r
JAN CUPIDO ZIT HET OUDEJAAR UIT
OP EENZAAM STUKJE NEDERLAND
ZWIJGPLICHT VAN KAMERLEDEN EN
MAATSCHAPPELIJKE WERKSTERS
Het nieuwe jaar wordt met donderbussen
en vuurwerk ingeluid
O «Eli
te
Vuurwerkfabrieken beleven drukste tijd
van het jaar...
Vroeger avontuur op de Vliehors
nu rust en stilte
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
Gouden filmpjes
us hjoed p p
to sizzen
F
r
4 -
hF”
4
DONDERDAG 31 DEC. 1959
55e JAARGANG
No. 99
Waarin opgenomen: De Bolswardsche Courant, Westergoo en De Jong’s Nieuwsblad
Jongste departement.
de daarin gelegen industrie-
Maatschappelijk werk.
Buiten de deur.
Laatste week dec. 1909.
Het Poolse Tatra-gebergte onder een sneeuwdek.
Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Uitgave: A J. OSINGA N.V, Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat IJ
Telef. 2451 Na 18.30 uur 2305 of 2335
(K5157)
Vroeger geloofde men, dat iedere avond, wanneer de klok twaalf
slagen had laten horen, de geest van de zwarte ridder rondwaarde
of van de juffer zonder kop. Nu is er nog maar één avond per jaar,
waarop na het wegebben van de twaalf klokslagen plotseling iets
bijzonders gebeurt, namelijk op Oudejaarsavond. Want, dan kon
digen die twaalf slagen niet alleen het middernachtelijk uur aan,
maar tevens luiden ze een oud jaar^uit. En op die avond is de juffer
zonder kop uit de oude legenden vervangen door donderbussen,
rotjes, voetzoekers en gillende keukenmeiden, die het nieuwe jaar
inluiden. Aan al dit lawaaiig materiaal zal het ook dit jaar niet
ontbreken.
Abonnementsprijs f 1.90 per kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Het licht van kunstvuurwerk vormt op
hoogtijdagen soms figuren als van exo
tische bloemen tegen de hemel. Op
Oudejaarsavond luiden de produkten
van de vuurwerkfabrieken het nieuwe
jaar in met een soms oorverdovend la
waai, dat niets exotisch heeft, doch een
voortzetting vormt van een zeer oude
traditie.
Toch heeft de communistische afgevaar
digde Bakker in de openbare vergade
ring der Tweede Kamer van maandag
j.l. eigenlijk het tegendeel gesugge
reerd. Hij herinnerde er namelijk aan,
dat zijn fractie niet in de Kamercom
missie voor Nieuw-Guinea is vertegen
woordigd. Naar zijn mening zou het rap
port slechts recht wedervaren als aan
dit overleg in de binnenkamer alle par
tijen konden deelnemen.
Aanvankelijk schijnt voorzitter Korten
horst wel iets voor zijn verzoek te heb
ben gevoeld. Doch na overleg met de re
gering en de bewuste kamercommissie
wees hij het tenslotte af. Hij herinnerde
er daarbij aan, dat het bestaan van de
censuur op Nieuw-Guinea niet los mag
worden gezien van de aanwezigheid van
ondermijnende elementen uit de Repu
bliek Indonesia in dit rijksdeel.
De mededeelzaamheid van de leden der
Commissie-Witsen Elis zou zo werd
gevreesd wel eens kunnen worden be
perkt door het opnemen van communis
ten in de Kamercommissie. De commu
nisten bleven dinsdag dus buiten de deur
van deze Kamercommissie, hoe grievend
hun woordvoerder Bakker het ook noem
de, dat zij aldus als het ware op één
lijn werden gesteld met bedoelde onder
mijnende elementen. Blijkbaar heeft de
Kamermeerderheid niet volledig vertrou
wen in de zwijgzaamheid van sommigen
Het toeval wilde, dat beide problemen
de zwijgplicht én Nieuw-Guinea in
diezelfde vergadering, doch in héél ander
verband nogmaals ter sprake kwamen,
harer medeleden, als het om zaken gaat
die ’s lands veiligheid zodanig raken.
Ministeriële verspreking.
Inmiddels had de Kamer deze minister,
Mr. Van Rooy, wat beter leren kennen
bij de verdediging van zijn begroting. De
kritiek, welke de liberale senator Van
Riel aan de overzijde van het Binnenhof
op hem had uitgeoefend, bleek deze be
windsman danig dwars te zitten. Hij
sprak de R.K. Socialist Van Lier, die
Bolswards Nieuwsblad
befaamde vaten wijn, toen kreeg ik er
een met veel moeite op de kar. Maar ik
raakte uit de koers en kwam met kar
en vat en de hele zaak in de Waddenzee
terecht.”
