st
'I
s»
TRIJN FEDDERIX STICHTTE IN 1479
SINT-ANNALEEN
roar
e
Chroestsjew hield een belangrijke rede
voor de opperste Sowjet
I u
I
Elk jaar drie maal f 1400.
beschikbaar
us hjoed p p
to sizzen
Gouden filmpjes
Troelstra-herdenking
te Leeuwarden
Nu al 600.000 T.V.’s
Buitenlands Overzicht
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
Hwat bat (ïjCltj
56e JAARGANG
No. 6
VRIJDAG 22 JANUARI I960
PAARDEN ZIJN GOED BEHANDELD!
In kwea gewisse is in swiere straf.
Berlijn en Korea
Misstand.
DODELIJK ONGELUK IN RALLYE
VAN MONTE CARLO
Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Uitgave: A. J. OSINGA N.V, Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 13
Telef. 2451 - Na 18.30 uur 2305 of 2335
(K5157)
scha;
kelij
dat Sint Annaleen een aantal schilder
achtige bijzonderheden verteld. Dit fonds
behoort tot de dertig „lenen” en beurzen
die in de loop der eeuwen, meestal bij
laatste wilsbeschikking, zijn gesticht ten
behoeve van voor studie geschikte maar
arme jongelui, die volgens de statuten
van deze lenen, veelal aan de eis moeten
voldoen, dat zij bewijsbare afstammelin
gen van de stichter (es) van de beurs
zijn.
Het Sint Annaleen, dat zijn naam kreeg
naar de dag waarop het werd gesticht,
is met zijn 480 jaar één van de oudste.
Op 26 juli 1479 heeft Trijn Fedderix,
dochter van Mensema (of Mensma of
Meinsma) de „rijke, nobele Vrouwe”,
voornoemd 3600 pondemaat van haar
grondbezit, gelegen nabij Makkum, afge
zonderd, met de bepaling, dat uit de
pachtopbrengsten van dat land „mijn
vrinden en mijns mans vrinden” (vrin
den is familie) „mogen daar op sette ’n
Clerk op de opkomsten te leen, en de
goede stigting te holden ofte dat het
mogte vallen dat sij niet met de vrin
den konden verdragen, soo sal de Abt
van Olde Clooster en de Pastoor van
in de herfst
zal -
Abonnementsprijs f 1.90 per kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Advertentieprijs: 13 cent per mm
Ingezonden mededelingen dubbel tarief
Handelsadvertenties bij contract reductie
M.V.D.
politie,
Afstammingslijsten.
Het merkwaardige bij dit alles lijkt ons
vooral, dat de stichting en het beheer
van dit Sint Annaleen aanleiding heb
ben gegeven tot uitvoerige historische
en genealogische studies door de Leeu
warder genealoog R. S. Roorda, die een
boekje heeft geschreven „len en oar oer
it Sint Anne lien to Hidaerd”, waarin
belangstellende Friezen aan de hand van
tal van afstammingslijsten kunnen vast
stellen, of zij dusdanige, familiebanden
tot Trijn Fedderix kunnen aantonen, dat
zij wellicht in aanmerking komen voor
een „pensie” van het leen.
In het verleden tot ongeveer 1830
is de begeerte naar dit stipendium her
haaldelijk aanleiding geweest tot min of
meer geslaagde intriges of daden van
corruptie. Afgezien van een soort tus
senperiode van circa 1700 tot 1800, toen
er voor de baten van het leen geen be
langstelling schijnt te hebben bestaan,
heeft het in grote lijnen beantwoord aan
zijn doel. In het voor ons moeilijk te
volgen Fries geeft Roorda hele reek
sen van afstammelingen, die met goed
gevolg van het leen hebben gestudeerd.
Minder volledig, maar in het „Hollands”
geschreven is de beknopte geschiedenis
van het leen van 1832 tot 1940, verteld
door zijn toenmalige secretaris L. King-
ma.
Bolswards Nieuwsblad
Waarin opgenomen: De Bolswardsche Courant, Westergoo en De Jong’s Nieuwsblad
Hydaerdt de bequaemste daaruyt nemen
ende daerop te leeren ende daer sullen
de vrinden met tofreden wesen.
