g°e Als „vinding” echt was geweest zou Z.0«- Friesland al een kwart eeuw uit de zorgen zijn i| l| 1 J- Beatrixoord kan weer terugzien op een aar miTEAL Qabe Skroar üs hjoed p p to sizzen IITJLACEN^ Fan 4e Martinytoer HOOG BEZOEK AAN REACTOR-CENTRUM NEDERLAND. ■•••Mag „Brandstofloze” motor bracht rep en roer STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND Personeelsbezetting baarde iets minder zorg Tj. de J. Gouden filmpjes Vreetzaam duel DINSDAG 18 NOVEMBER 1958 No. 90 54e JAARGANG Hwat haf der Dêr’t hout kappe Wurdt falie spuonnen. PIET. van hiel HALD DE KRIICH DER YN! De Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS Uitgave: A. J. OS1NGA N.V., Bolsward Administratie- en Redactie-adres; Marktstraat 13 Telefoon 451 - Na 18.30 uur 305 of 335 (K 5157) oer in Abonnementsprijs f 1.90 per kwartaal (bij vooruitbetaling) Giro 887926 Advertentieprijs: 13 cent per mm Ingezonden mededelii gen dubbel tarief Handelsadvertenties bij contract reductie verbetering is steeds aktief de vereniging ac- ma Ik' oanpak fan eigen problemen. kear as der wer in nije sw de maetskiplike de f 308,82; f 840,25 en Bolswards Nieuwsblai Waarin opgenomen: De Bolswardsche Courant, Westergoo en De Jong’s Nieuwsblad Heropening geheel vernieuwde en ver grote winkel. J. B. v. d. Oever en Zo nen. Hennaarderadeel f 70,50; Sneek Dam.es, die ter gelegenheid van St. Ni- colaas hun aanstaande echtgenoot, zoon of suikeroom fijn willen laten roken wendt U in het volste vertrouwen tot D. de Vries Jr. Parapluies, ijsmutsen, dames hoed-petten. A. F. Oosterbaan, Bolsward. Wie vandaag de dag in Wolvega de naam Wardenier noemt, zal als antwoord een schouderophalen zien. Men herinnert zich de zaak, maar dat is dan ook alles en men weet niet eens of de man, die eens het middelpunt van alle opschud ding is geweest, nog leeft of niet. De hele zaak is volgend jaar dan ook een kwart eeuw geleden, m,aar toch nog niet vergeten, zelfs niet in Wolvega. En merkwaardig is, dat nog steeds niet is na te gaan of hier sprake was van een grap of van een idee fixe, dat op een aantal tragische en lachwekkende gebeur tenissen uitliep. Het begon allemaal zo gewoon: met ge- Aan het ons toegezonden jaarverslag van het Sanatorium Beatrixoord te Ap- pelsga ontlenen wij het volgende: Gedurende 1957 werd met onvermin derde kracht gewerkt aan de verdere uitwerking van onze nieuwbouwplannen en men is dit jaar de verwezenlijking van de plannen heel wat naderbij geko men, zodat met stelligheid mag gehoopt dat in 1958 aangevangen zal kunnen worden met de uitvoering. Twee leden van het bestuur werden de vereniging door de dood ontnomen. Op 10 juni 1957 stierf de heer J. D. van der Mei uit Pietersbierum en op 4 augustus 1957 de heer J. L. Hartog uit Gronin gen. Het aftredende lid, mevrouw Wiersma- Risselada te Leeuwarden, werd door de algemene vergadering herkozen; in de vakatures var»de heren Berger en Pasma, die wegens vertrek uit de noordelijke provincies niet voor herbenoeming in aanmerking kwamen, werden benoemd Nog altijd is de ontwikkeling van de indusrie tesamen met de vesti ging van nieuwe bedrijven in zuidoost Friesland nog niet van dien aard, dat het arbeidsoverschot door de industrie kan worden opge vangen. Alle mogelijkheden worden naar beste weten benut. Dat is voor wat betreft Weststellingwerf al bijna een kwart eeuw zo. En, als allemaal waar was geweest, wat men 25 jaar geleden geloofde, dan was deze gemeente reeds lang uit de zorgen geweest. Helaas werd men hier, bezield als men was van de beste bedoelingen en bewust van de noodzaak om geen kans te laten schieten, het slachtoffer van een affaire, die tot in de verste uithoeken van de wereld de