Bolsward werkt gespannen aan de voorbereiding van de eeuwfeesten Achter de schermen timmeren aan de weg en KR1S-KRAS door Nederland üs hjoed p p to sizzen Fan dc Martinytoer Gouden filmpjes 50.000 Duitse kinderen zoeken hun ouders STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND Dinsdag 26 April 1955 51e Jaargang No. 32 in Op de bestonden 3de week April 1905 TWA WEGEN Tj. de J. Abonnementsprijs t 1.60 per kwartaal (bij vooruitbetaling) Giro 87926 Advertentieprijs: 12 cent per mm Ingezonden mededelingen dubbel tarief Handelsadvertenties bij contract reductie Een belangrijke kwestie houdt de kaat sers bezig: de grootte der ballen. Som migen willen deze kleiner, anderen gro ter. Er wordt druk over vergaderd. Rivaliteit. Soms stuurde het stadsbestuur verspie ders naar andere steden om het klok kenspel daar te beluisteren. Viel het oordeel ten gunste van de laatste uit, dan werd vaak besloten tot de aanschaf van een nieuw om op deze manier de ander te overtroeven. Deze rivaliteit had ten gevolg, dat er zeer goede klokkenspelen kwamen. Roof. Opmerkelijk is overigens ook, dat de klokkenroof door de vijand (welke wij ons allen nog zo goed herinneren) ook Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS Uitgave: A. J. OS1NGA N.V. Bolsward Administratie- en Redactic-adres: Marktstraat 13 Telefoon 451 - Na 18.30 uur 305 of 335 (K 5157) was uitgevonden, waren de klokken nog verbonden met een speeltafel, waarach ter de klokkenist zich bevond, spelend met de handen, maar ook met de voe ten, ter bediening van de bassen, en Vaak ook met de ellebogen. Naast veel muzikaal gevoel, moesten ze dus ook een grote dosis handigheid bezitten. De klepels sloegen in dit geval tegen de binnenzijde van de klok. en zo een van Zoals men weet, is aan het reizend ca rillon, zoals dat destijds ook Bolsward heeft bezocht, nog een tweetal klokken toegevoegd en wel een cis- en disklok. De een zal de namen der schenkers ver eeuwigen, terwijl de andere bestaat uit het omgegoten tien-uurs-klokje. In aei wol soms wizer wéze as in hin Bolswards Nieuwsblad Waarin opgenomen: De Bolswardsche Courant, Westergoo en De Jong’s Nieuwsblad 1300 waren er in Nederland behoorlijke op vacantie gaat, bij voorkeur langs de (grotere) beiaards reist, niet alleen door geheel Nederland (dat er een 80 telt) maar ook tot in België, niet al leen om de klokken te horen spelen maar zo mogelijk ook om ze zelf te bespelen. Voorts verschenen van zijn hand ver schillende liederen voor klokkenspelen en ook heeft hij zijn ervaringen met een kleine beiaard te boek gesteld. De vreemdsoortigste opdracht die de heer Van Bergen ooit kreeg zal intussen wel bet feit zijn, dat hij een burgemeester n.l. Bolswards burgervader J, G. S. Bruinsma moet opleiden om het Frysk Folksliet te spelen. Dit zal n.l. de inzet zijn van het Bolswarder klok kenspel. Zondagmiddag 21 April passeerden te Bolsward een 20-tal motorfietsen. Het trok veler attentie, dat de heren met zulke verbazende snelheden reden en sommigen nog wel op de „kleine steen tjes” inplaats van over de balstenen. Het ware te wensen, dat in bebouwde kommen met minder snelheden werd gereden. sa hélde. De stêd en de yndustry binne bifoarrjuchte en wolle dat bliuwe, seit hy en de agrariër moat dêrom yn ’e lytse loege sitte. Ik diel dizze miening net. Ik leau, dat it forskynsel fan de efterstan fan it plattelan folie mear kanten hat, dan dizze opsetlike koeije- nearing. Neffens myn ynsjoch is it sa: Soe men de dingen fan it maetskiplik libben rinne litte neffens ekonomyske wetten allinnich, dan seach it der foar de