oudejaarsavond
voor
Krystjoun
en
allinne
Gebed op Kerstfeest
I
als strandvoogd van stil Rottumeroog
25e maal Kerstmis en
o
JAN TOXOPEUS:
i
'i
KRYSTFORHAEL
Kerst-avonddienst
in Martinikerk
él.
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
J. S.
VRIJDAG 23 DECEMBER I960
56e JAARGANG
No. 101
twintig jaar
Radio, mobilofoon
JAC. LELSZ
En dan de dichters dat ze ditmaal zwijgen
om stil te luisteren naar Uw heilzaam Woord
En laat ze naar Uw zaalge vrede hijgen,
die aan de kim, voor die U minnen, gloort.
Maar Heer, wil op dit kerstfeest toch ook wezen
met hen, wier liefde jegens U verstart
die U misschien al vele jaren vrezen,
ach, maak ze door Uw blik weer eens verward.
Kom de gesprekken dit jaar eens verstoren,
waarin Gij, Christus, niet de eerste zijt.
Geef elk te horen naar de hemelkoren,
dat Gij, Gods Zoon, de mens gemeenzaam zijt.
Ik bid U, Heer, wil ditmaal tot hen komen,
die immer tastend langs Uw wegen gaan.
Vat Gij de hand van hen die nog mogen schromen
En doe ze iets van Uw geheimen verstaan.
Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Uitgave: A J. OSINGA N.V, Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat IJ
Telef. 2451 Na 18.30 uur 2305 of 2335
(K5157)
Hwat üs wie nei,
Giet eltse dei,
Fan üs fuort,
Omdat it moat.
oeral dy Ijochte finsters. Nimmen hat
de oerkleden ticht en hjir en dêrre kin
Abonnementsprijs f 1.90 per kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Advertentieprijs: IJ cent per mm
Ingezonden mededelingen dubbel tarief
Handelsadvertenties bij contract reductie
z
z
z
z
Molen draeiden,
Roeden swaeiden
Sünder geroft,
Troch de loft.
Nu mogen ’s werelds lampen doven.
Ten hemel werd ontstoken, groter Licht.
Welk schepsel, Heer, behoeft U niet te loven?
Aanbidden wil ik U ook met dit dicht!
hja de krystbeammen sjen mei har pin-
keljende Ijochtsjes.
Mar ’t is kald. Hja sil mar gau de man
tel oanlüke en it petroaljekantsje helje.
Mar dan sjocht hja in jonge oankom-
men. Hy hat earne foar in finster stien
to sjen, stekt de strjite oer, stiet dan
wer efkes to sjen en draeft dan nei frou
Hellema’s oerbuorman. Der stiet in tige
moaije krystbeam foar de ruten. De jon
ge giet efkes op ’e knibbels lizzen en
skriuwt eat op 't stekje.
„Earste priis,” stiet der. Dan sjocht frou
Hellema ek hwa’t it is. Bartie fan Wil
lem Hosper.
„De stakker,” tinkt hja. Mar. de pe-
troalje
„Bartle!” ropt hja dan, „kinstou ek noch
efkes petroalje foar my helje?”
„Jawol, frou,” seit Bartle en komt by
har.
„Hwat diestou der niiskrektsa?” freget
hja wer.
„Sjen, hwa’t de moaste krystbeam hat,”
seit Bartle, „en eh. Scheltema hat de
moaiste. Dy hat de earste priis. Sjoch,”
wiist er, „ik ha ’t der opskreaun. Mar,”
en hy sjocht by frou Hellema de keamer
yn, „jo hawwe it ek tige moai. Dat stiet
fijn!”
Ja, it stiet fijn, sa fan büten óf sjoen.
Mar de keamer is leech. Yn ’e gong
kriget Bartle de sinten en it petroalje
kantsje en set de buorren wer yn.
,,’t Is dochs hwat,” seit frou Hellema
lüdop tsjin har seis. „Sa’n stakker. Dat
swalket mar by nacht en üntiid op strjit-
e om. Dat Willem dêr net hwat mear
efter oan sit. Mar och, dy is seis ek neat
Stille helden,
Dy’t wy telden,
Hja forkwine,
Of fordwine.
aan Zaterdagavond 9.45
8*
8
Hja giet oerein, slacht yn 'e hal in doek
om 'e holle en giet it paedtsje del nei it
hekje ta. Gjin minske to sjen op ’e
buorren. Eltsenien sit fanseis by de
J waerme kachel, ’n Moai gesicht dochs,
I
om artikel over
Bolswards Nieuwsblad
Waarin opgenomen: De Bolswardsche Courant, Westergoo en De Jong’s Nieuwsblad
Seil en roede
Moasten bloede,
Lieten in fear,
Op ’t fjild fan ear.