aandacht trok, doch die of slechts een misplaatste practical joke of een grandi oze aaneenschakeling van misverstanden was; de uitvinding van de brandstofloze motor door Johannes Wardenier. Ze vielen aan, de Italianen begerig naar de zoete prijs ze vochten om hun jongedame als eerstijds holle-bolle-gijs. De magen leken havertonnen op ’t laatst riep de een, ik kan niet meer, ik geef de strijd eerlijk gewonnen, ik sneuvel op het veld van eer. De ander spoedde zich naar buiten het meisje liep voorbij 't hotel, “ig ik je in mijn armen sluiten? ben de held van het duel, kom mee, ik heb een stoel gereedstaan! Het antwoord klonk een beetje zuur, Ik, kies een held wat minder vreetzaam zo’n mannetje is mij te duur NICATOR MET 4-1 DOOR R.E.S. GEKLOPT C.A.B. VERLIEST MET 4-1 VAN M.K.V. Afgelopen zondag hebben diverse 3de klassers voor verrassingen gezorgd. De grootste was wel de 1-0 zege van ’t onderaan staande Bergum, dat het pres teerde de ongeslagen leider Olyphia de eerste nederlaag toe te brengen. Met 1-0 bleven de Bergumers hun tegenstanders de baas, niet alleen konden ze hierdoor de laatste plaats vaarwel zeggen, maar ook had deze zege tot gevolg, dat de spanning in de bovenste gelederen hier door weer is teruggekeerd, daar D.O.G. de moeilijke wedstrijd tegen M.S.C. met 2-1 uit het vuur wist te slepen, waar door de Wolvegaasters hun puntenaan- tal, evenals Olyphia op 12 brachten, al zij het dan met 1 wedstrijd meer ge speeld. Voor de 2de verrassing zorgde R.E.S. De blauw-witten wonnen n.l. met niet minder dan 4-1 in Leeuwarden van het toch heus niet zwakke Nicator. Een ze- ge, waarop, wat de cijfers betreft, wel 11 niemand gerekend zal hebben. Niette min, een uitstekende prestatie. Daar W.Z.S. en Steenwijk zo verstandig waren de punten broederlijk te verdelen, verstevigden beide ploegen hun positie in de middenmoot. Dit treffen eindigde met een 2-2 gelijk spel. Dat het treffen tussen de beide laagst- geplaatsten Oosterwolde en Stanfries bij zonder spannend is geweest, bewijst de uitslag. Stanfries won met de enige goal van de wedstrijd, waardoor Oosterwolde nichten. Iemand zou een brandstofloze motor hebben uitgevonden, een ding, dat zomaar draaide, op water of op lucht, niemand wist het rechte, maar iedereen vond het een wonder, al geloofde lang niet iedereen erin. De geruchten hielden aan, totdat plotseling in het raadhuis van Wolvega een persconferentie werd ge houden, waarop de uitvinder, de toen 22- jarige Johannes Wardenier, die werd be schreven als een bleke, rustige jongeman, uit de doeken deed, wat er gaande was. Hij verklaarde een motor te hebben ge construeerd, die geen benzine, geen wa ter en geen olie nodig had en die per jaar bij onafgebroken gebruik slechts f 25 kosten zou opleveren. Om de drie maanden moest het apparaat met olie worden bijgevuld. Er was al proefge draaid en de plannen waren gereed voor massaproduktie. Er zou in Wolvega een fabriek worden gesticht waarin 13.000 arbeiders werk zouden vinden en er zou er bij Amsterdam een tweede fabriek komen, met daaraan verbonden een ijzer gieterij. Volgens de uitvinder zou een autobus van negen meter lengte voortbe wogen kunnen worden door een motor met een inhoud van 5 cc en van 20 cm in grootte. Bij velen bleef de twijfel, maar uit het feit, dat de persconferentie in het raad huis werd gehouden, leidde men af, dat het gemeentebestuur ook in de zaak ge loofde en de chaos werd compleet. Wol vega heette plotseling Edisondorp, overal stond men in groepjes bijeen, herber giers deden goede zaken, kortom, de toe komst scheen vol gouden beloften. Nochtans waren et veel duistere punten in de zaak. De publicaties in de kranten, veelal gepubliceerd