DE NOODKLOK WORDT WEER GELUID
Voor Leeuwarder „sleutelkoning” gaan alle
deuren open (maar niet helemaal vanzelf)
Vakmanschap en vernuft in dienst van door
slordigheid en pech achtervolgde mens
H i I
Fan de Martinytoer
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
Hink en Janke
In memoriam
A. H. van de Ven
- s
Rijks Hogere Zuivelschool in gevaar?
Zilveren filmpjes
DINSDAG 5 APRIL I960
No. 27
56e JAARGANG
Bel-
een
aan
de
Tj. de J
Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Uitgave: A. J. OSINGA N.V, Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat IJ
ïelef. 2451 Na 18.30 uur 2305 of 2335
(K 5157)
SIL IT WEB WEZE MEI DE RYKS
SUVELSKOALLE
In dwaes kin it hiel wol sa nou en dan
by de rjochte ein ha.
Abonnementsprijs f 1.90 per kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Advertentieprijs: 13 cent per mm
Ingezonden mededelingen dubbel tarief
Handelsadvertenties bij contract reductie
Bolswards Nieuwsblad
Waarin opgenomen: De Bolswardsche Courant, Westergoo en De Jong’s Nieuwsblad
In jonge Grinzer emigrant
Biseach syn takomst nofter,
It langstme loek nei de oare kant,
Nei it doarp, nei dümny’s dochter
Dy skreau hy elke wike trou
En yn syn Ijochte dreamen
Soe hy it teare wurdtsje frou
Gauris flüstersêft neame.
Nei stiller stilte hinnegliden
Jit stiller dan syn wêzen wie
Is hy forstige üt 'e tiid,
en liet harren efter dy't him neist bistien
Nou leit er kald en stiif biferzen
de eagen sletten yn ’e dea
In wünd’re glim leit oer syn wêzen
as skóge’r bliid it moarntiidsrea
Om sa to stjerren yn it leauwen
fan ’t bliid oanskögjen fan ’e dei
Is treast foar harr’n dy’t efter bliuwe
nimt de fülste smert fan ’t skieden wei.
Johs. COUPERUS
Doe kaem in dei fan drove drok
Yn’t doarp waerd in brief üntfongen
Hink troffen troch in üngelok
De sterk sportive jonge
Lei forlamme yn it hospitael
Wylst hy der koartsich slomme
Tinzen nei it bertedoarp dwael’
Libbe ien winsk Janke komme
It famke bliek fuortdaliks ré
Ik sil de papieren helje
Lykwols sa’n kostbre reis, oer sé
Koe dümny net bitelje
De doarpsiju tekenen op in list
Trijetüzen kaem binnen
En sünder dat de sike it wist
Siet nést him syn freondinne.
noed
Der wurdt hiel folie oer leafde praet’
En wit hoe faek blykt it surrogaet
Jildsucht hat it hert bilêzen
Oft der noch echte leafde is?
Dit pearke leart üs, sünder mis.
Ja, it skynt dochs wier to wêzen.
PYT.
Hoe frjemd en slim to bigripen it ek
wêze mei, wy hawwe earnstige redenen
om oan to nimmen, dat fannijs in greate
oanfal dien wurde sil op it bistean fan
de forneamde en krapoan sechtich jier bi-
steande Rykssuvelskoalle to Boalsert. Sa’t
it skynt, sil nou in nij wapen yn de striid
om dizze skoalle brükt wurde, dat oan
dizze tiid ta, net neamd wurden is, om
in oanlieding to finen de skoalle nei in
oar plak oer to bringen. Wy achtsje it üs
plicht de oandacht fan allegearre, dy’t de
Rykssuvelskoalle to Boalsert in goed hert
tadrage, yn e kunde to bringen mei in-
kelde feiten, dy’t harren leare sille, dat
foar de safolleste kear efter de skermen
in trageedzje tarieden wurdt.
Efter de skermen! Hwant de Rykssuvel
skoalle, hoef olie de stêd Boalsert en har
ynstellingen, der ek foar dien hawwe, is
in Rykssaek.
