OP VERKENNING IN ZUID-AFRIKA
belang
Qabe Skroar
üs hjoed p p
to sizzen
Naast afwatering is watervoorziening op
Frieslands boezem van
Fan de Martinytoer
Tj. de J.
A
Ook de waterkwaliteitsbeheersing vraagt
de aandacht
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
VI „Op toer” (Slot)
Zilveren filmpjes
3 e week maart 1910
56e JAARGANG
No. 21
DINSDAG 15 MAART I960
MINISTERIELE HANDKUS VOOR CARO VAN EIJCK.
Hwat hat
De minister van O., K.
de zuivering van afval-
de
ig van Ar van
rdèn gezocht.
WEARDEARRING
:il bleven.
mogelijkheid van waterinla-
groot belang voor verversing.
toch ook met zeesluizen te stromen en
Trouw, en Rouwkoetsen en verder alle
voorkomende ritjes. Y. K. Galama, Hof
van Holland.
Abonnementsprijs f 1.90 per kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Advertentieprijs: 13 cent per mm
Ingezonden mededelingen dubbel tarief
Handelsadvertenties bij contract reductie
Hwa’t witte wol hwat resten is,
moat earst arbeidzjen leare.
zuidzijde
i nu
Bolswards Nieuwsblad
Waarin opgenomen: De Bolswardsche Courant, Westergoo en De Jong’s Nieuwsblad
naar op
en diepe kwel.
het aloude probleem van de
ig nieuwe facetten komen.
dt over enkele jaren de toe-
als de watervoorziening aan de daaraan
te stellen eisen voldoen, en ook de kwa
liteit van het water voldoende is.
1 van de grote meren
en de veel water afvoerende kanalen is
t gebleken,
al uitzonderingen.
Ondergetekende beveelt zich beleefd aan
bij het dirigeren van bals. F. v. d. Spoel.
Billijke condities.
Wanneer men in de Unie „op toer” gaat,
op reis of op vakantie, dan kan men
minstens zo gevarieërd genieten als in
Europa, plus nog een paar attracties, die
men in Europa niet heeft, maar daarover
straks.
Hoezeer ons Nederlandse volk in de ja
ren van de Boerenoorlog meeleefde met
het stamverwante volk is algemeen be
kend uit de fiere houding van de toen
nog nauwelijks 20 jaar oud zijnde Ko
ningin Wilhelmina.
Maar ook elke gemeente wenste zijn sym
pathie te betuigen en zo werd in de raad
van Bolsward op 14 december 1900 met
algemene stemmen een adres van welkom
gezonden aan Paul Kruger, die hierop
heeft geantwoord per gedrukte kaart met
eigen handtekening.
En alsof dat niet genoeg was, kwam
vanuit de burgerij spontaan het verzoek,
aan de straat van de pas gereedgekomen
27 nieuwe woningen, afdalend van het
Hoog in de richting van de stadswal, de
naam „Elandslaagte” te geven ter ge
dachtenis aan de plaats, waar op 21 ok-
Annex mei de fabryk is de kontróle-for-
iening, dy't eltse boer fortelt, hoe’t it
stiet mei de molke- en fetproduksje fan
de kij, stik foar stik. Op de helt fan de
bidriuwen is ek it aeiwyt-ündersyk per
kou ynfierd en it gemiddelde fan 3.27%
wiist net min.
Dat de fokkerij under de Warkumer boe
ren net forgetten wurdt is algemien bi-
kend. It mei dan wier wêze, dat de
groun om Warkum hinne oan de lichte
kant is, mei it fé is dit grif net sa net.
Har mienskiplike fékeuring is alle jier-
ren wer in feest, sawol om de greate
oanfier as om de kwaliteit en ek omt hja
dêryn slagje fan dizze dei in echte boere-
feestdei to meitsjen, dy’t de hiele stêd
meifiert. Dat Warkum ek in bloeijende
oankeapforiening hat yn it C.A.F.-depót,
blykt wol üt de jierforslaggen fan dy
foriening. Fan hiel Fryslan stiet War
kum op it 5-te of 6-te plak en dat wol
hiel hwat sizze. Hja hawwe der in üt-
socht plak foar foun, der’t romte en üt-
wreidingsmooglikheit to finen is en it
liket der wol op, dat hja der yn de ta-
komst ek goed gebrük fan meitsje sille.
