Het regeringsstandpunt inzake
vrije kernvorming bestreden
Fan de .Martinytoer
Carnegie Heidenfonds
Kleine oorzaken
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
Tj. de J.
O, die Marnezijl
Zilveren filmpjes
Prof. Dr. de Jong
benoemd tot
hoogleraar
Nabeschouwing van de heer J. Dijkstra, burge
meester van Franeker, ook van wijder belang
-
DINSDAG 18 JULI 1951
57e JAARGANG
No. 54
l‘
NIEUWE ZETEL VOOR PRINSES MARGRIET OP PRINSJESDAG
boomgaard, groot ca 1
1911—1961
Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Uitgave: A. J. OSINGA N.V., Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 13
Telef. 2451 - Na 18.30 uur 2305 of 2335
(K5157)
TUD K.OSTET HOE LANGER HOE
MEAR JILD
Abonnementsprijs f 1.90 per kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Advertentieprijs: 13 cent per r.jpi
Ingezonden mededelingen dubbel tarief
Handelsadvertenties bij contract reductie
Vrijdag moest op de Workumerweg on
der Bolsward ter hoogte van de boer
derij van Zeinstra een bestelauto van
de heer P. J. uit Leeuwarden plotseling
afremmen voor de jeugdige wielrijder
T. B. J. De auto slipte hierbij en kwam
bijna dwars over de weg te staan. Op
dat moment naderde uit tegenoverge
stelde richting de personenauto van J.
R. S. uit Emmeloord en was een (he
vige) botsing niet meer te voorkomen.
De auto van S. dook hierbij pardoes in
de sloot. Wonder boven wonder kwa
men de inzittende, zijn echtgenote en
twee kinderen nagenoeg met de schrik
vrij. Beide auto’s waren erg beschadigd.
Hwat bat QabeSkroar
üs hjoed
to sizzen
Topgroten, gedecoreerden
Worden met veel lof geprezen
Niemand heeft nog klaar bewezen
Of ze iets hebben gepresteerd
Soms van ordekruisen bont
Heus, wij hebben meer hoogachting
Voor de simpele plichtsbetrachting
Van de „ridders”, Heidenfonds
PIET
en niet het stipt in acht ne-
star dogmatisme, tot uit-
ig, zoals de Rergering blijkbaar
lijnrecht in strijd overigens met
het constitutionele gemeentelijk bestel,
Grondwet aantreft.
premierege
oudelijk be
zeer gerechtvaar-
Helden, nu hier en dan daar
Samen drie en vijftighonderd
Gewaardeerd, gedankt, bewonderd
Het souvenier lag voor hen klaar
Zij gaan, slechts één dag beroemd
Stil weer hun bescheiden paden
En in de historiebladen
Wordt hun naam nimmer genoemd
Bolswards Nieuwsblad
Waarin opgenomen: De Bolswardsche Courant, Westergoo en De Jong’s Nieuwsblad
duktie is maar pover. Daarom is ’n woord
van waardering aan het adres van ’t Ka
merlid Geertsma, tevens burgemeester v.
Wassenaar, die gelukkig de moed heeft
kunnen opbrengen in het krijt te treden
tegen o.a. zijn partijgenoot de minister
van Binnenlandse Zaken.
Als de heer Geertsema ook nog zou heb
ben geinformeerd naar het advies van de
Raad van State, die vooraf gehoord moet
worden omtrent het vernietigingsbesluit,
dan zou de zaak geheel volledig geweest
zijn.
Maar edochhet kan ook wel eens
een zegen voor een Regering zijn, dat zij
niet wettelijk verplicht is aan die overi
gens zeer waardevolle adviezen van de
Raad van State bekendheid te geven.
De bê$te profeet fan de takomst is
it forline
Helden, die hun plicht verstaan
Eventjes naar voren dringen
In het koude water springen
Een brandend huis binnengaan
Die een medemens in nood
Met gevaar van eigen leven
Steeds spontaan, meest onbedreven
Redden van een wisse dood
Carnegie, de staalmagnaat
Prototype der zakelijk, harden
Hij werd winnaar van miljarden
Overal actief, paraat
Deze staalsterke zag soms
Ook ethisch, morele plichten
Zo kwam hij tot het oprichten
Van ’t wijdvertakt Heidenfonds
It ündersyk fan it konsulintskip Snits hat
wol ütwiisd, dat de Südwesthoeke gans
pleatsen en spultsjes ken, der’t de stik
ken lan frij hwat fan ütmekoar lizze.
