FRIESLAND
wil nood
kampen lenigen
in
CHESSMAN
een
Laatste dienst in de Witmarsumer
Doopsgezinde kerk
VLUCHTELINGEN
Aan onbeschrijfelijke ellende
kampen moet een einde komen
«I
in
Fan de Martinytoer
Weer Schuttersfeesten
te Bolsward
Zilveren filmpjes
4e week april 1935
DINSDAu 26 APRIL I960
56e JAARGANG
No. 33
SCHIP KANTELT VAN HELLING IN KOPENHAGEN
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
üs hjoed p
Tte to sizzen
Tj.de.J.
-
I
1
Witmarsum-Pingjum
YN TRUE JIER TIIDS
I
Een groot spandoek zal het U vertellen, hoe ook Friesland, ook
Bolsward wordt ingeschakeld bij de grote collecte voor de vluchte
lingenkampen in Neder-Saksen.
Plaatselijk wordt de collecte gehouden op 28 april a.s. Het wordt een
open schaal-collecte, die zal worden gehouden tussen 6 en 8 uur
’s avonds. De organisatie berust bij de V. H. V. (Vrouwelijke Hulp
Verlening).
Wij, die het haalden, mogen hier in vrijheid spreken
maar plaats en huis en werk is er voor velen niet.
Miljoenen echter zijn begaan met ons verdriet.
Niet allen zouden wij dat vrije land bereiken.
De vlucht over de grens bij nacht is vol gevaar.
En wat eerst, thuis, soms slechts een verre reis kon lijken,
bleek nu een echte vlucht, en vaak wanhopig zwaar
Veel zou er te vertellen zijn over de
grote nood, die heerst in het vluchtelin
genkamp Ohmstede een buitenwijk van
de Duitse stad Oldenburg, waar een klei
ne vierhonderd mensen, verdreven van
huis en haard, onder de meest ellendige
omstandigheden leven, op nog geen twee
honderd kilometer van uw huis, bijv, over
de haast onbeschrijfelijke woontoestan
den, over de enorm vieze latrines, over
de te smalle beurs, waarmee de Lettische
huisvrouw in Ohmstede moet omgaan,
maar nog niet over de psychologische
druk, waaronder deze mensen leven.
Maar ook de geestelijke nood is groot.
Een reporter van de Leeuwarder Cou
rant schreef in dit verband onlangs:
Wij hebben twee dingen geleerd op onze
reis naar dit kamp, of liever, tijdens ons
bezoek aan deze poel van allende: De
Lettische moeder verricht wonderen met
haar zeer schaarse huishoudgeld en de
bewoners van het kamp hebben, ondanks
de zeer benarde omstandigheden, waarin
zij leven, toch iets van hun vroegere
waardigheid behouden. De moed, waar-
Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Uitgave: A. J. OSINGA N.V, Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat
Telef. 2451 Na 18.30 uur 2305 of 2335
(K5157)
mee deze mensen, die al vijftien jaar niet
anders kennen dan de omgeving, waar
zij nu nog steeds in moeten verkeren,
nog iets maken van dit leven, dwingt
grote eerbied af.
De grootste problemen in een kamp als
Ohmstede liggen in het psychologische
vlak. Bij velen was, kort voor fret er op
leek, dat de bewoners van het kamp uit
hun ellende zouden worden gehaald, de
geestelijke spanning gestegen tot aan de
rand van de catastrofe. Het had te lang
geduurd. Het is niet moeilijk deze pro
blemen te begrijpen. De meeste kampbe
woners waren iets in hun land. Zij waren
boer, of winkelier, ambtenaar of acade
micus. Nu zijn zij in hun eigen ogen
niets, kampbewoner, uitschot van de
maatschappij. De omgeving begrijpt hen
niet; hoe krijgt men het in zijn hoofd
om in een kamp te blijven wonen?
Dit zijn in hoofdzaak de problemen van
as
fan
slechts f 28.F. v. d. Meer
Rijwielhandel, Wommels.
