Een enquête in het jaar 1892 te Bols ward Tweede Russische ruimtevlucht geslaagd De Freulepartij De P.C.-dag van 25 jaar terug Titov vers’iq) zich Fan de Martinytoer Zilveren filmpjes STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND De sociale geschiedenis van de stad Bolsward ongeveer 70 jaar geleden Bolswarder militair kreeg ongeluk in Frankrijk DINSDAG 8 AUGUSTUS 1961 57e JAARGANG No. 60 te versla- werkeloos- o o Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS Uitgave: A. J. OSINGA N.V., Bolsward Administratie- en Redactie-adres: Marktstraat 13 Telcf. 245 X Na 18.30 uur 2305 of 2335 (K 5157) Abonnementsprijs f 1.90 per kwartaal (bij vooruitbetaling) Giro 887926 Advertentieprijs: 13 cent per Ingezonden mededelingen dubbel tarief Handelsadvertenties bij contract reductie del hja de Wet van 19 janu- naar de soci- voor de- nachtarbeid De kaas, en roomboterfabriek. Hier waren de werktijden (zomers) van 4 tot 11 uur ’s morgens en van 2 tot 8 uur s middags, hetgeen neerkomt op een gemiddelde werkdag van 12 uur. ’s Win- (Zie voor vervolg pag. 2) 3e week augustus 1936 Overleden L. Feitsma, lid van de raad der gemeente Hennaarderadeel. De vrouw heeft een gemiddelde leeftijd van 58 jaar, de man van 56 jaar. Vertrek van J. Wilkeshuis, hoofd der school te Arum. De heer J. Schokken, voorheen hoofd 1 geld ibare Bolswartls Nieuwsblad Waarin opgenomen: De Bolswardsche Courant, Westergoo en De Jong’s Nieuwsblad soe it dan komme. It wie nea de bidoe- ling om hjir bliuwend steatseigêndom fan to halden. De steat is gjin laneigner fan professy, hy tsjinnet de bilangen fan de minsken en biskermet har guod en wurk, mar hy is net har konkurrint. As hy eigner is, dan moat de needsaek oan- wêzich wêze om har eigner to litten, om dat it algemiene bilang dit freget. Sa is it mei it spoar en de post, de rykswegen en in diel fan de minen. Mar nimmen sil forhalde kinne, dat it in algemien bi lang is, dat de Steat inkelde tüzenen buorkerijen hat en haldt. Dy kinne like goed en better yn hannen komme fan de lju seis, dy t hjir buorkje moatte. En sa is der yn prinsyp grif in mearderheit foar de oergong tan de eigendom fan de steat nei de agrariërs. GIET IT YN DE NIJE POLDERS YN OARE WEI? As men in skoallefoarbyld ha wol fan de stelling, dat hwat ien kear yn hannen fan de oerheit sit, der net maklik wer üt to krijen is, dan soe men wize kinne op de skiednis fan de Sudersépolders. In skiednis, dy’t wy fan it earste bigjin óf meimakke ha en hweryn safolle goede en moedjaende blédsiden foarkomme. In minske forjit gau, dat fornimme wy al le dagen. Hwa tinkt jit oan de tiid, dat in boerearbeider yn de simmer trije gou- ne deis en winterdei, as hy wurk bisette koe, mei in ryksdaelder nei hüs gie? De nije kollektive kontrakten sprekke oer meat as hündert goune wyks foar in fêste arbeider op in greidpleats. Dat is oare thé. It sprekwurd seit net foar neat: pacht". De bidoeling is, dat de Steat, of it lan allinnich, óf it lan mei de ge bouwen, yn erfpacht ütjowt en de boer fierder de ynrjuchting, it ünderhald en de ynventans foar syn rekken nimt. Hja wolle dos hjir op üt, dat de Steat allin nich it rompgebou klear makket (de bütenbouw) en dat de boer de pleats fierder nei syn eigen plannen en bi- driuwsopset ófmakket en ynrjuchtet. Hy bitellet foar lan en gebouwen in fêste hier (kanon) en moat him fierder rédde mei lésten en ünderhald, foroaringen en forbetteringen. De hichte fan dy erfpacht wolle hja bipaeld sjen op de hier, for- mindere mei de kosten dy’t nou foar de boer komme. Derneist wolle hja de tiid