Cupido ontstak ’s avonds een lantaarn
in een soort kaap van juthout, die nog
altijd op een hoog duin bij het posthuis
staat. Dat licht was een baken voor de
scheepvaart, maar het was dikwijls niet
genoeg. Cupido weet te vertellen van de
strandingen van de Valentine Keda of
de Scout, van tochten met de roeired-
dingboot naar schepen in nood bij de
Eierlandse gronden of daaromtrent.
Het posthuis werd boerderij en vakantie-
centrum. De Vliehors werd doelwit voor
straaljagers. De postkoets is niet meer,
het is allemaal uit de tijd.
Maar Jan Cupido woont nog steeds op
het posthuis. Zijn kinderen zijn groot ge
worden, het eiland is veranderd.
Op Oudejaarsavond zal Jan Cupido wel
licht terugdenken aan de tijd, waarin hij
op de witte schimmel over de duistere
Vliehors joeg. Maar wat rond het post
huis bleef is de stilte in de dagen rond
Kerstmis, waarvan het ruisen van de zee
en het rollen van de branding, ook al is
dat geluid, een onmisbaar onderdeel uit
maakt.
Eb en vloed komen nog zoals veertig
jaar geleden, met de regelmaat van de
klok met de regelmaat van de eeuwig
heid, die ook op het posthuis nooit zo
tastbaar schijnt als op Oudejaarsavond.
Jan Cupido heeft het al zovele malen
beleefd, jawel, maar misschien zou hij
toch nog eenmaal zo’n lantaarn willen
ophangen in dat baken van juthout als
een baken of als een sein, dat ook op het
posthuis een nieuw jaar begon.
Advertentieprijs: 13 cent per mm
Ingezonden mededelingen dubbel tarief
Handelsadvertenties bij contract reductie
Het zijn tenslotte leden van de Parle
mentaire Missie naar Nieuw-Guinea ge
weest, die het eerst de mogelijkheid van
het bestaan van een dergelijke onwettige
censuur hebben geopperd. De regering
wenste daarom vooralsnog een discussie
met een besloten karakter. Het openbaar
debat in de volksvertegenwoordiging
over deze aangelegenheid zal volgen zo
dra de begroting voor Nieuw-Guinea op
de agenda komt. Het rapport verdwijnt
niet in de „doofpot”. Vrees daarvoor
hoeft men niet te koesteren. Eerder is
er reden minister Toxopeus en staats
secretaris Bot te prijzen voor de spoed,
waarmee zij publiciteit hebben willen ge
ven aan een rapport, dat niet minder dan
het bestaan van een schandaal onthulde
op een Nederlands gebiedsdeel, hetwelk
nog een omstreden positie in de inter
nationale politiek bekleedt.
De twee vuurwerkfabrieken in ons land,
namelijk die van Schuurmans te Leeu
warden en van Kat te Leiden staan daar
borg voor. Die hebben in de afgelopen
weken onder een zekere hoogspanning
gewerkt en al hun activiteit resulteert
op Oudejaarsavond in honderdduizenden
knallen die van Dokkum tot Staveren en
van Groningen tot Maastricht of van Den
Helder tot Sas van Gent zullen klinken
door de stilte van de nacht, bij de in
trede van het prille nieuwe jaar.
Vroeger geloofde men, dat al dat geknal
in de oudejaarsnacht er toe bijdroeg, om
de geesten te verdrijven, die in de twaalf
nachten het luchtruim vulden, die de
vruchtbaarheid van de akkers en vrucht
bomen r-antastten en het licht zijn zege
op de duisternis bevochten, geesten, die
zich slechts door veel lawaai lieten af
schrikken. En wanneer wij nagaan hoe
veel kwade geesten vandaag de mens
heid bedreigen, dan zou men haast wen
sen, dat het vuurwerk werkelijk het mid
del zou zijn om ’t kwaad te bestrijden.
Overigens is er op dit punt niets nieuws
onder de zon, want al in de grijze oud
heid kenden de Chinezen een verbinding
van zwavel, kool en salpeter, die werd
benut om kwade geesten te verdrijven.
Men zou dus kunnen zeggen, dat wij
met ons lawaai van de Oudejaarsavond
een Chinese traditie voortzetten.
Overigens, wie denkt er op Oudejaars
avond nog aan boze geesten? Wie denkt
er aan de Duitse monnik Schwartz, die
de zwavel-kool-salpeter-verbinding ver
volmaakte en in Europa invoerde als een
der eersten, reden waarom hij in Frei
burg een standbeeld kreeg?