Fan de goed 5000 pleatsen en bidriukes
yn dizze hoeke, wiene mar 2400, der't it
lan gaedlik by de pleats lei. By 1400 koe
it gjin sprekken lije en jitteris by 1400
wie it rounüt min.
Dingen, dy’t lang sa west binne, sprekke
op it lést hast net mear. Fryslan wie al
hundert jier in lan, dat har bern hwyt
rekke om hja seis gjin wurk foar har
hiene.
Mar it wie altyd al sa west en men wie
der oan wend. Dér moast in füle skerpe
striid fierd wurde om de minsken seis
wer gefoelich to meisjen foar it ünna-
tuerlike en skealike fan de situaesje.
Düdlik sprekkende foarbylden sa as
Drachten moasten de eagen iepen meitsje
en de hollen wer aktyf. Doe t jierren
lyn yn in greidedoarp as Winsum hiele
nije rigen huzen kamen, wie dat in soar-
te fan wünder hwant hwa hie de greid-
doarpen oars kennen as ütlibbe en al-
derwetske heukerplakken.
Dy’t der wennen, seagen it net mear,
mar eltse fremdling roun it kald oer de
lea as er dit suterige espeltsje huzen troch-
ried. Sa is it ek mei de minne forkaveling
en de gefolgen dêrfan foar koumelker
en boer.
Mar hjir helpt de nije wearde fan de tiid
mei om skerp to fielen, hwat in forlies,
hwat in dom forlies it is, alle dagen wer
oan rinne of fytse, ride of skouwe to
moatten, lans de dyk, troch de iene daem,
troch de oare daem, nou jit twa stikken
en dan is men einlings to plak.
Werom wer fan itselde en joun wer twa
kear. Tominsten as der jit gjin smelle
üngelokjes bykomme fan forgetten ark,
weake dammen, to koart krieme en de
boel oan grom en al soks. En hjir hat
gjin minske hwat oan, it is dom forlies,
hwant in oar hat deselde strideraesje om
it hoekje lan dat jo foar de doar leit, to
bibuorkjen.
der op it aide lan dan fakentiids hiel oars
hinne. Yn it bysünder de lizzing fan de
stikken lan om en by de pleats lit hiel
hwat to winskjen oer.
De lytse boer of komelker hat der it
measte weet fan. Syn pear hoekjes lan
binne altiten to lyts, dus as der hjir of
der in hoekje tö hier is, hoe ófhandich
en min to birikken ek, hy docht alle war
om it der by to krijen. In hüs mei in
büthüske, in klampke hea -op ’e souder
en fierder yn ’e berch, in pear stikken
dyk om de bermen foar hea to bruken en
dan twa, trije, soms fjouwer hoekjes lan,
hwithwersanne forspraet. Mei de houne-
karre of de bakfyts moans ier en bitiid
de dyk op om de bisten to melken, jouns
fan itselde.
Bern fan njuggen, tsien jier mei om to
hanlangjen, de hikken iepen to fieren en
sa gau as it kin ek in pear kij mei mel-
ke. Hwa dy’t de eigen streek en syn bi-
wenners kin, wit net fan dy iverige wrot-
ters, hurd as in bikkel troch it wrede
libben, sober yn har bihoeften, gjin dei
en gjin snein lins en alle waer en wyn
treast.
Op 'e skoallebanken de sliep net keate
kinne, de fingers to stiif om in pinne
fêst to halden, de holle to wurrich om
juffer of master to bigripen en gjin grea
ter freze as skoallebliuwen omt dan heit
op harren sit to wachtsjen. Ik haw great
.respekf foar dit wrotterslaech en ik sjoch
mei earbied nei har ilige hannen en har
fakentiids al jong forwoechsen lea. Der
hat in tiid west, dat it skynber net oars
koe en sokken hawwe hiel hwat presteard.
