I I cx* OP VERKENNING IN ZUID-AFRIKA Bk roar De geschiedkundige ontwikkeling van de waterstaatkundige toestand in Friesland w üs hjoed p 2 to sizzen 1 Romance Fan de Martinytoer Tj. de J. IV - Goud! STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND Onze provincie heeft nog circa 900 particuliere polders Hwat hat Cyabe Sb Zilveren filmpjes le week maart 1935. 'Ml i - WW 56eJAARGANG No. 17 DINSDAG 1 MAART I960 VERLOOFDE VAN PRINSES MARGARET Echt goud frezet de lettering net. nau en en PYT. terug”, en hij had het toch allemaal zelf i spoorweg Italiaanse troepen kon- Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS Uitgave: A J. OSINGA N.V, Bolsward Administratie- en Redactie-adrest Marktstraat 15 Telef. 2451 Na 18.30 uur 2305 of 2335 (K5157) Abonnementsprijs f 1.90 per kwartaal (bij vooruitbetaling) Giro 887926 Advertentieprijs: 13 cent per mm Ingezonden mededelingen dubbel tarief Handelsadvertenties bij contract reductie syn by Bolswards Nieuwsblad Waarin opgenomen: De Bolswardsche Courant, Westergoo en De Jong’s Nieuwsblad en Zevenwouden gemeenschappe- Omstreeks het jaar 1000 was Friesland door de Middelzee verdeeld in twee delen, ten Westen hiervan vond men Westergo en ten Oosten Oostergo. De resten van een andere belangrijke inham, de Marne- slenk, waren nog aanwezig. Ook de Lauwerszee had een aanzienlijk groter omvang dan nu nog het geval is; het Dokkumer Grootdiep liep door tot Dokkum. De afwatering kon langs betrekkelijk korte watergangen naar de zee geschieden. Tussen het jaar 1000 en 1500 werd de bedijking voltooid. De Middelzee verdween, met de resten van de Marneslenk. maar ook worden met de Regering van bedragen besteed aan heffing van onder in ünrjucht. Dat üntkent seis de auctor in tellectualis fan dit plan, Prof. Zijlstra, net. De iennichste kear, dat hy, twongen troch fragen, yn Harns hjir oer sprutsen hat, hat er sein: Ik hie in bulte forbit- tering en opskuor foarkomme kinnen troch net mei dit plan to kommen. Hwant it systeem fan dit plan is üt aerd diskriminearjend. Sa'n wurd is myn witten noch nea sprutsen by de yn- lieding fan in nije wet of in nije regea- ringsmaetregel. Hjir hie mar ien wurd op folgje kind: En dêrom kinne en meije wy dy wei net gean. As Kristlike partij net, as Katholike Partij net, as Humanis- tyske Partij net, hwant de rjuchten en f rij heden fan de minske binne üs alle- gearre hillich. Forloving prinses Margaret! Elk tocht, it sil ienris barre, Dit keningsbern bleau, ier en let Gjin sensaesje bisparre. De nijtsjejagers neamden trou In bünte rige nammen Hja setten har pynlik yn’t Sok folk is ünbiskamme. De gebieden in oostelijk Friesland lozen dus via de compagnonsvaarten, de Tjon- ger, de Linde en het Koningsdiep. De zandgronden in Gaasterland liggen ook zo hoog dat zij onder alle omstan digheden vrij op de boezem kunnen lo zen. Dit is met enkele hoog-opgeslibde kleigronden in het noorden van de pro vincie ook het geval. Het overige gebied, dat zijn dus de la gere kleistreken en ook veenstreken van midden en zuid-Friesland verkeren in een aanzienlijk ongunstiger positie. Zij liggen in het algemeen te laag om op natuurlijke wijze te kunnen afstromen, het overtollige water van deze gronden moet op kunstmatige wijze, d.w.z. via bemalingsinstallaties op de boezem wor den gebracht. Dit gebied is verdeeld in tal van polders en waterschappen, elk voorzien van één of meer gemalen en omringd met kaden tot wering van het boezemwater. Niet bemalen worden de boezemlanden, dit zijn onbedijkte gronden die slechts weinig boven het normale peil van de boezem liggen; bij hoge boezemwater- standen lopen