plattelanners jit folie minder üt. Hwant de opienheapping fan yntellekt, kapitael en massa yn stêdden en yn dustry hat in greate ekonomyske krêft. Hoe mear de urbanisaesje tanimt, hoe greater dizze krêft wurdt. It is nou ien kear gjin partij, de striid tusken de sintra en de forspraette plattelanners. Alle ekonomyske tsjinsten kinne dêr goedkeaper wurkje dan op ’e romte. Lit ik ien foarbyld neame. Ekonomysk soe in brief fan Amsterdam nei Rotter dam folie goedkeaper kinne as ien fan Kimswert nei Aldeskoat. Dochs is de óf stén fan de earste greater. Mar tus ken dy beide stêdden gean tüzenen brie ven en tusken de lésten ien as twa yn ’e moanne. It transport en de bisoarging drukke yn it earste gefal op tüzenen brieven, yn it léste op ien as twa. As men dizz° saek allinich mei ekono myske motiven regelje soe, dan koste de iene brief miskien in stür en de oare wol in goune of mear. Ditselde kin men sizze fan hünderten dingen üt it libben, lit men de ekonomy allinnich oan bod, dan soe de plattelanner altyd wer djür- der ütkomme as de oaren. Hy is to minmachtich en wennet to fier ütinoar om de dingen, as se allinnich op him driuwe moasten, goedkeap to meitsjen. Nou’t de plattelanner ek diel nimme wol oan de dingen fan it rike maetskiplike libben, oan technyk, ünderwiis, kultuer, nou stiet hy jimmeroan tsjinoer de stêd as de swakste partij. Hy hat minder to bieden oan de lju fan fak en hanhel, oan lju, fan ünderwiis en lieding as de stêd en dêrom moat hy op hast alle gebiet mei it mindere ta. Hwant dizze dingen wurkje aimeast op ekonomyske basis. It is net wier, dat men mei sin it plattelan forhüdüket, der leau ik neat West-Duitsland zoeken heden ten kinderen naar hun Wachtsman dood in ruim van schip ge vonden. Vrijdagmiddag heeft men in het ruim van een schip in de Rotter damse Waalhaven, het stoffelijk over- In Bolsward gonst het van,leven. Gespannen wordt er door tal van commissies gearbeid aan de voorbereiding en organisatie van de komende stadsfeesten. Wie een kijkje achter de schermen kan nemen, weet hoe intens er wordt vergaderd, gesproken, geregeld. Er is nog veel te doen en de tijd, die ons nog van de 13e Juli scheidt, is kort. Maar ook aan de weg wordt getimmerd. Met man en macht wordt gewerkt om de restauratie van het stad huis nog bijtijds gereed te krijgen, met bekwame spoed zal na goedkeuring van Ged. Staten worden gebouwd aan het per manent muziekpodium in het Julianapark, terwijl wij ver meldden het reeds de stadhuistoren in de steigers staat om deze gereed te maken voor de plaatsing van het carillon. fan, mar lit men de dingen har natuer- lik forrin, dan komt it plattelan oan alle fingerseinen to koart. Fan it ge- likense rjucht fan minsken üt itselde lan komt dan neat tolénne. Allinnich as de folksmienskip ynsjocht, dat it foar it lan it béste is, as hja de for- haldingen sa makket, dat rounom op alle plakken de minsken ta wolstén en woltier komme. Allinnich as dat folk bigrj'pt, dat it foar in soun hélden fan it folk, needsaeklik is, in krêftich plat telan to hülden, allinnich as men, mei sin it plattelan ünder syn hoede nimt, kin dit birikt wurde. Dat bigjinsel kin üs allinnich nei bet- tere forhéldingen bringe. It ekonomyske mei it léste wurd net sprekke, ek it so- siale moat swier wage. Dêrom bringt de post ek in krante foar twa sinten nei in boer of arbeider eame op ’e romte. Dat kin lang net üt fansels, mar it postbidriuw bitsjinnet elk gelyk en brükt de winst fan de greate sintra om it plattelan bitsjinje to kinnen. Safier binne oare ynstellings jit lang net. Tink mar ris oan wetter en