Dorpen worden te klein
steden te groot
Eerste parkconcert besloten
met prachtige taptoe
fer
Morgen 29 juni viert Z.K.H. Prins
Bernhard zijn 49e verjaardag
I
PROBLEMEN ROND „DE NIEUWE STAD”
Fan de Martin ytoer
Zilveren filmpjes
Feestelijke thuis
komst voor in Londen
Tragisch ongeluk op
Afsluitdijk
verpleegd meisje
Bijzondere frankeer
zegels „Geestelijke
V olksgezondheid”
J»
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
F
|K|
^8
S
DINSDAG 28 JUNI I960
56e JAARGANG
No. 50
Waarin opgenomen: De Bolswardsche Courant, Westergoo en De Jong’s Nieuwsblad
Er
Dat hoecht gjin minske de
Advertentieprijs: 15 cent per mm
Ingezonden mededelingen dubbel tarief
Handelsadvertenties bij contract reductie
Bliuwe de mosken yn ’e rein
Dan komt er oan it wiete waer gjin ein
Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Uitgave: A. J. OSINGA N.V, Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 13
Telef. 2451 Na 18.30 uur 2305 of 2335
(K5157)
Abonnementsprijs f 1.90 per kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Het eerste van een serie zomerconcerten
die op initiatief van de B.I.C. dit sei
zoen in het Julianapark wordt gehouden,
heeft zaterdagavond onder begunstiging
van prachtig zomerweer plaats gehad.
Medewerking verleenden drie Chr. zang
verenigingen, n.l. van Burgwerd, Nijland
en Bolsward en tevens de plaatselijke
muziekvereniging „Oranje”.
Na het bekende „kwartiertje” en nadat
zij door de voorzitter van de B.I.C.de
heer Gaarman, waren verwelkomd, tra
den de drie zangverenigingen gezamen
lijk op en zongen een viertal liederen,
die, onder vertrouwde directie van de
heer J. G. Hoekstra op uitstekende wij
ze ten gehore werden gebracht.
Daarna zou ieder koor afzonderlijk op-
treden, maar Burgwerd was zo gering
vertegenwoordigd (üngetiid) dat men
het verstandige besluit nam om de as
sistentie van Nijland te accepteren. Hoe
wel er een gevaar in schuilt voor de ho
mogeniteit om twee koren zo plotseling
samen te voegen, kwam men toch tot
een goed resultaat.
De zangvereniging van Bolsward oogst
te eveneens veel bijval. In het bijzonder
een goede uitspraak was hier te waar
deren.
Na dit vocale gedeelte kregen we na de
pauze het instrumentale optreden van
„Oranje”. Ook deze vereniging kreeg ’n
waardevol woord van de heer Gaarman.
Zoals in dit blad werd medegedeeld, zou
het programma bestaan uit niet minder
Bolswards Nieuwsblad
Groot was vrijdag de ontsteltenis in
Makkum, toen bekend werd dat tenge
volge van een zeer tragisch ongeluk, dat
de familie Van JSuren-Ensink trof, hun
2-jarig zoontje was overleden.
Vrijdagmiddag half drie is de 2-jarige
Cornells van Buren uit Makkum om ’t
leven gekomen. Zijn moeder, mevr. H. H.
van Buren-Ensink werd zwaar gewond.
Het gebeurde op de Afsluitdijk bij de
spuisluizen, door een met stenen beladen
vrachtwagen werden overreden.
Het jongetje liep plotseling de weg over
en zijn moeder die het gevaar zag, wilde
hem redden. Dit lukte niet en beiden
werden overreden door de vrachtwagen,
bestuurd door de A. H. uit Oostermeer.
Mevr, van Buren werd zwaar gewond
naar het ziekenhuis in Harlingen over
gebracht.
dan 13 nummers, plus nog een uitgebrel-
de taptoe. Dat dit een te overladen pro
gramma was, bleek bij de uitvoering er
van al spoedig en het moest dan ook tot
bijna de helft worden teruggebracht.
Dat de heer Gaarman niets te veel had
gezegd, dat het publiek hier het beste
van het beste zou krijgen te beluisteren,
bleek aan het einde van hun optreden
overduidelijk.