om dizze pleatsen folslein klear to meit- sjen, bipaeld sjen op fiif yn pleats fan twa jier, sadat de finansiering hwat üt- strykt wurde kin. It seit himsels, dat diz ze ynrjuchting likegoed oan de easken fan „doelmatigheid, degelijkheid en wel. stand" foldwaen moat, mar der is nou fariaesje mooglik en eigen yiisjoch. Der neist wolle hja de mooglikheit om de erfpacht geleidelik óf to keapjen, sadat immen dy’t -J- ret, him yn de rin boer omheech wurkje kin. De kommisje de Wie- gezien zich ruim een half uur pen in zijn ruimtevaartuig! Titov zal in het medisch instituut gron dig worden onderzocht, om na te gaan of zijn gezondheid door de toestand van gewichtloosheid door straling of door de grote verandering in snelheid heeft ge leden. Hwat hat (jctbe SLroar us hjoed p p to sizzen goed buorket en goed spar de rin fan de jierren ta eigen stelt üt, dizze regelingen ek ta to passen op de bisteande polders, dos yn de Wie- ringermar en de Noard-east-polder. Neist dizze methoade wol de kommisje ek it gewoane hieren bihalde, sadat de ga- dingmakkers de kar hawwe. Wy binne tige nijsgjirrich, hwat de regearing fan dizze ütstellen sizze sil. Hja hat nou tritich jier lanhearre west, skepper en skriuwer oer al har potentaten en dat makket de rêch net liniger, leart de ün- derfinning. En dochs sille hja ier of let troch de bocht moatte, tinkt üs. der school te Oosterend, is op wachtgeld gesteld, wegens opheffing der openl school aldaar. Veiling Huize Rijs in Gaasterland met tuinmanswoning, broeikas, tuin, boom gaard, vijver, grasveld enz., totaal 5.86.50 ha. Het huis bevat 22 vertrekken. Geboden f 18.100. Café „De drie Kronen". Evenals ons groot glas bier kost onze grote borrel tijdens de kermis 15 ct. C. H. Prins. Verkoping Smederij met machines te Bolsward aan de St. Jansstraat, in eigen gebruik bij Dirk Ruiter. Iets nieuws. Te huur nieuwe autopeds op dikke luchtbanden, 5 ct. per uur, 30 ct. per dag. Langere tijd reduktie, H. Kroon tje te Bolsward. Om kwart voor zeven donderdagmorgen sloeg bij het Franse plaatsje Veniers een Nederlandse legerjeep over de kop. Inzittende was o.a. de 20 jarige Adam Franciscus Breidenbach uit de Claes Baerdtstraat, die levensgevaarlijk werd gewond. Met een schedelbasisfractuur moest hij opgenomen worden in het ziekenhuis. De heer Breidenbach, soldaat bij de 42ste Afdeling Veldartillerie te Assen, was ge durende een maand gedetacheerd in de Franse legerplaats La Courtine. Het be richt van het ongeluk werd eerst enige tijd vastgehouden, omdat de echtgenote van de heer Breidenbach met vakantie was, evenals zijn ouders, die in Duits land vertoefden. Te Beverwijk ontving mevrouw Breiden bach het droeve bericht. Met een leger vliegtuig werd zij terstond naar haar man vervoerd. De heer Breidenbach verkeert nog steeds in bewusteloze toestand. By eltse bigreating fan de minister is der frege hoe t it nou stiet met de plannen hjir in bigjin oan to meitsjen. Mar oant nou ta sunder risseltaet. De saek wie yn stüdzje sei de iene minister en de oare sei dat de kwesje net maklik wie en sa sjampere dat fierder. Hwat de Steat ien kear hat, is se fuort net wer kwyt, dat bliek ek hjir wer. Lykwols sil it diz kear by de bihanling fan de bigreating fan Wettersteat net sa maklik mear gean. Hwant it Lanbouskip hat okkerdeis in rapport publisearre fan in stüdzjekom- misje oer dit punt, dat düdlik yn in oare riuchting wiist. Ek hjirby stiet foarop, dat de pleatsen net yn eigendom komme moatte fan jildlju, dy’t hjir in speku- laesje fan meitsje. Dat it tsjin it alge mien bilang. Mar wol is