elek- trisiteit om fan gas net to praten. Der wurdt wol hwat dien yn dy rjuchting, mar jit to min, al liket it op it heden minder tsjuster as it wolris west hat. En nou moat net ien miene, dat dizze dingen net birikt wurde troch hwat to lekskoaijen op ’e stêd en de stedtsjers. Of troch to sizzen, dat hja der yn Den .Haech dochs net wolle of al dat soart 'dingen mear, hwant dertroch wurdt neat birikt, mar giet de sympathy en it bigjin fan bigryp allinnich mar fuort. Wy moatte folie mear en folie hurder yn ’e pleit foar positive forbetterings. Wy moatte net allinnich de kostpriis fan ’e molke neirekkenje litte, mar de kostpriis fan in hushalding, dy’t op it plattelan deselde dingen fan it Ibben freget as ien üt ’e stêd, mei de opfie- ding en oplieding fan de bern derby, dan sil men sjen, hoe great de efter stan jit noch is. Dar kin by skoaljild en stüdzjekosten, by oftrek en sa, bi- pleite wurde, dat de plattelanners by- sünder oandacht ha moatte. Ik mei it net graech hearre as men seit: wy bin ne fansels wer de dupe, wy wurde net Thans trommels. Na de invoering van het mechanisch uurwerk met trommel, werd het vak minder moeilijk. De cylinder bevat dan een groot aantal igaten, waarin pennen zijn gestoken, die hefbomen in beweging brengen, welke verbinding hebben met de klepels, die in dit geval tegen de buitenzijde van de klok slaan. Men kan deze gang van zaken vergelijken met een oude speel doos. Door liet verzetten van de pennen kan men zo melodie vormen. In dit geval is het werk van de klok kenist dus niet erg moeilijk. Hieraan is het misschien te wijten, dat het vak van klokkenist niet meer zo hoog in aanzien staat als vroeger. Toen kreeg de klokkenist van Neck, zeer beroemd, een jaarwedde van 527 gld. voor het bespelen van de klokken van Dort. Voor die tijd (1555) was dit een hoog bedrag. Ook hier waren uitzonderingen op. Zo bevindt zich te Oudenaarde in de ar chieven het volgende stuk daterende uit 1618: „Ik, ondergetekende, Pieter Cha- telct, wel bekend beiaardier, be loof ’t gilde van St. Jacob, zolang ik leef, den beiaarde te bespelen op St. Jacobusdag, voor de kos ten van mijn begrafenis.” Over de constructie. Van de klokken zij ten slotte nog op gemerkt, dat hoewel er vaak gesproken wordt van gouden en zilveren klokken (vooral in gedichten) er geen onsje van dit metaal wordt gebruikt bij de ver vaardiging. Uitsluitend koper en tin worden ge bruikt en dit in een samenstelling van ongeveer koper en tin. De heer A. Knol te Hartwerd heeft zijn bekroonde enterstier, hoewel nog slechts 13 maanden oud, naar het buitenland verkocht voor de respectabele som van f 1000.—. Maastricht liet in 1676 bg een storm aanval van de vijand het carillon uit de toren halen en in zijn geheel onder duiken. Het Brusselse klokkenspel werd in 1695 vernietigd, maar reeds 5 jaren later besloot het bestuur een nieuw aan te schaffen, daar een belangrijke stad als Brussel er prijs op stelt onder haar sie raden een beiaard te rekenen, zowel ter voldoening harer inwoners als tot ver maak der vreemdelingen, die dikwijls door de beiaard worden aangetrokke,». Tientallen voorbeelden zijn er van Klok kenspelen, die in de loop der tijden wer den geroofd en omgesmolten tot kanon nen, maar steeds kwamen er weer nieu we. In dage nog 50.000 ouders, van wie zij vlak na de oorlog werden gescheiden. Tien jaren lang reeds is het Rode Kruis bezig ouders op te sporen en in de loop der jaren konden 90.000 gelukkige kin deren weer met hun ouders worden verenigd. Niets nieuws onder de zon. De historie van de Vlaamse en Neder landse klokken is zeer oud