Ek de F.C.E. de Akkrumer koöperaesje
hat in libbene ófdieling yn Warkum,
hwer’t fikt hwat omgiet. By al dizze
aktiviteiten is it binammen de Koop.
Boerelienbank, dy’t eltse kear wer de fi-
nansiële balken under it iis lizze kin. It
eigen jild yn eigen bitroude hannen, dat
jowt de sterkste posysje en makket it
mooglik om goede dingen to dwaen.
It wie dan ek net mear as reedlik, dat
Warkum inkele jierren lyn yn de Krist-
like Lanbouskoalle in ynstelling krige,
dy't foar sa’n bloeijende boeremienskip
net mist wurde koe. Wol is it sa, dat
hja lyk as wy hjir yn Boalsert, jit üt-
sjogge nei de folsleine goede foarm mei
in modern skoalle gebou, mar de groun-
slach is der stevich lein en wy twifelje
der net oan of oer ien of twa jier sil ek
dan Warkum net de minste wêze under
de susters, mar rojael fan ein sette.
Dat dizze saeklike ündernimmings droe
gen wurde fan alle groepen boeren, hoe t I
afvalwater is afkomstig uit keuken, w.c.
en badkamer. Het industrieel afvalwater
wordt door verschillende fabrieken ge
produceerd. Bepalend voor de aard van
het afvalwater is de soort van de fa
briek. In Friesland zijn de zuivelfabrie
ken de ergste vervuilers. Het afvalwater
komt vrijwel geheel in het oppervlakte
water terecht, dat is dus al het water in
meren, kanalen, vaarten en sloten. Dus
niet alleen in de boezem maar ook in
de polders. Door dit afvalwater te lozen
gaat de kwaliteit van het water achter
uit. Dit heeft ernstige bezwaren; het
water stinkt, bevat voor mens en dier ge
vaarlijke ziektekiemen en geeft aanlei
ding tot vissterfte.
Een eerste onderzoek op grote schaal
naar de toestand van het openbare water
in Friesland heeft in 19551956 plaats
gevonden door het laboratoriumvan de
Rijkswaterstaat te Baflo.
Hieruit is gebleken, dat de kwaliteit van
het openbare water in Friesland aanzien
lijk slechter was, dan was verondersteld.
Slechts in het gebied
L_ 2. „1
het water van goede kwaliteit g<
maar ook daar zijn er al uitzondi
Ook voor de recreatie is uiteraard een
goede waterkwaliteit van groot belang.
Wat dit laatste aangaat moet nog de aan
dacht gevestigd worden op de omgeving
van Drachten waarbij gebleken is, dat
het afvalwater van Drachten daar de me
ren al bedreigd en feitelijk al enigszins
aangetast heeft.
Plannen voor de zuivering van afval
water worden dan ook op grote schaal
voorbereid.
De bouw van installaties voor zuivering
van afvalwater, wordt hierbij in vele ge
meenten voorbereid; gereed zijn al zui
veringsinstallaties in Joure, Buitenpost,
Appelscha, Oosterwolde en in aanbouw
is ae installatie in Surhuisterveen.
Installaties worden o.m. voorbereid in
Leeuwarden, Drachten, Heerenveen, Ak-
krum, Bakkeveen, Jubbega, Haulerwijk,
Harlingen, Tijnje.
Deze zuiveringsinstallaties worden dus
niet alleen gebouwd voor grote steden,
maar ook voor kleine dorpen.
Voor dit laatste is in de laatste jaren
een nieuw systeem ontwikkeld.
Voor het onderzoek van het afvalwater
beschikt de provinciale waterstaat sinds
kort over een eigen laboratorium, terwijl
in samenwerking met het Rijksinstituut
voor Zuivering van Afvalwater
lossingen wordén gezocht.
Uit het laatste moge duidelijk zijn, dat
ook aan het aloude probleem van de wa
terhuishouding
Hopelijk wor<
stand bereikt dat zowel de waterafvoer,
Het zoutgehalte op de Friese boezem
wordt dagelijks bepaald te Kiesterzijl;
mede aan de hand hiervan wordt het
lozen door de zeesluizen te Harlingen be
paald. Verder wordt maandelijks op een
36-tal punten het zoutgehalte bepaald en
in kaart gebracht.