De tekst van het hier overgenomen ci
taat uit de stichtingsbrief, geschreven
op perkament, bevindt zich in de bijlagen
van de civiele sententies van het Hof van
Friesland van 27 oktober 1756. De in
houd komt er op neer, dat Trijn Fedderix
nit de opbrengst van het hiertoe bestem
de land een familielid in staat wilde stel
len voor priester te leren, en als daar
voor geen ambitie bestond, dat dit
vruchtgebruik ten gunste zou komen van
een ander familielid, totdat deze de leef
tijd van 25 jaar zou hebben bereikt.
„Er was eens een rijke, nobele Vrouwe, die in een woelige tijd,
waarin Skieringers en Vetkopers elkander „te vuur en te zwaard”
belaagden, op haar statige sathe te Hydaerd Pastoor Claes Haer-
sma bij zich ontbood om haar „uijterste wille” op te schrijven.
Dat was, om precies te zijn, op Sint Annedag (26 juli) Anno 1479”.
Deze aanhef zou het begin kunnen zijn van een familieroman in ten
minste drie delen, in werkelijkheid zijn het de eerste regels van een
grote advertentie, die in november is verschenen in diverse bladen,
om te melden, dat er een „pensie” van het Sint Annaleen vacant
«komt, bestemd om als studiebeurs te dienen voor een afstammeling
van een der „tot het leen gerechtigden”.
In 1830 zijn eigenlijk de activiteiten van
het leen hervat. Er werd een commissie
ingesteld om via geslachtsregisters leen-
gerechtigden op te sporen en tevens
poogde men een eind te maken aan het
gebruik, ten gunste van een bepaalde
kandidaatbursaal stemmen op te kopen.
Deze laatste misstand zal stellig wel al
gemeen verbreid zijn geweest, getuige
de noodzaak, in 1823 de hele kwestie van
de lenen landelijk te regelen bij Konink
lijk Besluit. Het voornaamste hierbij was
wel, dat het „coalitierecht”, dat is het
recht om bursalen aan te wijzen, door
de leengerechtigden aan het leenbestuur
(de provisoren) is gedelegeerd.
Thans is dat recht althans wat het
Sint Annaleen betreft omgeven met
tal van waarborgen voor de objectiviteit
van de keuze, door de verplichting van
vergelijkende examens ten overstaan van
deskundigen. In die tijd zijn ook burge
meester en wethouders van Wonseradeel
benoemd tot provisoren van het leen.
Evenals de provisoren der 29 andere
i Friese lenen oefenen zij hun bevoegdheid
j uit onder contróle van gedeputeerde sta-
i ten en onder supervisie van de minister
van o., k. en w. best.
Bruidegom op tafel.
Het in bovenstaand verhaal vermelde
boekje van R. S. Roorda bevat tal van
geslachtstabellen en wemelt van de Frie
se namen. Bovendien verhaalt het tal
van allermerkwaardigste bijzonderheden
over de mensen, die tot die familie heb
ben behoord.
Eén van hen, Wiberen Lolkes (1731
1801) heeft carrière gemaakt als dwerg
op kermissen en jaarmarkten. Hij werd
„Lytse Wybren” (kleine Wybren) ge
noemd en terecht, want hij was zeventig
centimeter hoog. (Roorda merkt op: de
lengte van een Deventer koek).
Hij was zeer wel van de tongriem ge
sneden en zijn kermisloopbaan heeft
hem geen windeieren gelegd. Hij zat er
zelfs financieel goed bij, maar had toch
niet de moed een boerendochter ten hu
welijk te vragen. Maar de boerenarbeid
ster Yetske Sikkes wilde hem wel heb
ben.
Toen hij 42 was zijn ze in de kerk van
Oosthem getrouwd. De dominee zag erg
op tegen een inbreuk op het decorum, die
hij verwachtte op het moment dat hij tot
het bruidspaar moest zeggen: Geeft el
kander de rechter hand. Dan zou Wybren
immers zijn handje omhoog moeten
strekken en zijn bruid zou zich ongeveer
dubbel moeten vouwen om het te grij
pen.