I
I
I
Vele van onze lezers zullen zich de vo
rige Kerst-avonddienst in de Martinikerk
te Bolsward nog herinneren. Ook dit jaar
wordt deze dienst weer gehouden.
Ds. S. J. Wouda zal een korte toespraak
houden, het Ned. Herv. Kerkkoor ver
leent weer zijn medewerking en leden
van ons Frysk Orkest zorgen voor de be
geleiding, tenslotte worden er door de
aanwezigen veel mooie Kerstliederen ge
zongen.
De dienst vangt
uur.
Jacob Jordaens „De aanbiddig” (Manritshuis), Zie ook
Openbaar Kunstbezit.
Gedenk de zangers, die cantates zingen;
zij zullen weer ontroeren met hun lied.
Maar, Heer, leert Gij ze naar genade dingen,
die Gij aan allen schenken wilt om niet.
better. Dat sa’n jonge ek sa jong syn
mem misse moast!”
As Bartle werom komt, mei er efkes mei
nel de keamer.
„Hwat is it hjir gesellich en waerm,'
seit er.
;,Ja, mar dou moast nou nei hüs, jon
ge! Oars wit jimme heit net hwerstou
bliuwst!”
„Heit is fuort,’’ andert Bartle ófwêzich.
„Fjouwer wike nei Süd-Hollan. Dêr moat
er arbeidzje en dan fortsjinnet er in hie-
le bulte jild.”
Ja, dat bart wol faker. Dat wit frou
Hellema ek wol. Dan yt Bartle salang
by de buorfrou, dy’t ek altyd har hüs
skjin haklt en de wask docht. Dan-heu-
kert Bartle fierder heal thus om en heal
by de buorlju.
„Buorfrou is fan ’e middei nei ’t siken-
hüs brocht,” forfeit Bartle fierder. „En
alle bern binne ütfanhüs. Soe ’t slim
wêze, frou?”
Frou Hellema hat der noch net fan
heard.
i „En dou dan?’’ freget hja.
„Ja, ik gean mar nei hüs!”
Hy bigrypt wol, dat er der mei goed fet-
soen net langer sitten bliuwe kin. O, hy
kin him thüs bést rédde, dat net. Hy kin
de kachel wol oanmeitsje. Docht er sa
faek. En heit soarget altyd, dat er ge-
nóch is fan alles en noch hwat. Mar.
allinne is dochs mar allinne. En moarn
is ’t Krysttiid. Hwerom moast mem ek
sa gau by harren wei?
’t Is, as kin frou Hellema syn tinzen
fan 't gesicht óflêze. Och, hja hie der
nea sa by stil stien, mar hwat is de ien-
sumheit fan dit bern fan mar amper
tsien jier, doch folie slimmer as har
eigen allinne-wêzen. Hja seis hat it we-
romsjen op in moai en lokkich libben en
in bliid oantinken oan har man en bern.
Mar dizze jonge?
Seis fan syn mem sil er allicht neat
mear witte.
En hwerom hat God har dizze stille
krysttiid bilibje litten? Is in minske syn
taek wol ea óf, salang as God him ret
fan syn post roppen hat
„Dus,” seit hja ynienen en strykt Bartie
efkes oer de wangen, „dou bist allinne
ik bin ek sa allinne. Dan passe wy moai
by elkoar. Komstou by my dizze fjou
wer wike?”
Bartie springt op.
„Wier?” freget er forheard, bang dat it
dochs noch in grapke is. „Mei ik hjir
komme
„Ja,” seit frou Hellema, „ik wol it tige
graech. Dou witst wol dat ik Jeltsje net
mear ha en Hellema net mear. Wy binne
dus beide allinne, mar astou nou by my
komst, binne wy wer togearre!”
„Ja!” ropt Bartle, „en dan kin ik moai
foar jo antracyt helje en de boadskippen
dwaen! En ierpelskile!”
„Wis en seker,” laket frou Hellema.
„Der moatte joun noch in hiele bulte
ierpels skyld wurde, foar de sneinen. En
dou moatst dyn nachtklean helje en dyn
sneinske pronk. Mar gau, hear!”
Bartle strüst de doar üt. En frou Hel
lema set nei de solder ta en siket aide
krystboekjes fan har bern, in domino-
spultsje en in damboerd.
Hja fielt it nou al; dit hwat hja oan dit
jonkje docht, komt as in greate seine
nei har seis werom. Hwant, hwa’t de
doar fan syn hüs en herte iepenstelt
foar de neiste, dy syn libben kriget wer
doel, x
vijfde klas, maar de klas bleef gelijk en
ze hield dezelfde juf. „Eigenlijk hebben
we het altijd druk”, zeggen Jan Toxo-
peus en zijn vrouw en dat klinkt eigen
lijk vreemd, maar het is ongetwijfeld
waar. De zee heeft immers altijd nieuwe
verrassingen in petto: dan weer slaat de
motorboot Theda”, de enige verbinding
met het eiland los, dan weer moet Toxo-
peus naar de wal, eens in de veertien da
gen om de post te halen en proviand in
te slaan en een andere keer moet er nodig
weer rijshout worden geplant. Een ding
is in de 25 jaar „strandvoogdschap” van
Toxopeus sterk veranderd: het contact
met de wereld.
