a
r*i
EEN GOED WOORD VOOR EEN
GOEDE ZAAK
vS lil
(gabe Skroar
f
I
to sizzen
Fan 4 e Marlinytoer
Ingezonden
Tj. de J.
OPEN BRIEF AAN DE BURGERIJ
VAN BOLSWARD
Ie
Verstoorde vissers
Gouden filmpjes
2e week september 1908
Iets over de opleidingsmogelijkheden om
de „menniietael” te leren
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
Komt er hier een opleiding voor de
„Fryske akte”?
I
II
54e JAARGANG
No. 70
DINSDAG 9 SEPTEMBER 1958
Hwat hat
wicht.
daar deze
opleiding gesubsidi-
VIERLING IN FRIESLAND
tiny-tsjerke.
De heer Lautenbach uit Deinum in het ziekenhuis gefotografeerd bij de drie couveuses, die zijn pasgeboren vierling
bevatten. De kinderen werden in Deinum geboren doch direct
US
Namens de leden der Vereniging:
J. IJBEMA, voorzitter.
A. REITSMA, secretaris.
Abonnementspriji f 1.90 pei kwartaal
(bij ïooruitbetaling)
Giro RR7926
Advertentieprijs; 13 cent per mm
Ingezonden mededelii gen dubbe tarief
Handelsadvertenties bij contract reductie
Het is immers zó, dat allerwege het be
lang
taal thans wel wordt ingezien. Ligt de
in het slechts de enkelen waren, die hier
men
de tweetaligheid weten-
Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Uitgave: A. J. OSINGA N.V., Bolsward
Administratie- en Redactie-adres;
Marktstraat 13
Telefoon 451 - Na 18.30 uur 305 of 335
(K 5157)
Leargong B.
De z.g. „Leargong B” is te zien als een
vervolg op de A-cursus. Deze dient als
grondslag. Verleden jaar werd b.v. te
Bolsward een dergelijke B.-leargong ge
houden. Er wordt ruimer aandacht aan
het idioom geschonken. De cursisten
moeten aan het einde van de ook hier
weer 20 twee-urige lessen nu naast een
moeilijker vertaling ook een opstel kun
nen schrijven. Tevens wordt enige ken
nis verlangd van de gcecl: - 1 - -
Friesland en de Friese b<
de van de Friese literatuur.
De IJslandse minister
Zich noemend Josefson
Dreigt boos, ik zet de vissers
Allemaal op de bon
Die binnen de twaalf mijlen
Verschijnen voor mijn kust
’k Leg beslag op hun treilers
Geloof het maar gerust.
O zo, roepen de Britten
Kom op, wij zijn niet bang
Jij hier de zee bezitten?
Ja dat is een oude zang
Maar het moet nog bewezen
Ons net zal uitgegooid
Wij hebben niets te vrezen
Beschermd door ons konvooi.
we deze cursus van harte
je Nederlands
en
eenvoudig briefje kunnen schrijven.
t in staat worden
acht het Fries dusdanig te beheersen,
men geen analfabeet meer is in
taal. Dit kan men bewijzen door het
ling
C...
Fries Akte L.O.
de akte Engels ol
akte vergt het bewijs, dat men
len beheerst. Op het schriftelijk examen
moet er zowel een
derlands worden gemaakt als Nederlands-
Fries. Verder moet men in een in het
Fries gesteld opstel het bewijs leveren,
dat men deze taal op stilistisch verant
woorde wijze weet te hanteren. Ook
■n in Deinum geboren doch direct naar Leeuwarden gebracht. De babies zijn ondanks hun
geringe afmetingen kerngezond ook de moeder maakt het goed.
soks net bringe koe. Dizze minsken sitte
yn alle stannen, it ynkommen hat der
wol hwat, mar net fole mei to meitsjen.
It is in kwestje fan geastlike standing,
fan opfieding, oanliz en libbenssfear.
Sjocht men nel it oantal abonneminten,
dan bikrüpt jin de freze, dat it oantal
fan sokken yn dizze kontrijen net sa
great is.
It kin lykwols wêze, dat under harren ek
jit binne, dy’t de kwesje fan de B.I.C. -
abonneminten hwat al to egosintrysk
sjogge. Sokken rideneare: ik wol my net
bine, hwef’t ilj. hinne gean sil fan it win
ter. As it programma fan in joun my
sinnicht, dan gean ik wol en oars net.