Het zoutgehalte wordt uitgedrukt in mg.
chloor/liter.
Een hoog zoutgehalte is nadelig voor de
veeteelt, drinkwater voor vee mag geen
hoger chloorgehalte hebben dan 1200
mg./l., anders treden ziekten op. Voor
de tuinbouw moet het zoutgehalte van
giet- en sproei water niet hoog zijn; bij
sommige gewassen ligt de grens van het
toelaatbare al bij 150 mg./cl. /I, bij an
dere bij 300.
Ook voor de visserij spreekt het vanzelf
dat zoetwatervissen niet tegen brakwater
bestand zijn.
Het is dus wel gewenst de zoutgehalten
zo laag mogelijk te houden. Dit is nog
niet overal gelukt. Speciaal de verzilting
rondom Harlingen is groot. Aan de
Lauwerszee is deze wel minder maar
juist groot in de Dongeradelen. De ver
zilting in deze hoek zal vrijwel geheel
verdwijnen na de inpoldering van de
Lauwerszee.
Voor wat Harlingen betreft zijn de slui
zen de grote boosdoeners. Voor de grote
en kleine gemeente-sluizen, die nogal
wat lekken zijn, zijn restauraties in uit
voering en voorbereiding. Voor de
Tsjerk Hiddessluizen zal enige verbete
ring optreden zodra gespuid kan worden
met de stalen spuideuren welke thans
bijna gereed zijn.
Het overige verzilte deel van Friesland
langs de noordkust is moeilijk te berei
ken; de doorstroming vanuit het Ijssel
meer heeft hier weinig effect.
Dan is er het vuil.
Onderscheiden wordt huishoudelijk en
industrieel afvalwater. Het huishoudelijk
van ligt de „Garden of Eden” met prach-
tige varens en zeer oude hoge bomen,
waarvan de oudste bijna 2000 jaren oud
is. Men vindt er allerhande zeldzame
houtsoorten, stinkhout, ijzerhout, wit el
zenhout enz.
Die varens halen een hoogte van 4 a 5 m
Er zijn prachtige bospaden. Het is be
schermd terrein, men mag er geen vuur
stoken voor picknick of vleesbraden.
Sommige gedeelten zijn zo rijk en dicht
begroeid, dat men zich al rijdend te
midden van oerwouden waant, de we
gen slingeren zich als serpetines
heuvel op heuvel af. Het had pas ge
regend en alles is dan heerlijk fris van
kleur, groen en bruin in allerlei tinten.
Beroemd langs deze route zijn ook de
warmwaterbronnen en de Congo-grotten,
hoog in de bergen met onderaardse gan
gen en holen van bijna 3 km, waarin
men met behulp van een gids en spe
ciaal daarvoor aangelegde belichting de
meest fantastische dingen ontdekt: een
preekstoel, doopvont, orgel, een troon
zetel, een consistoriekamer, het paleis
van koning Salomon, een Madonna met
Kind en een prachtige Bruidskamer.
En treedt men na enkele uren weer in
het volle daglicht, dan bevindt men zich
weer middenin de hoge bergen, met
kronkelende wegen en prachtige verge
zichten.
Vooral de Zwartbergpas en de Outeni-
quapas, aangelegd door Italiaanse krijgs
gevangenen gedurende de laatste oorlog,
zijn onvergetelijk mooi.
Rond Oudtshoorn, zo’n 350 km van
Kaapstad, vindt men veel struisvogel-
farms. In de jaren vóór de le wereld
oorlog werden er in de struisverenhandel
tonnen verdiend. Hoewel er nadien nog
vrij constant vraag naar veren is, worden
er sedertdien toch niet meer zulke enor
me winsten gemaakt. We zagen ook een
ouderpaar met 14 jongen.
Men moet er dan niet te dicht bijkomen,
want de ouders zijn dan vinnig. Zes we
ken duurt het broeden der eieren, de
kleur van het wijfje haar veren camou
fleert de eieren overdag, die van het
mannetje, welke zwarter zijn, ’snachts.