Wij hebben het reeds vaker gezegd, dat
er bij dit korps een geweldig enthousias,
me moet bestaan, om het tot een der
gelijk resultaat te brengen. Onder de
geestdriftige leiding van de heer K. D.
Anema werd het afwisselend (hoewel
niet geheel nieuw) programma vlot af
gewerkt. We zullen niet alle nummers
afzonderlijk kunnen noemen, maar een
enkele uitzondering, om evenwel de an
dere nummers geenszins tekort te doen,
moeten we toch wel maken voor de
mooie Marinarelle Ouverture en Unga-
rische Lustspielouverture.
Beide nummers getuigden van muzika
liteit, terwijl bij het laatste het „Unga-
rische” bijzonder opviel.
Dit uitstekend geslaagde concert werd
besloten met een mooie taptoe, waarbij
wij een complimentje maken voor de
goede aaneensluiting van drumband en
orkest.
Zo is dan dit eerste concert uit muzikaal
oogpunt bezien, uitstekend geslaagd,
maar de teleurstelling, dat de publieke
belangstelling maar matig was, moet ons
toch van het hart.
Dit is erg jammer voor de medewerken
den, maar ook voor de initiatiefnemers,
die in het organiseren van deze concer
ten niet alleen een stimulans zien het
toeristisch bezoek aan Bolsward te be
vorderen, maar ook de stadgenoten iets
willen bieden op cultureel gebied, waar
op men steeds meent prat te mogen
gaan.
Zaterdag j.l. wapperde te Witmarsum de
Nederlandse driekleur op de Koepel
kerk, ter ere van de thuiskomst van Ti
neke Hofstra, die vergezeld van haar
vader, een vijftal weken in een zieken
huis te Londen verbleef.
Dit 14-jarige meisje moest er een hart
operatie ondergaan, die na weken van
spanning voor de familie en vrienden, ’n
zeer gunstig verloop mocht hebben.
Een hartelijke gelukwens is dit zeker
waard.
Bij deze feestelijke thuiskomst had de
buurt voor Tineke een erehaag gemaakt
en vele waren de bloemen en de cadeaux
die zij mocht ontvangen.
Burgemeester en mevrouw Oosterhpff
hadden de gelukkige vader en dochter
van Schiphol gehaald.
stad van de wereld, die tussen 1919 en
1939 groeide van 1.5 tot 9.26 miljoen
inwoners, had wel de meeste behoefte
aan verlichting, maar de ervaring heeft
geleerd, dat de stichting van nieuwe ste
den de groei van de moeder-steden wel
kan vertragen maar niet stopzetten.
Een van de ernstige bezwaren tegen de
enorme bevolkings-opeenhopingen is wel
de te grote afstand tussen de inwoners
en degenen die hen besturen, de schade
aan de menselijke persoonlijkheid en de
geheel uit de hand gelopen verkeers-
moloch, aldus genoemd artikel.
De burgemeester van Amsterdam toon
de begrip voor deze gevaren toen hij in
zijn laatste Nieuwjaarsrede zeide het on
gewenst te achten dat de stad zou uit
groeien tot bijv, miljoen inwoners.
Onze dichter Roland Holst sprak zelfs
over de grote stad als een „schrijnende,
dragende wond, geslagen in het grote
lichaam van de ster”.
Wij hebben te rekenen met de prognose,
dat Nederland in 1980 14 miljoen inwo
ners zal hebben en dat de groei daarna
zal doorgaan, waarbij juist de grootste
wil laten groeien. Londen, de grootste
uitbreiding wordt verwacht, daar waar
nu reeds de meeste mensen wonen, in
de Randstad Holland.
In deze situatie zijn de 3 grote stede-
bouwkundige problemen: IJmond, Rijn
mond en Haagse agglomeratie. De
vraag of hier bovengemeentelijke be
stuursorganen gewenst zijn, vormt een
apart onderwerp.
De dreigende overbevolking van 's-Gra-
venhage heeft de burgemeester om an
nexatie van naburige gemeenten te voor
komen, ongetwijfeld een lofwaardig
streven, geïnspireerd tot het plan-Wils-
veen, het stichten van een nieuwe stad
voor ongeveer 100.000 inwoners in de
polder Wilsveen, noordelijk van de spoor
baan Den HaagUtrecht, tussen Voor-
burg-Leidschendam en Zoetermeer.