Een voltallige vergadering van de ker-
keraad bracht uitkomst, toen een ouder
ling op het lumineuze idee kwam, Wy
bren op een tafel voor de preekstoel te
plaatsen. Mocht er zo ongeveer ver
telt Roorda verder al enig onderdrukt
gegrinnik te horen zjjn geweest, d»
plechtigheid verliep boven verwachting
Omdat in die advertentie ook stond, dat
een lijst van leengerechtigden ten ge-
meentehuize van Witmarsum berust,
hebben wij dezer dagen de autorit Am
sterdamWitmarsum, die over de Af
sluitdijk niet meer tijd kost dan ander
half uur, ondernomen, om eens iets meer
te vernemen over deze typisch Friese
vorm waarin studiebeurzen ter beschik
king worden gesteld, aldus vertelt een
speciale verslaggever in „Het Parool”
van 7 dezer.
Ofschoon n.l. Hydaerd (dat inmiddels
Hidaard is gaan heten) met zijn tegen
de 200 inwoners behoort tot de gemeente
Hennaaderadeel, die bijna 5000 inwoners
heeft, zijn de „provisoren” van het Sint
Annaleen gevestigd op het raadhuis te
Witmarsum, dat met zijn ruim 1600 in
woners de grootste kern is van de ge
meente Wonseradeel, die in een totaal
van 27 van die kernen ongeveer 13.500
inwoners herbergt.
Statuten.
Gemeente-secretaris D. Deinum, die
ambtshalve secretaris van Provisoren is,
heeft ons over de oude geschiedenis van
In de loop van december 1959 steeg het
aantal geregistreerde radio-ontvangtoe-
stellen van 2.600.233 tot 2.605.338 (ul
timo 1958: 2.489.642).
Op 1 januari I960 waren er 490.157
aangeslotenen op het draadomroep tegen
490.483 op 1 dec. 1959 en 508.321 op
1 januari 1959.
Foto links: Negen equipes, die Scheve-
ningen als startplaats hadden gekozen
voor de Rallye van Monte Carlo, zijn
dinsdagochtend in alle vroegte van start
gegaan. De nederlands-engelse combina
tie Rob Slotemaker (rechts) en R. Grel-
lim bespreekt voor het vertrek in een
Triumph TR3 nog even de route.
Foto rechts: De nederlandse deelnemers
J. van Nieuwenhuyzen en A. Moggre,
die met een Alfa Romeo in Oslo waren
gestart zijn ten noorden van het Zweedse
plaatsje Rabbalshede verongelukt toen
hun wagen in jrontale botsing kwam
met een links rijdende zweedse vracht
auto. Van Nieuwenhuyzen kwam hierbij
om het leven, Moggre werd ernstig ge
wond. We zien hier de equipe voor de
start in Oslo enkele uren voor het ramp
zalige ongeluk. Achter het stuur (met
bril) van Nieuwenhuyzen, naast hem
Moggre.
Drie ton.
Het vermogen van het Sint Annaleen
is in de loop der jaren gegroeid tot
een bedrag van tegen de drie ton, be
legd in 2,5 pet. stukken Grootboek Na
tionale Schuld.
Er kunnen jaarlijks drie studiebeurzen
van f 1400,elk worden uitgekeerd.
Dat is het maximumbedrag, ter beschik
king van wie een academische studie
volgt buiten de woonplaats van zijn
ouders. Afstammelingen van leengerech
tigden kunnen ook een beurs krijgen
voor middelbaar of voorbereidend hoger
onderwijs; dan zijn de bedragen lager.
De begiftigde moet tussen de dertien en
27 jaar oud zijn. Vroeger was die laat
ste leeftijd op 25 jaar gesteld, maar in
verband met de dienstplicht en langere
duur der academische opleidingen is zij
destijds verhoogd.
