Vorstelijke geste van oud-Bolsivarder
en
Honderden gasten namen deel aan receptie in
fraai versierde en verlichte stadhuis
Bolsward overladen met goede wensen
waardevolle geschenken
Raadhuis: uitnemend representatief gebouw
Bij
Ihk
1
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
Hwat hat Qabe Skroar
us hjoed p
to sizzen
Vrijdag 15 Juli 1955
51e Jaargang
No. 54
Bols warder feest op grandiose
en stijlvolle wijze ingezet
het
8 pond. De
waarschijnlijk gehoord dat
Abonnementsprijs f 1.60 per kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 87926
Advertentieprijs: 12 cent per mm
Ingezonden mededelingen dubbel tarief
Handelsadvertenties bij contract reductie
Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Uitgave: A. J. OSINGA N.V. Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 13
Telefoon 451-Na 18.30 uur 305 of 335
(K 5157)
is de
begin
vragen
lat het nu
Bolswards Nieuwsblad
Waarin opgenomen: De Bolswardsche Courant, Westergoo en De Jong’s Nieuwsblad
Bolsward is zeer in-
er bepalingen tegen
een historisch
stad, ik heb
Bij de openingsplechtigheid in de Martinikerk. Op de voorste rijen v. 1. n. r. de Commissaris v. d. Koningin,
Wethouder Praamsma, Mevr. Bruinsma, de heer Böl ger, Burgemeester Bruinsma en Wethouder Leurink.
de bestudering van
bewust zijn geweest en mogelijk in een
feestelijke stemming hebben verkeerd.
Het is daarom, dat thans ook de gehele
stad moet delen in de vreugde van de
herdenking, in de ter ere hievan te hou
den feesten, welke vandaag zullen wor
den geopend.
Wij weten, en wij zeggen dat dikwijls in
gewone zinnen, dat dit stadsrecht was zo
wel een verordening op de eigendom,
als een bouwverordening en een politie
verordening. Het beschermde de burgers
tegen invloeden en aanvallen van buiten.
Het nam de burgers, die van buiten kwa
men, op in de Stedelijke Gemeenschap als
volwaardige burgers en het regelde even
eens de rechtspraak binnen deze Ge
meente.
Moge het leven van iedere Bolswarder
bij de aanvang en bij het einde in dit te
ken staan.
Mevrouw en heren raadsleden, vol vreug-
staan wij hier bij de opening van onze
feesten. Vol vreugde gedenken wij dat
markante jaar uit onze Bolswardse ge
schiedenis, het jaar 1455. Vol trots zijn wij'
vervuld dat wij het mogen zijn, die dit
mogen gedenken. Dat wij dit gedenken
mogen om ons te bezinnen op vet verle
den, om daarmede het goede toe te pas
sen op hen, over wier zorg wij zijn ge
steld.
Dy’t a Ito folie it each haldt op syn rjoch-
ten, sjocht faek syn plichten foarby.
Vorstelijk geschenk
Wijzend op het feit dat reeds voor eeuwen
Bolsward vorstelijke geschenken heeft
ontvangen waaruit de plaatselijke stich
tingen zijn gegroeid, deelde burgemees
ter Brunisma een even aangenaam als
indrukwekkende verrassing mede, n.l. dat
een oud-Bolswarder, Dr Ir B. Bölger een
gift had geschonken groot f 10.000.
om deze naar eigen goedvinden te beste
den voor een sociaal, liefdadig of cultu
reel doel.
Met veel vlagvertoon, met veel fanfare, maar bovenal stijlvol ea gedragen van
een ongeveinsd enthousiasme is het 10-daagse feest te Bolsward. gestart. Het
is welhaast niet mogelijk de veelheid der indrukken samen te vatten in simpele
aanduidingen. Wat maakte wel het meeste indruk: de stijlvolle en plechtige
raadszitting, de reeks van verrassingen, waarmede het gemeentebestuur werd
verblijd, de in grote stijl gehouden prachtige herdenkingssamenkomst in de
Martinikerk of de hartelijkheid en ongedwongenheid tijdens de receptie daarna
ten stadhuize?
„Een hoogtepunt in alles wat Bolsward tot op heden heeft georganiseerd”, vond
de één, „iets om nooit w’eer te vergeten”, de ander.