Een struisvogel loopt tegen een paard,
als het moet, maar dit kan hem nood
lottig worden, zodat hij soms plotseling
dood neervalt. Ze kunnen 40 jaar oud
worden. Behalve de veren zijn ook de
eieren vanwege hun formaat zeer gezocht.
Bij Knysna bezochten we de Heads, 2
rotsen, die elkaar als schiereiland bijna
raken. Hier hdden we een lang gesprek
met een Amerikaanse zendeling, die met
zijn vrouw hier op vakantie was.
Zijn arbeidsveld ligt in de Congo, maar
thans is hij tijdelijk werkzaam in de om-
had
zending,
jn
vak timmerman mocht hij gaan,
want vaklui kunnen ze hier overal ge
bruiken bij missie en zending. Knysna
ligt niet ver van Oudtshoorn, maar iets
hja ek prinsipieel har eigen aparte visy
hawwe, is in skoander ding. Sawol de
Fr. Mij as de C.B.T.B. en de A.B.T.B.
hawwe har ófdielings, har jongerein, har
boerinnegroep.
Gjin sabeare ienfoarmichheit, dy’t net
mei de feiten oerienkomt, mar in ien-
dracht yn frije gearwurking op alle ge-
bieten, hwer’t men meiinoar wurkje km.
Dat is earlik, dat is frij en fordraechsum,
dat is elkoar nimme sa’t elk is en me-
koar fine hwer’t men elkoar fine kin.
Yn wêzen is dat respekt bitoane oan el
koar, om’t men seis ek respekt fortsjin
net.
By al dizze skoandere risselaeten fan in
soune boeremienskip is nei de oarloch
jit in nije laet bykomd. Op it Warkumer
stran stiet ien fan de greatste en
bloeijendste gersdroegerijen fan üs lan,
dy’t mear as in bytsje presteart. Mei in
produksje fan goed 3 miljoen kilo droeg-
gêrs of lucerne, tsjin in priis, dy’t leger
leit as by fierwei de measten, wit dizze
ynstelling in prachtige oanf oiling to
jaen op it eigen foerwinnen. Dit komt
net it minst trochdat de direksje der elts
jier wer yn slagget de droegerij skerp
rendabel to meitsjen troch it droegjen fan I
greate kwantums lucerne üt de nije pol
ders. Yn it droege jier 1959 waerd yn
de simmermoanne mei folie bisetting
trochdraeid, om’t hja yn juny, july en
augustus, ja oant heal-septimber ta lu
cerne forwurken.
Dizze ütsünderlike posysje makket, dat
de gêrsdroegerij to Warkum foar in hiel
biskieden priis wurkje kin en de leden
tige profiteare fan it saeklike bileid fan
har direksje. Yn de ófroune toalf jier is
it slagge de priis fan it droegjen, ón
danks de stiging fan leanen en kosten,
jit to forleegjen. En ek hjir wurdt for-
goed tocht om de fêste lésten lyser to
meitsjen. Dat blykt wol üt it feit, dat de
rom 500.000 goune, dy’t yn dizze jier
ren yn dit bidriuw stutsen binne, al foar
80% wer weromkomd binne yn de
foarm fan ófskriuwingen.
Gearfetsjend moat men sizze, dat de
Warkumer boeremienskip in foarbyld is
foar hiel Fryslan, der’t wy harren en har
lieders fan herten mei lokwinskje en wy
hoopje dat de leden troch de died toanen
bliuwe, hwat hja yn dizze skoandere
kranse fan eigen ynstellings bisitte.
hawwe foar it persoaniel, dy’t meiinoar
op 20.000 stiene jitteris 12.000 ófskreaun
waerd. Hjirtroch wurdt de finansiële po
sysje alle jierren hechter en kriget men
de hannen frij om to dwaen, hwat de
tiid freget.
Het le kievitsei in Friesland werd 24
maart gevonden door Jacob H. de Jong
onder Molkwerum. Het werd aangebo
den aan de Commissaris der Koningin.
Kanalen op de planeet Mars ontdekt.
Door ziekte kon Pieter Jelles niet optre
den voor de Krite. De „gearkomste” is
uitgesteld. De Friese dichter had willen
voordragen uit zijn eigen werk.