Onlangs is er weer een beurs vrijge
komen door het bereiken van de fatale^
leeftijd van een der begiftigden. Er
kwamen vijftien aanvragen binnen, lang
niet alle uit Friesland, want de afstam
melingen van Trijn Fedderix zijn kenne
lijk over het gehele land verspreid. Er
kwamen verzoeken uit Beverwijk, Haar
lem, Soest, Wageningen (van de zoon
van een oud-bursaaal), Zaandam en
Alphen aan de Rijn.
Zo blijft, óók door middel van deze wat
materialistische band, de greep bestaan
van het Friese Heitelan op zijn zonen en
dochteren, die naar elders gingen. Een
misschien onbedoeld, maar belangwek
kend effect van de bewogenheid der
voorvaderen.
In zijn grote rede in de Opperste Sowjet, welke de vorige week
donderdag in Moskou bijeen is gekomen, heeft premier Chroestsjow
zich voornamelijk met militaire en economische zaken bezig gehou
den. Zoals hij al op een nieuwjaarsreceptie had laten doorschemeren,
heeft hij nu een vermindering van het aantal Russische militairen
bekend gemaakt en de Opperste Sowjet heeft, zoals niet anders te
verwachten viel, het regeringsvoorstel goedgekeurd. Er gaan 1,2 mil
joen officieren en manschappen naar huis. Hiermee zal het Russische
leger beperkt worden tot 2,4 miljoen man, terwijl het in 1955, na
de spanningen van Berlijn en Korea van 2,8 tot '5,7 miljoen man
was uitgebreid.
3e week januari 1910.
Op het te Sneek gehouden schipperscom-
pact was de vraag en aanbod geringer
dan vorige jaren. Voor grote of „volle”
knecht beliepen de lonen voor de buiten
vaart f 250f 300 per jaar, voor de
binnenvaart f 180 tot f 250, voor half
wassen van f 150f 200.
Tot vader en moeder van het weeshuis
zijn benoemd de heer J. K. Timmer en
echtgenote.
Benoemd tot bestuursleden van de Ijs
club te Tjerkwerd de heren F. Schukken
en P. de Vries.
De Spaarbank te Bolsward heeft thans
een reserve van f 30.000,
Door ziekte voorlopig buiten betrekking
gesteld, heeft ondergetekende over meer
vrije tijd te beschikken. Hij wil trachten
deze tijd te besteden tot uitbreiding van
zijn zaak in boter, kaas, eieren en comes
tibles, fijne vleeswaren, enz.
De bevolking van Sneek nam in het af
gelopen jaar toe van 12.958 tot 13.012.
De bevolking van Wonseradeel vermin
derde in het afgelopen jaar van 13.239
tot 12.900 personen.
de aangekondigde ontwikkeling sterker
zal worden. Zo heeft Rusland nu al te
kennen gegeven, de bouw van de gehele
Assoe’an-dam in Egypte voor zijn reke
ning te kunnen nemen en niet alleen het
eerste gedeelte ervan, zoals tot nu toe
het geval was.
Dit is niet het enige nieuws dat uit Rus
landvalt te melden. De gevreesde
de organisatie van de geheime
in vroeger periode de Gepeoe ge
naamd, zal verdwijnen. Het is een voor
beeld van de grotere decentralisatie, die
Chroestsjow overal toepast. Tevens is het
bedoeld om een zekere druk van het
Russische volk weg te nemen en het meer
dan tot nu toe het geval was bij de op
bouw van het land te interesseren. Dat
dit nodig is blijkt uit een dik rapport van
het centrale comité van de communisti
sche partij, waarin verklaard wordt, dat
de propaganda-methoden verouderd zijn
cc. het
Er moet
gevoerd
en het volk geen inspiratie meer geven,
een grootscheepse actie worden
om de onverschilligheid tegen
over het communisme te verdrijven.
Dat Chroestsjow niet zonder spanningen
regeert, is duidelijk geworden uit de
overplaatsing van Kiritsjenko, één van
de vertrouwden van Chroestsjow en chef
Leden van de Ierse vereniging tot bescherming van dteren hebben zaterdag
in Dublin een protestmars gehouden tijdens het inladen van 54 slachtpaarden
aan boord van het nederlandse schip „Theano" in de haven van Dublin.