op grond van ver klaringen van de uitvinder, diens familie en anderen, bevatten nogal wat tegen strijdige feiten. Wardenier verklaarde: Mijn motor werkt als volgtIn cylinders samengeperste lucht wordt naar mijn motor geperst, die een aantal cylinders bevat, waarvan de helft der zuigers naar boven, de andere helft naar beneden werken. Een exen- triekschijf brengt de draaiende beweging tot stand. Als de lucht de cylinders ge passeerd is komt ze in een luchtledige kamer en wordt daarna weer naar het reservoir gevoerd. Er heeft dus een voort durende circulatie plaats van het reser voir naar de motor en vandaar weer naar het reservoir. Een wethouder verklaarde nog, dat een auto, uitgerust met een dergelijke motor, een snelheid van 160 km. per uur kon halen, dat het rijden voor een leek ge vaarlijk kon zijn, omdat de motor welis waar zichzelf remde maar omdat je toch over de kop kon slaan, wanneer je bij 60 km. per uur een handle zou over halen”. Enfin, de chaos was compleet. Wardenier Workum opgeschrikt door eigenaardig gerommel, gevolgd door een hevig ge dreun. Deuren sprongen open, winkel bellen deden geluid horen, overal rinkel den glazen. Een adv. waarin een dienstmeisje werd gevraagd voor f 3.50 per week, ontke tende n ware en steeds wassende storm loop. De meisjes kwamen in groepjes tegelijk op deze aanlokkelijke adv. af. Politie te voet en te paard moest tenslot te orde scheppen. Een vriend van be trokkene had de adv. bij wijze van grap op naam van zijn vriend geplaatst. Tot laat in de avond werd de woning door de politie bewaakt, zo groot was het tu mult ontstaan door deze aanlokkelijke aanbieding. Overleden te Bolsward Johan van Ringh, bekend om zijn vele dicht- en rijmstuk ken, die hij bij iedere gelegenheid schreef en ook wei in druk liet verschij nen. zodat in dit opzicht een opgetreden. De oud-patiënten waren waar het de belangen van betrof. Dit is gebleken bij de vele ties. Meer dan 70% van de Schakels werden door oud-patiënten verkocht en vele afdelingen steunen bij de ledenwer ving mede op het werk, dat oud-patiën ten voor hun sanatorium doen. Naast steun voor het medische werk on dervond het sanatorium weer veel be langstelling van buiten. Tal van vereni gingen en personen zorgden met het personeel voor gepaste ontspanning. Van de (lange) lijst van bijdragen afdelingen noemen we die van Baarderadeel f782,25; Bolsward f600; Franeker f531; Franekeradeel f 108,57; Harlingen f 753,53; Nijland Wonseradeel f 1.542,93. Het totale verantwoorde bedrag f 60.597,03, dat is weer belangrijk dan vorig jaar, nl. f 6000. Alle 44 gemeenten van de prov. Fries land verlenen subsidie. Naar 2 cent per inwoner dragen hiervan 39 gemeenten bij. Harlingen verleent bovendien 20 cent per verpleging per verpleegdag per patiënt uit de gemeente. Het aantal leden bedraagt te Baardera deel 801, Bolsward 580, Franeker 529, Franekeradeel 246, Harlingen 705, Hen naarderadeel 314, Nijland 86, Sneek 640 en Wonseradeel 1312. heer H. Krekeler, het Duitse lid van de Euratom-Commissie, dat op het ogenblik in Nederland vertoeft, heeft vrijdag het in aanbouw zijnde reactor-centrum Nederland te Petten bezocht. Deze foto toont (ge heel links met donkere bril) de heer Krekeler bij het verlaten van het inwendige van de reactor. Geheel recht op de voorgrond de heer M. Gue- ron, directeur-generaal van de afdeling Research van de Euratom. ig was ik meer Provisionele verkoping van de stoomboot Burgemeester van der Veen”. Eigenaar R. Reinsma te Bolsward. de heren Mr. F. W. van Ketwich Ver schuur te Haren en H. W. Hielkema te Harich. In de vakature Andreae, die zich voor herbenoeming niet beschikbaar stelde, werd benoemd de heer