Het Martinikérkhof dat vroeger voor
wild lag is nu tot een geurig grasveld
geworden. Vorig jaar zijn aan de oost
en zuidzijde een 1000-tal krookjes ge
plant, die nu hun kelkjes ontplooien.
Buiten de Snekerpoort is ter weerszijden
van het tramstation een plantsoen aan
gelegd met bloemen en heesters. Wan
neer krijgt het grote kale Hengstepad
eens een beurt?
2. door het oppi
grondwater door
(nortonputten)
f>. enigermate door kwel
Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Uitgave: A J. OSINGA N.V, Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 13
Telef. 2451 - Na 18.30 uur 2305 of 2335
(K 5157)
en W., Air. J. M. L. Th. Cals, heeft vrijdagavond in
de stadsschouwburg te Amsterdam de Mevrouw Theo Mann-Bouwmeester-
ring’ uigereikt aan de actrice Caro van Eijck. Hij deed dit na de voorstellling
van het toneelstuk „De kleine vossen”.
Hier kust mr. Cals na het uitreiken van de ring de hand van de actrice.
Rechts de acteur fan Musch.
Jo sille fier rinne moatte om in plak to
finen, der’t de boeremienskip sokke
skoandere fortuten docht as yn en om de
stêd Warkum. Liket it mei de yndustriële
üntj owing net sa bjuster, op it agraryske
gebiet kin it skuon munster je tsjin hiel
hwat oare plakken.
Dêr is allerearst de koöperative suvelfa-
bryk „De Goede Verwachting” dy’t de
greatste is fan alle Fryske fabriken, in
machtich stik mienskiplik wurk en in
sterk founemint foar de boeren yn dizze
greidhoeke. Yn it ófroune boekjier waerd
hjir mear as 27 miljoen kilo molke for-
arbeide en mear as 9 miljoen oan molk-
jild ütbitelle. Ik wit wol, dizze fabryk
bislacht in hiele krite en komt folie fier
der as allinnich Warkum, mar de molke
wurdt dochs mar yn Warkum forarbeide.
Dat haldt ü.o. yn, dat der mear as
f 175.000 oan leane en salarissen ütjown
wurdt, buten in fiks bidrach foar it for-
fier fan 'e molke nei it fabryk. De gun
stige üntwikkeling fan dizze ynstelling
makket it ek mooglik, dat hy alhiel by
de easken fan de moderne tiid oanpast
wurde kin en jit alle jierren greater
wurdt. Dit bringt ek mei, dat der op de
bisittings fiks ófskreaun wurde kin, dit
jier op it fabryk meat as 150.000 goune,
wylst derneist op de wenten, dy’t hja
Naast de afwatering waarover we in een vorig artikel spraken, bestaat
er nog een tweetal andere problemen, te weten de watervoorziening
en waterkwaliteitsbeheersing. De watervoorziening is precies het
tegenovergestelde van de afwatering, nl. de zorg voor voldoende
water. Dit is noodzakelijk om de scheepvaart op de kanalen ook in
droge tijden op peil te houden en om water in te laten in polders
en sloten om geen verdrogingsverschijnselen in het land te krijgen;
ook uiteraard mogen scheisloten en sloten waaraan het vee drinkwater
ontleent niet droog komen.
De mogelijkheid om water op de boe
zem in te laten is er pas sinds de afslui
ting van de Zuiderzee. Voor die tijd
was het water daar uiteraard zout, zodat
het niet gebruikt kon worden
In de jaren 1938-1939 is dan ook voor
gezamelijke rekening van de provincies
Groningen en Friesland naast het ir. D.
F. Wouda-gemaal een inlaatsluis aan de
Teroelsterkolk gebouwd.
Later (1952) is ter plaatse van de oude
schutsluis te Tacozijl een tweede inlaat
sluis gebouwd met een capaciteit gelijk
aan de helft van de eerste inlaatsluis.
De gezamelijke capaciteit van deze slui
zen te samen is ongeveer 6 miljoen m3
per dag.
Hoezeer of deze inlaatmogelijkheid ten
goede is gekomen blijkt uit het overzicht
van de waterstanden op de Friese boe
zem van de laatste jaren.
