bevat. Een vraag ook aan U, lezer
van ons blad. Een folder die ook de namen bevat van vooraanstaande Neder
landers en bekende figuren uit het kerkelijke en openbare leven, die hebben
zitting genomen in het comité van aanbeveling, zoals Z. Exc, Mr J. M. Th.
Cols, Minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen (Beschermheer);
Mr H. P. Linthorst Homan, Commissaris der Koningin in de provincie
Friesland (Ere-voorzitter); J. G. S. Bruinsma, Burgemeester van Bolsward
(Voorzitter); Mr R. Pollema, Lid van de Eerste Kamer der Staten-Generaal;
D. de Loor, Leeuwarden, Lid van de Tweede Kamer der Staten-Generaal;
Ds J. R. Wolfensberger, Praeses van de Generale Synode der'Ned. Herv.
Kerk, Amsterdam; J. Bakker, Menaldum, Voorzitter van de Ver. van Kerk
voogdijen der Ned. Herv, Kerk; Mr W. F, Schokking, Voorzitter Orgel
commissie der Ned. Herv. Kerk, Amsterdam, en vele anderen, namen die U
willen overtuigen van het algemeen belang en de dringende noodzaak van
deze restauratie,
earstoan fiirst to theorety:
mei Dütske tabellen en
dy’t hjir yn Frysllln lang net kloppei
wist fiers to mtn fan de gehaltes fan
en de kuil, sa't it hjir groeide.
Dit tokoart waerd mei in biminlik optimis
me mar oersluchte mei it praetsje, dat men
gemiddelc sifers oannaem, rekkende mei in
gemiddeld gewicht en in gemiddeld fetge
halte. De rantsoenen en de noarmen
destiids koene de praktyk nea gcnóch bi-
trouwen jaen yn de wittenskip en hja haw
we it ek net dien. Dit hat in tobeksetter
jown oan hi«l hwat jonge boeren, dy’t har
skoallekcnnis tapasje woene yn de praktyk
mar der net folie baet by founenr omdat er
fiers to min fest Stic yn de grounslaggen en
de sifers.
Dit is tige jammer, mar oan de oarc kant
tige bigryplik. L/e praktyk is in hurde lear-
master, hja straft alle ünripe theorieën of
mei dizze logica: hja Ut de lju prate en giet
syn eigen wet.
Men hat it to maklik en to moai foarsteld
en dat wie mis. De foerkontróle is en bliuwt
in slimme opjefte foar in praktyske boer,
hwant der is hiel hwat foar nedich. Mar
doe en nou is ek in hiel forskil. Wichtige
saken binne der ündersocht en it wurk tinkt
my wer hege tiid, dat de praktyk en de wit
tenskip op dit terrein har needsaeklike wik-
selwurking yntensiver oanpakke, sille wy net
binefter reitsje by oaren. It materiael, dat
hjirby net mist wurde kin, is al folie better
as eartiids.
Wie foar jierren in boer, dy’t syn kuil of
hea ündersykje liet in wite raef, der wurde
Ier lieding fan it