en geva rieerd. Reeds omstreeks Vlaanderen en klokkenspelen. Oorspronkelijk bestonden deze nog maar uit enkele klokken, waarop men nog geen melodie kon spelen, maar in 1371 bijv. had Middelburg reeds een carillon, dat al heel aardige wijsjes ten gehore bracht. De beste klokkenspelen had en heeft nog steeds Vlaanderen, dat, naar wel kan wofden aangenomen, ook de baker mat hiervan is. Zoals we reeds schreven, vond men het klokkenspel vroeger zeer belangrijk. Wanneer een stadsbestuur er toe over ging een carillon aan te schaffen, was dit een aanleiding om uitgebreid feest te vieren. Burgemeesters en overige no tabelen uit de stad werden peetooms en meestal werd er ook een concours uit geschreven, waarop verschillende bei aardiers werden uitgenodigd. Yn mear as ien opsicht hat de hear v. S. üt Kimswert mei syn artikel fan twa wike lyn bilangrike opmerkings makke, al bin ik it mei de konklüzje fan syn bitooch ek net iens. Mar hwat hy seit oer de forhéldingen yn it maet skiplik libben en de wikselwurking tus ken agrariërs en net-agrariërs, oer de needsaek, dat de ruil tusken dizze groe pen rjuchtfeardich wêze moat, dêr bin ik it alhiel mei iens. Ek soe ik in hiel ein meigean kinne mei syn stelling, dat dizze rjuchtfeardichheit jit lang net bi rikt is, al freget soks in better biwiis as hy mei syn inkelde tirade oer ra dio’s oanjowt. Mar lit üs nou ris sizze, dat it fêst stean soe, dat ü.o. de agra riërs net in billik diel krije fan de maet skiplike wolstan. Ik siz: lit üs dat ris oannimme, mear net. Hwat dan, seit de hear v. Str.? Dan is de earste fraech: bart dit mei sin, is hjir in wolbirette opset yn it spul of leit it oan oare din gen? De hearw. S. is oertsjüge, dat de oaren dit blinderske skoan witte en it mei sin rekkene, wy moatte wer bitelje, se wolle üs altyd ha! Dy mismoedige, smeulske, lébbige praetsjes binne oan de iene kant sa negatyf as in forruske kachelpiip en wurde meastentiids brükt troch min sken mei to min selsrespekt, oan de oare kant keare se it selsündersyk al hiel op. Hwant it stiet foar my fêst, as it plattelan lang net genöch erken ning fynt, leit dit foar in diel ek oan de plattelanners seis. Elts folk, eltse groep fan it folk, eltse stén of klasse, dy’t to min weardearring en achting yn it libben mient to finen, moat bigripe, dat hja seis de machtichste wapens le- verje moatte foar de bettere forhaldin gen. En nou gean myn gedachten yn in oare wei as dy fan myn opponint. Hy wiist düdlik nei it middel, hwat op it heden in diel fan de boeren yn Dene marken oangrypt: de massale staking en ik bin der pür op tsjin. Hjir rinne üs wegen dwers by mekoar wei. En net omdat dit middel praktysk net üt to fieren is yn de lénbou mei syn hündert- tüzenen lytse leveransiers en syn lyts solidair-wêzen meimekoar. Mar prinsi- pieel omt de mienskip net bihalden wur de kin mei in wapene machtsstriid, dochs allinnich troch it rjucht. Ik er ken, dat de wei om foar eltse groep it folie rjucht to biheljen lang is en fol toloarstellings, mar it is de iennige wei, dy’t de mienskip helpe kin; de oare for- skuort him en jaget groep tsjin groep en stén tsjin stén op. De wei fan sosiale rjuchtfeardichheit is de iennige goede wei. Dy to gean, biret en mei greate oertsjüging, net foar in skoftke, mar libbenslang en jimmeroan it ark wer opskerpj.end, dat is it hwat it plattelén mei as kearn de boeren, gean moat. Dy wei binne se ek al jierren gien en de earste fortuten kin elk düdlik sjen, mar it kin jit folie better en it moat jit folie better, hwant „daar is nog veel te doen. Reizende beiaard. Reeds schreven we