Abonnementsprijs f 1.90 per kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Advertentieprijs: 13 cent per mm
Ingezonden mededelingen dubbel tarief
Handelsadvertenties bij contract reductie
Op 28, 29 en 30 april worden weer de
traditionele Schuttersfeesten gehouden
op Plein 1455.
Zoals ieder jaar worden ook nu weer de
bekende schietwedstrijden georganiseerd.
Er zijn prachtige prijzen beschikbaar.
Zaterdag wcrdt er dan om de hoofdprijs
geschoten. Deze winnaar wordt dan uit
geroepen tot schutterskoning en krijgt
de fraaie wisselprijs. Tevens kan ieder
zich op Plein 1455 vermaken, waar een
Lunapark is ingericht.
Zaterdagmiddag worden de feesten opge
luisterd met een mars van de Schutte-
rij-muziek door de stad om plm. 3 uur.
tyske wize to dwaen. Dêr giet it yn de
yndustry dochs hoe langer hoe mear hin-
ne.
Bolswards Nieuwsblai
Waarin opgenomen: De Bolswardsche Courant, Westergoo en De Jong’s Nieuwsblad
Better in goede fijan
as stien ünbekende freonen
Op deze foto zien wij Drs. A. van der
Meer uit Schettens, het nieuwbe
noemde hoofdbestuurslid van de Fr.
Mij. van Landbuw. Zijn levensverhaal
hopen we in een van onze volgende
nummers op te nemen.
(Cliché Fr. Landb.blad)
Wij gingen heen, omdat wij niet meer wilden lopen
als samenzweerders in ons eigen goede land.
Lag het gebied achter de grens niet voor ons open,
was daar de veiligheid niet aan de overkant?
de ouderen. Voor de jongeren ligt het
iets anders. Zij gaan naar school bui
ten het kamp en komen dus wel met de
Duitsers in aanraking. Het contact is
echter niet volledig, want zij durven hun
Duitse vrienden niet in het kamp uit te
nodigen. Zij schamen zich voor hun om
geving. Geen wonder, dat er op deze
wijze spanningen ontstaan, die dreigen
uit te lopen op een kortsluiting, waarvan
de gevolgen rampzalig voor hen kunnen
zijn.
Het leven van deze Lettische vluchtelin
gen is 15 jaar een leven van wachten
geweest. Eerst was er de hoop en het
wachten op de terugkeer naar het vader
land, later toen deze hoop de bodem
werd ingeslagen het wachten op emi
gratie, die voor velen een uitkomst be
tekende, maar waarbij zij, die overble
ven, hun vrienden, of familieleden ,soms
hun naaste familie uit hun omgeving
kwijt raakten. Vele gezinnen zijn twee
maal gescheiden. Een deel woont nog
achter het Ijzeren Gordijn, soms zonder
dat men weet waar, of de andere wel of
niet leeft, een ander deel is geëmigreerd
naar Amerika of Australië en het zieke
en het zwakke deel „woont” in Ohmste
de.
Voor deze mensen, die het wachten al
bijkans moe waren, lijkt er nu weer een
toekomst te zijn weggelegd. Een toe
komst, die vooral in het begin financieel
moeilijk zal zijn, maar die, wat de psy-
chologiscche spanningen betreft, zeer
zeer veel zal verlichten, dank zij de hulp
van de Nederlandse bevolking, dank zij
de Friezen, dank zij u.
Hoewel bij de oprichting van de V.H.V.,
16 november 1950, niet direct een plan
omtrent de vluchtelingenhulp kon wor
den gegeven, was het toch zo, dat wel
de wens werd geuit iets ten bate van de
vluchtelingen te kunnen doen.
De eerste actie, die de V.H.V. in 1951
op verzoek van de, toen nog geheten
Unac, ondernam, gold dan ook de acht
vluchtelingenkampen in Neder-Saksen.