En zo was het ook. En dat alles kreeg relief doordat heel Bolsward zich direct
tot feestvieren zette. De stad is prachtig verlicht en versierd en tal van originele
vondsten zijn gedaan. Er heerste een blijde ondertoon bij een ieder, die op een
of andere wijze bij de feestviering betrokken was en dit goede begin
waarborg, dat het Bolswarder feest ook verder zal slagen. Een goed
het moge wat ordinair klinken is ook hier het halve werk.
opgeroepen door klokgelui
verzamelen voor
of in tijde van ram
lijk de handen uit c
In Bolsward was
hadden wij geen alarmklok, hier was het
de hoorn die werd geblazen. Deze hoorn
was het sprekende symbool van de bur
gerlijke saamhorigheid; het blazen op dit
instrument kan worden beschouwd als een
versterkte wapenroep. Ook kon de laatste
worden aangeheven door een burger in
nood „bij raede ende consent van de
vroedschap”. Er staat in het stadsrecht:
wanneer die hoorn geblazen wordt zo zal
elk buurman bij de rechter met zijn beste
harnas komen om de meente dan leedig te
wezen”.
Thans na vijf eeuwen vraag ik Uw con
sent. Ik moge u raadsleden uitnodigen om
gaarna zijn medewerking aan de samen
stelling van het Stedelijk Stadsrecht.
En terecht dus staat gedurende vijf
eeuwen in de aanhef van de stadsrechten
in ons stadsboek geschreven, dat deze
zijn vastgesteld, „bij raede en de consente
des eerbaren Vaders Johannis Brugman”.
Pater Brugman had een naam als
vredestichter. De volksprediker
Brugman kende de hsitorie als geen
ander. Hij beslechtte conflicten, hij
gaf adviezen op staatkundig gebied.
Hij vernieuwde het Christendom en
zo straks zult Gij Mevrouw en He
ren Raadsleden in de proclamatie
aan de andere gemeenteraden gaan
verklaren dat ook de Evangelische
vernieuwing het Staatkundig leven
sterkt.
het Stadsrecht,
van de twee vrou-
met hunne kinderen. Gij hebt steeds
:ger in de raadszaal deze afbeelding
het „Salomons-oordeel” zien hangen,
de Vierschaar,
weer een
Wij zijn thans hier vergaderd mevrouw
en heren raadsleden en wij verheugen ons
over vele gasten.
Het Provinciaal bestuur, de Voogden
van de al oude stichtingen, het Bolswar-
der Directorium dat het feest heeft voor
bereid, de leden van het erecomité, gasten
en dagelijkse medewerkers die ons hebben
geholpen bij de voorbereiding van het
werk.
Welaan dan laat ons nu in de komende
tien dagen feest gaan vieren. Gij hebt
waarschijnlijk gehoord dat in menig
stadsrecht staat geschreven, dat de bur
gers door de magistraat kunnen worden
om zich te
het ten strijde trekken
npspoed om gezamen-
de mouwen te steken,
het anders, in onze stad
Het Stadsrecht in vogelvlucht
Mevrouw en Heren Raadsleden laten wij
eens trachten in zeer kort bestek iets van
deze 122 artikelen tellende inhoud van
ons Stadsrecht nader te bezien.
Gij weet het wellicht, allereerst komen
bepalingen over de Raadsbestelling en
verkiezing van de Schepenen. Vervolgens
lezen wij kapittelen betreffende det bur
gerlijk proces, het allen beschermende
burgerrecht en voorschriften uit het Straf-
en Politierecht.
En tenslotte zijn er nog bepalingen, welke
thans ook nog gelden, hoewel onder an
dere benamingen.
Vooral besteedde Pater Brugman veel aan
dacht aan de wetgevende macht, welke
toen in handen werd gelegd van de pries
ters, de acht Schepenen, de Raad van vier
en de 36 Gezworenen. De Schepenen en
de Raad hadden ook het uitvoerende be
wind en waren belast met de Rechtspraak
De priesters hadden alleen stem in de
verkiezing der Schepenen en mochten zo
nodig in hoger beroep in rechtszaken
rechtspreken.
Nog steeds vergaderen Burgemeester en
Wethouders iedere week Woensdagsmor-
gens en ten teken, dat dit gebeurt, luidt
het Sadhuisklokje om acht uur.
Het stadsrecht vermeldde, dat een ieder
bevoegd was zijn klachten jegens een
ander ter kennis te brengen van de Sche
penen in hun wekelijkse bijeenkomsten.