uitvoerig over de geschiedenis van het Bolswarder klok kenspel. Het zal wel uniek zijn als straks in de Europese stad Bolsward een klokkenspel zijn tonen over de eeuwenoude stad uitgiet, dat een reis heeft gemaakt door België, Frankrijk, Zwitserland en Duitsland, zoals dat met de reizende beiaard, door het Gasthuis en Weeshuis aan Bolsward geschonken, het geval is. Niet alleen is het dus straks een reden tot vreugde, dat Bols ward een klokkenspel bezit, maar ook, dat het een wel zeer bijzonder spel mag herbergen. Om dit duidelijk te maken, vertellen wij graag eerst iets over ca rillons in het algemeen. schot gevonden van de 59-jarige wachts man G. Demmers van de Mathenesser- weg. Vermoed wordt, dat de man door een misstap in het vijftien meter diepe ruim is gevallen. Vrijgesproken. De rechtbank te Haar lem heeft de twee arbeiders, tegen wie een maand hechtenis was geëist wegens achteloosheid, die de Zaanse veembrand ten gevolge kon hebben gehad, vrijge sproken wegens gebrek aan bewijs. Minister-invasie. Het gemeentebestuur van Groningen wil de voltooiing van de woonwijk Korrewegwijk feestelijk vieren op 27 en 28 Mei a.s. De ministers van Wederopbouw en van Sociale Za ken komen het feest opvrolijken op uit nodiging van B. en W. Nieuw jeugdhuis. Enige raadsleden van Arnhem hebben voorgesteld bij de her denking van de bevrijding een jeugd tehuis te stichten. Dit voorstel nemen B. en W. over en stellen voor f 300.000 voor dit dooel uit te trekken. Gebr. M. en C. Werkhoven te Witmar- sum hebben een plan ontworpen tot een algehele dorpsverlichtng met lucht gas. Ih de nieuwe Katholieke Kerk brandt ’s avonds aerogeengas. De prijs van het luchtgas (mengsel van lucht en gasoline) is ongeveer 1 cent per uur. Ondertrouwd te Bolsward: Johannes Dijkstra en Hendrikje Elgersma. Geen receptie. Stadsbeiaardier. Tot stadsbeiaardier van Bolsward is be noemd de heer Flucie H. A. van Ber gen, die reeds zijn 25-jarig jubileum als Sneker klokkenist vierde. De heer van Bergen, die o.a. dirigent is van de R.K. gemengde zangvereniging met jeugdkoor te Bolsward, heeft bij al zijn muzikale liefhebberijen toch wel het meest zgn hart verpand aan de kleine klokkenspelen, zoals die in Friesland gevonden worden. Dit neemt niet weg, dat de heer Van Bergen, wanneer hg Unesco-jeugdwerkkampen. Deze zomer komen in ons land drie kampen van de. Stichting internationale werkkampen van het Unesco-centrum Nederland, en wel te Anna Paulowna, Rockanje en Doom. Ongeveer 25 deelnemers tussen 18 en 25 jaar zullen zich daar bezig houden met het binnenhalen van de oogst, aanplant in de duinen en het aan leggen van een sportveld. Radioboodschap van H. M. de Koningin voor de schooljeugd. Koningin juliana zal zich in een radioboodschap tot de jeugd van Nederland richten. Tijdens ’n Nationaal Herdenkingsprogramma voor de scholen op Woensdag 4 Mei a.s. Aquarium te Rotterdam. In de dier gaarde Blijdorp wil men een aquarium inrichten, hetwelk een kosten met zich brengt van een kwart millioen. Een onverlaat. Een oude vrouw, die aan de vismarkt te Breda een winkeltje drijft, werd door een 68-jarige zwerver overvallen, omdat zij niet drie, doch slechts één ansichtkaart wilde kopen. Oude liefde. Een man van 83 jaar en een 76-jarige vrouw zullen te Moer gestel in het huwelijk treden. Brand in eigen huis. De hulp van de brandweer te Vught werd ingeroepën voor een moeilijke brand, die woedde in het huis van zijn eigen commandant, die binnenkort zou gaan trouwen. De arme ambtenaar. „De ambtenaren werken onder grote zorgen, er kan niet worden gespaard om te gaan