J. van Aalderen te Hoogeveen. De algemene vergadering kwam éénmaal bijeen, het hoofdbestuur 4 maal, waar van éénmaal ter gelegenheid van de reünie van oud-patiënten en het dage lijks bestuur 18 maal. Mocht- het in 1957 nog niet komen tot een daadwerkelijke uitvoering van de nieuwbouwplannen, de verwezenlijking van deze plannen kwam toch heel wat nader in het verschiet. In mei werd de goedkeuring op de schetsplannen ver kregen, terwijl einde van dit jaar de goedkeuring in principe ontvangen werd van het departement van Wederopbouw en Bouwnijverheid. Het actie-comité zette zijn arbeid met onverflauwde ijver voort. De schakelactie de inzet werd dank zij veler me- Jonannes Wardenier: „Het principe was juist werd geroemd en geprezen en liep rond met een revolver, waarvoor hij een speci- pen. De earste stjit is al jown, mar der sille folie mear prippen nedich wêze om de bifruchtsjende stream fan nije bi- driuwen hjirhinne to heljen. Dér is moed en initiatyf foar nedich, doaren en üthalden, mar it doel is it mear as wurdich. It komt der op oan de kaptalen oan jild, guod en minsklike energy mobyl to meitsjen. En yn dy lange keatling fan wolfeart en aksje binne wy allegearre lyt- se skeakels. As elts in bytsje mear moed, wurkkrêft en initiatyf sjen lit, hat dit op de Boal- serter mienskip in bislissende ütwurking. Dy’t syn winkel fornijt, syn hüs opknapt, syn aid hok troch in kreas skuorke for- fanget, docht folie mear as allinnich foar himsels. Hy bout mei oan in libbene, fleurige stèd, hweryn it goed wen jen is, dêr’t de bern in treflike oplieding krije, dêr’t it geskikt en goed to keapjen is en dêr’t men jin üntjaen kin en fordivi- dearre. Dat moat in oar net dwaen, dat moatte wy meiinoar üt ’e wei sette. Boalsert hat in great foarrjucht en dat is syn iensens en rjucht-sljucht aerd. Der rint hjir gjin spjalt tusken heech en leech, tusken aid- en nij Boalserters. Alleman dy’t him hjir ta wenjen set, is hjir wolkom en wurdt graech yn it wurk en forieningslibben bihelle. Wy kenne mekoar fan bêrn óf faken- tiids en kinne elkoarren skoan fine en weardearje. Mar wy soene jit hwat mear bitrouwen hawwe moatte yn üs seis en yn de takomst fan üs goede stêd. Har kansen steane net min as wy inar trochsette en doare. En wy meije tjige wiis wêze mei it feit, dat de autoriteiten en foargongers, geastliken sawol as le ken, harren sa gol en mei oerjefte joive oan de Boalserter mienskip. Mannith greatere stêd is dêr oerguntich op. Lit üs dan yn it wichtige tiidrek fdn hjoed elkoarren oantrünje om de Gy|>- bertstêd op to stiitten ta it bliid perspell- tyf fan in stêd, dy’t aloan oanwint yn tal, yn mooglikheden, yn initiativen, yn goed sakedwaen en leanj end wurk. In stêd, dy’t ek kultureel oantreklik ed warber is, dy’t wit to feestfieren en de) lju üt de omkriten safolle mooglik will to bieden. In stêd dy’t de goede namm.el fan ieuwen ta nije klank bringt en foar ynwenner en bisiker as in kleurige, feest- like flagge ütwaeit oer Fryslans wide fjilden. Dêr is de léste tiid gauris skreaun de minne situaesje fan lannen mei tige lege libbenstandert. ïn greate gebieten is de hunger de deis- tige kammeraet fan de minske en is it brea foar miljoenen minsken mar tige tin. Finder lieding fan Amerika hawwe de lannen mei in goed wolfeartspeil harren bi-ivere om oan dy tastannen in ein to meitsjen. Skippen fol guod binne der hinne fearn, hopen jild deroan to’n koste lein, mar jimmeroan bliuwt it yn dy lannen in tryste, nuodlike boel. Wy wolle net graech sizze, dat dit alle gearre net barre moat, der bart winlik fietsten to min, mar ien ünderfining is foar üs allegearre tige learsum, tinkt my en dat is dizze, dat men gjin stap foarüt