Mar ik bin jit folie blider, dat it op it
heden troch de bank gelokkich sa net
mear hoecht, dat it op hiel hwat plakken
ek net mear kin, omt hjir de ruilverka
veling in ein makke hat oan de histoa-
ryske lizzing fan it lan. En dêrneist, dat
elk tsjintwurdich mei earlik wurk in goed
stik brea fortsjinje kin, ek yn it boere fak.
Lykwols de situaesje sa’t dy yn üs om-
krit-n dethinne leit, kin jit gjin sprek
1 ken lije.
Yn de trije kriten: Wommels, Wytmar-
sum en Warkum lizze trijehündert en
fjirtich spullen mei in minne forkaveling,
hwert men al den dei dit domme forlies
drage moat. Is it wünder, dat hjir ütsjoen
wurdt nei mear reedlike tastannen. Der
binne op it heden twa wegen, hwerlans
dit birikt wurde kin. De measte lju witte
wol fan ruilverkaveling, hwerby in hiele
hoeke op en nij yndield wurdt en mei-
iens forbettere. Dêrby komt alles under
it mes. Pleatsen, diken, wegen, fearten,
sleatten, hichten en lichten, perseelsfoarm
en greatte, koartom alles.
Dat is it meast radikael, mar it is ek it
meast kostber en it duorret it langst.
Gaeserlan sil nou bjirmei to set en dan
faeks wer in oare hoeke. Mar oer tsien
jier sil it greatste diel fan de Südwest
hoeke jit net oan ruilverkaveling ta wêze.
En it soe al in hiele forbettering jaen as
der earst ris forbettering kaem yn de liz
zing fan de perselen by it bidriu. Dêrom
is der ek in mooglikheit om troch de sa-
neamde administrative ruilverkaveling it
lan tichter by de pleatsen to bringen.
Dan bliuwt alles gelyk, allinnich de eige-
ners en gebrükers wikselje harren per
selen tsjirunekoar üt. Oant diz tiid ta
wurdt er fan dizze mooglikheit net folie
gegrük makke.
De slimste kwestje is om in objektive
ruilwearde fêst to stellen. By de measten
komt men it sprekwurd tsjin, dat elk
mient, dat syn perseel de falk under de
uien is en ek dêrneffens weardeard wur
de moat en dat kin fansels net. En de
saek kin net trochgean as hja net alle-
gearre frijwillich akkoard geane mei de
skatting fan de taksaesjekommisje. Dér
bliuwt it dan ek meast foar it krüs sitten.
Dochs is it tige jammer, dat dit domme
forlies sa lang trochgean moat yn in tiid,
dat it wurk om it wurk by de dei djür-
der wurdt. Hwa bringt hjir ütkomst?
6. Indien in het Koninklijk besluit wordt
gesteld, dat de rijksregeling dient te wor
den gezien als een stimulerend middel
van uitzonderlijke aard, waarmede wordt
beoogd op korte termijn te geraken tot
een grondslag voor een gezonde autono
me ontplooiing van het economisch leven
in de probleemgebieden, houdt dat dan
niet in, dat daarnaast gemeentebesturen
het recht hebben een premieregeling in
het leven te roepen, wanneer zij dat voor
de bloei van hun gemeente van het groot
ste belang achten?
Jn zijn nabeschouwing, gepubliceerd in
de „Franeker Courant”, schrijft de heer
J. Dijkstra, burgemeester van Franeker
bij vraag 4 en 6: Hier ligt het zwaarte
punt van de regeringsbeslissing: de be
perkte territoriale gelding van de Rijks
regeling is gebaseerd op de aanwijzing
van ontwikkelingskernen. Overeenkom
stige gemeentelijke activiteiten zouden 't
Rijksbeleid doorkruisen en dientengevol
ge in strijd zijn met het algemeen belang.
Hiertegenover kan worden gesteld:
De aanwijzing van kernen, slechts geba
seerd op de ministeriële beschikking van
17 april 1959, heeft in het rechtsverkeer
een uitermate zwak juridisch fundament.
Een gemeente, een eigen premieregeling
in het leven roepende, handelt derhalve
althans niet in strijd met de wet in for
mele zin.