Aankomst van de stoet van officieel genodigden bij de Martinikerk,
met voorop de nieuwe Bolswarder Stadsvlag
zangen, Psalm 51 en uit de gezangen van
de R.K. Kerk het „Miserere”, dat door
deze Koning
In figuurlijk,
ken dat deze beide grote koningen in hun
standbeelden de vaststelling der stads
rechten hebben mogen meemaken.
En wat hebben deze nu nog aan ons te
zeggen? Aan U leden vajp de Raad? Zij
hebben aan ons te zeggen, dat wij moeten
besturen met wijsheid, die aan God wordt
gevraagd. Zij hebben ons te zeggen, dat
wij in nederighed fouten, die gemaakt
worden, zullen erkennen.
De maatscha
compliceerd,
mevrouw en mijne heren zult ge tot de
overtuiging komen, dat Pater Brugman,
inderdaad een wijs man was, dat hij in
derdaad een Reformator was. Is het won
der, dat wij op deze dag, dat wij tijdens
deze feesten, deze nationale figuur, die
hier zo vruchtbaar mocht werken, in onze
stad gedenken
ïs het wonder dat deze feesten aanleiding
hebben gegeven tot een diepgaande stu
die over zijn persoon en over zijn werk.
Is het wonder, dat de jonge academici zich
er toe voelen aangetrokken, zich wat meer
te verdiepen in de levenswijze en in de
werken van Pater Brugman?
Is het integendeel niet verwonderlijk, dat
wij, nog zo weinig van hem weten en van
de bekende Bolswarder Pater Prof. Dr
Titus Brandsma een weinig over hem te
weten gekomen zijn?
Wij hopen dan ook gaarne, dat deze fees
ten tot gevolg zullen mogen hebben, dat
op duidelijker en helderder wijze de fi
guur van Brugman voor het komende ge
slacht zal worden geopenbaard.
Wij hopen eveneens, dat wij in Bols
ward nog eens in staat mogen zijn,
om ter herinnering aan zijn werk te
komen tot de oprichting van een
standbeeld voor Pater Brugman.
Zo herdenken wij vandaag het vaststellen
van onze Stadsrechten. Wij herdenken
die daad van het toenmalige Vroedschap
om in volledige zelfstandigheid, om in
volledige autonomie, haar eigen wetten
op te stellen.
En de vaststeling van die wetten van toen
heeft ook nog betekenis voor nü, omdat
hieruit blijkt de zelfstandigheid, welke
ook voor de gemeenteraad van heden nog
geldt en welke nog geregeld tot uiting
komt.
Omdat eruit blijkt, dat in het bestel van
de Nederlandse Gemeenten nog steeds
een ieder ijvert voor die zelfstandigheid
der gemeenten, voor die „zelfwetgeving”,
voor dat eigen bestuur van de plaatselijke
gemeenschappen.
Wij weten niet in welk jaar de eerste wo
ningen of hutten in Bolsward zijn ge
bouwd, evenmin wanneer precies Bols
ward stad werd, zeer zeker was dit vóór
de vaststellnig van de stadsrechten, maar
wel weten wij, dat de vroedschap van
'1455 voldoende moed en zelfbewustzijn
had om met eigen vrije wil de stadsrech
ten de codificeren. Deze daad tot het zelf
regelen van de eigen gemeentehuishou
ding, deze eerste autonomie van ons
stadsbestuur is het herdenken ten volle
waard. Hiervoor kan in de kring van het
gemeentebestuur met gepaste trots voor
ons voorgeslacht feest worden gevierd.
Een feest alleen van het gemeentebestuur
is geen echt feest voor onze stad. Ook in
1455 zullen de inwoners zijn ingelicht
over de vaststelling van de stadsrechten,
en zij zullen zich, in ieder geval voor een
deel, hun waarde van vrije stadsburgers
Heren Raadsleden indien ik het gehele
stadsrecht aan een bespreking zou onder
werpen. Wij laten dit ook gaarne over
aan anderen.
Mevrouw, mijne Heren Raadsleden, nie
mand van ons heeft uiteraard het vast
stellen van dit Stadsrecht meegemaakt en
toch bevinden zich in deze zaal twee fi
guren die de codificatie van onze Stads
rechten wel hebben bijgewoond. Het zijn
de standbeelden van Koning David en
Koning Salomon hier in onze raadszaal.
Zij hebben als het ware vanaf hun plaats
bij de haard de Vroedschap bezig gezien
bij het codificeren van hun recht. Gij weet
het, Koning Salomon mocht aan God
vragen, wat hij wilde, maar hij vroeg geen
rijkdom of macht, maar alleen wijsheid
en kennis.