zij onder water. Er zijn 273 waterschappen en ongeveer 900 particuliere polders. Dit laatste zijn waterstaatkundige eenheden die geen wettelijke bevoegdheden hebben. Naar bekend, bestaat er een streven om deze waterschappen en polders tot grotere eenheden samen te voegen. De beheersing van de waterstand op deze boezem is vanoüdsher dus een grote zorg, welke bij het provinciaal bestuur berust. Staatsrechtelijk is dit een unicum. In alle andere boezemgebieden berust de zorg voor de boezem bij grote waterschappen of hoogheemraadschappen. Op iepen, geef ienfald ynsteld Liet hja it langstme fiele It moat Peter persoanlik forteld Freonskip dy’t froeger striele Haldde in stille sêtte glans Al moasten wy ek skiede En rik ik nou in oar de han Hy sil syn lokwinsk biede. Posysyje fan in keningsleat Is faek net to binijen Oan f rij heit gunt men harren neat Kranten kinne seiden swije Opsluten yn in lükse kou Objekt fan folie fragen Hja hopet, nei har under trou Grif op wynstiller dagen. Antony hat syn Margaret Sljochtwei en ek yn gala Partys kear op in foto set Sa waerd it syn ideael, ja Sa sprong in fonk oer yn it hert Gluorke de leafdessinne De moaiste kyk, it breidspertret Sil hy aenst tankber nimme. Westdongeradeel, de Waddeneilanden en ca. 1000 ha. in Z.O. Friesland, die naar Drente afwateren, brengen hun water op de boezem. Aangrenzende delen van de provincies Groningen, Drente en Overijssel, totaal 14.500 ha, doen dit eveneens. De totale oppervlakte van het op de boezem afwa terende gebied is 320.500 ha. Onder de boezem wordt dus verstaan het samen stel van met elkaar in open verbinding staande kanalen, vaarten, meren en plas sen, liggende bewesten de tot de com pagnonsvaarten, de Tjonger en de Linde liggende sluizen. Het op de boezem brengen van dit over tollige water geschiedt op verschillende wijzen. IT WURD IS JITRIS OAN Dr. R. CUPERUS It muoide my fan ’e wike slim, dat krekt, doe’t hjir yn de stêd in pear feestlike mominten op ’e agenda stiene, to witten de iepening fan de R.K. Hüshaldskoalle en de iepening fan de alhiel fornijde sealen fan de Gereformearde tsjerke, de gryp my to pakken naem en ta hüsarrest twong. Ik hie sa graech op beide plakken myn blidens ütsprekke wollen foar dizze biwizen fan libbenskrêft en takomstvisy en myn bitrouwen, dat hja op it goede hynder set hawwe, hwant de prachtige soune mienskip, hweryn dizze ynstellin- gen wurkje, kinne troch de ünsillige plannen fan it regear yn har ontwikke ling dochs net keard wurde. De feiten sille dat biwize. Mar des to slimmer is it foar de autoriteiten, dy’t mei skuldich binne oan it feit, dat de plannen troch- gong krije, om libbene, bloeijende stêd- den en doarpen yn har rjuchtmjittige üntploaijing dwers to sitten en har in ün- rjuchtfeardige, opsetlike konkurrinsje oan to dwaen. Dit bileid is ünrjuchtfeardich en dêrom allinnich soe gjin minsk it stypje meije. It gryft my djip, as ik sjen moat, dat safolle lju fan kwisekwansje sa maklik oer de rjuchtfeardichheit hinnestappe kinne, as har plak der mar better fan wurdt. Dit hat my earnstich toloarsteld. Hwant de oerheit moat de hege mien- skipswearde fan it rjucht boppe alles stelle. As de oerheit kromme wegen giet, dan is it béste oan it bidjerren. fers, de zwarten. Zo is daar in Welkom een enorm zieken huis verrezen met 900 bedden, uitslui tend bestemd voor kleurlingen. Alle ver zorging en verpleging geschiedt er gratis. Het is een prachtig, modern ziekenhuis, met een hoofdgang, ongeveer zo lang en zo breed als de Nieuwmarkt in Bolsward. Ik heb het op een avond mo gen bekijken, samen met een jonge Fries uit Sneek, een broer van