Dat haldt yn, dat it bistjür fan it Ryk üt-
giet en it Ryk dus bislist oer it hoe en
het. Wol is nei de léste striid in Kom-
misje fan Taforsjoch ynsteld, dy’t foar
de bilangen fan de skoalle weitsje moat,
mar dizze kommisje hat allinnich in ried-
jaende stim en de regearing kin al of net
mei har adfys rekken balde.
Nou skynt it sa to wêzen, dat de Ryks
suvelskoalle de léste jierren lytse klassen
hat. Foar in diel kin dat lizze oan de si-
tuaesje fan de ald-learlingen. As dizze it frege niveau. Cy’t de talen en oare by-
Hwat hat Qabe Skroar
us hjoed p p
to sizzen
In dit nummer steekt onze Martinytoerschrijver de vinger waar
schuwend omhoog. Deskundig en goed geïnformeerd als hij is
vooral op het terrein van de Rijks Hogere Zuivelschool, waarvan hij
de ontwikkeling van zéér nabij kent en voor de belangen waarvan
hij steeds heeft gewaakt is het onze medewerker niet ontgaan, dat
er momenteel weer getornd zal worden, misschien al reeds getornd
wordt aan ’t voortbestaan zoal niet van de Rijks Hogere Zuivelschool
als zodanig, dan toch aan de vestiging van deze school te Bolsward.
nei hingje lit en
faer.
KAPEL VERROLD
IN ZWITSERLAND
De aan wijlen Koningin Astrid van
gië gewijde kapel te Luzern in Zwitser
land, welke is gebouü>d op de plaats,
waar de Koningin in 1935 met haar auto
dodelijk is verongelukt, is dezer dagen
verrold en aan de overzijde van de weg
neergezet teneinde het lawaai van het
steeds drukker wordende verkeer enigs
zins te ontwijken.
De foto toont de 140 ton wegende kapel
onderweg op stalen rollen.
yn it algemien maetskiplik net in to
béste karrière meitsje, as hia to lang
wachtsje moatte om in kear direkteur to
wurden, as de posysje fan de assistint-
direkteuren net oerhaldt, dan giet de
aerdichheit fan de oplieding der foar in
diel óf. Nou moat it Ryk biswier hawwe
tsjin de hege kosten, dy’t de oplieding
foar it lytse tal studinten meibringt. Sa’t
er sein wurdt, hat de Rekkenkeamer bi
swier makke tsjin dizze kosten en ek it
Ministery fan Finansies moat hjir oer
fallen wêze. Dêrneist is, yn de kampagne
fan de foarige strideraesje, it Ryk komd
mei de ynstelling fan in twadde Suvel-
skoalle yn Den Bosch, dy’t in diel fan
it wurkterrein, binammen de Sudlike stu
dinten, oernomd hat. Dit makket ek,
dat der minder studinten nei Boalsert
geane. Oft der jit mear faktoren binne
fan ynterne aerd, dy’t hjir in rol yn
spylje, wolle wy op it momint büten bi-
skóging litte, mar üt de beide dingen,
dy’t wy hjirboppe neamden, is de oan
lieding al foun om de saek op ’en nij yn
oerweging to nimmen.
De nije direkteur fan it Lanbou-ünder-
wiis, Is. van Keulen, is in man, dy’t oan
de reorganisaesje fan dit ünderwiis syn
hiele wurkkrêft jowt. Hy hat al in prach-
tich stik wurk dien mei de modernisear-
ring fan it Leger Lan- en Tünbou-ünder-
wiis en hy is ek drok dwaende mei it
Middelber en Heger ünderwiis. It is al
gemien bikend, dat dizze hege bistjürder
net binaud is om bisteande dingen to for-
oarjen en it liket der op, dat de lju, dy’t
altyd al efter de Rykssuvelskoalle to
Boalsert oansitten hawwe, hjir gebrük
fan meitsje wolle om har doel to birik-
ken. Hja witte, dat de hear van Keulen
yn it Suden tige oanstiet op in kombi-
naesje fan de Hegere Lanbouskoalle yn
Roermond mei de Hegere Suvelskoalle yn
Den Bosch en it liket harren dus ta, dat
it nou de tiid wol ris wêze koe om, via
de heat van Keulen, de kans to weagjen
om ek hjirre soks üt to brieden. Wy
hawwe goede reden om oan to nimmen,
dat de hear van Keulen it ear der wol
dus driget der reël ge-
die bestaat uit twee broers, namelijk B.