Mobilofoon, radio en sinds kort televisie
doorbreken het isolement van een klein
eiland. Het per radio en televisie uitge
zonden kerstmisvieren van een woelige
wereld, waarvan de rand aan de horizon
te zien is, zal de Toxopeï meer dan ooit
het gevoel geven, dat zij wel eenzaam
zijn, maar niet alleen. Doch, nergens zal
de kerstnacht zo vredig zijn, nergens de
oudejaarsnacht zo vol van geheimen als
op Rottumeroog
In 1799 werd het strandhuis voor de 1ste
maal verplaatst, in 1910 en in 1933 even
eens en enkele jaren geleden kreeg Jan
Toxopeus ’n pre-fab-bungalow. Het ou
de strandhuis staat nu op de rand van
zee en strand. Bij de eerstvolgende zware
storm zal de zee het waarschijnlijk be
springen en vernielen. Toen Jan Toxo
peus in 1936 strandvoogd werd was het
huis nog vrijwel nieuw-. Nu hij zestig ge
worden is en nog maar vijf jaar voor de
boeg heeft is er weer een nieuw huis,
maar het is allemaal zo heel anders ge
worden.
Zijn kinderen zijn op het eiland opge
groeid en uitgevlogen. Twee dochters
zijn getrouwd en wonen op het vasteland.
Zij zouden zelfs niet meer terug willen
omdat naar de ene dochter ons vertel
de de oude romantiek verdwenen is.
Hendrik Jan gaat op de Technische
school te Delfzijl, alleen Wiepke is nog
thuis. Zij kan vanuit haar kamer in de
verte de bewoonde wereld zien liggen:
Borkum.
En in de huiskamer wordt zij ingewijd in
de geheimen van het leven; Daar staat,
met het uitzicht op de grillige en soms
kokende wereld van het Wad een school
bank, want, Wiepke heeft de school thuis
haar moeder is de onderwijzeres. Dit jaar
werd Wiepke tien. Ze ging over naar de
Vroeger gingen er bij Rottumeroog het
hele jaar door bij nacht en ontij vuur
pijlen de lucht in van schepen in nood.
Toen liep men op Rottumeroog op storm
achtige kerstavonden kans op onver
wacht bezoek van schipbreukelingen. Dat
was al zo, toen Rottumeroog nog alsmaar
ruzie had met Uithuizen over de strand
rechten en toen het eiland een bevolking
had van om en nabij de tweehonderd zie
len. Maar de tijden zijn veranderd, zelfs
op Rottumeroog. De abdij, die er in de
veertiende eeuw stond is verdwenen even
als de pakhuizen van Groninger koop
lieden, die er later hebben gestaan. De
Engelse graaf Clanricarty, die er als ban
neling moet hebben geleefd en om zijn
leefwijze de dolle graaf” werd ge
noemd, is reeds lang vergeten. Rottumer.
en televisie doorbre
ken het isolement van Nederlands een
zaamste gezin. Per mobilofoon is Jan
Toxopeus snel te bereiken en per mobi
lofoon kan hij zo nodig a la minute
meldingen doorgeven
oog is al eeuwenlang het domein van
strandvoogden. Zij delen er het bestaan
met de zeevogels, die er elk jaar bij dui
zenden neerstrijken. Dat was al zo, toen
in 1741 de eerste strandvoogd Jan Wy-
brandts op de rede van Rottumeroog
verscheen, het was zo, toen Jan Toxo
peus in 1936 zijn vader Hendrik Jan (die
dertig jaar strandvoogd was) opvolgde.
Wat er ook in de wereld veranderde, op
Rottumeroog bleven eb en vloed belang-
rijker dan de klok. De zee breekt nog al
tijd af wat de strandvoogd poogde op te
bouwen en heeft door de eeuwen heen
de voogden gedwongen van tijd tot tijd
te verhuizen. Het eiland slaat in het wes
ten af en groeit in het oosten aan met ’n
snelheid van drie en dertig meter per
jaar. Dat maakte het steeds nodig net
huis van de voogden af te breken en
meer oostelijk weer op te bouwen.
n
5 tiid Mar. hja wol net tajaen oan ün- I
r> wennige dreamen. Hja sit dêr yn har
XI eptich en sellich rinteniershüske. Hja
5 hat noch sa folie om tankber foar to
8 wêzen.