Hoewel het een inzameling was van kle
ding, dekking, schoeisel, enz., werd er
toch ook spontaan vrij veel geld gegeven.
Hiervoor werden lakens, slopen, handdoe
ken en een grote partij zeep gekocht.
Na de inrichting van een naaikamer en
2 schoenmakerswerkplaatsen, bleef er
nog ruim f 5000.over, die werd gege
ven voor een landelijk plan, n.l. het aan
bieden van een kleuterschooltje. Deze
eerste actie der V.H.V. is bijzonder goed
geslaagd.
Begin 1953 was een actie voor hulp aan
de oude vluchtelingen in voorbereiding
(dit zijn vluchtelingen, die al langer dan
10 jaar in kampen verblijven) maar door
de overstroming in Zeeland werd deze
actie afgelast.
Het was in 1955, dat de V.H.V. mede
werking verleende aan een actie van de
landelijke federatie van de V.H.V., voor
het kamp Spittal in Karinthië. Onze pro
vincie bracht hiervoor het prachtige be
drag bijeen van bijna f 50.000,Dit be
drag werd in zijn geheel besteed voor
het bewoonbaar maken van een complex
van 20 woningen.
In 1956 was de V.H.V. opnieuw begon
nen met de voorbereiding van een grote
actie ten bate van de „oude” vluchtelin
gen. Dit op verzoek van de Hoge Com
missaris van de Verenigde Naties voor
de Vluchtelingen.
Het tragische voor de vluchtelingen was,
dat evenals in 1953, een noodlottig ge
beuren de voor hen bestemde actie door
kruiste en op dood spoor zette.
Hongarije werd onder de voet gelopen en
spontaan zette ons volk zich in om hulp
te verschaffen.
Vrijdag 7 november 1958 werd „De Stich
ting Fries Coördinatie-Comité Vluchte
lingenhulp” geïnstalleerd.
Dit comité wordt gevormd door een Raad
van Bijstand waarvan de Heer Commis
saris der Koningin voorzitter is en waar
in ook de V.H.V. vertegenwoordigd is.
Daarnaast is een werkcomité of bestuur
gevormd, waarin mevrouw Y. van Stra
lenWijbenga namens de V.H.V. zitting
heeft.
Begonnen werd met een bestemming te
geven aan het nog aanwezige geld. Ge
zocht werd naar objecten (ze waren er
méér dan genoeg), die door het Friese
volk zouden worden aanvaard.
Het comité heeft nu plannen uitgewerkt,
om in het kader van het wereldvluchte-
lingenjaar, een inzamelingsactie te voe
ren voor het kamp Ohmstede (bij Olden
burg) in Duitsland.
De bedoeling is de kampen op te heffen
en ervoor te zorgen, dat de vluchtelin
gen in behoorlijke woningen worden on
dergebracht.
ieder van ons heeft een historie, die een
bepaalde plaats in ons leven inneemt.
Dit stemt voor velen uwer tot weemoed,
nu aan dit gebouw een einde komt. Kin
deren die gegaan zijn, naast vader en
moeder, het opgroeien, de catechisatie,
waarin men de aanraking met God ont
ving, doop, huwelijk, ja ook het uitdra
gen, dat alles in blijde en droeve dagen.
Veel herineringen komen boven en toch
gaat alles voorbij.
Onze tekst spreekt echter van een voort
gaan, daarvoor is er ook dankbaarheid,
getoefd te hebben, hetgeen ons tot zegen
is geweest.
Dat woord dragen wij met ons mede en
brengt ons tot geloof, gehoorzaamheid
en trouw.
Wij hebben veel geloof nodig en ver
wachten veel van het Evangelie. Dit legt
de gemeente verplichtingen op, maar God
is getrouw en roept ons op. Wij moeten
ons als levende stenen laten gebruiken.
Het Woord des Heren blijft tot in
eeuwigheid.