Faber, die alle mogelijke sleutels maakt
en F. Faber, die met het geduld van
een inbreker alle mogelijke sloten
opent.
Het is eigenlijk een merkwaardige zaak
met de sleutels en sloten; vroeger, in de
grijze oudheid kampte men met het
vraagstuk van het afsluiten van het ver
worven bezit, nu maar al te vaak met de
problemen van de sloten, waarachter men
z’n bezit verborgen heeft.
Er zijn tijden geweest, dat men z’n be
zittingen verborg in een gat in de grond,
waarop een steen werd gelegd, in holen
of in uitgeholde boomstammen.
En, hoewel er voor het begin van de
jaartelling houten sloten zijn geweest,
met sleutels, zo groot, dat men ze over
Sa slingere tusken hoop en
Soe dei oan dei forglide
De dokters joegen hast gjin moed
Hink bliuwt neist invalide
It famke wraksele tige swier
Liet fêstbisluten witte
Ik kin him fanóf myn sechtsjend’ jier
Ik sil him noait forlitte
Er zijn in Friesland enkele figuren, die
zonder veel moeite bij u en ons binnen
kunnen stappen op ieder tijdstip dat zij
wensen, of de deuren op slot zijn of
niet.
Zij zouden een juweel van een inbrekers-
praktijk kunnen opbouwen, maar zij wil
len niet en stellen hun vakmanschap en
vernuft in dienst van door pech en slor
digheid achtervolgde lieden, die voor de
eigen huisdeur (of welke andere deur
ook) staan, zonder die te kunnen openen
bij gebrek aan sleutels.
Het zijn de „sleutelkoningen”, voor wie
vrijwel geen enkel slot problemen heeft.
Tot het in deze tijd dikwijls onmisbare
gilde van hen, wier devies is: „Geen
slot zo kapot of er is een foefje op”,
behoort de Leeuwarder firma W. Faber,
waarvan men de
van ring droeg, zijn
en sleutels uit
Reeds was het ons bij geruchte bekend,
zoals het velen, die hun oor te luisteren
hebben gelegd bij geruchte bekend zal
zijn geweest, dat er voor de zoveelste
maal iets met de Rijks Hogere Zuivel
school, althans de vestiging hiervan in
Bolsward, gaande was.
Ons conformerend aan het aloude gezeg
de, dat men geen slapende honden wak
ker moet maken, lieten we de geruchten
voor wat ze waren, al gaven ze ons na
tuurlijk reden tot grote bezorgdheid.
Thans is echter het ogenblik aangebro
ken, dat er niet meer gezwegen mag wor
den en de noodklok moet worden geluid.
Het is noch onze taak, noch onze bedoe
ling in dit artikel het klemmende betoog
van onze Martinytoerschrijver te parafra
seren. Wij willen er slechts de aandacht
voor vragen. Het artikel spreekt voor
zich zelf.
Waakzaamheid zij geboden. Bolsward
mag en kan zijn Zuivelschool niet missen.
Dat het aantal leerlingen de laatste jaren
terugliep is allerminst de schuld van de
Bolswardse gemeenschap, dat de afgestu
deerde zuivelstudenten niet altijd direct
die betrekking kregen, waarop zij hadden
gehoopt en gewacht evenmin.
Nimmer zal men dit Bolsward in de
schoenen kunnen schuiven. Dat het on
derwijs te Bolsward momenteel (te) duur
is, houdt met de eerste omstandigheid
direct verband. Het is al weer niet de
schuld van Bolsward. Het is hopelijk bo
vendien een tijdelijk verschijnsel. Op elke
actie komt nu eenmaal reactie. Met een
luttel aantal jaren kan de toestand zich
gewijzigd hebben.
