1892 te Makkum
De enquête
m
ERNSTIG AUTO-ONGELUK
BIJ NIJLAND
Sociale toestanden 70 jaar geleden
■i
to sizzen
Volkswagen brandde totaal uit
Eén inzittende op slag gedood
Titov
Gouden filmpjes
de week augustus 1911
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
Waarin opgenomen: De Bolswardsche Courant, Westergoo en De Jongs Nieuwsblad
Skütsjesilen
ging niet door
O)
ylW;
VRIJDAG 11 AUGUSTUS 1961
57c JAARGANG
No. 6l
I’
ZANDSTORM AAN DE KUST TIJDENS STRANDZESDAAGSE
een
pani
Jet:
twee walkers
regelen.
Nut geven als ant-
RUSSISCH KERKMONUMENT
het
de
de kleine eilandjes in het Onegameer, Rusland, staan drie houten
US
Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Uitgave: A. J. OSINGA N.V, Bolsward
Administratie- en Redactie adres:
Marktstraat 13
Telef. 2451 - Na 18.30 uur 2305 of 2335
(K5157)
Abonnementsprijs f 1.90 per kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Advertentieprijs: 13 cent per mm
Ingezonden mededelingen dubbel tarief
Handelsadvertenties bij contract reductie
Wie de Alpen mocht beklimmen
(Dat doet menig matador)
Gaat zich eventjes bezinnen
Volgend jaar, excelsior
't Lukt licht maar een ander biedt toch
Vast een eindje hoger op
Blijf bescheiden, de heer Titov
Geeft de stoutste klimmer klop
ge-
een
Op een van de kleine eilandjes in het Onegameer, Rusland, staan drie bouten
kerkmonumenten van een bijzondere bouwstijl. De Russen zijn er dan ook
erg trots op. Op de foto zien we de Preobrazhenskaya kerk uit 1714, die niet
minder dan 22 koepeltjes beeft.
De strandgangers hadden het dinsdagmiddag niet gemakkelijk: de storm
zwiepte grote wolken zand met geweld over de Nederlandsenkuststrook
zoals op deze foto in Noordwijk aan Zee zodat een stofbril misschien wel
een vreemde, doch zeker geen overbodige luxe was
Dinsdagavond, kort na half tien, heeft aan de Rijksweg 43, niet ver van Nijland,
een ernstig ongeval voorgedaan. Een trailer en een volkswagen botsten tegen
elkaar, waarbij één der inzittenden van de volkswagen op slag werd gedood.
Hef ongeluk werd veroorzaakt door een koe, die de weg wilde oversteken.
UO "tl veil CLVIV
de wakkere commissie I Plotseling doemde de koe voor zijn ogen
om op. Het dier wilde blijkbaar oversteken.
Velen gaan een reisje maken
Momenteel, vakantietijd
Om weer fris op dreef te raken
Vrij van zorg en narigheid
De teruggekeerde ziet of
Hij het hoogste heeft bereikt
Maar er is een zekere Titov
Die als recordbreker prijkt
van dit artikel genoem-
o noemen de volgende be
drijven in Makkum; dakpannenfabrieken,
Behalve door warmte en vliegen wordt
thans veel vee ook door honger en dorst
gekweld.
Door de grote droogte stijgt de melk
prijs. Te Utrecht is deze door de slijters
reeds verhoogd tot 9 cent per liter. In
Dinxperlo werden reeds 6 koeien dood
in de weide aangetroffen, versmacht van
dorst.
Wegens de lage waterstand is de terp-
graverij in Wonseradeel op verschillende
plaatsen gestaakt.
Vele treinen hebben vertraging doordat
er te weinig of te vuil water voor de lo
comotieven is genomen.
Op de kermis te Bolsward komt kinoma-
tografie te zien (theater van levende fo
tografieën). O.a. voorstellingen van: De
blanke slavin (of afschuwelijke meisjes
handel), Mijnheer Augstmeijer (lachen)
Vader koopt bier, Een huwelijk te paard
(interessant familiedrama), Muller viert
kerstfeest (lachen). Prijzen der plaatsen
le rang 50 cent; 2e rang 30 cent; 3e
rang 20 cent.
Halfsleten scheermessen te koop a 50 ct.
en 25 ct. Gebr. Wierda, kappers, bar-
u&è;
bussen.
Dat een en ander voor
een g
zich begrijpen.
En de Makkumers missen een spannende
Eer en hulde, holle voosheid?
Leer de les van dit festijn
Ook in staat van gewichtloosheid
Kan men nog gewichtig zijn
Ik breng het baasje in dit lied lof
Ruimtevaart, hiep, hiep, hoera
Maar ik wil eerlijk wezen Titov
’k Doe 't je liever toch niet na.