Samenstelling, inrichting en bevoegdhe
den dier gemeentebesturen worden, naar
constitutioneel recht, bij de wet geregeld
(in casu de Gemeentewet) met hand
having van het allesbeheersende beginsel,
dat de gemeente autonoom zal zijn en dat
de regeling en het bestuur van haar huis
houding aan de gemeenteraad zal wor
den overgelaten.
In de rechtstaat, waarin wij leven, mag
redelijkerwijs óók aan een regering de
eis gesteld worden, dat een aanwijzing
van kernen, in het midden latende of
deze al dan niet onvermijdelijk is en die
toch zo diep ingrijpt in het gemeentelijk
leven, behoort te geschieden niet bij mi
nisteriële beschikking, doch bij wet, het
geen de rechtszekerheid slechts ten goede
kan komen juist door de betere publieke
controle (behandeling Staten-Generaal na
advies Raad van State) en waardoor het
grote gevaar van ambtelijke willekeur tot
veel kleiner proporties zou zijn terugge
bracht.
Heel de gang van zaken is voor iedere
bewindsman van Binnenlandse Zaken
heel moeilijk te verteren, een bittere pil,
zeker voor minister Toxopeus, van wie
De Marnezijl, oftewel het kruispunt bij
deze voormalige waterkering, vroeg
weer zijn tol. Nu was het de Daf-rijder
H. de B. uit Wijkel, die geen voorrang
verleende aan de scooterrijdster mej. J.
M. R. van K., doktersassistente uit
Amsterdam, die met een beenbreuk en
gebroken dijbeen moest worden opge
nomen en naar het ziekenhuis in Sneek
vervoerd werd. Haar duopassagiere,
mevr. H. M. S. uit Amsterdam, die haar
man in het ziekenhuis in Sneek zou be
zoeken, kreeg eveneens kwetsureh,
bloeduitstortingen en een aantal ge
kneusde ribben.
Op Prinsjesdag” de komende derde dinsdag in september zal H.K.H. prinses
Margriet voor de eerste maal tegenwoordig zijn bij de opening van de Staten
Generaal door haar moeder, H.M. koningin Juliana. In verband hiermede moest
evenwel een vierde zetel worden ■gemaakt, omdat de Ridderzaal maar drie
zetels voor leden van het Koninklijk Huis telde. In het bedrijf van de firma
v. d. Ende aan de Bazarlaan in Den Haag, is de 79-jarige beeldhouwer C. J.
van Gorcum op het ogenblik bezig naar het voorbeeld van een van de drie
bestaande zetels een vierde rijk-bewerkte zetel te vervaardigen (fotoj
4e week juli 1936
De werkloosheid in ons land baart nog
grote zorg.
De boerderij van S. Tjalsma (eigenaar
Jhr. A. Bos Bacher te Overveen) in het
Workumer Heidenschap afgebrand. Oor.
zaak hooi'broei.
Daar deze vragen niet alleen voor de
praktische beoefenaars van het staats- en
gemeenterecht, maar ook en vooral voor
het plaatselijke politieke leven van groot
belang zijn, laten wij hieronder een twee
tal Volledig volgen, n.l. vraag 4 en 6,
zoals ze door de heer Geertsema zijn ge
steld en door de reegering beantwoord:
4. Was niet één der voornaamste motie
ven voor het beperken van de territoriale
gelding van de rijksregeling het feit, dat
slechts beperkte geldmiddelen door het
Rijk beschikbaar konden worden gesteld
en dat deze zo efficiënt mogelijk moes
ten worden besteed?
bekend is en van wie ook verwacht mag
worden, dat de handhaving van de ge
meentelijke zelfstandigheid hem zeer ter
harte gaat.
Van het departement van Economische
Zaken kan men op dat punt heel weinig
verwachten. Hier zijn als regel economen
aan het woord, die plegen te denken in
machtsposities en wier juridisch en be
stuurlijk oog veel minder geoefend is,
dan dat van de top van het Departement
van Binnenlandse Zaken, dat toch van
ouds van nature de beschermer is van de
gemeenten en waar men althans pal be
hoort te staan voor ongerepte handhaving
van de gemeentelijke autonomie en een
open oog behoort te hebben voor de ze
geningen van een gedecentraliseerd be
stuur. Te voorzien was, dat heel dit ker-
nenbeleid met de daarmee gepaard gaan
de discriminatie een grote beroering zou
brengen in gemeentelijke kringen.