Aanwezig waren de oud-predikanten Ds.
en mevr. Tuiner, Ds. en mevr, van Droo-
ge, Da. S. A. Doyer en mej. Stoffel,
terwijl oud-leden uit Beilen en Oppen
huizen de dienst meemaakten.
Een schriftelijk bewijs van meeleven
stuurden de predikanten Ds. A. A. Sepp,
Ds. P. Smits en Ds. W. F. Golterman.
Zij mogen onze taal dan spreken noch verstaan,
hun hulp zal op den duur de kampen open breken.
Wij zullen vrij weer tussen vrije mensen staan
(Overgenomen uit „Ons Gezin”)
In de zondagmiddagdienst namen velen,
waaronder oud-predikanten, afscheid van
haar huidig kerkgebouw der Doopsge
zinde gemeente.
In een plechtige dienst, die onder leiding
stond van Ds. L. Laurense, werd als
tekst gekozen 1 Petrus 1 24 en 25: „Het
Woord des Heren blijft tot in eeuwig
heid”.
1 >a gebed en lied 40 zong het jeugdclubje
onder leiding van Jelle Terluin Ps. 23 op
nieuwe zangwijze.
Ds. Laurense gaf een historisch overzicht
daterende van Menno’s uitgang, de ver
volging, later het Mennohuis op het
Vliet, waar de diensten door lekebroe-
ders werden geleid.
Omstreeks 1700 werd dit steeds moei-
lijker. In 1730 werd de eerste predikant
Ds. Boonstra, beroepen. Deze woonde
toen in Pingjum. De gemeente telde toen
26 leden. De gemeente had toen een ge
leidelijke vooruitgang en zo besloot men
in 1859 een pastorie te Witmarsum te
bouwen die in 1860 gereed kwam.
In 1877 kwam onder leiding van Ds. P.
Feenstra de huidige kerk tot stand.
Ook de predikanten, vader en zoon Ds.
Vis, vader en zoon Ds. Sepp, hebben de
gemeenten Witmarsum-Pingjum ge
diend.
Maar het is niet alleen de historie van
dit kerkgebouw, ook het leven van een
Dêrmei wurdt bifêstige, dat party bou-
boeren har mear ta de melkerij bij own
hawwe, sawol op de klaei as op it san.
De priis-forhaldingen hawwe dêr ta mei-
holpen. Dit is net sünder soarch, hwant
de suvelposysje wurdt dêrtroch wer slim
mer op to lossen.
De oare winst is foar it greatste part
makke troch de greate fabriken. Dizze
sitte mei har fêste en har ynvesterings-
mooglikheden oan de goede kant.
Hja kinne mear en hja dogge ek mear
en yn de suvelyndustry wurdt is probleem
fan de fierdere mechanisaestje alle dagen
twingender. Wol men der fikse arbei
ders halde, dan sil men de leanen yn de
suvel ek op peil bringe moatte en
men dat docht, wurdt it forlangen
minsklike arbeidskrêft troch mechanyske
apparaten net mear to kearen.
De automatyske üntfangst komt al yn
mannich fabryk en mei de tsiisbire.iding
giet it deselde kant üt. Hjir net fier óf,
yn de Tsjommer fabryk, is men drok
dwaende in fiergeande mechanyske
tsiisbereiding oan to bringen en is it
earste skiep oer de daem, dan komme de
oaren mei gauwens ek.
Tominsten as men sa’n kostbere fornijing
finansiere en rendabel meitsje kin. Hjir
bigjint de skoech forgoed to knipen. De
fabriken fan 5 oant 8 miljoen komme
yn in nuodlike situaesje en as hja it hear
ris oersjogge en de holle koel halde, soe
it my gjin nij dwaen, oft hja oerwege of
it net better is meimekoar bihalden to
bliuwen as stik foar stik to forsüpen. Yn
dizze trije jier is it al wer düdliker wur-
den, dat de ekonomyske gong fan saken
net stil stean bliuwt by it forline. Men
moat de moed ha yn de takomst to sjen
en tidich de beakens to forsetten. Op tiid
troch de bocht soe foar de boeren fan
mannich lytse fabryk in died wêze fan
forstannich bilied, hoe swier it ek fait.