Het is op zijn zachtst gezegd unfair als
bepaalde lieden of bepaalde instanties de
huidige omstandigheden aangrijpen om
te trachten Bolsward de school te ont
futselen.
Bolsward heeft hoewel het van de
aanvang af een Rijksschool was de
Zuivelschool niet alleen een goed hart
toegedragen, maar ook met de daad be
wezen zich als plaats van vestiging een
goede gastvrouwe te betonen.
Ér is een traditie geschapen.
Bolsward is bovendien met zijn tijd mee
gegaan.
Het „klimaat”, om dit modewoord maar
eens te gebruiken, is voor de school thans
ontzaglijk veel beter dan voorheen.
Voorheen van middelbaar onderwijs ont
stoken, werd de stad hoe langer hoe
meer onderwijscentrum. Ook op dit facet
wijst de Martinytoerschrijver.
Bolsward kan „zijn” Zuivelschool niet
missen.
Om enkele gezinnen aan een kostganger
te helpen?
Om enkele leraren als bewoners van de
oude veste te herbergen?
2e week april 1935.
R.K. Landbouwschool Bolsward (toegan
kelijk voor leerlingen van alle gezind
ten). Aangifte van nieuwe leerlingen
vóór 15 april. Deze moeten de zeven
klassen der lagere school volledig heb
ben doorlopen. Aanmelding bij onder
staande heren: Johs. Hoekstra, Bolsward.
Johs. Galama, Tjerkwerd. J. E. Zonder
land, Scharnegoutum. K. Miedema,
Heeg. Ass. Brandsma, Heidenschap. B.
J. Dijkstra, Wonser weren.
Te Nijland is een afdeling opgericht van
de Chr. Fr. Kaatsbond. De vereniging
telt 16 leden. De naam is „Lyts Bigjin”.
Openbare vergadering van de N.S.B. te
Winsum. De opkomst was goed, zodat
de voorzitter tot zijn vreugde constateer
de dat de N.S.B. te Winsum wel ingang
vond. In de N.S.B. aldus spreker leeft
wat in alle harten leeft, nl. bescherming
zoeken voor onze nationale zelfstandig
heid. Met een „Hou zee!” besloot spre
ker zijn rede.
De Nederlandse regering wil op de
staatsdienst 70 miljoen gulden bezuini
gen w.o. 20 miljoen op onderwijs o.a.
door concentratie van scholen.
Opening van de rund-, kalfs- en varkens-
slagerij van T. Huitema, hoek Kerkstraat
t.o. de Hendrik Nannes Stichting te Bols
ward.
Oan de oare kant is it nou net sa, dat
de positieve kanten fan de Rykssuvel
skoalle lytser wurden binne, krekt oars-
om. Yn 1947 koene de tsjinstanners
sizze, dat Boalsert gjin leararen hie op
lindersloten, die bij zes stiften al een
verscheidenheid van een bijna ontelbaar
aantal combinaties bieden.
In de wereld van paracentrische sleutel-
gatvormen, van draaiklavier, dubbelbaard
en enkelbaard, van sluitnok en sleutel-
borst, liggen er voor de Fabers niet veel
geheimen.
De Fabers zijn zoons van een smid, die
zich al „verlustigde” in het openen van
sloten voor vergeetachtigen.
Sleutels maken was vanouds ook smids-
werk. Enfin, daaruit is het „sleutelko-
ningschap” van de zoons Faber voortge
komen.
Bij nacht en ontij worden ze uit bed ge
beld door lieden, die hun huis binnen
willen, maar geen sleutel hebben, door
mensen, die niet in hun auto kunnen,
omdat ze de sleutel in het contact lieten
zitten en het portier automatisch in het
slot is gevallen, door mensen, die op
reis zijn en hun koffer niet open kunnen
krijgen.
„Laatst, zei ons de heer B. Faber”, laatst
was er iemand, die zijn auto uit de
Noordoostpolder had laten slepen omdat
hij er niet in kon. Die heeft er meteen
vijf reservesleutels bij laten maken”.