trouwen, zij kunnen de kinderen geen passende opvoeding geven,” aldus verzekerde de heer H. Steketee uit Den Haag in een vergadering van het Ambtenarencen trum, waarin tenslotte werd besloten, dat met alle oirbare middelen zal wor den gestreefd naar verwezenlijking van de door het Ambtenarencentrum voor gestelde salarisverbeteringen. De „halve premie”-woningen zijn al op. Het heeft geen zin meer nog aanvra gen voor de z.g. „halve premie”- wonin- Hwat hat Qabe Skroar Klokkenist: zeer kunstzinnig vak. Het werk van de beiaardier of klokke nist is zeer moeilijk en persoonlijk. Een bepaalde opleiding is er niet voor en iedere klokkenist handelt dan ook volgens eigen inzicht Toen de mechanische trommel nog niet in vroeger dagen reeds aan de orde van de dag was. Zo werden in 1585 bg de capitulatie van Antwerpen de klokken naar Spanje ge voerd. Bergen wist in 1619 dit nog te voorkomen, door een hoog losgeld te betalen, maar in 1793 werden ze toch nog geroofd en omgesmolten tot ka nonnen. In Frankrijk werd in die tijd een de creet uitgevaardigd, dat inhield, dat alle klokken op 1 na moesten worden inge leverd om deze te kunnen omsmelten tot kanonnen. De heer Flucie H. A. van Bergen, reeds 25 jaar klokkenist te Sneek, werd benoemd tot stadsbeiaardier te Bolsward. Hoewel het Bolswarder klokkenspel doorgaans automatisch zal spelen, zal het op hoogtijdagen eigenhandig door de stadsbeiaardier worden bediend. (Cliché Sneker Nieuwsblad) Hemony’s belangrijke klok kengieters. Stonden de klokkenisten vroeger hoog aanzien, ook de makers van het carillon hadden de belangstelling. De gebr. Hemonys (1609-1680) b.v. kre gen van het bestuur van de stad Am sterdam gratis terreinen, toen zij zich in deze stad wilden vestigen. Het waren zeer goede kooplieden belangrijk, dat' Vondel hen in zijn gedichten zelfs bezingt. Zij lever den klokkenspelen uit voorraad voor 2000 dukaten. In totaal maakten zij voor zover bekend is, 47 carillons, die in to taal 790.000 pond wogen. In Zutphen hadden zij bovendien nog een geschutgieterij. Tijdens de oorlog merkte een van de gebr. eens op, dat zij geweren maakten om de overwin ning te bevechten en klokken om deze te kunnen vieren. Dat de Hemonys zeer actief waren, blijkt ook nog uit het feit, dat zg een verhandeling schreven over de voor- en nadelen van het gebruik van bassen in het klokkenspel. Amateur-vuilnlsman-schatgraver. De Zaandammer C. B. nam Vrijdag een snipperdag en wierp zich verwoed op de enorme berg vuilnis. 12 ton was pas gestort op het terrein van de gemeen- tereiniging. Na zes uur graven vond hij het blikje met 300 gulden, dat zijn vrouw per ongeluk in de vuilnisemmer had gedeponeerd. Vacantiegeld militairen. Militairen van land- en luchtmacht, in werkelijke dienst krijgen elk jaar een vacantie-uitkering. Deze uitkering zal voor elke maand dienst twee procent van het maandsa laris bedragen. Kind gedood op onbewaakte, onbewaakte oveiweg te Dubbeldam is Zaterdagochtend een twee-jarig jon getje Dick van ’t V. uit Dubbeldam door een trein gegrepen en op slag gedood. Het kind zat gehurkt tussen de rails en de bestuurder van de trein dacht aan vankelijk, dat zich een hond op de spoorlijn bevond. Hij gaf fluitsignalen en remde dê trein af. Het kind schrok zag de trein aankomen en liep hard weg. Het had er evenwel geen begrip van tussen de rails vandaan te komen, maar liep voor de trein uit. De bestuur der kon niet verhinderen, dat het jon getje werd gegrepen.

Kranten in de gemeente Sudwest-Fryslan (Bolswards Nieuwsblad, Sneeker Nieuwsblad en Friso)

Bolswards Nieuwsblad nl | 1955 | | pagina 1