De regering heeft dit denkbeeld over
genomen.
Er gaat altijd een grote bekoring uit
van nieuwe denkbeelden en frisse initia
tieven, maar de geringe afstand tussen
de nieuwe stad Wilsveen en de aangren
zende bevolkingscentra loopt het gevaar,
dat deze slechts een forensen- of slaap
stad kan worden en geen zelfstandige,
afgeronde leef- en werkgemeenschap kan
vormen, alleen een nieuwe buitenwijk
van Den Haag zal gaan betekenen met
alle bezwaren daaraan verbonden.
Mocht men er toch naar willen streven
een geheel zelfstandige nieuwe stad te
vormen met een eigen gemeentelijk,
kerkelijk, sociaal- en cultureel leven, dan
dient er op gewezen dat een vergelij
king met de Engelse nieuwe steden niet
opgaat.
In Engeland zijn alle nieuwe steden n.l.
gebouwd om bestaande kernen heen,
waarvan de kleinste „Harlow” zal uit
groeien van 4500 tot 25.000 inwoners.
Men heeft dit bewust gedaan omdat men
meent, dat een mens zich gelukkiger
voelt als hij zich ook geestelijk kan aan
sluiten bij een bestaande kern, hij voelt
zich dan veiliger en minder eenzaam.
Ter gelegenheid van het Internationale
Jaar voor de Geestelijke Volksgezond
heid zullen door de Nederlandse Poste
rijen op 18 juli 1960 twee bijzondere
fankeerzegels wordtn uitgegeven in de
waarden 12 cent en 30 cent (zonder (toe
slag).
De ontwerpen voor deze zegels zijn van
de hand van Prof. Hubert Levigne te
Maastricht, die ook de staalgravures,
nodig voor de uitvoering in plaatdruk,
vervaardigde. De zegels worden uitge
voerd in één kleur, De tekst en de
waardecijfers zijn verzorgd door de N.V.
Joh. Enschede en Zonen, Grafische In
richting te Haarlem.
Op het zegel van 12 cent (roodbruin)
komt een portret voor van Jacobs Ludo-
vicus Conradus Schroeder van der Kolk
(1797-1862) en op dat van 30 ct (blauw
zwart) een van Johannes Wier, ook wel
genoemd Johann Weyer (15151588).
De zegels zullen verkocht worden van
18 juli tot en met 13 augustus 1960, Gel
dig voor frankering tot en met 31 de
cember 1961^
I
ninkrijk 14 nieuwe steden gebouwd,
waarvan 8, ieder van 25.00080.000 in
woners in een straal van 50 km om Lon
den. Dit zijn geen forensensteden, maar
woningen, werkgelegenheid, culturele en
sociale voorzieningen zijn in evenwicht
gebracht. Er is hier geen sprake van
satelliet, of voorsteden, maar van vol
ledige levens, en werkgemeenschappen.
De steden maken een totaal andere in
druk dan Vallingby, hoger dan 4 ver
diepingen wordt vrijwel niet gebouwd.
Men ziet dan ook vrijwel uitsluitend
straten waarbij de huizen over het ook
in Engeland zo geliefde voor- en achter
tuintje beschikken.
Het aantrekken van industrieën bleek
geen moeilijkheden op te leveren omdat
er tegelijk huizen voor de arbeiders aan
geboden werden, wat bij het ook daar
heersende woningprobleem van doorslag
gevende invloed bleek.
Het vraagstuk van de nieuwe steden is
vooral aan de orde gekomen omdat men
de miljoenen-steden niet onbeperkt door
lans in omwei foar de boer oan it wurk
bliuwe. Tink mar oan de lju, dy’t de
masines meitsje en de leanbidriuwen, dan
ha jo fuort al twa groepen to pakken.
Lykwols it bliuwt in feit, dat er mei fol
ie minder minsken in greatere produksje
_Jt en dat wiist op ekonomyske
De Italiaanse troepenzendingen naar Oost
Afrika gaan nog steeds door.
De typhus epedemie in Rome eist dui
zenden slachtoffers.
Ie week van juni 1955
Toch is het wel interessant de ideeën na
te gaan die elders en in ons land tot
het bouwen van een nieuwe stad hebben
geleid. Want ook de „nieuwe stad” heeft
reeds een geschiedenis.