Ik wit net oft ik dan wol kin. Der wol
graech hwat tusken komme. Né, ik nim
gjin abonnemint, dan bitelje ik leaver
sa n joun hwat mear.
Dit stanpunt sjocht ien bilangryk ding
oer ’e holle. Sil de B.I.C. har taek troch-
sette kinne, dan MOAT hja op trijehün-
dert leden rekkenje kinne. It is hjir gjin
Amsterdam of Grins. Yn sokke plak
ken kin soks wol. Mar as it skoandere
wurk fan de B.I.C. fuortgong ha sil, dan
kinne jo mei dit stanpunt net ta. In lytse
stêd ferget jin op greater solidariteit.
Hjir sjit it individualistyske stanpunt
to koart.
wordt er een dictee in het Fries gegeven.
Eventuele fouten hierin worden zeer
zwaar aangetekend, immers het volko
men beheersen van de spelling is voor
de man (of vrouw) voor de klas een
eerste vereiste. Een dictee in het Neder
lands wordt niet gevraagd omdat deelne
mers aan de akte Fries L.O. in het bezit
moeten zijn van de onderwijzersbevoegd-
heid. Op het mondeling examen komt
de meer taalkundige kant van deze akte
studie meer naar voren: lezen (declame
ren), taaleigen, spraakleer (waarin be
grepen klankleer) en tevens het een en
ander uit de Friese literatuur sedert 1800.
Het meest gewichtige onderdeel bij het
mondeling examen is evenwel de didac
tiek van het onderwijs in het Fries. Deze
eisen moeten U niet afschrikken. Onder
wijzend personeel, die het Fries kunnen
spreken en schrijven (dus het B.-diploma
hebben behaald) kunnen bij ernstige stu
die de „Rijksakte Fries L.O.” in één jaar
behalen.
Op een mondelinge cursus die voor Bols
ward en omgeving in voorbereiding is
wordt daartoe 80 uur les gegeven (b.v.
32 lessen van twee en een half uur). De
kosten van ’n dergelijke mondelinge op
leiding voor de Rijksakte Fries L.O. be
dragen f 25 in totaal, plus voor een f 40
aan studieboeken, waarin een verplicht
abonnement op het tijdschrift „De Pom-
peblêdden”. Bij volbrachte studie en het
behalen van de akte keert het rijk ech
ter aan de cursist een bedrag van f 225
uit, zodat practisch de studiekosten wor
den vergoed. Na 1 januari 1959 zal
hierboven een gemeentelijke vergoeding
voor het bezit van de akte weer mogelijk
zijn.
Ook voor niet-onderwijskrachten is een
Friese akte ingesteld, de z.g. A.F.U.K.-
HWER SIT HIM DAT NOU YN?
It wie fan ’e wike in hwat mismoedich
bistjürslid fan it Boalserter Initiatyf Co
mité (B.I.C.) dy’t my de fraech stelde:
„Hwer sit him dat nou yn, dat yn in
stêd as Boalsert de kulturele jounen, dy’t
wy nou twa jier lyn bigoun binne, net
meat stipe fine as in pear hündert leden
Hwat is de oarsaek, dat safolle minsken,
dy’t it goed barre mei, oant nou ta net
meidogge oan dit needsaeklike en ün-
misbre gearwurkjen op kultureel gebiet?
It is dochs sa düdlik as pompwetter, dat
dizze aksje allinnich bistean bliuwe kin
as de minsken ut de stêd en de omkriten
hjir posityf oan meihelpe”.
,,Wy kinne,” sei er, „it béste biede, hwat
der yn us omstannichheden to bieden is,
mar as der net in goed trijehündert fêste
leden efter steane, dan misse wy de basis
der’t wy ós plannen op bouwe kinne.
Wy moatte in finansiële grounslach haw-
we, om moannen yn it foar, mei de
gaedlikste selskippen fan kunstners yn
kontakt to kommen. Soene wy elts jier
ófwachtsje moatte, hwat waer it is en
hoe dy joun de mutse stiet, dan wie it
us net mooglik foar de B.I.C. de forant-
wurding to dragen. Wy hiene forwachte,
dat it oantal leden elts jier oanwinne soe.