Wie denkt er aan, dat het vuurwerk al
in de tijd van Alexander de Grote werd
gebruikt in veldslagen, waarbij het trou
wens meer werd aangewend om de
vijand met rook en vuur schrik aan te
jagen dan om het nuttig vernielend ef
fect? En ook de vuurpijlen, die ten be
hoeve van scheepvaart en kunstwacht
werden vervaardigd, vallen op Oude
jaarsavond buiten de aandacht. Dan zijn
alleen de rotjes en voetzoekers, de zeven
klappers en wat dies meer zij in zwang.
Het kleinvuurwerk, dat in de afgelopen
jaren in vele gemeenten door beperken
de maatregelen van de legale naar de
illegale hoek werd gedrongen, is nu fa
voriet. De beperkende maatregelen had
den een gegronde reden: ettelijke onge
lukken, die volgens de Nederlandse fa
brikanten werden veroorzaakt door een
ondeugdelijk buitenlands produkt. In elk
geval hebben die ongelukken van de af
gelopen jaren ertoe geleid, dat er be
sprekingen zijn gevoerd tussen vertegen
woordigers van het Ministerie van Bin
nenlandse Zaken, T. N. O. en de vuur-
hier in de Tweede Kamer zijn voornaam
ste tegenspeler was, namelijk met de
naam: Van Riel toe. De Tweede Kamer
leden toonden deernis; de socialisten
richtten althans hun pijlen voornamelijk
op zijn A.R. Staatssecretaris Roolvink,
die beslist goed van de tongriem is ge
sneden, ja, die de P.v.d.A. zelfs uitda
gend voorhield, dat zijn beleid voor de
minderdraagkrachtigen betere resultaten
zal opleveren dan de geleide loonpolitiek.
Jan Cupido, de oude postmeester van1
Vlieland, zit dit jaar Oudejaarsavond uit
in de stilte, die er dan rond zijn domein
en rond de Vliehors zal heersen, omdat
er op Oudejaarsavond geen straaljagers
zullen zijn, die met oorverdovend ge
raas komen aanstormen en al schietend
de gronddoelen van de Vliehors, de stilte
zullen verscheuren.
Het is wellicht al de vijfentwintigste of
de dertigste Oudejaarsavond, die Jan
Cupido al viert op het posthuis, een van
de meest eenzame stukjes van ons land
Maar hij is zelf de tel al kwijtgeraakt en
dat hoeft niemand te verwonderen, want
het leven in het posthuis is in de win
ter, zo rond Kerstmis en Nieuwjaar,
bijna tijdloos.
Maar toch, toch zal het In het posthuis
op Oudejaarsavond gaan zoals bijna
overal; er wordt gemediteerd over het
jaar dat voorbij is of over de reeks van
jaren, die voorbijgingen, sinds Jan Cu
pido zich in het posthuis kwam vestigen
als postmeester. En zo is Oudejaars
avond, daar bij de Vliehors bijna gelijk
aan Oudejaarsavond overal; alleen de
meditaties over de voorbije jaren zijn
anders, heel anders, die geuren naar de
zee en de wind en de wolken, naar de
oude tijd, toen de post van Terschelling
nog per boot naar Vieland en vervolgens
over Texel naar Noord-Holland werd
vervoerd, de tijd waarin Jan Cupido soms
door de winternacht op het losse paard
over de Vliehors joeg.
Er is nu een klinkerweg van het dorp
van Vlieland naar het posthuis. Maar
toen Jan Cupido de bewoonde wereld
min of meer de rug toekeerde, om zich
daar te gaan vestigen, was er alleen een
zandweg.
„Je kon toen het beste hier komen langs
de rand van het Wad,” zegt Cupido.
Alleen Gerrit Blom, die in het dorp de
post oppikte van de veerboot en vervol
gens naar het posthuis bracht, Gerrit
Blom kwam met het postkoetsje langs
de zandweg. Er zat een kap op die koets,
maar die mocht niet omhoog, vanwege
het gevaar, dat de berijder van achteren
aangevallen zou worden.
Jawel. Nou ja, niet dat er rovers en
moordenaars op Vlieland waren in die
tijd, maar zeker is zeker, nietwaar.