Onlangs lazen we hierover in een redac
tioneel artikel in het maandblad Ge
meentebeleid belangwekkende gegevens.
Toen H. M. de Koningin en Prins Bern-
hard in 1957 een officieel bezoek aan
Zweden brachten, stond bijv, ook reeds
een excursie naar Vallingby, de super-
voorstad van Stockholm, op het pro
gramma, zo lezen we hier.
Bij de opzet van deze satelliet-stad voor
80.000 inwoners, waarvan er reeds een
25.000 wonen, is gestreefd naar techni
sche en aesthetische perfectie, naar het
summum van persoonlijk en publiek
comfort. Naast een grote verscheiden
heid van openbare gebouwen, culturele
en sociale centra treft men er o.a. ver
warmde straten en aparte voetgangers-
paden aan. Van de 9000 woningen zijn
er 8000 in blokken flats ondergebracht,
de rest bestaat uit afzonderlijke huizen.
Het geheel is zelfs zo aantrekkelijk dat
men dit jaar een der grootste departe
menten met 2000 ambtenaren naar Val
lingby wil overbrengen. De stad vormt
geen afzonderlijke gemeente, maar kiest
eigen vertegenwoordigers in de raad van
Stockholm.
Een geheel ander beeld vormt Nowa
Huta, de Poolge industriestad met
100.000 inwoners, 20 km van Krakau,
die 10 jaar geleden werd gesticht bij
de hoogovens van dezelfde naam waar
20.000 arbeiders werken.
Bij het stadsplan is aan alles, wat bij
een moderne grote stad behoort, ge
dacht, alleen de kerken zijn blykbaar
vergeten. Zo werken er bijv, per school
van 1300 leerlingen (45 per klas!) 1
arts en 2 tandartsen. Maar toch maken
de rijen kazerne-achtige flatgebouwen,
waarvan het modernste het „Zweedse”
blok wordt genoemd, een starre, kunst
matige indruk, De flats zijn klein, de
huren naar Poolse begrippen laag, ge
middeld 125 zlotys, dat is volgens de te
lage toeristenkoers 20 gulden. Een eigen
stadsleven is dan ook niet bereikt, de
inwoners blijven zich op het oude cultu
rele centrum Krakau oriënteren.
In Engeland is de gedachte aan nieuwe
steden al veel eerder opgekomen. Be
kommerd om de achterbuurten en krot
woningen in de grote steden, stichtte de
pionier Sir Ebenezer Howard in 1903 bij
Letchworth de eerste „garden city” als
particuliere onderneming. Enkele jaren
later doet de tuinstadgedachte ook in
Nederland haar intrede, o.a. in publica
ties van Frederik van Eeden. Tijdens de
tweede wereldoorlog ontwikkelde Sir
Frank Abercombie zijn plan voor Groot-
Londen met het doel 350.000 mensen met
hun werkgelegenheid uif Londen te la
ten emigreren. In 1946 kwam onder de
Labour-regering de New Towns Act tot
stand om de stichting van nieuwe ste
den ter ontlasting van de overbevolkte
centra te bevorderen.
De Distribution of Industry Act voer
de de verplichting in tot het melden aan
de Board of Trade van vestigingen of
uitbreiding van industrieën. Tussen 1946
en 1950 werden er in het Verenigd Ko-
Ir. G. Veldman dielde mei, dat er nou
in proefbidriuw komme sil yn Millingen,
hwert men in bidriuw fan 140 ha. bi-
skikber hat en hwert men tsjin mekoar
fuorje sil neffens forskillende methoades
yn groepen fan 25 kij.
Hjir wol men ütsykje, hwat er yn sitte
kin as men mei toersilo’s. rinstallen,
selsfuorjen en sa wurket. Fansels ek mei
masinemelken, fêste molkleiding, mecha.
nysk dongskouwen en al sa meat. Foar
de bouboer wol men neigean of der op
in trochsné bidriuw, dat inkelde soarten
gewassen forbout, net romte bliuwt foar
it bouwen fan sied, beantsjes, earte en
sa. By de greatere boubidriuwen sjocht
men kans om de machtige skuorren grea-
kwaken reeds kikkers in het Ijssel
meer, een teken, dat het zoute water
grootdeels verdwenen is.