Wy tochten al oan mooglikheden om de
Doeleseal greater en moderner to krijen
en nou giet it earder oarsom. Yn
fredesnamme, nwer leit dat nou oan?”
Ik haw mei dy fraech nou in skoft om-
roun en leau, dat it goed is to bisykjen in
andert to jaen. In publyk andert, hwant
it giet oer in publike saek, dy’t foar de
stêd folie mear bitsjut as party lju miene.
Dit andert is fanseis in persoanlik an
dert, in oar soe grif dit ferske op in oare
wize sjonge en hy hoecht myn stimme
net moai to finen. Myn lud leit faeks
hwat to leech of to heech, by tiden
krast it ek wol hwat, koartom, nim it
foar leaf, it is sljucht en rjucht as dy
fan Boalsert, stiet hjir under yn de Mar-
Ten raadhuize werd aanbesteed de leve
ring van turf. Ingeschreven werd door
de volgende schippers: Jan M. Gerrit-
sma, Jane H. v. d. Veen, Oene de Jong,
Jac. de Koning, M. Houben, Douwe
Zwaga, Willem de Koning, Pieter Zwa-
ga en Pieter v. d. Werf.
Voor de op 1 december te openen am
bachtsschool te Heerenveen meldden zich
276 gegadigden voor de funktie van con
cierge.
Verkoping te Kimswerd twee zathen met
plm. 300 pdm. land, sinds honderd jaar
m eigendom behoord aan de familie
Haarsma de With.
Het meeuwenjagen aan de Zuiderzee is
thans bij de wet verboden, waarover ve
len zich verheugen.
De tichelindustrie in de Zuid Westhoek
lijdt onder de malaise in het bouwvak.
Iedere avond prachtig schouwspel te
Hindeloopen, nl. het zg. „lichten der
zee” dat wordt veroorzaakt door micros
copisch kleine infusiediertjes. Elke steen
die in het water plonst doet een fontein
opspatten van louter vuur en als een
gouden regen vallen de droppels neer.
Bolswards Nieuwsblad
Waarin opgenomen: De Bolswardsche Courant, Westergoo en De Jong’s Nieuwsblad
akte. De opleiding is vrijwel gelijk aan
die van de Rijksakte. De kosten zijn de
zelfde.
Voor de A.F.U.K.-akte, die de bezitter
het recht geeft „Folk- en Gealeargon-
;en” te houden, dus op te leiden voor
diploma’s A. en B. is in tegenstelling
met de Rijksakte ook het vak Friese ge
schiedenis verplicht. Hiertegenover staat
dat op de didactiek van het tweetalig on
derwijs minder de aandacht valt. In de
practijk is in éénzelfde cursusverband
opleiding voor beide akten wel mogelijk.
Elke groep heeft dan een facultatief vak,
de onderwijzers de geschiedenis, de niet-
onderwijzers de didactiek.
Samen zijn er reeds ruim een 500-tal
bezitters van de Akte Fries. Dit is veel,
maar natuurlijk niet voldoende. Daarom
hopen wij dat ook in de omgeving van
Bolsward ruime belangstelling voor deze
opleiding zal bestaan. Naar wij vernemen
wordt plaats en tijdstip, waar en waarop
de lessen worden gegeven in onderling
overleg geregeld.
Fryske Akte.
De kroon op de studie kan worden ge
vormd door het behalen van de Fryske
Akte. Hoewel op de tweetalige school
nog geen aktebezit wordt vereist (dit is
in de overgangstijd nog niet uitvoerbaar)
is het toch zo, dat men dit in de toe
komst zeker mag verwachten. Nu reeds
is het een onloochenbaar feit, dat men
bij vruchtbaar lesgeven aan een twee
talige school beide talen volkomen moet
beheersen en wat van evenveel belang
is, moet weten, hoe de Fries sprekende
kinderen het meest verantwoord kan
worden geleerd de beide talen monde-
j en schriftelijk te gebruiken.