die ik eerder noemde. Hij is getrouwd met een Bols- warder meisje, wier ouderlijk huis toe vallig ook op de Nieuwmarkt staat. Dit ziekenhuis is gesticht door de eerder genoemde, zeer menslievende Sir Ernst Oppenheimer. Terstond heeft hij dit zie kenhuis opgenomen in het met vooruit ziende blik ontworpen stedebouwkundig plan voor Welkom. Duizenden straten en wegen zijn reeds geprojecteerd, indu striewijken gescheiden van woningbouw, vliegvelden en terreinen voor openbare gebouwen, kerken, banken, scholen, En nou Dr. Kuperus! Dizze is it net iens mei it regearingsplan. As foarsitter fan it E.T.I.F. hat hy adviseard: eltse yndustry, dy’t him ütwreidet yn it pro- bleemgebiet, hat rjucht op de premy- regeling. Hwant eltse yndustry forgreatet op gelikense wize de bisteansmooglik- heden yn dit gebiet, docht dus itselde goede wurk en heart ek deselde rjuchten to hawwen. Dit stanpunt nimme ek de Fryske Steaten yn. De moty, hweryn dit mei klam frege waerd, is mei algemiene stimmen oan- nomd. As de Twadde Keamer yn de kommende moannen de taseine nota fan de nije Minister fan Ekonomyske Saken to bihanneljen kriget, sil alteast dit punt konkreet steld wurde moatte: De premys jilde foar it hiele probleemgebiet. Lit elk via syn partij dit düdlike en krete punt oan ’e oarder stelle. It is noch net to let om sines to dwaen foar it suver halden fan oerheitsrjucht en partijgewis- se. Mar it is wol tiid, hwant de histoarje lit gjin ünrjucht mei rest al sille de stiennen op it lést it ütbringe. Dr. Kuperus is it dus op dit punt wol mei üs iens, mar hy kin safier (noch) net komme, dat hy it hiele kearnensysteem loslitte wol. Hy wol ta in severe hichte wol oan planning dwaen. Hwerom? Sjoch, seit hy, dogge wy dat net, dan kinne der ündernimmers kom me,dy’t op plakjes sitten geane, hwer’t alle foarwaerden foar in fierdere ünt- wikkeling üntbrekke en hwertroch tige kostbere forsjennings makke wurde moat te om soks dochs mooglik to meitsjen. Dit soe dan liede ta it tige ünekonomysk brükpn fan de bioerkte middels en dat kin ik net goedkrije. Dr. Kuperus wol in model uit de grond en wat gras, een paar bomen en kleurrijke bloemen geven wat fleur aan de overigens dorre omge ving. Totdat opeens door zuiver toeval aan de bedding van een riviertje dat het grootste deel van het jaar droog ligt, of bij het graven van een sleuf iets glinsterends wordt gevonden. Goud! En daarmee was de rust verstoord, de eenzaamheid ten einde, de jacht begon nen, de onrust geboren, de koorts onder de mensen gekomen, de dorst gewekt: goud Ik sprak daar iemand, die daar ruim 12 jaar geleden naar toe gekomen was, een Friese jongen uit Sneek. Dat was vlak na de oorlog dus. „Je kent het gewoon niet Dit is Anthony Robert Armstrong Jones de 29-jarige fotograaf, met wie Prinses Margaret van Engeland zich heeft verloofd. sport, alles is reeds in aanleg planmatig aanwezig, hoewel nog nauwelijks één kwart is volgebouwd. Het komt voor, dat iemand, die een on geluk heeft gehad in één van de mijnen vanaf het moment dat hij bovengronds is binnen 10 minuten daarna, gewassen en gereinigd op de operatie-tafel ligt. En in de 6 dagen, die ik er verbleef, gebeur, de het, dat er iemand op donderdagmor gen werd binnengebracht met een gebro ken been. De andere dag ’s avonds liep hij er weer op! Het stond niet alleen in de courant, het werd me ook van meer dere zijden bevestigd. Voor jonge mensen zit in zo’n opkomen de mijnstad natuurlijk wel perspectief. Men vindt daar bv. een jonge firma „Limfrie”. Behalve de 2 reeds genoem den, maakt van deze firma nog een broer en een zwager, ook beiden uit Sneek, deel uit, terwijl