P 1 1
verder dan de rechtsgevolgen
grondwetherziening.
Staatsrechtelijk is daarom de stelling ver
dedigbaar, dat in elk geval de bewinds
man van Binnenlandse Zaken zich hier
tegen had behoren te verzetten en als be
schermheer der gemeenten geen genoegen
had mogen nemen met de aanwijzig!ng
van kernen bij een ministeriële beschik
king, die toch haar poort niet sluit voor
ambtelijke willekeur.
De wenselijkheid van het consentreren
van het Rijksbeleid op een beperkt aantal
plaatsen (kernen), waarop de regering
zich beroept en dit bezigt als één der
vernietigingsgronden, is slechts een uit
vinding van het Departement vanEcono-
mische Zaken, waar men bij dit soort za
ken schematisch pleegt te denken en ge
neigd is het feit te negeren, dat het be
drijfsleven zijn eigen gang gaat en maling
heeft aan het dirigisme van de Overheid.
Bij het Kamerdebat in het najaar van
Fan ’e middei ried ik wer ris troch de
Wieringermar, de earste fan de de Su-
dersé-polders. It gewaechs stie op syn
moaist, allinnich in pear stikken ji rappels
wiene al deaspuite. De Noten, de weet,
it koarn, de hjouwer weagen yn de sim-
merwyn en ünthjitten in rynske rispinge.
De tunen fan de manske pleatsen, mar
ek fan de kreaze arbeiderswenten tilden
op fan blommeguod en de glans fan de
glimmende popels om it hiem. Hwat in
fruchtber oarde tocht ik en hwat hawwe
dy polderboeren yn dat nije lan hiel hwat
dingen foar.
Allegearre oan de hurde dyk, in geryf-
like nije pleats, in kavel lan fan 24 of
36 of 48 ha. oan ien lape, prachtige,
hoekige stikken lan, hwert it wurk mei
lükers en masines neat yn ’e wei stiet,
alles draineard, nearne gjin hichten, it
moat foar ip echte boer wol in stikje fan
it paradys wêze, tocht my sa. Hwat leit it
Helden, die ’t zilver of brons
Kregen als een ereteken
Het meest niet op hun jaskraag steken
Deze „ridders” van het Fonds
Vragen niet naar glans en praal
Schuwen de opzichtigheden
Weer als redder op te treden
Blijft hun wens en ideaal
1959 >s minister De Pous in gebreke
bleven op uitdrukkelijke vragen van het
Kamerlid Hazenbosch tot het noemen van
de objectieve criteria, die aan het kernen-
beleid ten grondslag liggen, een bevredi
gend antwoord te geven.
Minister DePous kon bij dit debat weinig
anders zeggen, dan dat hij slechts moest
werken met gegevens, die hij gevonden
had in de nalatenschap van zijn ambts
voorganger, prof. Zijlstra wiens directeur
generaal voor de industrialisatie vóór de
kernaanwijzing afkerig bleek van overleg
met vertegenwoordigers van gemeentebe-'
sturen en die zich bediende van de dood
doener: „Ik wil allereerst met een bur
gemeester spreken, dié er bezwaar tegen
heeft, dat zijn gemeente kern wordt”.
Aldus de regering zelve haar beleid met
betrekking tot de kernenaanwijzing in
concreto niet kan rechtvaardigen, hoe kan
zij dan ooit bij de lokale gemeenschap
pen en de bestuurden eerbied verwachten
voor de juistheid en de doeltreffendheid
van haar voorziening!
Zin en strekking van de Rijksregeling is
toch het verruimen van het aantal ar
beidsplaatsen ter opheffing zoveel moge
lijk van de strukturele werkloosheid in
de probleemgebieden.