PIET
Nearne is mear rest to finen
yn bosken en boeken
Tenslotte over het kleivaren
Tenslotte over*het kleivaren:
„Dit gebeurt vaak 's nachts en door
sloten, waarover lichte draaibruggen
liggen. Zodra nu de praam tegen het
einde van zo'n brug komt, zwaait zij
open en kan de man aan het roer het
andere einde tegen zijn lichaam krij
gen. Deze week is dat nog tweemaal
voorgekomen en vroeger is er
man zo mede geraakt, dat hij er aan
is overleden. Wij zeilen en kunnen
behalve bij lichte maan niet weten, of
wij tegen zo’n brug komen. Wij heb
ben er al dikwijls over geklaagd,
maar het is mijnheer zijn land en hij
verandert het niet”.
Tot zover deze Pieter Lubberts Postma,
die voor de Staatscommissie geen blad
voor zijn mond nam.
Jan Pieters Tichelaar deelt de Staatscom
missie mede, dat hij de volwassen knechts
het gehele jaar door zoveel mogelijk aan
het werk tracht te houden door ze aan
het krijtmalen te zetten, en de sterkeren
klei te laten aanvoeren.
Bij vriezend weer, wanneer geen klei kan
worden gehaald, haalden de werklieden
een voorschot op hun loon voor de a.s.
zomercampagne.
Ook het kleigraven werd „bij het stuk”
betaald, nl. per praamvol, per man f 1.
per praam.
van
de meesterknecht
drie pannenmakers
drie bladslagers
mening, dat het nodig tijd wordt, „in
dien de fabrikanten zelf niet wijzer wor
den”, dat bet goed zou zijn indien er een
wet kwam die een en ander zou regelen.
In zijn slotbeschouwing verklaart hij;
„Het gebrek in de winter is treurig.
Natuurlijk kan zelfzucht niet door de
wet in liefde tot de naaste worden
omgezet, maar wel zou ik wensen, dat
de arbeidsduur bij de wet werd ge
steld op hoogstens 12 uren, bij ene
pensionnering van oude werklieden
op 60 jarige leeftijd. Het kan zo op
den duur niet blijven. Mannen van
20 a 30 jaar verdienen f 250.per
jaar, willen wel trouwen, doch kun
nen toch niet meer verdienen. Zij
gaan dan op los sjouwwerk uit, wat
in de zomer redelijk loon geeft, doch
’s winters bijna niets”.
Het is ook niet zo gebleven.
Maar eer het anders was, moest er nog
heel wat water door de Makkumer Zijl-
roede lopen!
De in de aanhef
de verenigingen
Zondag heeft hij het bewezen
Met het nieuwste ruimteschip
Boven de planeet gerezen
En terug, fit als een kip
Wie durft zeggen dat hij ’t niet trof?
Wie wordt ooit zo hoog gesteld
Heel de wereld eert thans Titov
Kijk es, dat is nou een held!
f 290.—
tot f 350.—
per jaar f 220.
tot f 280.—
per jaar f 210.
tot f 240.
per jaar f 350.—
een kleimaalder
een inrij der
een wegzetter van klei
een machinist
twee stokers b.d. ovens
Boschker uit de brandende auto. Haar
ribben waren gekneusd, haar tanden
waren afgeknapt en ze had een wonde
bij de pols, die gehecht moest worden.
Erger was haar moeder er aan toe, die
als tweede door de heer Rol werd ge
red. Zij had erge brandwonden,
kneusde ribben, kapotte tanden,
bloedende wonde boven haar ogen, bloe
dingen bij de pols en een pijnlijke rug.
De chauffeur van een H-MS.-auto
waarschuwde inmiddels het ziekenhuis,
de brandweer van de gemeente Wym-
britseradeel en de politie.
Tot half drie ’s nachts waren politie
agenten in de weer op de plaats van
het ongeval.
Het wrak van de vrijwel nieuwe, maar
nu geheel uitgebrande volkswagen, werd
woensdagmorgen naar Sneek vervoerd.
Slechts de rechter achterband was nog
tamelijk intact, maar overigens was de
wagen, zowel van binnen als van buiten
totaal vernield.
De trailer was vee] minder beschadigd.
Het rechter voorspatbord was inge
deukt, evenals de kabine; het rechter
koplicht was verdwenen. Door de bot
sing kwamen ook kabine en oplegger
dwars op elkaar te staan, zodat deze
laatste eveneens beschadigd werd. De
vooras lag er scheef onder.