düdlik, dat it systeem fan nou, dat men allinnich mar hiere kin en de steat skepper en skriu- bliuwt to’n ivigen dage, net winske t op oan, dat de kear klear wie, hoe nije pleatsen ütjown wurde sille yn „erf- Het belooft morgen in Wommels weer een interessante strijd te worden. Niet minder dan 48 afdelingsparturen uit al le delen van Friesland komen op de lijst voor. Welke afdeling ditmaal de hoogste eer deelachtig zal worden, valt heel moeilijk te voorspellen. Nu Westra en Schaaf van het Leeuwarder partuur, dat tot he den in puntenaantal het hoogst staat ge klasseerd, niet kunnen meedoen, omdat zij reeds vorig jaar de gouden horloges wonnen, hebben de andere afdelingen een geduchte concurrent minder. Mogelijke verrassigen zullen niet zijn uitgesloten. Als bijzonderheid mag nbg vermeld wor den, dat de prijs- en premiewinnaars van 50 jaar geleden, die alle nog in leven zijn, voor deze gelegenheid een uitnodi ging hebben ontvangen, de partij bij te wonen. Het zijn L. Bonnema, J. Heeg en B. de Haan, die destijds op 5 om 5 en 6-6 kaatsende voor Oosterend hun rivalen J. Gorter, P. Hiemstra en A. Wiersma van Wommels op het nippertje versloegen. Hier volgen de parturen voor morgen. Makkum, Midlum, Herbayum, Sneek, Roordahuizum, Engelum, Witmarsum, Terzool, Vrouwen Parochie, Wommels, Oosterend, Arum, Menaldum, Oude Bildtzijl, Harlingen, Berlikum, Beetgum, Weidum, Heinum, Huizum, Sexbierum, Pietersbierum, Ried, Schingen, Jorwerd, Akkerwoude, Franeker, Leeuwarden, Sint Jacob, Wirdum, Sint Anna Parochie, Baard, Tjerkwerd, Welsrijp, Peins, Wijnaldum, Dronrijp, Bolsward, Tjum- marum, Jelsum Cornjum, Oosterlittens, De 2e Russische ruimtevaarder majoor Garmen Titov, is gistermorgen in de Sovjet Unie geland na een ruimtevlucht van 24 uur en 18 minuten. Veilig en in goede welstand. Het ruimtevaartuig, de Wortok II, waar in Titov zijn tocht heeft gemaakt, heeft 17 omwentelingen om de aarde volbracht en daarbij een afstand afgelegd van meer dan 700.000 km. Dat is bijna 2 x de afstand van 400.000 km. tussen de aarde en de maan. Het ruimtevaartuig woog ruim 740 kilo. Het bewoog zich met de 26 jarige Titov aan boord op een afstand van 178257 km. van de aarde met een snelheid van ongeveer 28.000 km. per uur. Aan de landing van de Wortok II gin gen spannende uren vooraf, waarin geen enkele officiële mededeling omtrent het verloop van de 2e Russische ruimtevlucht werd gedaan. Pas om 10.05 uur maakte radio Moskou in een speciale nieuwsuit zending het slagen van de vlucht wereld kundig. Het ruimteschip, aldus radio Moskou, is geland in het vooraf bepaalde gebied. Later werd bekend, da't de Wortok II om 8.18 is gedaald in het gebied van Sara tov, ruim 700 km. ten Z.O. van Moskou. Deze vlucht opent, aldus radio Moskou, wijde vooruitzichten voor de verdere ver kenning van de ruimte voor wetenschap pelijke doeleinden. De Russische regeringsleider, Chroest- sjov, was één van de eersten, die majoor Titov gelukwensen kon. Als interessante bijzonderheid kan wor den vermeld, dat Titov zelfs kans heeft it yn de kommende jierren slagje mei om alle wurkers, arbeiders en boeren, in goed stik brea fortsjinje to litten. En dan forjitte wy graech de tsjustere ti- den, dy’t west binne. Sa is it ek mei de nije polders. Doe ’t hjir yn it earste bigjin boeren frege waerden, dy’t it oandoaie soene, de nije grounen to bibuorkjen, wie der hast gjin animo, alhoewol de hieren leech wrene. To djip siet de freze deryn, dat sokke nije polders de earste jierren neat oars as lijen bringe soene. En hja koene wize op de ünderfinings fan