Voor het jaar 1929 bv. is het verloop, in
de eerste maanden betrekkelijk normaal.
In juni begint echter een periode van
grote droogte op te treden, waarbij de
waterstand beneden Z.P. daalt, en in
juli successievelijk verder daalt tot 20 a
30 beneden Z.P. en daar tot eind sep
tember omheen blijft schommelen. Pas
eind september begint de waterstand
weer te stijgen en is pas half november
weer op peil. Dit heeft ingehouden,
vooral bij de kleine afmetingen die de
kanalen toen nog hadden, dat de scheep
vaart de gehele zomer vrijwel heeft stil
gelegen, op de grote kanalen zal wat
kleine scheepvaart mogelijk geweest zijn,
op alle andere niet.
Het jaar 1930 was een betrekkelijk nat
jaar, waarin dus in de zomer geen grote
droogte optrad. Ongeveer een maand is
de waterstand beneden Z.P. geweest,
maar niet zoveel.
Vergeleken met 1929 gaf 1951 ook een
betrekkelijk droog jaar, een geheel an
der beeld. Gedurende de gehele zomer
is door het inlaten van IJsselmeerwater
de waterstand tussen de 20 en 10+ blij
ven schommelen.
Voor het afgelopen jaar 1959 is het
gemiddelde beeld ongeveer gelijk aan
1951; de gemiddelde boezemstand is niet
beneden 10+ Z.P. gedaald.
Voor wat de watervoorziening van de
kanaalpanden en de hogere gronden aan
gaat zijn in de loop der jaren verschillen
de opmalingswerktuigen gesticht. Zo bv.
te Buitenstverlaat. De belangrijkste serie
is in 1958 gereed gekomen voor de
Tjonger en de laagste panden van de
Opsterlandse Compagnons vaart. Dit zijn
de gemalen op sluis I, II, III in de Tjon
ger. Het laatst genoemde gemaal brengt
het water op de Opsterlandse Compag-
nonsvaart. Het eerste pand wordt voor
zien door een gemaal te Gorredijk.
In de afgelopen zomer is wel duidelijk
gebleken hoe belangrijk deze opmalin-
gen waren; het peil op de laagste panden
van de Opsterlandse Compagnonsvaart
bleef geheel zoals het moest zijn, terwijl
de hogere panden l/2 meter tot 1 meter
beneden pei' L'-
Ook is de
ten van
Dit geschiedt door tijdens het inlaten,
wel gemiddeld 4 daggetijden per week
dan.
Wat de hoeveelheden betreft welke op
de Friese boezem ingelaten worden, dit
is in een normaal jaar 200 miljoen m3
per jaar; in het afgelopen jaar was dit
echter meer dan 500, terwijl hiervan dan
100 naar Groningen werd doorgespoeld.
Dat is meer dan ooit te vorenvoorheen
bedroegen de naar Groningen doorgela
ten hoeveelheden hiervan slechts een
fractie (ongeveer 15 miljoen).
Bij dit doorstromen voor de verversing
naderen we het laatste onderdeel van de
waterhuishouding, wat ook het nieuwste
is. Na de zorg voor het wegwerken van
een teveel aan water, in natte tijden, de
Zorg voor voldoende water in droge tij
den is er nu ook de zorg dat het water
een voldoend goede kwaliteit heeft, dus
de waterkwaliteitsbeheersing.
Dat betreft dan weer twee onderdelen,
te weten zout en vuil.
Wat het zout aangaat dit komt op ver
schillende manieren Friesland binnen:
1. door binnendringen bij lekken en
schutten door de zeesluizen.
>ompen van zout diep-
de zuivelfabrieken
tober 1899 zoveel Hollands heldenbloed
heeft gevloed in de vrijheidsoorlog on
zer stamverwante broeders, een verzoek
dat zonder meer werd ingewilligd.
Er is geen land ter wereld, waar de staal
kaart van plaatsnamen over het hele land
verspreid een zo duidelijke taal spreken
van het zwoegen en de strijd der Hol
landse boeren en pioniers met al hun zor
gen en toch ook weer kleine vreugden,
dan de Unie van Zuid-Afrika.