een drietal Limburgers de zaak completeren. Misschien begrijpt U nu die wat eigenaardige firma-naam „Limfrie”. Deze jonge mensen tekenen meestal in weg omgelegd worden via Welkom, want in Welkom zit goud. Men kan de groei en omgeving van deze plek, zoals ze in de Unie zeggen, het nest vergelijken met een plaats als Em- meloord in de Noord Oostpolder. Het land er omheen is vlak en dor en er wordt koortsachtig gebouwd, maar dan op veel groter schaal. De Unie is 36 keer Nederland, de vlakten rondom Wel kom beslaan vele malen de N.O.Polder. Deze laatste ligt nauwelijks gelijk of zelfs beneden de zeespiegel, Welkom en omgeving ligt ruim 4500 voet boven de zee! En er boven staat meestal een bran dende zon terwijl de blauwe lucht ge vlekt is met kleine, los voortdrijvende wolkjes, die zo nu en dan de felle gloed van de zon temperen. De grote man van deze goudvelden is de in het najaar van 1958 overleden Sir Er nest Oppenheimer. Deze diamant-koning was het eerst in staat om met zijn kapi taal vermogen niet alleen de gronden op te kopen, maar ook om over te gaan tot de ontginning er van. En met succes Toen dit eenmaal vaststond, stichtte hij de Anglo American Corporation of South Afrika, waarmee hij diverse mij nen opbouwde en exploiteerde. Natuur lijk houdt de Zuid Afrikaanse regering ook zelf een belangrijke vinger in de pap. Naast eigen mijnen, hier en elders, moet de A.A.C. enorme sommen aan be lasting betalen en in bepaalde gevallen een zeker percentage van de opbrengst afstaan. Maar desondanks worden er enorme sommen verdiend. Zo werd mij verteld, dat de president Steyn-mijn in Welkom, niet alleen de rijkste mijn van de wereld is, maar ook de enige, die per maand een winst maakt van 1.000.000, dat is ruim 10.000.000 gulden. „Wat gebeurt er dan met dat geld?” was mijn natuurlijke reactie. Er worden niet Lykwols dit léste hertsgeheim Wiene hja nea efter kommen Dêrom koe ünforwacht, optein It bliid birjocht fornommen. It docht de hiele naesje goed Dat har Raiding it learde; Komóf, titels, goud en blau bloed Binne net de heechste wearde. oantal kearnen, hoef olie wit hy ek net, mar net to min en ek wer net tofolle. Dus, lit üs nou mar mei dizze alf bigjin- ne en dan sil de ünderfining üs wol leare, hoe’t it fierder moat. meegemaakt. Hij had het zien groeien toch, hij kon zijn eigen ogen zo nu en dan niet geloven. Neem een kaart van Zuid Afrika en in de meeste gevallen zult u deze plek, mid den in de Oranje Vrijstaat niet eens aan gegeven vinden. Wel Virginia aan de grote spoorlijn van Bloemfontein, de hoofdplaats van de Vrijstaat, naar Jo hannesburg, 180 km. meer naar het noorden. Maar binnen de 10 jaar zullen de grote j en de grote nationale auto- Earst ris hwat oer dy ündernimmers. Is it wier, dat it in reëel gefaer is foar de ekonomyske situaesje, as de ündernim- mer frij is yn de kar fan festigingsplak. Is it wier, dat hiel hwat ündernimmers as it frij wie, har fabryk bouwe soene earne op ’e romte of yn in lyts gehucht, hwer’t gjin goede wegen, gjin wetter of elektrysk, gjin skoallen, wenten, winkels en al sa mear binne! De foarsitter fan it E.T.I.F. is fan folie dingen better op ’e hichte dan wy, derom freegje ik him mei klam: Sille net njuggen fan de tsien ündernimmers, dy’t harren bistean, har jild, har takomst op it spul sette mei it bouwen fan in nije fabryk, moannen lang oerwege en wer oerwege, hwer’t hja foar har ünder- nimming de béste kansen sjogge! En sille dan net njoggen fan de tsien by dizze oerwegings op it foarste plak tinke oan goede wegen to lan en to wetter, liz- zing, riolearing, nutsforsjennings, wen ten, skoallen, formeits, koartom