21 paarden waren bestemd voor Amsterdam. Dinsdag arriveerde de Theano”
in de Amsterdamse haven, waar onze fotograaf van het paardentransport enige
opnamen heeft gemaakt.
De foto laat zien hoe de paarden in het ruim zijn vervoerd.
Op een woensdag te Leeuwarden door
het Troelstra-Comité gehouden Perscon
ferentie werd van bestuurswege medege
deeld, dat in de herfst van 1959 aan de
beeldhouwer Hildo Krop te Amsterdam
is opgedragen een meer dan levensgroot
standbeeld van de Friese dichter en
staatsman Mr. Pieter Jelles Troelstra te
ontwerpen.
Dit standbeeld, dat hoogstwaarschijnlijk
ie herfst van 1961 gereed zal komen,
behoudens goedkeuring van B. en
W. van Leeuwarden worden geplaatst
op het alsdan heringerichte Oldehoofster-
plein, in de nabijheid van de Oldehove
en de aldaar te bouwen Provinciale Bi
bliotheek. De beeldhouwer werkt aan
zijn conceptie en hoopt een verkleind
gipsmodel gereed te hebben op de dag
van 20 april a.s., wanneer het honderd
jaar geleden zal zijn dat Troelstra te
Leeuwarden het levenslicht aanschouwde.
Ter gelegenheid van dit feit zal het
Troelstra-Comité een Kunstavond in de
Harmonie te Leeuwarden beleggen, waar
het volle licht der herdenking zal vallen
op de dichter Pieter Jelles, wiens nage
laten dichtbundel „Rispinge” nog steeds
behoort tot de toppunten van de Friese
literatuur.
Die avond zal worden opgevoerd een
voor deze gelegenheid speciaal geschre
ven declamatorium „De Sjonger fan
Rispinge”, van de hand van de Friese
schrijver J. P. Wiersma. De meeste door
Pieter Jelles geschreven, deels ook door
hem gecomponeerde, liederen zijn in de
(Friese) tekst ingevlochten, voor ge
mengd koor opnieuw getoonzet en or
kestraal bewerkt door Alfred Salten, diri
gent van het Frysk Orkest. Aan de uit
voering van het Declamatorium zullen
meewerken: het Frysk Orkest, het Ge
mengd Zangkoor te Grouw, o.a. bekend
door zijn medewerking aan het Halbert-
sma-Declamatorium in 1958, ditmaal
versterkt door de Leeuwarder Bachver-
eniging; die terecht een grote faam ge
niet, het geheel onder leiding van Al
fred Salten. Als declamator zal optreden
Rom Kalma te Hilversum, die destijds
met zijn declamatie van het Halbertsma-
Declamatorium een groot succes heeft
geoogst.
Het Troelstra-Comité is dezer dagen be
gonnen met een groot opgezette zegel-
actie, waarvan de baten komen ten gun
ste van het fonds ter bestrijding der kos
ten van het standbeeld.
Op 1 januari I960 bedroeg het aantal
aangegeven televisietoestellen 584.766 te
gen 566.526 op 1 december 1959 en
391.036 op 1 januari 1959.
Inmiddels werd op 19 januari het
600.000ste televisietoestel geregistreerd
hetgeen betekent dat thans van elke vijf
huishoudingen er één beschikt over een
tv-ontv anger.
In de loop
Het gaat niet aan deze vermindering van
de legersterkte als ontwapening voor te
stellen en zeker niet, om ze aan het Wes
ten als voorbeeld te stellen. Het Westen
heeft namelijk al enkele jaren eenzelfde
politiek als Rusland nu inwijdt, gevoerd.
Want deze vermindering in aantal gaat
gepaard met een uitbreiding en moder
nisering van andere takken van het leger,
namelijk de technische afdelingen, die
met raketten en kernwapens, de taak van
de landmacht en van de luchtmacht gaan
overnemen.