Hwaf bat Qabe Skrocir
Simplex rijwielen vanaf f 37,C. P.
de Jager, Bolsward.
Gevraagd een nette gebruikte toonbank,
R. S. Smeding, Wommels.
Het is bekend, dat er nog heel wat
boeren margarine eten. Is dit wel juist?
De goedkoopste margarine kost f 1.09,-
per kg. de boter van de boer in de re
gel tegen winkelprijs van de fabriek
krijgen en kost dan f 1.50 per kg.
Berijdt Stein rijwielen. Geheel uompleet
en Zonen,
forwachting. Derby kaem oan it Ijocht,
dat fan bipaelde middels de priis fjierst
to heech lei en it gefolch wie dan ek,
dat er in lytse revolüsje yn dizze branche
üntstie. Inkelde greate produsinten fan
grounstoffen bisochten om dizze lêstige
„outsider” it libben ünmooglik to meit-
sjen en woene harren net leverje, mar
de saek naem sa’n opgong, dat der ge-
nóch oaren wiene, dy’t it gat opfolden.
Yn trije jier tiid moast in fikse fabryk
boud wurde om’t de omset alle jierren
fordübele.
Oare susterorganisaesjes namen ek in sit
yn dizze ündernimming en op it heden
wurkje sawol de sintrale kooperaesjes,
as dy fan de R.K. Kooperaesjes meime
koar yn dizze nije fabryk, dy’t de namme
fan Luxan draecht en de boeren en tün-
ders forsjocht fan spuit- en sproeimid
dels om de skimmels en ynsekten, like-
goed as it ünkrüd, baes to bliuwen.
In tünder fortelde my, dat hy foar syn
beammen per ha. foar f 800,for-
sproeide en forspuite om moai geef
fruit oan ’e feiling bringe to kinnen.
Wylst wy der wiene, wie men al wer
op twa plakken oan ’t bouwen, hwant
neist de greate fraech yn eigen lan,
hi ene hja de hannen ek fol mei ek-
sportoarders, foaral nei Süd-Amerika
en dy kontrijen. Dit leste is krekt dêrom
fan safolle bilang omt men oars fierst
to folie in seizoenbidriuw wurde soe,
wylst de eksport nou de stille tiid drok
makket. Dêr’t trije jier lyn de kij rou-
nen, is nou wer in nije yndustry hurd
yn it opkommen, dêr’t op it heden al
tachtich lju wurk en brea fine.
De measte grounstoffen fan dizze fa
bryk binne tige giftich, sadat it nou
krekt net sok aerdich wurk is foar de lju.
Yn de mingerij stiene hja allegearre mei
in great gasmasker op to arbeidzjen, mar
it leit yn de bidoeling dizze mingwurk-
sumheden sa gau mooglik op automa-
Sudlik fan Arnhim leit it plakje Eist,
bikend troch de fabriken foar jam en
ynleine fruchten.
Wy wiene dizze wike in üremannich yn
de bloeijende Betuwe om der in nije loat
üt in aide stamme to bis jen.
De direkteur fan in greate oankeap-
koöperaesje wie der bigoun mei in nij
fabryk, dêr’t de bistridingsmiddels foar
lan- en tünbou, binammen foar plante-
sykten, makke waerden.
Óp biskiden wize hie men earst yn Bem-
mel in bigjin makke, om ’t men miende,
dat dizze fabrikaezje en hannel wol
hwat rojael mei de prizen omsprong. It
blykte in skot yn de roas to wêzen.