De Raad van Franeker, een gelijke rege
ling treffende een gelijk doel nastreven
de en voorts ue financiële gevolgen kwij
tende uit eigen geldmiddelen, heeft dus
bepaald niet gehandeld in strijd met het
algemeen belang, zoals de Regering dit
gemeentelijk bestuursorgaan ten laste
legt. Nog eenshet algemeen belang toch
vordert de verruiming van het aantal ar
beidsplaatsen en niet het stipt in acht ne
men van een star dogmatisme, tot uit
drukking gebracht in een ministeriële be-
schikking,
wil en lijnrecht in strij-
het constitutionele
zoals men het in de -
Daarom blijft de Franeker
ling, getroffen in het huishoudelijk be
lang der gemeente, een zeer gerechtvaar
digde voorziening, die in het geheel niet
op gespannen voet staat met het alge
meen belang, doch integendeel beoogt
het algemeen belang te dienen door her
stel zoveel mogelijk van de rechtsgelijk
heid, die zozeer is aangetast door het dis.
criminerend Regeringsbeleid juist ten aan
zien van een gemeente als Franeker, waar
de vestigingsfactoren voor verdere indu
strialisatie gunstig moeten worden geacht.
Heel dif kernenbeleid en de deining daar
omheen heeft ons in de overtuiging ver
sterkt, dat het heel moeilijk is, ook door
de partij-politieke verhoudingen in ons
land, de Kamerleden in beweging te krij
gen.
Het schijnt een materie te zijn, waarin
ze niet gretig bijten. Af en toe wordt er
wel eens gekakeld, maar de eierenpro-
Vet droog spek 5 pond a f 1,90. IJ. van
Gosliga, Parrega.
De burgeroorlog in Spanje heeft reeds
20.000 mensenlevens gekost.
Olympische spelen te Berlijn
Hittegolf in Oost-Siberië
25 gebruikte orgels vanaf f 75.Ook
betaling van f 1,per week. Koopt bij
ons, u bespaart veel geld. Timmers piano
en orgelhandel.
15 pond beste reusel f 1,50. Slagerij F.
Algera, Hoogstraat, Bolsward.
Ondergetekende bedankt door dezen voor
de gunst en het vertrouwen, vele jaten
genoten als broodventster. Wed. A. Vis
ser, Dedgum.
Te huur tuin en boomgaard, groot ca 1
ha. R. Ypey te Witmarsum.
Voor een reuzen borrel
en een reuzen glas bier
moet g’in Bolsward zijn,
aan Nieuwmarkt vier
Aanbevelend, H. Bakker
Tandems te huur. fa. D. H. van Wieren,
Bolsward
Aan de technische hogeschool te Delft is
genoemd tot buitengewoon hoogleraar om
onderwijs te geven in de fijnmechanische
techniek dr. D. de Jong, thans hoofd van
de researchafdeling van de N.v. Neder
landse instrumenten- en elektrische appa-
ratenfabritk Nieaf te Utrecht.
Prof. dr. De Jong, die op 30 juli 1917
te Witmarsum is geboren, studeerde aan
de rijksuniversiteit te Utrecht en promo
veerde in 1933 cum laude tot doctor in
de wis. en natuurkunde.
In zeer beknopte vorm is in de landelijke pers reeds gewag gemaakt van de vragen,
die het Tweede Kamerlid, de heer Geertsema, de Regering heeft gesteld naar aan
leiding van het Kon. Besluit, inzake het vernietigen van het raadsbesluit van Fra
neker tot in het leven roepen van een premieregeling ter bevordering van de indu
strialisatie in de vrije ontwikkelingskern Franeker.
Insiders konden slechts bevroeden, dat de heer Geertsma wel wat meer had te vra
gen dan in zo beknopte vorm in de pers tot uitdrukking is gekomen. Het wachten
was dus op de Kamerhandelingen met bijlagen, die wel meer licht op deze zaak
zouden werpen.
De gemeentelijke vakpers heeft voor dit Kon. Besluit veel belangstelling en zo ver
schijnt hierover binnenkort een hoofdartikel in het „Tijdschrift voor Overheidsad
ministratie’’ van de hand van de heer J. Dijkstra, burgemeester van Franeker.
de discriminatie een grote
De uitwerking in de praktijk gaat nog
van een