Het zou werkelijk de moeite lonen daar
van eens een aparte studie te maken.
In het bestek van dit artikel zou het me
te ver voeren. Daarom slechts enkele na
men, die ik dan verder voor zich zelf
laat sprekenAvontuur, Helpmekaar
Beenbreek, Kapgat, Steunmekaar, getui
gen van de grote strijd; Wildebeeste,
Naupoort, Driekuil, Witkop, Rooiwal,
Hondeklipbaai, Goedgevonden van ont
dekking en succes; Drogerivier, Kaal-
spruit, Bitterfontein, Saaibult, Harderug,
Putsonderwater, van teleurstellingen bij
de ontginning van het nieuwe land;
Rustmijnziel, Annierust, Heilbron, Goed-
geloof, het Kruis, van geloof en ver
trouwen; Verbetering, Grootgeluk, Vol
op, Blijdskap, Goeiemoed, Blijdever-
wacht van dankbaarheid, vreugde en
moed; en natuurlijk ontbreekt ook daar
de romantiek niet in plaatsnamen als:
Krijmekaar, Scheiding, Rendezous, Soek,
mekaar, Gevonden
Deze 2 laatste plekjes liggen trouwens
niet ver van elkaar!
Voorts vindt men de namen van alle
grote boerenstrijders in plaatsnamen ver
eeuwigd, alsmede de stichters en eerste
pioniers, van Riebeek, van der Stel e.a.
Tenslotte vindt men er een aantal hol-
landse plaatsnamen: Amersfoort, Amster
dam, Bredasdorp, Deventer, Dordrecht,
Ermelo, Gouda, Groesbeek, Haarlem,
Heerenveen, Kuilenburg, Meppel, Mid
delburg, Oosterbeek, Schagen om slechts
enkele te noemen.
Men vertelde mij, dat ongeveer 280 km
ten noorden van Pretoria, niet ver van
Potgietersrus een plek moest liggen, die
de naam „Bolsward” draagt.
Het zal niet meer zijn dan een plaats; ’n
andere plaats heet „Sneek”.
Maar ik vond het op geen enkel kaart
aangegeven.
Mocht er echter in de toekomst in of na
bij die plek goud gevonden worden
men weet het nooit dan zal de naam
Bolsward spoedig een wijdere klank over
de wereld verspreiden, dan die van één
van de 11 friese steden.
Samen met mijn broer maakte ik een trip
van 10 dagen langs de z.g. Tuinroute.
Aan het eind daarvan ligt Port Elisabeth,
800 km ten oosten van Kaapstad. Gaat
men vandaar nog eens een kleine 100 km
noord-oostwaarts, dan belandt men toch
wel aan de rand van de wildernis.
Men kan daar ’s avonds tegen half 6
bijna elke dag een troep in het wild le
vende olifanten uit de bossen langs ei
gen platgetreden paden zien naderen
naar een bepaalde plek, waar mensen
handen zorgen voor brood, hooi en si
naasappelen.
Het gedeelte, waar men kan kijken is
afgerasterd maar overigens is alles
een eindje verderop volkomen vrij
en natuurlijk.
Wat kunnen die beesten 18 zagen
wij er in totaal, waaronder 2 kolossale
grote, kleinere en ééntje van nog geen 2
meter! oorverdovend brullen, als ze
als kleine kinderen zieren om een schoof
hooi of vechten om een paar sinaas
appelen
Ik sprak van ,,de Tuinroute” langs de
zuidelijke kustlijn. In het midden daar-
geving van Johannesburg. Eigenlijk
men hem afgekeurd voor de zenc
vanwege zijn leeftijd, maar vanwege zij
T" 1 - 1 1
want vaklui kunnen ze hier overal
zending. Knysi
zuidelijker, aan de kust.
Uiteraard heb ik een keus moeten doen,
uit het vele, wat er op dit terrein over
dit land nog te vertellen valt. Toch hoop
ik, dat het vorenstaande een indruk geeft
van de rijkdom van dit land.
Ik wil eindigen met een gesprek, dat ik
op de terugweg naar huis had met ’n
oude zeeman, 72 jaar.
Hij had al vele jaren gevaren. Daags
L