Hitlers Hevelingsmars de „Badenweiler
Marsch” is de duitsers heilig. De mars
mag niet langer gedegradeerd worden.
Het ten gehore brengen in café’s koffie
huizen en amusementsgelegenheden is
verboden.
I
getiid mei folie
liket op eartiids.
Dat by reedlik waer de fjilden sa mar
skjin en de skuorren samar fol pakjes
of los hea sitte. Dat de boeren, alhoe-
wol yn dizze kontreijen de arbeiders ti-
ge minmachtich wurde, handich mei it
wurk klear binne en dat de molkepro-
duksje net leger mar heger wurdt.
Op himsels is dit in ekonomysk winst
punt, al mei men net foarby sjen, dat in
diel fan dy ütsparre arbeidskréften dochs
HOKFOAR KANT GIET IT BOERE-
BIDRIUW UT?
Jit altyd lizze myn oantekens fan de
25ste Lanbouwike, dy’t in wike as fjou-
wer lyn yn Wageningen halden waera, to
wachtsjen.
Binammen de earste dei, doe’t wiidwei-
dich praet is oer de takomstige üntjowing
fan de buorkerij, wié tige neisgjirrich en
ek bilangryk. Eltsenien, dy’t syn eagen
de kost jowt, kin merkbite, dat it boere-
bidriuw geduerich foroaret, dat de ün-
1 en bést hea net mear
Op één van de oriënteringssamenkonisteii van de Stichting „Sudergoa” kwam
iemand met de opmerking of het geen goede remedie zou zijn in Gaasterland
een flinke stad te bouwen. Gelach was de enigste reactie op zjjn radicaal plan.
En toch zat er wel wat in. Er worden n.l. nieuwe steden gebouwd.
In de Scandinavische landen, in Engeland, straks ook in Nederland. Alleen is
er één verschil, men bouwt niet ergens een stad omdat de dorpen zo klein wor
den, maar omdat de steden zo groot worden. Het is er niet om begonnen het
latteland te helpen, maar om de grote stad voor „barsten” te behoeden.
U ziet het, het is het oude probleem, het o.i. verkeerde uitgangspunt, dat we
hier reeds vaker signaleerden. En daarom zal men heus in Gaasterland geen
nieuwe stad bouwen, maar misschien wel onder de rook van Den Haag
helle wurdt
foarutgong.
IF. Tiallema wiisde der mei rjucht op,
dat ek net oars to forwachtsjen is, dan
dat dit forskynsel jit fierder gean sil.
Hy sei: de prizen fan de produkten bin
ne sünt 1950/1951 mei likernóch 25
omheech gien, de measte kosten, dy’t
de boer makket, ek. Mar de post: arbeids-
lean is mei 85 omheech gien en nou
is it sa klear as in klüntsje, dat alle man
bisiket om dy kostenfaktor sa lyts moog-
lik to meitsjen.
Sa lang de boer jit arbeiders yn syn bi
driuw brükt, sil de tendins bistean bliu
we om nei arbeidsbisparing to stribjen.
Dat hoecht gjin minske de boer to learen
dat wit er sa mar. Dêrfoar is it feit, dat
er oan de fêste arbeider alle wiken lyts
hündert goune ütbitellet, mei de nedige
soasiale lésten der oer hinne, düdlik ge-
nóch. Mar it wurdt wer in bytsje oars
as it bidriuw troch de eigen hüshalding
dien wurde kin en sokke binne der al
by tüzenen en komme der aloan jit
mear. De ynlieders seagen hjir yn Ne-
derlan de tiid kommen, dat de man grif
20-25 kij op syn noed nimme soe. De
technyske mooglikheden dêrta, achten
hja oanwêzich.
Mar dan soe der earst goed jild bistege
wurde moatte om it bidriuw dêrfoar
klear to meitsjen, sawol yn it büthüs as
yn de skuorre, wylst dêrneist ek de per-
selen lan en de lizzing en de greatte fan
it hiem gaedlik wêze moast. De greid-
pleatsen sa’t hja hjoed binne, sille mar
foar in lyts part oan dizze moderne eas-
ken foldwaen en dan komt de fraech,
hoef olie der ynvesteard wurde moat om
safier to kommen.