alle nije droegmakerijen en sépolders. ,,De earste wrot him der dea, sa seit’folk en de twadde fynt er syn brea!” Mar de mo derne tiid hat yn dit opsicht syn béste kant sjen litten. It is rjuchtoarsom üt- kommen. De earste boeren yn de Wie- ringermar hawwe it bést makke en hiene de Dütskers net yn de léste dagen de di- ken trochstutsen, hwertroch alles wer for- hield waerd, dan koe men harren oer al le boegen mei har pyonierswurk lokwin- skje. En nou is al sünt jierren de drang om yn de nije polders boer to wurden sa great, dat it suver in lot üt de lotterij is, as men deryn slagget in polderpleats to krijen. De direksje fan de polderwurken is mei har wurk sa troch en troch bitroud, dat alle freze fordwoun is. Lykwols foar it iene probleem komt yn it libben fuort wer in oar fraechstik yn it plak. In kwesje, dy’t fan it bigjn óf, wol spile hat, mar nea yn it libben troch. dringe koe. En dat is dit. Yn hokfor foarm sille de nije pleStsen har eigen- domsforhaldingen fine, hwa sil op de lange dür, it libben dêrre bipale? It stie fést, dat de ynpoldering seis in saek fan de Steat wêze soe. Gjin partikulier koe hjir oan tinke. En ek de Steat soe de risico fan de earste as de roede fan it gat is, is de pine for- jierren op him nimme moatte oant men wer bliuwt to’n ivigen getten. Wy binne der bliid om, dat it fan normale tastannen sprekke koe. Mar I wurdt. Hja dringe der safolle rommer warden is en hoopje, dat dan as dat ien kear klear wie, hoe nije pleatsen ütjown wu Hel aantal verkeersborden in ons land is met één uit gebreid, al is dit nog niet officieel. De A.N.IP'.B. ontwierp nl. een „Picnicbord”dat langs de. grote wegen geplaatst, aangeeft, waar men in de berm even de benen kan strekken, zonder dat dit gevaar voor bet overige verkeer op levert. Het eerste bord staat nu langs de weg Rolde-Borger, terwijl een commissie van deskundigen de mogelijkheden on derzoekt het bord internationaal erkend te krijgen. Net hja ha de boeken leaf dy’t se yn dei üt yn e kast stean ha, mar dy ’t se dei en nacht yn ’e han ha. Het mag als bekend worden verondersteld dat de sociale omstandigheden waaronder de arbeiders vroeger moesten leven niet al te best waren. Naar aanleiding hiervan werd door de regering op grond van ari 1890 in de jaren daarna in het gehele land een enquête gehouden ale omstandigheden der arbeiders in fabrieken en werkplaatsen. De verhoren voor de Staatscommissie zijn uitvoerig vastgelegd in een aantal lijvige boekdelen, W'aarvan één deel grotendeels aan Friesland is gewijd. in dienst om voor hem te strippen en te wikkelen. Deze jongens werden door de sigarenmaker betaald, waarbij het loon varieerde van een kwartje tot een twee gulden per week. Mobach had zelf een jongen van 19 jaar in dienst die f 1.60 per week ontving. Verder betaal den de sigarenmakers f 0.30 per week „contributie” aan de patroon voor vuur en licht en voor het drogen van het bin nenwerk. De werktijden waren zomers van 6 uur s morgens tot 7 uur ’s avonds, ’s win ters van 8 uur ’s morgens tot 9 uur ’s avonds met een schafttijd van 12 tot 1 's middags. Ergo een werktijd van 12 uur per dag, waarbij dan nog gerekend moet worden een halfuur strippen na de werk tijd. De sigarenmakers hadden een gun stige uitzondering op de overige bedrij ven, ze begonnen nl. maandagmorgens om 8 uur en hielden zaterdags om 12 uur op. Een vrije zaterdagmiddag was in de jaren een zeldzaamheid! Per 1000 sigaren ontvingen de sigaren makers ongeveer f 3.25. Samen met een jongen konden er maximaal ee 4000 si garen per week worden gemaakt. Een