Om deze reden bestaat er thans ook een
(gelijk te stellen met
>f Frans L.O.). Deze
akte vergt het bewijs, dat men beide ta-
i
vertaling Fries-Ne-
Spijtig het vangen lukte
Tot nu toe niet zo vlot
Och, al die koude drukte
Die kerels lijken zot
Zo denken vast de vissen
Ons inziens zeer terecht
En daarom, ’t laat zich gissen
Zwemmen ze liever weg.
Zeg visminnende Britten
Och laat die Josefson
Ga liever vredig zitten
In de septemberzon
Met een hengel en een bootje
’k Weet beter plekje niet
Als een stil boerenslootje
Een slootje omzoomd met riet.
PIET.
De leden van de Vereniging van leerlin
gen der Rijks Hogere Zuivelschool, heb
ben met leedwezen geconstateerd, dat
twee hunner leden zich tijdens de ont
groening van zaterdagmiddag j.l. ern
stig hebben misdragen.
In een zeer onsportief gevecht met roei
spanen, hebben bovengenoemde leden,
getracht het omverwerpen van hun roei
boot door 4 novieten te verhinderen.
Dat dit optreden het ongenoegen van de
burgerij en de leden der vereniging
heeft opgewekt is dan ook volkomen be
grijpelijk.
De Vereniging heeft naar aanleiding van
dit optreden de 2 bedoelde leden ge
schorst als lid der Vereniging, hiermede
uitdrukking gevende aan hun ongenoe
gen.
Op de na dit incident belegde bijzondere
vergadering, is door de leden der ver
eniging de hoop uitgesproken, dat der
gelijke onprettige voorvallen, die de goe
de naam der Vereniging aantasten, zich
in toekomst niet meer zullen voordoen.
Onder dankzegging voor de plaatsing
van dit artikel tekenen wij,
Hoe paradoxaal het ook klinken moge, het is altijd veel moeilijker
en helaas ook vaak minder vruchtbaar, te pleiten voor een
zaak waarvan het belang onomstotelijk vast staat, dan een lans te
breken voor iets dat op zijn minst discutabel is. Een pleidooi voor
iets waarmee elk weldenkend mens het bij voorbaat eens is, is nu
eenmaal minder aantrekkelijk, dan een gedachtenwisseling, waarin
zowel het voor als het tegen pleitbezorgers vinden. Om deze reden
willen wij in dit artikel, dat over de opleidingsmogelijkheden van
het Fries zal gaan, niet in den brede uitwijden, over het belang en de
noodzakelijkheid van dit onderwijs als zodanig, maar ons in hoofd
zaak bij het onderwerp zelf bepalen.
motieven verre de voorkeur moet worden
gegeven. Aansluiting bij de moedertaal
van het kind is thans eerste eis van mo
dern taalonderricht. Het is dan in dit
opzicht heel wel verklaarbaar, dat men
bij liet onderwijs aan b.v. de cursus
Leerling Verkoopsters aan de Chr. Land-
bouwhuishoudschool te Bolsward, het
onderwijs in het Fries een plaats heeft
gegeven.
Onmiddellijk zal men ons voor de voe
ten werpen, dat in een kleinstedelijke ge
meenschap als Bolsward deze redenering
niet opgaat omdat hier de moedertaal
slechts een gedeelte van de kinderen hier
het Fries is, voor een ander gedeelte het
stadsfries, het Bolswarder dialect, en
voor een klein gedeelte ook het Neder
lands. De situatie, die ook in de Friese
hoofdstad en b.v. in Harlingen, Dok-
kum, Franeker, enz. heerst, stelt inder
daad wel voor problemen, maar lost
men hier en daar heel handig op door
parallelklassen in te richten, waarbij de
ene klas direct onderwijs in het Neder
lands krijgt en waarbij in de andere het
Fries als voertaal dient in de lagere
klassen.
Doordat Bolsward vijf lagere scholen
heeft en hier over het algemeen het aan
tal leerlingen te gering is om parallel
klassen in te richten, is deze oplossing omgeving,
ter plaatse echter niet mogelijk.
Wat de omgeving van Bolsward betreft,
ligt het natuurlijk anders. Wij mogen
ons gelukkig prijzen, dat juist hier, b.v.
in Hennaarderadeel proefscholen geves
tigd zijn, die er niet weinig toe hebben
bijgedragen, dat men langzaam maar ze
ker tot de welgefundeerde overtuiging is
gekomen, dat tweetalig onderwijs op het
Friese platteland verre de voorkeur ver
dient.