Rusland is sterker dan ooit, kon Chroes
tsjow aankondigen en hij deelde mee, dat
er gewerkt wordt aan een nog vreselijker
wapen dan tot nu toe bekend is. Wat
dat is, maakte hij niet duidelijk. De man-
ppen, die vrijkomen, kunnen gemak -
jk in de Russische industrie en land
bouw worden opgenomen. Het gaat voor
treffelijk in de Russische economie, aldus
Chroestsjow. In 1959 is de industriële
productie met 11 pet. gestegen, inplaats
van met de aangekondigde 7 pet. Daar
staat tegenover, dat het weer en de slech
te organisatie in de grote gebieden de
oogst hebben doen tegenvallen, waar
door het totaal van het nationale product
natuurlijk niet zo'n grote stijging heeft
ondergaan.
Toch handhaaft Chroestsjow zijn bewe
ring, dat Rusland in 1970 Amerika eco
nomisch zal hebben ingehaald. Een bewe
ring, welke een serieus onderzoek niet
kan doorstaan. In het gunstigste geval
zal het nationale product in 1970 nog
maar ongeveer de helft van het Ameri
kaanse zijn. Voor de industrieële pro
ductie zal dat tusen de 70 en 85 pct. van
het Amerikaanse totaal zijn. Van inha
len is dus nog weinig sprake, wel van
inlopen. En aangezien Rusland door het
laag houden van de consumptie en door
het richten van zijn industrie, deze kan
gebruiken voor politieke doeleinden,
hoeft er geen sprake van inhalen te zijn
om de Russische economische bedreiging
aan het Westen voelbaar te maken.
Sinds enkele jaren verleent Rusland op
beperkte schaal economische en techni
sche hulp aan onderontwikkelde gebie
den. Men kan verwachten, dat dit door
van de plaatselijke partij-organisaties,
van zijn hoge functie naar die van partij
secretaris in Rostow. Het ziet er naar uit,
dat’ Chroestsjow om zijn eigen positie
zo onaantastbaar mogelijk te maken
groeiende invloeden van anderen wil te
gengaan.
President De Gaulle van Frankrijk heeft
zijn keuze gemaakt. Pinay, de minister
van financiën en economische zaken, die
de huidige sanering van Frankrijks eco
nomie voor zich opeist, is vervangen
of met andere woorden ontslagen
toen hij niet uit eigen beweging wilde
gaan. Pinay genoot het vertrouwen van
de zakenwereld en van vele Franse bur
gers. Om de schok zo gering mogelijk te
maken heeft De Gaulle Baumgartner, de
goeverneur van de Franse Bank, tot Pi-
nays opvolger benoemd. Deze heeft ver
klaard de huidige politiek te zullen
voortzetten. Misschien zal hij toch iets
minder star zijn tegenover die ministers,
die meer credieten willen om de econo
mische ontwikkeling een prikkel te ge
ven. Men vreest namelijk, dat Frankrijk
anders niet in staat zal zijn voor werk
voor alle jongeren, die op de arbeids
markt komen, te zorgen.
In verband met de Gemeenschappelijke
markt is het bovendien zaak de economie
over de gehele linie zoveel mogelijk te
moderniseren en voort te bouwen op het
belangrijke werk, dat op dit nunt al door
de vierde republiek is gedaan.
Politiek is deze ontwikkeling vol geva
ren ,want het vertrek van Pinay betekent,
dat de onafhankelijken, die met de gaul
listen de steunpilaren van de regering
vormden, in oppositie gaan en zich meer
en meer zullen gaan verzetten tegen alle
mogelijke aspecten van De Gaulles poli
tiek.
In Londen zijn twee conferenties begon
nen, de eerste om de laatste moeilijkhe
den uit de weg te ruimen, welke de on
afhankelijkheid van Cyprus nog in de
weg staan. De grote kwestie is de om
vang van de Engelse bases op het eiland.
De tweede conferentie is gewijd aan
Kenia en vormt een poging om in dit
door vrij veel blanken bewoonde gebied,
een oplossing te vinden voor de moei
lijkheden met de zwarte nationalisten.
Volgende week kunnen wij wellicht iets
meer over deze conferenties vertellen.
WW**-
1
yk