oan alle secundaire faktoaren, der’t de bloei fan har ündernimming mei gearhinget? Of binne dit mar hwat knoflige rüchhou- wers, dy’t har pet oer ’s sleat smite en halte: hwer’t hy delkomt dêr bou ik? Ik kin my wol forsinne, fansels, mar is it nou wier sa, dat om inkelde „heal- wizen” to kearen, nedich is, minstens tritich, fjirtich plakken yn Fryslan üt to skeakeljen foar nije fêstigingen? Binne der safolle serieuze plannen by it ETIF bikend, dy’t nearne op lykje, hwat fês- tigingsplak oangiet, dat sok in rigoureu ze, ünbillike maetrigel rjuchtfeardich is? Dit is gjin oratoryske fraech, heechachte Dr. Kuperus, mar in fraech, dy’t bian- dere wurde moat. Hjir mei it debat net stykjen bliuwe, hwant nou komme wy krekt oan it „knelpunt” ta. As dit mei feiten biwiisd wurde kin, dan sil men regelje moatte. Hoe, dat wol wy graech fannijs bisjen, mar dan is prinsipieel in regeling nedich. Hwant it jild mei net forgriemd wurde, dêroer binne wy it wol iens. Ik doar hast net to freegjen, mar ik doch it dochs: towille fan Frys- lans bilang, meitsje üs bliid mei in ant- wurd. Yn it foar tige tank. Westergo waterde voortaan af in de rich ting van de Zuiderzee hoofdzakelijk te Makkum en Harlingen. Door deze afwa tering van Westergo westwaarts en van Oostergo oostwaarts is een scheiding van de afwatering ontstaan welke nog gedu rende enkele eeuwen heeft bestaan. In dezelfde periode, dus tussen 1000 1500 werd ook Barradeel bedijkt. Voor zuidelijk Friesland trad een ander gevaar naar voren; nl. overstroming van uit de Zuiderzee; die zich inmiddels ge vormd had. Ernstige doorbraken en over stromingen kwamen herhaaldelijk voor. Tussen 1500 en 1825 vond inpoldering op beperkte schaal plaats. Voornamelijk in de Bilthoek. 1825 was voor Friesland een rampjaar; tweederde van Friesland stond onder wa ter tengevolge van talrijke dijkdoorbra ken. Nadien zijn werken voor de verzwa ring van de zeedijken met kracht ter hand genomen, terwijl ook aan de verbe tering van de binnenlandse waterstaat alle aandacht werd besteed. In de periode ongeveer tot 1865 werden vele verruimingen van de stroomkanalen naar de zeesluizen uitgevoerd. Oostergo, Westergo kregen uiteindelijk een lijke boezem. Toch bleek ook weldra dat door de opwaaiing een grote boezem zijn nadelen had, zodat in 1883 er toe over gegaan werd om de Nieuwe Slachte aan te leggen met de opwaaiingssluizen te Terhorne, Goengarijp, Jongeburen en Joure, dus langs de noordelijke en noord oostelijke oevers van het Snekermeer. Met de vooruitgang van de landbouw werden de eisen welke gesteld werden aan de waterbeheersing ook steeds groter. In het begin van de 19de eeuw werd er nog genoegen mee genomen dat het lage grasland ’s winters geregeld onder water stond en 's zomers hoogstens één keer kon worden gehooid; vijftig jaar later worden er meerdere grasoogsten ver langd waardoor het nodig is dat het land vroeg in het voorjaar droog komt te lig gen. In de jaren 1880-1890 worden weer tal van werken ter verbetering van de boezum uitgevoerd. De stichting van talrijke polderbemalin- gen en het vervangen van windmolens door mechanische bemaling doet het wa- terbezwaar voortdurend toenemen, terwijl de boezem steeds kleiner wordt door ver dere inpolderingen van boezemland. Hoge waterstanden kwamen dus steeds meer voor; dit heeft geleid tot uitvoe rige onderzoekingen naar de te nemen maatregelen voor de verbetering. Eerst is gezocht naar een oplossing in de richting van een verbetering van de af watering door inpoldering van de Lau werszee. Uiteindelijk is echter de keuze gevallen op het stichten van waterbemalen. Door