„Geef dus Uw dienaar een opmerkzaam
hart om Uw volk te kunnen oordelen en
onderscheid te maken tussen goed en
kwaad, want wie anders is in staat dit
machtig volk van U te besturen”.
Salomon voerde een wijs beleid. Gij kent
het bekende verhaal,
wen
vroeger
van
welke schilderij thans in
op de historische plaats dus,
plaats heeft gekregen.
Salomon was wijs, Salomon was een
diplomaat, hij was rechtvaardig ook. Hij
was ’n echt bestuurder en Gij hebt zo
juist1'gehoord: ofschoon bij geen macht
en geld gevraagd had, kreeg hij deze toch
in overvloed, ja zelfs gewerd hem een
lang leven.
Hij kreeg dit alles omdat hij slechts wijs
heid vroeg. David, de Vader van Salo
mon, was een groot Koning. Een man ook
met grote macht, maar vooral ook groot
in het bekennen van gemaakte fouten.
Gij kent ook ed geschiedenis van Koning
David, een vorst, die veel strijd heeft
moeten leveren tegen vijanden van zijn
land, die veel roem heeft beh’ald, maar
Deze bevoegdheid, hoewel niet met zo
veel woorden omschreven in gemeente
lijke verordeningen, heeft thans nog iede
re inwoner. Hij kan ook nu nog, evenals
dat vroeger het geval was, tijdens de we
kelijkse vergaderingen toegang
middels de bode, zij het dan, da
zonder betaling van een bepaald bedrag
mag.
Vele zaken van inwendig beheer berust
ten bij de Raad en de Schepenen. Zij droe
gen zorg voor de poorten, de grenspalen,
bruggen, straten, wegen en wallen en
vaarten en alles, wat voor de publieke ver
dediging en het publieke verkeer «dienstig
was.
Mevrouw en Heren Raadsleden, is er veel
verschil met vroeger?
En ter controle dat dit alles goed geschied
de, zouden zij twee maal per jaar een
schouwing houden. En wee de burger,
die naliet de sloot te reinigen, want die
kon een boete oplopen van f
schouw is ook thans nog opgedragen aan
Burgemeester en Wethouders, maar in
een andere vorm.
Tegenwoordig is men burger van de stad,
wanneer men in het Bevolkingsregister
van de Gemeente staat ingeschreven, maar
vroeger waren slechts de in Bolsward van
Bolswarder burgers geboren kinderen
automatisch Bolswarder. Wilde men van
buiten Bolsward binnentreden dan moest
men eerst een jaar proeftijd meemaken.
En wanneer dit noviciaat goed was ge
weest, mocht men tegen betaling van een
bepaald bedrag aan geld, de eed op het
Stadsboek afleggen en werd men burger
van Bolsward.
Ook in die tijd kan men zeggen was Bols
ward al een Friese stad, want er bestond
een verschillend tarief voor hen, die uit
het Friese land kwamen en voor hen, die
uit andere gemeenten naar Bolsward kwa
men.
Dat Stadsrecht van
teressant. Gij vindt
onze
uitge
werkte studie hiervan zeker de moeite zou
lonen.
Ik wil U ook geen plannen voor de toe
komst voorleggen; dit kan beter bij an
dere gelegenheden.
De deugden van vroeger tegenover die
van nu, het familieleven met zijn vreug
de en smart in onze stad in de loop der
eeuwen, een staalkaart van het politieke
geestelijk leven, dat uitermate belangrijk
is, als ook de verdraagzaamheid van de
bevolking en magistraat door de eeuwen
heen zal ik U thans niet kunnen beschrij
ven.
De aanhef van ons stadsrecht van 1455
wil ik U echter niet onthouden daar deze
zijn waarde door alle eeuwen heen be
houdt. Deze aanhef luidt: „In de naam
des Vaders en des Zoons en des Heiligen
Geestes, Amen”.
Moge het leven
lij van deze tijd is zeer ge-
e problemen zijn groot en
talrij. Er wordt veel inzicht, er wordt
veel wijsheid gevraagd van een ieder, die
het voorrecht heeft om geroepen te zijn
om leiding te geven.
Ik heb niet getracht U
overzicht te geven van onze
niet gesproken over veldslagen, branden,
plunderingen en inwendige twisten
tussen edellieden, daar hiervoor bin
nen het bestek van deze herdenkingsrede
ook niet de tijd beschikbaar is. Het is nu
evenmin mogelijk U een vergelijkend
overzicht te verstrekken van de sociale
toestanden van toen en nu. Het is mij
thans evenmin mogelijk de culturele- of
de economische geschiedenis van
stad te behandelen, hoewel een
het roddelen; „kwade woorden mogen
niet worden gebruikt over anderen”.