Stipe troch de tüzenen ófnimmers fan
dy koöperaesje. blykte tie omset boppe
Hel s.s. Sverige”, eigendom van de Zweedse en Deense spoorwegen, is
gekanteld toen het voor een onderhoudsbeurt op een helling van de Nordhavn-
werf werd gesleept. Vijftien man hadden juist het schip verlaten; op het mo
ment van het kapseizen bevonden zich slechts 3 mensen aan boord, die geen
ernstige verwondingen opliepen.
Trije jier, tocht ik by my seis, dat is
soms net, soms in hiele bulte, ek by
üs yn de suvelfabriken. Yn dizze trije
jier is troch de gearwurking fan Kondins
en Frico hiel hwat bard. Hja hawwe
dêrtroch kans sjoen boppe de oaren üt
to kommen en yn hurd tempo oan krêft
en ynfloed woun.
Mar ek yn de pleatselike fabriken kin
yn trije jier hiel hwat foroarje. As ik it
krekt ütkommen jierforslach fan it Boun
fan koöperative suvelfabriken liz neist
dat fan trije jier lyn, dan is dat op inkel
de punten tige ynstruktyf.
Wy sjogge, dat in diel fan de fabriken
praktysk gelyk bleaun binne, wylst oaren
hiel hwat woun hawwe.
Fan dy groeiende fabriken neam ik by-
gelyks: Balk dat klom fan 13 op 18
miljoen kilo; Betterwurd fan 14 op 17
miljoen; Gerkeskleaster fan 17.5 op 20
miljoen; Eastersé fan 19 op hast 24 mil
joen; Bloksyl fan 11 op 18 miljoen en
sa soe ik jit in stikmannich neame kinne.
Derfoaroer binne de fabriken yn de
greidhoeke hast allegearre gelyk bleaun
of in bytsje tanaem. Allinnich Wolve-
gea klom fan 17 op 21 miljoen en War-
kum, de greatste, fan goed 22 op 27
miljoen kilo.
It komt my foar, dat hjir twa dingen
üt óf to lézen binne. Alderearst, dat de
fabriken, dy’t yn in hoeke lizze, dêr’t
nochal hwat bou is, oer it generael bi-
langryk mear molke krige hawwe. Yn
dizze trije jier is 60 miljoen kilo molke
mear levere oan de Fryske Suvelkoöpe-
raesjes.
Dy meardere molke is mar foar in lyts
diel komd üt de greidhoeke, mar it
meast üt de kontreijen mei mingd bi-
driuw.
Hij gaat opnieuw de dagen tellen
Die scheiden van de tweede mei
Die man in een der dodencellen
Vergassingskamer is vlakbij
Misschien ziet hij ’s nachts in z’n dromen
De beul stil door de gangen gaan
Een kort bevel, je moet meekomen
Hij weet dan is ’t met hem gedaan
Twaalf jaar is energiek gestreden
Als eigen gewiekst advocaat
Steeds nieuwe hoop, en mogelijkheden
Welk middel nam hij niet te baat?
Intelligent, geraffineerde
Ook zoetig en sentimenteel
Was ’t waar wat hij schreef en beweerde?
Och vraag daarover niet te veel
Wij zien een mens, misschien een slechte
Die worstelt, bovenkomt, weer zinkt
Die voor zijn lijfsbehoud blijft vechten
En zich in alle bochten wringt
Blijft kloppen op gesloten deuren
Nu nederig, dan weer arrogant
Hij voelt de draad van ’t leven scheuren
Né, ik sta heus niet aan zijn kant
Ik weet echt niet wat hij heeft
misdreven
Ik weet niet of hij ’t heeft gedaan
Maar ik zie zo nu en dan toch even
Deze onbekende voor mij staan
Dan moet hij ieders deernis wekken
Om na zo lange onzekere strijd
Na twaalf jaar ’t vonnis te voltrekken
Pleit tegen alle menselijkheid
De naam Chessman zal ras vergeten
Hij heeft te lang in ’t nieuws gestaan
Maar luider spreekt werelds geweten
Het klaagt de hoogste rechters aan
PYT
it Ijocht,
dan ek,
'i