8 Allinne. hja koe der dit jier net ta
komme, om in krystbeamke oan to tu-
x gen. In krystbeamke dat soe dan wê-
5 ze foar har seis en oars foar gjin ien.
8 Mar om hwat óflieding to hawwen en
ek omdat hja der nou ienkear nocht oan
hat en smaek, hat hja trije moaije kryst-
1 stikjes makke, fan hwat hulst, mos en
in blomke. En yn elk stiet in moaije
tsjüke greate kears. Stil en rêstich baer-
ne hja dizze joun al en jowe in sfear
fan frede en lok yn de moaije, lekker-
waerme keamer.
8 I Ynienen komt it har yn 't sin, dat hja
8 forgetten hat petroalje to heljen. Dat is
8 j hwat! Hja sil nou de buorren noch yn
51 moatte en it is büten kald en der leit
8 snie. ’t Sil wol glêd wêze. Mar, hawar,
allicht is der noch wol ien op ’en paed,
8 dy’t it wol efkes foar har dwaen wol.
8 En oars moat hja seis mar op pantoffels.
8 I Petroalje moat der komme.
Kommen en gean,
Soks bliuwt bistean,
’t Is fêst as in dyk,
De tiid bliuwt gelyk.
Wie zal er op kerstavond of op oude
jaarsavond denken aan Jan Toxopeus en
de zijnen, aan het eenzaamste gezin van
Nederland op het stille Rottumeroog, zo
hoog in het Noorden van ons land, dat
het niet eens op de meeste kaarten past
en er slechts als inzet op voorkomt?
Toch is bijna nergens de kerstnacht zo
vredig als op dat eiland van vijf vierkan
te kilometer, waar Jan Toxopeus dit jaar
zijn vijf en twintigste kerstfeest viert als
strandvoogd, als vechter tegen de zee,
hoeder van de vogels en als waker over
de scheepvaart, die bij stormweer moei
zaam langs zijn eiland koerst.
Nog vijfmaal zal Jan Toxopeus' bij
leven en wel zijn hierna Kerstmis en
oudejaarsavond vieren op zijn eiland.
Dan is hij net als alle andere Nederlan
ders pensioengerechtigd en dan zal Rot
tumeroog zijn strandvoogd kwijt raken,
de laatste?
Toxopeus heeft de vijf en twintig jaar
als strandvoogd, als ongekroond koning
van Rottumeroog vol. Maar er zijn geen
grote feesten gevierd, het leven is er ge
woon doorgegaan, in alle stilte en met
de regelmaat van eb en vloed, die het
bestaan op het eiland beheersen als eeu
wen geleden.
Misschien dat Jan Toxopeus die kwart
eeuw nog eens door de gedachten gaan,
wanneer hij op oudejaarsavond om 12
uur aan de noordooster horizon vuurpij
len omhoog ziet gaan boven Borkum,
dat nauwelijks vier kilometer verderop
ligt.
Vroeger gingen
Ja, dat is frjemd foar frou Hellema:
Krystjoun en allinne.
It is de earste kear yn har libben, hoe-
woi hja al fjouwer en sechstich is. Yn
’t foarige wiene der har alden, bruorren
en suster. En letter har man en de twa
bern, de fleurige, soune Akke en de tea-
re Jeltsje. En, noch nei Akke har trou
wen, kaem dy mei man en bern altyd
de Krystdagen oer. Mar yn dit jier bin
ne de slaggen kammen, de iene nei ie
oare. Earst, neidat hja al fiif jier siik
west hie, wie Jeltsje har üntfallen, Doe
krige Akke har man in oanbieding om
nei Argentinië to gean. In béste baen en
dus emigrearden hja mei de hiele hüs-
i balding. En yn augustus krige har man
in üngelok mei de bromfyts: oanriden
j troch in dronken chauffeur.
I Hy wie noch nei ’t sikenhüs brocht en
I hja hie ek noch mei him praet.
I „Tsjin 'e dea sjoch Ik net op,” hie er
noch sein, „mar wol soe ik tsjin in lang
lijen oansjen. En nou makket God it
i sa, dat ik der foar biwarre bliuw.”
I Hy hie it ek noch oer Jeltsje hawn, dat
hja nou üt har lijen forlost wie en dat
hja net winskje koene, dat sa’n lijen
langer duorre hie.
„En nou gean ik en. dou komst üs
nei!”
Trije dagen letter hat hja him to hóf
brocht. Alinne. sünder bern. Fansels,
der wiene wol in hiele bulte freonen en
I buorlju. Mar dochs. hja is nou al
linne, iensum.
'Nou is ’t joun foar Krysttiid.
Is 't wünder, dat har tinzen werom gea-
J ne nei forline jier en nei noch earder
6