Steeds meer breekt dit inzicht baan, niet
alleen bij het onderwijzend personeel,
maar ook bij de ouders en het is een
verheugend verschijnsel, dat hoe langer
hoe meer gemeentebesturen, oudercom-
missies en schoolbesturen het inzicht van
de beroepspedagogen gaan delen en men
plaats maakt voor het onderwijs in de
Friese taal, zowel in de kringen van het
openbare, als het bijzondere onderwijs
en bij dit laatste zowel bij het protes
tantse als het rooms-katholieke. Het feit,
dat de school te Blauwhuis hier de voor
stap nam, memoreren we hier gaarne.
Het initiatief strekke tot navolging.
Leargong A.
Voor beginners is er de „leargong A
dit is een eenvoudige opleiding, waarbij
wordt uitgegaan, dat de cursist het Fries
kan spreken, in ieder geval verstaan.
Hierop wordt voortgebouwd in een zoge
naamde „Folk- en gealeargong”, die al
lereerst het vlot leren lezen en schrijven
van het Fries ten' doei heeft, maar ook
aandacht schenkt aan de kennis van eigen
„Geakunde” zou men kunnen vertalen
met heemkunde, al dekken deze begrip
pen elkaar niet geheel. Aan het eind van
deze cursus moet men een eenvoudig
Fries dictee kunnen maken, het taaleigen
(idioom) enigszins kennen (toe te pas
sen in invullesjes) en de Friese werk
woorden kunnen vervoegen. Ook moet
men een eenvoudig stuk;
proza in het Fries kunnen vertalen
een
Kortom men moet
Kulturele jounen fan goed gehalte, sa
as de B.I.C. dy jowt, wurde troch in
diel fan de minsken bigroete as in gi-
skink. Hja binne der tige wiis mei en
sjogge der, by it koarten fan de dagen,
I al nei ut. Hja hawwe al jierren sokke
jounen mist en sochten yn oare plakken,
as Snits en Ljouwert altomets har for-
langen to bifredigjen, mar hja fielden
it as in great tokoart, dat de eigen stêd
De stêd biedt leaze, tsjustre lagen
De ien siket dêr de oare to bidragen
Yn wurden, yn ünthittjen licht
Ek skoart it wol oan mjitte en
het onderwijzend personeel niet, of nog
niet voldoende in het geven van tweeta
lig onderwijs is geschoold.
Ook is het natuurlijk zo, dat in de
overgangsfase, waarin de huidige gene
ratie verkeert, er vele volwassenen zijn,
die nimmer hebben geleerd hun eigen
moedertaal te schrijven. Spreken doen ze
die wel, al doet zich ook hierbij in onze
gejaagde tijd met overwegende invloed
van radio, enz. het verschijnsel voor, dat
het ongeschoolde levende taalgebruik
niet van vreemde smetten vrij blijft en
vooral bij het spreken in het openbaar
het Fries vaak is doorspekt van allerlei
hollandismen en clichéuitdrukkingen,
waarmee men de onmacht van lenig en
vlot taalgebruik tracht te camoufleren.
Overstappen op het Nederlands is hier
geen remedie, want nog meer dan het
Fries is beinvloed door het Nederlands,
is het Nederlands dit door het Fries.
Heel duidelijk demonstreert zich hier een
leemte. Het verkeerde onvolledige taal
onderricht wreekt zich vaak maar al te
duidelijk.
Gelukkig is er met de steeds groter
wordende behoefte aan Fries onderwijs
ook de opleidingsmogelijkheid gegroeid
om het Fries buiten de schooluren en
schoolopleidings te leren.
Reeds jaren lang bestaat er een schrif
telijke cursus in de Friese taal, zowel
voor beginners als voor gevorderden.
Ook is er een speciale schriftelijke oplei
ding voor niet Friezen.
Al deze cursussen zijn aanbevelenswaar-
dig voor hen die niet in staat of gelegen
heid zijn een mondelinge cursus te vol
gen. Dit verdient n.l. verre de voorkeur,
daar er dan alleen ook aandacht geschon
ken kan worden aan de uitspraak, ver
schillende vragen kunnen worden be
antwoord en de verbetering van fouten
kan worden toegelicht.