Gij vindt er bepalingen, die precies vast
stellen hoe men zijn huis moet inrichten
om brandgevaar te voorkomen, hoe men
buitenshuis moet gaan staan, wanneer er
brand uitbreekt, hoe de overheid vier
maal per jaar de gehele stad op schoorste
nen, vuursteden en ovens moest contro
leren.
En wee degene, die moedwillig brand
stichtte, hij verloor daardoor zijn burger
schap.
Zeer eigenaardig is ook, dat vreemdelin
gen van buiten komende die Bolswarder
wilden worden, al de oude verbindingen
moest verbreken opdat het Stadsrecht in
de toekomst ook de nieuwe Burger vol
ledig zou kunnen beschermen.
Ouae vetes moesten dus worden afgezwo
ren en men viel onder de bescherming
van de Stedelijke Magistratuur wanneer
men eenmaal als Bolswarder burger was
aangenomen, een bescherming welke niet
alleen binnen de Stadspoorten haar gel
ding had, maar een bescherming ook,
die meeging met de burger, waar die zich
ook bevond.
„Haldt jimme stêd skjin en rein” staat
nu op onze wagens van de gemeenterei-
niging, hetwelk gebaseerd is op de be
palingen van onze tegenwoordige politie
verordeningen. Ook vroeger werden er
in ons Stadsrecht bepalingen opgenomen
betreffende de Stadsreiniging, met name
betreffende de secreten, die men zo maar
niet voor een andermans deur of venster
mocht zetten.
Bolsward is door de eeuwen heen altijd
een belangrijke marktstad .geweest en de
markten in vroeger tijden gaven blijkbaar
aanleiding tot veel ongeregeldheden.
Vroeger was op iedere Zaterdag markt en
Vrijdags tevoren mocht men om twee uur
dan al beginnen met het opstellen van
kramen en andere dingen.
En vanaf die Vrijdagmiddag begon dan
de Marktvrede.
Een kruis werd opgericht op het markt
terrein en tijdens die marktdagen was het
verboden vlees te eten, omdat dit aanlei
ding kan geven tot verkeerde practijken.
Het zou te ver voeren Mevrouw, Mijne
Vandaag op de 13e Juli van het jaar des Heren 1955 zijn wij in deze
raadszaal bijelkaar gekomen om te gedenken, dat 500 jaar geleden
door de vroedschap van de aloude Hanzestad Bolsward ons stadrecht
werd vastgesteld, aldus Burgemeester J. G. S. Bruinsma in zijn ope
ningstoespraak.
Een Stadsrecht, dat gemaakt werd bij raede ende consente des eer
baren Vaders Johannis Brugman”.
Een Stadsrecht, dat op moment ”an vaststelling beoogde vrede te bren
gen in de stad, dat beoogde de rechtspositie van de burgers te regelen,
dat beoogde klaarheid te brengen in de verhoudingen tussen de bur
gers onderling.
Het waren woelige tijden, waarin Pater Brugman naar Bolsward
kwam. Het waren tijden ook van geestelijk verval. De gemeenschap
pen hadden aan werkelijkheidszin in^eboet en onderlinge twisten be
heersten hofpublieke leven.
Wanneer wij vandaag de codificatie on
zer stadsrechten herdenken, dan kan het
niet anders of wij zullen ook vandaag
Pater Brugman in onze gedachten bren
gen.
Pater Brugman, geboren in het Rijnland
in het plaatsje Kempen. Een man, die
de toenmaals beschaafde wereld van
West-Europa predikend doortrok. Een
man, die waarschuwde in apoclitische
preken tegen de zonde, een man, die ge
dragen werd door het volk om zijn grote
eenvoud en door de wijze, waarop hij het
volk hier ter plaatse op het Broereplein
urenlang wist te boeien met zijn toespra
ken. En in onze stad Bolsward ontmoette
Pater Brugman de genegenheid van de
stedelijke gemeensthap. Hij ontmoette
het respect van de Vroedschap. En op ver
zoek van de Vroedschap verleende hij
die ook het berouw kende over het kwa
de. Gij kent allen uit de Protestantse ge
zangen, Psalm 51
zelf is gedicht.
iguurlijke zin zou men kunnen spre-
dat deze beide grote koningen in ni