Gerrit Blom bracht dus de post naar het
posthuis, waar Cupido al klaar stond
met de open postkar om daarmee de ze
ven kilometer lange Vliehors af te rij
den. Aan het eind daarvan lag schipper
Buys dan al te wachten om de post weer
naar De Cocksdorp te brengen. Gerrit
Blom was meestal goed op tijd. Hij was
een man van de klok. Het verhaal gaat,
dat hij zelfs tijdens de kerkdienst ’s zon
dags niet anders deed dan op zijn hor
loge kijken. Maar Jan Cupido voerde
dikwijls een strijd tegen de tijd en de
elementen. Soms wachtte hij op het eind
van de onafzienbare zandplaat, die Vlie
hors heet, zonder enige beschutting,
uren op schipper Buys, die met tegen
wind op stroom te kampen had.
Een andere keer vocht Cupido tegen de
mist en sneeuw in de duisternis van de
winter, zoals die keer rond Kerstmis.
In het reglement van de postmeester
stond, dat hij zo nodig de postzak ook
mocht vervoeren op het losse paard.
Die avond deed Cupido dat. Er lag
sneeuw en er hing een dichte mist, toen
Cupido op de blauwe schimmel wegreed,
het onbekende avontuur tegemoet. Het
drenkelingenhuisje midden op de Vlie
hors was altijd zijn baken op ongeveer
de helft van de weg, die hij moest af
leggen en de heenreis verliep vlot.
Maar op de terugreis ging het mis. Cu
pido raakte uit de koers en inplaats van
het drenkelingenhuisje vond hij slechts
een grote kist. Hij zette door, maar op
een gegeven ogenblik wilde ’t paard niet
luisteren. Het weigerde eerst verder te
gaan en liep toen een andere kant op.
Door de sneeuw en door de dichte mist
was Iet de schimmel, die de weg beter
wist dan de postmeester en die hem feil
loos thuisbracht.
DS.t was niet het enige avontuur uit die
dagen, ,,’t Was soms een gemartel,” zegt
Cupido. „Toen in 1918 de vaten van de
West Aleta op het strand kwamen, de
toen de begroting van Maatschappelijk
werk werd afgehandeld.
De zwijgplicht als gevolg van de ge
rechtelijke gijzeling van enkele maat
schappelijke werksters in Amsterdam en
Den Bosch, omdat die geweigerd hadden
getuigenis af te leggen in een echtschei
dingsprocedure. Hierbij drongen de
meeste Kamerleden aan op de toeken
ning van een verschoningsrecht aan te
goeder naam en faam bekend staande
maatschappelijke werkers.
Minister Klompé koesterde daar kenne
lijk óók wel sympathie voor. Doch zij
meende eerst het oordeel van de rechter
te moeten afwachten.
Wat Nieuw-Guinea betreft: ten aanzien
van de eventuele overtocht van de Kei-
zen, die hier tegelijk met de Ambonese
KNIL-militairen zijn gekomen, naar dit
gebiedsdeel zegde zij nader overleg
wéér met de bovengenoemde Kamer
commissie toe, zulks mede naar aan
leiding van de ongerustheid, welke hier
over onder de Papoea’s schijnt te zijn
gerezen.
werkfabrikanten, die ertoe hebben bijge
dragen, dat men vuurwerk ging produ
ceren met een maximaal knaleffect bij
een minimaal risico. Bovendien wordt nu
op het vuurwerk een soort gebruiksaan
wijzing afgedrukt, zodat er al sprake
moet zijn van ergerlijke baldadigheid,
willen er ongelukken mee gebeuren.
En nu er op dit kleinvuurwerk rijks-
goedkeuring is, menen de vuurwerkfa
brikanten, dat het voor de gemeenten
niet langer nodig is, zich hierboven te
stellen.
In bepaalde gevallen kan een verbod
I zelfs averechts werken, omdat er spra
ke is van een raketrage en omdat er ook
nog altijd carbid te krijgen is. Boven
dien wordt de verkoop zoveel mogelijk
verschoven tot na Kerstmis om de rust
van deze feestdagen zoveel mogelijk te
waarborgen. De produktie heeft in elk
geval onder een en ander niet geleden,
SPROOKJE.
Het rapport van de Commissie-Witsen Elias, dat een ontstellend
aantal schendingen van het briefgeheim der inwoners. door
het Openbaar Ministerie op Nieuw-Guinea aan het licht heeft ge
bracht, heeft afgelopen dagen onderwerp van druk overleg in de
Tweede Kamer uitgemaakt.
De regering stelde het namelijk op prijs de Kamercommissie voor
Nieuw-Guinea te raadplegen alvorens haar standpunt met betrekking
tot dit geruchtmakende rapport te bepalen, waarbij vooral de positie
van de advocaat-generaal Van Beek in het geding is.