Soms moeten de Fabers onder politiege-
leide ergens een deur openen, soms ook
worden ze door kantoren opgebeld, om
dat men de brandkast niet open kan krij
gen.
Rijen sleutels hangen er bij de sleutel
koningen aan de muur, mooie en lelijke,
grote en kleine, bewerkte en lopermodel-
len. Er is geen „nee” te koop en als er
geen bijpassende sleutel is,levert een mo
derne machine als het moet in twee mi
nuten een reservesleutel. De verscheiden
heid van sleutels en sloten maakt het vak
van de sleutelkoning moeilijk, maar
boeiend tegelijk.
Sommige sloten houden de Fabers toch
uren bezig en het is duidelijk, dat en
gelengeduld, handigheid en vakmanschap
hier onmisbare eigenschappen zijn.
Want, op ieder slot past een sleutel, maar
niet ieder slot kan met een loper ge
opend worden, zoals sommigen nog me
nen. De sleutelkoning kan er alles van
vertellen, maar hij doet het niet
iedereen, want hij heeft ook een ver
trouwenspositie.
„Stel je voor, zegt hij, dat je een sleu
tel maakt voor iemand, maar dat die
sleutel alleen op andermans deur past.”
En hij zet een onbewerkte sleutel in de
machine
fakken ünderwize koene. Dat wie doe in
wichtich argumint foar har. Mar sünt
dy tiid is der yn Boalsert in H.B.S.
komt, boppedat in opliedingsskoalle foar
hüshaldleararessen op middelber niveau
en in bloeijend Lyceum yn Snits. Dy
wiene der doe net. Hoefolle gebrük de
Rykssuvelskoalle fan it leararekorps fan
dizze skoallen makket, wit ik net, mar
dat leit net oan dit korps.
De ófstannen binne yn dy tiid al wer
aerdich lytser wurden en ik wit üt de
earste han, dat de Hegere Lanbouskoalle
yn Ljouwert syn leararen aerdich fierder
weihelje moat foar bipaelde fakken.
Op it twadde plak is de outillaezje fan
de skoalle sünt 1947 gans forbettere.
Foar safier ik wit, is troch de gemeente
Boalsert oan alle easken fan it Ryk fol-
dien en dêrneist hawwe it Weeshüs en it
gasthüs” alle jierren inkelde tüzenen bi-
skikber steld om oan to foljen, hwat der
fierder üntbrekke mocht. Én al wer üt
de earste han wit ik, dat dit jild (4500
goune yn it jier) ta de léste sint ek troch
de skoalle brükt is.
As de direksje fan de skoalle op mate
rieel terrein winsken hat, hoecht hja it
mar to sizzen, hwant der mei it net oan
lizze. Us boargemaster, dy’t sit hat yn de
kommisje fan Tafoarsjoch soe de earste
wêze om dêryn forbettering to bringen,
mar oan’t distiid ta hat der nimmen
west, dy’t hjir ek mar om frege hat.
Lykwols, it mist üs net, dat it wer wêze
sil. It tariedende wurk, der’t wy yn 1947
ek safolle bliken fan sjoen hawwe, is al
yn folie gong. It binne deselde praetsjes
en deselde wurden wer, dy’t sünder bi-
wiis en büten de publisiteit, har wei fine
nei it buro fan de hear van Keulen en
hwertroch dizze yn de oertsjüging brocht
wurde moat, dat alles op him wachtet
om de forlossende died to dwaen.
Dêrom wolle wy jitteris mei alle earnst
en klam dêr op wize, dat de Rykssuvel
skoalle to Boalsert op ’en nij yn great
gefaer is, to gefaerliker om’t it him óf-
spilet efter de skermen en it giet oer in
skoalle, der’t allinnich it Ryk de bislis-
sing nimt.
Wy wolle alle freonen fan dizze iennich-
ste Rykssuvelskoalle oantrünje om de
eagen goed iepen to halden en wach to
wêzen foar de trêdde oanfal op dit in-
stitüt, dat sa lang en sa düdlik mei de
stêd is forgroeid en syn taek ek op in
treflike wize yn al dizze jierren waer-
nomd hat.
z’n schouder droeg, zijn er vandaag de
dag in Acher-Indië nog plaatsen, waar
zeer rijken hun kostbaarheden bewaren
achter een vijver met afschuwelijk grote,
op een mager rantsoen gehouden kroko
dillen.