sorteerder verdiende slechts f 5. per week, een ander f 7.50 maar die was dan ook tevens nachtwaker! Marten Mobach was met zijn opvattingen zijn tijd ver vooruit. Hij hekelde zeer sterk het „jongensstelsel”1) in de siga- Er werkten een 12 jongens, renmakerijen ook hield hij voor de staats commissie een sterk pleidooi voor het instellen van een soort arbeidersraad, waarin werkgevers en werknemers hun belangen konden bespreken. De Sajetfabriek en spinnerij. In deze in 1888 opgerichte fabriek werd 11 uur per dag en 66 uur per week ge werkt. Hessel Rosier, de wolkammer, verdiende f 5.75 per week. Coenraad van der Blom als baas over een afdeling f 12.per week. Overigens wisten ze van de an dere lonen niets af, daar ze zaterdag- avonds een voor een bij de patroon in het kantoor moesten komen voor de uit betaling. In deze fabriek werkten een 15 mannen en een 20 jongens. Het gebouw bestond uit drie verdiepin gen, beneden de kammerij, daarboven de spinnerij en op zolder de drogerij. De olieslagerij. In dit bedrijf W'as de grootste drukte van augustus tot mei. Er werd dan in drie ploegen gewerkt en in iedere ploeg 3 man. De ploegendiensten waren van cles morgens half vijf tot ’s avonds 8 uur, onder aftrek van een uur schaft van 12 tot 1 uur, hetgeen een werktijd van 14]/£» uur betekende. De tweede ploeg die des middags om 1 uur op kwam werkte tot de volgende morgen half vijf en de der de ploeg kwam s avonds om 8 uur tot de volgende middag 1 uur. Thijs Schuif- stra deelde mede, dat sedert kort besloten was om per ploeg 12 uur per dag te gaan werken. Ook hier weer stukloon nl. •f 5.10 per 1000 koeken, waarvan de meesterknecht f 2.kreeg, de middel- knecht f 1.60 en-de onderknecht f 1.50. De enquête vermeld niet hoeveel koe ken per week werden gemaakt, maar in andere olieslagerijen in Friesland bedroeg dit ongeveer 10.000, hetgeen verdeeld over 9 man, neerkomt opmeen gemiddeld loon van ongeveer f 8.50 per week. Tij dens ziekte werd het loon niet doorbe taald, behalve voor de meesterknecht. Jammer genoeg is er in de gehele pro vincie Friesland niet een dergelijk exem plaar aanwezig, doch berusten ze in een archief te ’s-Gravenhage. We waren in de gelegenheid hiervan inzage te krijgen en voor zover het de stad Bolsward be treft kunnen we hierover het volgende mededelen. Voor de Staatscommissie werden te Bols ward in de maand februari 1892 de vol gende personen gehoord: MARTEN MOBACH, oud 30 jaar, siga renmaker, in dienst van de heer Keilman; Hessel Rosier, oud 48 jaar, wolkammer, in dienst bij de sajetfabriek en spinnerij van de heer de Groot; COENRAAD VAN DER BLOEM, oud 40 jaar, spin- meester, eveneens indiehst bij de fabriek van de heer de Groot; THIJS SCHUIF- SMA, oud 46 jaar, meesterknecht-olie- slager bij Gebroeders Kingma; PIETER PEEREBOOM, oud 41 jaar, Burgemees ter van Bolsward; DIRK JANZ BROU WER, oud 50 jaar, kassier en tevens bestuurslid-penningmeester van de stads werkinrichting; SJOERD WILLEM DE WIT, oud 50 jaar, werkman aan de bo- terfabriek van de Nederl. Maatschappij van kaas, en roomboterfabrieken. De lezer dient de hiernavolgende gebeur tenissen te bezien in het licht van de tijd waarin en de omstandigheden waaronder zij zidi hebben afgespecld. Immers niet in enig onderdeel, doch let terlijk in elk opzicht verschillen de toe standen en verhoudingen van de jaren rond 1890 met die van tegenwoordig. We brengen in dit verband in herinne ring dat er toen nog geen enkele vorm van arbeidersbescherming bestond, behal ve dan de eerste i idswet van 1889 (de eerste sociale wu 7 die enige beteke