komt as it net slagget de lju seis oan it wurk to krijen om oan dy nuodlike si tuaesje in ein to meitsjen. Fan alles der hinne tógje, jowt gjin byt, hwant as it op is, sit men wer foar it selde, mar de middels sjen to finen om in oare geast en in oare wize fan wurk- jen en libjen oan to moedigjen, dat bringt de lju foarüt. Dat sjocht men trouwens op it hiele libbensterrein. Men moat earbied hawwe foar de lju dy’t yn de foarige ieu harren to skoar set hawwe om forbettering to bringen yn de minne situasje fan de arbeider, ale vergunning had. Intussen groeide het wantrouwen en een week na het eerste nieuws kwam de tijding, dat de uitvin- was opgenomen in een zenuwin richting. Wolvega kwam weer in z’n gewone doen en de ontnuchtering was groot. Er was nooit een motor geweest, zei men, maar tot op de dag van vandaag weet niemand dat zeker. Wardenier is niet dood, zoals sommigen in de streek beweren. Hij leeft en woont in Amsterdam. Wie hem naar deze af faire vraagt, maakt hem aan het lachen. „Het was helemaal geen brandstofloze motor. Het ging om het principe voor de heteluchtmotor, zoals dat later door Philips is gebruikt. De motoren, volgens dit principe gebouwd, hebben onder meer dienst gedaan bij de ramp in Zeeland. Ik had gelijk, de tijd heeft het bewezen, hoe vreemd het destijds ook gegaan mag zijn, zegt de uitvinder, die een vriende lijke bedaard man is, wiens naam 25 jaar geleden bekend werd op een vreem de manier, en met betrekking tot een zaak, waarvan men tot vandaag de dag geneigd is te zeggen; was het maar waar geweest. Het meest merkwaardige van de hele zaak is, dat men nu nog niet weet, wat er allemaal precies waar was en wat niet en ook dat maakt deze affaire, bijna een kwarteeuw later nog boeiend genoeg. mar it krige earst bitsjutting, doe’t de ar beiders seis oan de forbettering fan har sosj ale en ekonomyske posysje bigounen Mei de middenstan en de boeren is it net oars. It kleijen en earmoedzjen bringt de lju net fierder, as it net folge wurdt fan in fikse En eltse tear as der wer in nije swakke keat foun wurdt yn de maetskipl” keatling, moat it biedwurd wêze: seis hannen ütstekke en oanpakke. De opgong fan de stêd Boalsert nei de oarloch is der op De wize hwerop de oerheit en de yn- wenners yn dy tiid oanpakt hawwe, nat dêryn de wichtichtste factor west. It hat skoandere fortuten dien en foar de stêd en syn ynwenners is gins birikt. It mei wier wêze, dat de tiid harren aerdich meistiet, it is like wier, dat hja de kansen fan de tiid grypt hawwe as meskien gjin stêd yn Fryslan. Ek nou wer, nou’t de bisuniging hwat dingen folie lêstiger makket, lit de stêd sjen, dat de kriich der hjit for- goed yn sit. Mei greate foldwaening sjogge wy de bou fan nije huzen, wer twa moderne skoallen en plannen foar mear oaren, de trochgeande huzenbou yn plan Noard mar net minder de warberens fan ünder- skate partikulieren, dy’t it San en de Dylakker wer meitsje ta kreaze strjitten en lokjende winkelrigen. Sa is ek it slagjen fan de aksje foar de B.I.C. in hertlike lokwinsk wurdich. De lju wolle wol, as hja mar op de goede wize oanmoedige en stipe wurdt. Sa’n Bolletongersdei as dit jier ha wy jit nea meimakke, dat wie forgoed in boppeslach en set de lju wer oan ta nije initiativen. Mei bysXnder greate weardearring ha wy fornomd, dat neist üs warber ge- meentebistjür ek üt de ynwenners in stevige aksje fierd is om Boalsert by de kommende planning fan de yndustriali- saesje oan bod komme to litten. Dit is wurk fan bislissende bitsjutting foar Boalserts takomst en ik soe sizze, dat der alles foar is om ta in bliuwend aktyf wurkkomité foar dit doel to kom men. Sawol nei binnen as nei buten is dêr op it