Tussen die twee mogelijkheden, ligt een
wereld vol andere methoden of beter:
een ontelbaar aantal sloten waarmee men
op iedere gewenste wijze zonder enorme
sleutels of krokodillen z’n bezittingen
kan afsluiten voor derden.
Houten sloten met ijzeren of bronzen
sleutels waren er al bij de oude Egypte-
naren, bij de Grieken en de Romeinen.
En bij de opgravingen in Pompeie zijn er
talrijke bewijzen gevonden van het feit,
dat er omstreeks de jaartelling al geheel
metalen sloten en sleutels waren.
De ontwikkeling van het slot is
boeiende historie.
Immers, de sloten,
sleutels bij wijze
reeds lang vergeten.
De fraai bewerkte sloten
later eeuwen, waarin het slotenmaken
niet alleen een vak, maar ook een kunst
was, zijn eigenlijk alleen nog maar te
zien in musea en aan enkele oude ge
bouwen. Wijlen notaris Nanne Ottema
heeft destijds voor het Princessehof te
Leeuwarden een kleine, maar waardevolle
collectie bijeengebracht.
Wij leven nu in de tijd van ingewikkel
de sleutelsloten, combinatie-, cijfer-, en
lettersloten, van tijdsloten en automaten.
Wij leven in tijden, waarin er naast slo
ten, die er ogenschijnlijk degelijk en vei
lig uitzien, maar het beveiligingsmecha-
nisme missen, ook sloten zijn, die een
goede afweer bieden tegen kwaadwilli
gen. Het kan voorkomen, dat twee bu
ren met dezelfde sleutel bij elkaar in
huis kunnen komen, maar steeds meer
ziin ook de woningen uiteerust met cy-
Omdat het gebouw er nu eenmaal staat?
Och dat zijn maar bijkomstigheden, hoe
wel niet van belang ontbloot. Bolsward
en dit is veel belangrijker kan zijn
Rijks Hogere Zuivelschool niet missen,
omdat dit afbreuk zou doen aan de stan
ding van de stad, die zich sinds jaar en
dag roem en naam en faam verwierf als
Zuivelstad.
Bolsward, als warm kloppend hart van
de greidhoek van Friesland, Bolsward
als eerste Friese stad, die men vanuit
Holland via de Afsluitdijk bereikt, Bols
ward, sterk geworteld in de Fries agra
rische traditie, tegelijk echter met de
vensters wijd open op een Europa, dat al
worstelend groeit naar de eenheid, is in
vele opzichten de aangewezen plaats voor
een zuivelopleiding.
Bolsward kan zijn Rijks Hogere Zuivel
school niet missen omdat hiermede de
historie en de traditie geweld zou worden
aangedaan. Bolsward is met de school
vergroeid, de school met Bolsward. De
school, hoewel een Rijksinstelling, is
door de gemeenschap Bolsward als een
eigen kind gekoesterd. En de school heeft
het zich laten welgevallen.
Er is vanuit de Bolswardse gemeenschap
met offerbereidheid veel aan deze school
ten koste gelegd. De school en dat is
wellicht het allerbelangrijkste is mo
reel aan Bolsward gebonden.
Geen enkel doorslaggevend motief kan
er gevonden worden de school van Bols
ward los te weken.
Het zou snijden in het eigen vlees zijn
als er ook maar iemand te Bolsward zou
gevonden worden, die zich liet verleiden
aan een eventuele verplaatsing mee te
werken.
Moet het onderwijs worden hervormd?
Ook dat kan te Bolsward zelf geschie
den. Juist de laatste jaren heeft Bols
ward bewezen zich snel en daadkrachtig
te kunnen aanpassen als het onderwijs
problemen betreft en de voorzieningen,
die daarvoor getroffen moeten worden.
Daarom de noodklok geluid. De RHZS
mag niet verloren gaan.