nis had gekregen, nadat gebleken was dat de kinderwet van Mr. S. van Houten van 9 sept. 1874 praktisch weinig effect had gesorteerd. De eerste Arbeidswet van 1889 gaf ech ter alleen maar bescherming voor kinde ren beneden de 12 jaar (arbeidsverbod) en beschermende bepalingen voor kinde ren van 1216 jaar en vrouwen door een werkduur te bepalen van max. 11 uur per dag, terwijl verder ze categorieën zondags- en i.c verboden was. Van enige verdere sociale bemoeienis, ziekte, ongeval, ouderdom, werkeloos heid, was nog geen sprake! We waren nog een heel eind verwijderd van de 45-urige werkweek! De enquete bracht wat de werkomstan digheden betreft van de arbeiders in Bols ward het volgende aan het licht. Lonen en werktijden. Sigarenmakerij. De lonen waren evenals elders nagenoeg uitsluitend stukloon. Uit de verslagen en verhoren bleek, dat de sigarenmakers in zekere zin in de onder neming waarin ze werkzaam waren een nogal zelfstandige positie innamen. Zo had iedere sigarenmaker zelf een jongen De koningsprys was toen voor Willem Bosma Op de P.C.-dag op 2 augustus j.l. kwam ons nog eens in gedachten die gedenk waardige dag van 25 jaar geleden, waar nu nog steeds over wordt gesproken en vooral de Bolswarders zullen die dag niet licht vergeten. Op die dag toch was het de eerste en tot nu ook de enige keer, dat een Bols warder de hoogste eer die een kaatser kan bereiken, te beurt viel, n.l. hier tot koning te worden uitgeroepen. En deze kaatser was Willem Bosma, z’n maten waren Marten van der Hem en Anne Braam. ’s Morgens dreigde een geweldige don der- en regenbui het feest in de war te sturen. In korte tijd stond het SjükelAn blank. De brandspuit moest er aan te pas komen om het water weg te zuigen. Maar later werd het weer mooi weer, met zonneschijn, zodat de partij kon worden uitgekaatst. Toen de bui losbrak stonden Bosma c.s. tegen Folkert Hiddinga, Klaas Koldijk en Jorke Jellema voor tnet schone 5 eersten en 6-0. De strijd moest toen ge staakt worden. Toen er later weer kon worden gestart, moesten de 2 parturen voor die ene slag nog eens in het veld. Jellema sloeg buiten. Vooral de finale tegen Teade Zijlstra, Dooitsen de Bildt en Jan van der Leij zullen diegenen die dit hebben meege maakt, niet licht vergeten. Dit was de partij van Willem Bosma. Teade Zijlstra, die met zijn verre en hoge opslag al zo dikwijls de achter- insen van de tegenpartij murw had ge speeld, probeerde dit ook bij Willem. Maar de vlieger ging deze keer niet op, getuige de 12 herculesslagen die Bosma in deze partij plaatste. Hiervan gingen 11 over de tribune en hiervan de meeste nog over de cakewalk die op de Voor straat stond. Het kostte de P.C. in deze partij 6 kaatsballen, die niet terug wer den gevonden. Ze wonnen de partij op 5-5 6-4, Teade probeerde het toen met een platte bal bij Anne Braam, maar die sloeg de kaats voorbij. In 1938 won Willem Bosma nogmaals de P.C. Nu met Folkert Hiddinga en Kees Kamminga. Kamminga werd toen koning. In 1942 kaatste Willem Bosma op 28-jarige leeftijd zijn laatste partij. De K.N.K.B. stopte er toen mee, maar na de oorlog is hij er niet weer mee begonnen. Bolsward bezit momenteel in de kaats- sport geen uitblinkers. Laten we hopen dat de tijden van Willem Bosma, Corrie de Way, Klaas Falkena enz. nog eens terug komen, dit zou ook de belangstel ling voor de kaatssport in Bolsward en omgeving zeker stimuleren. mm werd, Winsum, Cornwerd, Pingjum.

Kranten in de gemeente Sudwest-Fryslan (Bolswards Nieuwsblad, Sneeker Nieuwsblad en Friso)

Bolswards Nieuwsblad nl | 1961 | | pagina 1