2e stuurman van de grote vaart 23 jaar,
serieus jongmens, zoekt positie aan land,
zo mogelijk in dezelfde branche.
want alleen in Leeuwarden worden per
jaar vijf miljoen huisjes kleinvuurwerk
vervaardigd, die achter elkaar gelegd
een afstand van 500 kilometer beslaan.
Daarbij zijn de amorces of klappertjes,
waarvan de vuurwerkfabriek in Leeu
warden een jaarproduktie van 3 miljard
stuks heeft, niet begrepen, want daar
mee zou de halve omtrek van de aarde
van een klappertjesband kunnen worden
voorzien.
Toen in 1821 in Leeuwarden de eerste
Nederlandse kunstvuurwerkfabriek werd
gesticht, bestonden de rotjes en klap
pertjes nog niet. Toen was er alleen
sprake van kunstvuurwerk, dat nu tot
de veelgevraagde specialiteiten behoort.
In die tijd was het kunstvuurwerk een
bron van vermaak voor gegoeden, die
bijvoorbeeld op Waterloodag met hun
personeel op het Hofplein te Leeuwar
den kunstvuurwerk gingen afsteken,
hetgeen de omwonenden noopte de ra
men te beschermen met planken.
Ook al behoorde het boekje, waarin
stond, dat de vuurwerkfabrikant de bes
te kool kreeg, door een levende mol in
een pan te roosteren, toch was toen al
de vuurwerkproduktie niet zonder ge
vaar. Omstreeks een eeuw geleden deed
zich in het bedrijf te Leeuwarden, dat
op de Kelders, in het hartje van de stad
gevestigd was, een ontploffing voor. Men
verwerkte toen buskruit van het leger
en waarschijnlijk was daarin een „per-
cussiedopje” blijven zitten. Een knecht
werd gedood. Nu is die eerste Neder
landse vuurwerkfabriek aan de rand van
de Friese hoofdstad gevestigd in een aan
tal verspreid staande gebouwtjes. En
hoewel er nu een hydraulische pers en
tabletteermachines worden gebruikt,
viert het handwerk nog altijd hoogtij.
En in deze weken is de produktie van
kunstvu’urwerk met de fraaie rode,
groene en blauwe kleuren, met het ver
blindende magnesium, veelal naar over
oud recept, verdrongen door de produk
tie van'vele honderdduizenden lawaai
makers voor de Oudejaarsavond.
Oudejaarsavond: Oliebollen met krenten
en sucade 2 cent per stuk. Gewone zon
der krenten 1 cent per stuk.
Advertenties
Bovenhuis te huur: te bevragen en te
bezichtigen in het onderhuis.
Toch waren dit niet de hoofdzaken bij
de behandeling van de begroting van ons
jongste departement. Belangrijker was,
dat een duidelijke Kamer-meerderheid
zich afkeurend uitliet over het voorne
men der regering de maatschappelijke
zorg in de zogenaamde ontwikkelings
gebieden ten plattelande vooral te rich
ten op
kernen.
De meeste kamerleden vreesden hiervan
een duidelijke achterstelling van de om
liggende probleemgebieden.
Minister Klompé mocht er op wijzen, dat
de desbetreffende begrotingspost hoger
is gesteld dan in het verleden het geval
was, ja tevens een soepele uitvoering
toezeggen een uitdrukkelijke uit
spraak bleef slechts achterwege omdat
de meeste sprekers vonden, dat hun
eensluidend oordeel toch al duidelijk ge
noeg vast stond.
Ook het bestaansrecht van het departe
ment van Maatschappelijk Werk werd
weer in twijfel getrokken; niet alléén
door de oppositie van de P.v.d.A. die
het wil samenvoegen met het ministerie
van Sociale Zaken doch óók door de
Christelijk Historische afgevaardigde
Van de Wetering. Deze achtte het werk
terrein te klein voor een apart departe
ment. Voor een uitbreiding van de afde
lingen voor Sociale Bijstand afkomstig
van het ministerie van Sociale Zaken
bleek de sfeer nog niet rijp. Minister
Klompé erkende volmondig, dat zij het
verzet der vakbeweging had onderschat.
Toch had zij de gedachte nog niet geheel
opgegeven. Bij de modernisering van de
Armenwet wil zij er op terug komen.
Reeds heeft zij hierover een nota gericht
tot haar ambtgenoot van Sociale Zaken.
Hwat bat Qabe Skroar
In hüs wurdt boudt,
mar in tohüs moat foarme wurde.
De lange jacht leverde ditmaal slechts 3
hazen op, terwijl de windhond van L.
S. Hilarides van Pingjum gedood werd
doordat het dier werd getroffen door een
molenwiek,
X 5 -
I billis