Wat de mondelinge opleiding betreft het
volgende. Afgezien van een schooldiplo
ma, dat men wenst in te stellen, is de
opleiding trapsgewijs.
fansels,
jefte.
Objektyf sjoen moast men fjochtsje om
in plak to krijen by de B.I.C.-jounen,
dy'
lik
ge.
Bern
ten 1
kosten litte moatte, hat
ne
opstel kun-
jeschiedenis van
de Friese beweging, alsme-
van goed onderricht in de moeder-
periode nog niet zo ver achter ons, waar-
j - 1 1
pionierswerk deden, sedert men het
vraagstuk van de tweetaligheid weten
schappelijk heeft benaderd en proefon
dervindelijk is komen vast te staan, dat
aan de oude methode, waarbij het Friese
kind plompverloren het Nederlands werd
geleerd op een leeftijd, waarop het nog
niet taalnjp was, grote bezwaren kleef
den, die in vele gevallen zelfs leidden
tot storingen en remmingen in de gees
telijke ontwikkeling van zo’n kind en
soms het ontstaan van een minderwaar
digheidscomplex tot gevolg hadden.
Is men in onderwijskringen het er wel
over eens, dat aan tweetalig onderwijs
zowel uit didactische als pedagogische
Hoe jammer it ek is, men moat de eagen
net slute foar de realiteit, dat der hiel
hwat lju binne, dy’t allinnich by it ma
teriële libje. Minsken, dy’t net fierder
komme as lekker ite en drinke, in mj
pak of in nije mantel, in spultsje kaerte
of biljerte en by’t simmer hwat sile of
bromfytse. Foar harren is it heechste ge
niet in taertsje of in gleske en leaf st
fan beiden.
Muzyk en toaniel op goed peil, seit har
ren neat. Dêrfoar misse hja de oanliz en
de opfieding. Men kin harren dat net
kwea ófnimme, hja binne ienkear sa. Se
soene faeks wol oars wêze wolle, mar se
kinne it ek net folhalde om geastlik op
’e teannen stean to bliuwen en dus sakje
hja gau wer del. Fakentiids mei it har
materiëel wol barre, yn it breafjuchtsjen
stean se har man wol, mar de üntspan-
ning en fierdere libbenfolling sit op de
ünderste trime fan ’e Ijedder. Dêr fiele
se harren thus. En hwer’t men nou ek
komt, yn in greate of lytse stêd, de
massa, de mannichte is nou ienkear sa.
Dêrom meitsje de cafetaria wol goede
saken, mar de skouboargen net, dêrom
smite de tingeltangels winst op en sitte
de konsertsealen mei greate tokoarten.
It maklike, it gewoane, it materiële giet
fansels, mar it bettere, it kulturele, it
godstsjinstige ferget ynspanning en oer-
fjochtsje
dy’t foar 15 goune in hiel seizoen kost-
like programma’s biede, der’t elk hinne
";ean kin en sünder biswier syn greate
ek meinimme kin. Ek üt de omkri-
wei, dy’t soks yn eigen doarp om de
t men hjir in skoa-
kans.
Nei myn bitinken is it al of net slagjen
fan de kulturele jounen fan de B.I.C. in
bifêstiging fan it aide adagium: „Siz my,
hwer’t jo graech hinne gean en ik sil
jo sizze, hwa't jo binne!”
Foar harren, dy’t hjir forlet fan hawwe,
wol ik graech it adres fan it sekretariaet
fan de B.I.C. meidiele: Dr. Joast Hal-
bertsmastrj. 35, tillefoan 347.
eigen
diploma A te behalen. Dit jaar worden
zo mogelijk dergelijke cursussen voor
beginners weer gehouden o.a. in Bols
ward en Tjerkwerd. De duur der cur
sus is 20 x 2 uur. Het lesgeld is laag,
diar deze vorm van c; l-:j---
eerd wordt door de AFUK (Algemiene
Fryske Underrjocht Kommisje). Ieder,
die het onprettig vindt zich niet in de
eigen taal schriftelijk te kunnen uitdruk-
ken, kunnen
Bij dit alles blijft de moeilijkheid, dat aanbevelen.