heden tige forlet fan. Ek nei binnen moatte de geasten ryp makke wurde, oars stean de foarmannen net sterk ge- nóch. It is nou de tiid om yn de rigen fan de kwestje fan eminint bilang oan to gri- dewerking, een goed begin. Zij werd be ëindigd met een netto opbrengst van rond f 80.000; de poppen- en beestententoonstelling, waaraan zo enthousiast is medegewerkt, en die veel bewondering oogstte, bracht ondanks de hoge kosten van uitstalling enz., toch nog een batig saldo op van bijna f 4000; de door dokter Tammeling opgezette en met medewerking van heel het personeel van het sanatorium uitgevoerde puzzel- wedstrijd, werd een groot succes. Rond f 63.000 kon aan de penningmeester van het actie-comité worden overgemaakt. Tot 1 januari 1958 beliepen de inkom sten in totaal f 188.753,96. Bij de pen ningmeester van de vereniging kwam rechtstreeks binnen f 8.971,74 maakt in totaal f 197.725,70. Naarmate de bouw vordert zullen nieu we acties worden ontwikkeld. Met ingang van november 1957 is on der het motto: ;,Naar de 100.000” een extra ledenwerving aangevangen. In de eerste twee maanden werden meer dan 3000 nieuwe leden ingeboekt. In de geestelijke verzorging kwam geen wijziging. Ds. Fase, ds. Touwen en pa ter Groothuizen O.F.M. verrichtten als steeds op voortreffelijke wijze de geeste lijke verzorging. De diensten voor de bezoekers op zondag worden zeer ge waardeerd. Met Kerstmis werd voor de eerste maal aan patiënten en personeel uitgereikt een door de geestelijke ver zorgers opgestelde Kerstgroet. Met een begeleidend schrijven van de genees- heer-directeur werd ze gezonden aan alle afdelingen. Ook gedurende 1957 was het sanatorium volledig bezet en was er meestal een wachttijd vóór alle patiënten konden worden opgenomen. De gelukkige voortgaande daling van het aantal nieuwe patiënten vond ook in het noorden plaats, hoewel niet over al. En enkel districts-consultatiebureau meldt zelfs gedurende de laatste drie jaar een stijging van het aantal nieuwe patiënten. De waakzaamheid kan in geen enkel opzicht verslappen en met dezelfde energie dient de strijd tegen de tubercu lose te worden voortgezet. De kentering in de ekonomische verhou dingen deed zich in enkele opzichten gelden. Verschillende oud-patiënten meldden, dat ze werkloos waren gewor den door inkrimping van het personeel. Het is zeer te betreuren, dat de soms zeer weinig gehandicapte oud-patiënt het eerst slachtoffer wordt. Behalve ekono mische nadelen betekent dit ongetwijfeld een geestelijk trauma voor de genezen tuberculosepatiënt, die juist bezig was zijn zelfvertrouwen terug te krijgen. Een tweede gevolg van de bestedingsbe perking enz. is, dat het aanbod van vrouwelijk personeel iets gunstiger wordt 3e week november 1908. Het vrachtschip „Nooitgedagt” van schipper J. v. d. Linde, geladen met 51 last rogge, gestrand op de Makkumer- waard. Twee vurige Italianen kregen ’t met elkaar aan de stok want op een schone jongedame waagden ze allebei een gok. Vanzelf, men moest het pleit beslechten de liefde maakt een mens verwoed. Ze stelden voor ’t maar uit te vechten, ze waren beide bang voor bloed. Na urenlang gekijf begaven de heertjes zich naar ’t stadshotel, een ober zou de uitslag staven van de overwinnaar in ’t duel. Daar zaten ze, amors satrapen voor het gedekte tafelkleed elk in de hand een vork als wapen laat kijken wie het meeste eet. zijn zelfvertrouwen terug te krij perking enz. is, dat het aanbod yn oanpakke. en nij in biwiis fan. De wize hwerop de oerheit en de yr. dêryn de wichtichtste factor west. en f

Kranten in de gemeente Sudwest-Fryslan (Bolswards Nieuwsblad, Sneeker Nieuwsblad en Friso)

Bolswards Nieuwsblad nl | 1958 | | pagina 1