de Staten der Provincie is in principe be sloten in 1913 om twee gemalen aan Friesland’s zuidkust te stichten en wel 1 te Lemmer en 1 tussen Laaxum en Mirns. Van deze gemalen is er slechts één tot stand gekomen, te weten het gemaal te Lemmer. Met het andere gemaal zou worden gewacht tot de behoefte zich daaraan sterker deed gevoelen. Na de stichting van dit gemaal konden de waterstanden aanzienlijk beter be heerst worden. Het gemaal Lemmer is in aug. 1920 door Koningin Wilhelmina geopend en in 1947 naar de hoofdingenieur van de pro vinciale waterstaat onder wiens leiding dit werk tot stand is gekomen het ir. D. F. Woudagemaal genoemd. De capaciteit van dit gemaal bedraagt 4000 m3/min.; het is nog steeds het grootste stoomgemaal in Europa. Na de stichting van het Woudagemaal zijn nog twee belangrijke wijzigingen in de waterstaatkundige toestand van Fries land opgetreden, te weten de aanleg van het Prinses Margrietkanaal en het van Harinxmakanaal, met de Tsjerk Hidde- sluizen te Harlingen en de afsluiting van de Zuiderzee waavan het gevolg is ge weest dat van de stroomsluizen aan het Ijsselmeer, ten zuiden van de afsluiting vrijwel geen gebruik meer kan worden gemaakt, waardoor aan Friesland een bij aflandige wind zeer belangrijke af- stroomgelegenheid werd ontnomen. Hoe is dus thans de toestand van de af watering van Friesland precies? Vrijwel de gehele provincie Friesland, met uitzondering van enkele buitendijkse gronden en van de polder van Oost- en En hwat yn de probleemgebieten bart, is Evenals in ons land wordt men ook in Zuid Afrika allervriendelijkst uitgeno digd tot een bezoek, wanneer men als toerist of anderszins een stad of plek na dert, maar het summum van vriendelijk heid vond ik toch wel in de Oranje Vrij staat, waar een bord mij uitnodigde met de woorden: Welkom in Welkom! Nog niet zo lang geleden, in de jaren tussen de le en 2e wereldoorlog, moet er een pionier geweest zijn, die-ergens in de Oranje Vrijstaat zijn schamele neder zetting een boerderij kon men het nauwelijks noemen Welkom doopte. Een dorre, eenzame nederzetting, zoals men er zovele ziet langs de eindeloze spoorlijn, die van Kaapstad naar Johan nesburg leidt. Moeizaam pompt men het water met een windmotor Hollands Grensschending: Een Russisch vliegtuig heeft boven de Finse grensposten gevlo gen en die gefotografeerd. Ongeveer een uur bleef het vliegtuig boven Fins ge bied. Te koop zware korven bijen. A. R. v. d. Zee, ymker, Wommels. Toneeluitvoering te Britswerd. Opge voerd werd „Frou Swabber of Oene moat stienbikje”. De gemeente Hennaarderadeel verlaagt het presentiegeld voor de Raadsleden van f 4,tot f 3, De verschepingen van Italiaanse troepen naar Afrika duurt voort. Tijdens de stille omgang te Amsterdam werd een der deelnemers, de heer Visser plotseling onwel, waarna hij ter plaatse overleed. Makkum gaat op 23 maart a.s. het 275- jarig bestaan herdenken van de Ned. Herv. kerk. Jonker Bonno van Donia legde destijds de le steen. Een gezelschap Lilliputters van 70-90 cm. lengte komt Bolsward bezoeken. Toegelaten tot de Raad van de gemeente Workum de heer R. Jonkman (vacature v. d. Gaast). Nieuwe begraafplaats in Workum. De raad gaat in principe accoord. Men vindt het een mooi werkje voor jeugdige werk lozen. „Wat gebeurt er alleen nieuwe mijnen mee geëxploiteerd, L er in samenwerking de Unie enorme de sanering en ver- degenen, die het zware werk de mijnen verrichten. En dat zijn de kleurlingen, maar vooral de kaf- - WWWO L

Kranten in de gemeente Sudwest-Fryslan (Bolswards Nieuwsblad, Sneeker Nieuwsblad en Friso)

Bolswards Nieuwsblad nl | 1960 | | pagina 1