Foar de hiele groep mei in bidriuw fan
15 ha. of minder en dat binne yn üs
tendielsoerboadich to meitsjen troch sin-
trale droegerijen foar granen en oar sied,
kuolhuzen foar it biwarjen fan de setters,
droegers foar klaver en luserne en direkte
óflevering fan sükerbieten oan de fa-
bryk.
Hja wolle lans dizze wei bisykje de bou-
buorkerij mei in lytse skuorre en in ma-
sineloads mooglik to meitsjen.
Hwa’t wolris op it hege lan yn Grins
west hat of yn it Oldambt en dêrre dy
twa- of trijekappige skuorren sjoen hat,
sil maklik bigripe, dat dizze tsjintwurdich
net mear to bouwen binne. Der soe in
pear ton mei hinne gean. It is nou al sa,
dat in fikse Fryske buórkerij allinnich
foar büthüs en skuorre in ton kostet. De
pleats fan van der Valk yn Eksmoarre,
hwer’t in wenhüs fan stean bleaun is,
kostet lywols oan herbou mear as hün-
derttüzen goune.
Hjir sitte sünder mis earnstige proble
men, dy’t net maklik oplost wurde kinne,
mar hwert men ek net om hinne rinne
kin. Soe men dêryn slagje de kosten fan
pleatsebou in stik omleech to krijen, dan
wie der in hiele hael dien. Mar dy wei
fynt men net troch it bouwen fan aller-
hanne frjemde en lichte bousels, dy’t
op den dür net goedkeaper binne en dan
meiiens it lanskip bidjerre.
Hwat bütendoar stiet yn üs klimaet, moat
deeglik boud wurde oars fynt men de
bisparre kosten dübel werom yn it ün-
derhald en dêr sjit gjin boer hwat mei
op-
Twa dingen steane neffens my wol fêst.
De bidriuwslieder sil troch gean mei it
sykjen nei bisparjen fan leankosten en
it mechanisearen fan it hanwurk. En twad
moat men tige hoeden wêze mei it pro-
pagearen fan yngripende foroaringen en
de buorkerij en, salang men mei praktyk-
bidriuwen noch net oantoand hat, dat
soks yndied en ek op den dür, better en
foardiliger is. Undersyk^en is best, mar
net to gau op it hiem en mei it jild fan
in oar. Dat kin jit wol efkes wachtsje.
Tj. de J.
lan mear as de helt, hat it net folie doel
om hjir nei utersten to stribjen, hwant
hja kinne safolle fé trochstrings dochs
net to hea en to gers halde.
Hja rédde harren allinnich of mei help
fan frou en bern. Is it spul net greater
as likernóch fyftjin kij, dan sil it net
leanje om de kosten to meitsjen, dat men
20 halde kin. Dêr hat men dochs gjin
fretten foar of men soe hiel hwat oan-
keapje moatte
Allinnich foar de greatere bidriuwen kin
der mear yn sitte. En der binne op it he
den foarbylden genóch, dat jonge boe
ren fier boppe de noarm ütkomme. Mar
elk bidriuw komt op in punt, dat de
middels om jit mear kij per man to hal
den, mear kostje dan de foardielen dêr-
fan en dan is it ho. Elke forstannige boer
fynt troch ünderfining dizze situaesje
seis wol üt, dat leart him it beurske wol.
Dêrby moat men der fan ütgean, dat
mear as njoggentich prosint fan de buor
kerij en greate kosten meibringe soéne om
harren oan to passen oan de moderne
bidriuw-fiering en dat men op hiel hwat
punten nou jit net sizze kin oft de kos
ten der wol wer üt komme.
Hwat hat Qcibe Skroar
üs hjoed p
to sizzen
Verhoogde werking van de Krakatau.
Echtscheidingsmanie in Rusland. Van
nieuw gesloten huwelijken wordt binnen
5 maanden 38,3 ontbonden, in Mos
kou zelfs 44,3 De Sovjetrechtbanken
besteden veel tijd aan het opsporen van
vaders, die intussen in andere steden
nieuwe gezinnen hebben gesticht.
Het wetsontwerp tot verhoging van de
vaste lasten beoogt de erfpachten en hu
ren te verlagen tot 80 van het niveau
1931.
fil'