De trailer was eigendom van het trans
portbedrijf N.V. Jac. van der Ham uit
Assendelft.
Mevrouw Boschker en haar dochter ver
blijven thans in het St. Antonluszieken-
huis te Sneek. De moeder wist zich
woensdagmorgen van de ramp niets te
herinneren. Haar dochter evenwel kon
de situatie uitvoerig schetsen.
Hwat hal Qabe Skroar
Bolswarils Nieuwsblad
Lonen en werktijden.
Plateelbakkerij. Hier werd gewerkt van
’s morgens 5 tot s avonds 7 uur, onder
broken door 3pj uur rusttijd of onge
veer gemiddeld 10^2 uur Per dag. ^en
voor die tijden niet ongunstige werktijd,
daar als regel minsten 12 uur per dag
eerder regel was.
Ook hier werd uitsluitend per stuk be
taald. Tiemen Hiemstra (voorheen huis
schilder) verdiende gem. f 12.per
week, doch lonen van f 6.a f 7.
kwamen ook voor.
Er werkten 15 volwassenen en 7 jon
gens. De enigste oven in deze fabriek
werd om de veertien dagen gestookt ge
durende 48 uur. Het vullen vergde 3 a 4
dagen en zo ook het leeghalen.
De dakpannenfabriek.
Hierover is de enquête zeer uitvoerig.
Het zou te ver voeren al deze gegevens
te vermelden.
Pieter Lubberts Postma vertelt over het
werk aan de pannenfabriek het volgen
de:
„Men begint ’s morgens voor zons
opgang met klei aan te voeren in het
voorjaar, daar heeft men met 8 man
gemiddeld 131/2 uur wcr^ mede. Als
de klei aan is, dan gaat zij naar de
kleimolen, de machine maakt de klei
fijn. Als de klei gemalen is, dan
brengt een jongeling de klei naar mij
toe, een andere jongen kneedt de klei
en dan begin ik met te rollen en op
het hout te brengen. De pannen lig
gen dan 14 dagen a 3 weken te dro
gen. Daarna worden de pannen bij de
oven gebracht, als zij nog niet ge
noeg droog zijn.
Als alles goed droog is, dan gaan de
pannen in de oven om te bakken. Als
het druk is, worden de pannen zo
spoedig mogelijk uit de oven gehaald,
als zij gaar zijn, en naar het schip ge
bracht. Als het niet druk is, worden
zij op de wal opgcstapeld”.
Postma verdiende met het kleivaren bij
een werkdag van 13^2 ULlr
cent per uur of f 1.28 per dag. Als pan
nenmaker verdiende hij f 1.per 600
f 210.—
f 190.—
f 180.—
f 180.—
ieder.
Uiteraard waren dit uitbetaalde lonen ge
durende het seizoen van april tot en met
pannen (golvende) of per 1000 (ge
wone). Per week maakte hij 7000 pan
nen hetgeen neerkwam op een gemiddeld
weekloon van f 11.50.
De pannenfabriek was gedurende een 30
weken van het jaar in bedrijf, waarna een
gedeelte van het personeel nog werk kon
vinden bij het kleivaren.
Er werkten een stuk of tien jongens op
de fabriek, die behulpzaam waren bij het
ledigen van de ovens, uitladen en kruien.
Zij verdienden 40 a 50 centen per dag.
Tijdens ziekte werd het loon niet door
betaald. Postma „die niet werkt, krijgt
niets”.
Het was niet best in de pannenfabrieken
We laten Postma nog even verder aan
het woord. Over de verhouding patroon
en werklieden vertelde hij:
„Er is een patroon te Makkum die lid
is van de Gemeenteraad. Toen er
voorgesteld werd de bezoldiging van
een politieagent van f 400.op
f 450.te brengen, was hij er met
hart en ziel voor, doch hij stuurt zijn
eigen arbeiders met f 250.naar
huis. Hij zegt zelf tegen zijn meester
knecht, dat de kleivaarders te min
geld krijgen, doch hij doet er niets
bij”.
Over het leeghalen van de warme ovens:
„Zij (de arbeiders) gaan er zo naakt
mogelijk in. De schadelijke gevolgen
ziet men niet zo direkt, maar later
voelt men het wel; wij hebben er bij,
die zo stijf zijn als een deur; men
zegt dat het alleen van die gloeiende
oven komt”.
en lerares voor huishoudelijke voorlich
ting. Deze dochter chauffeerde.
Het gezin Boschker was in Vlieland op
vakantie geweest en reisde nu terug
naar Nijeberkoop.
Vlakbij de Wolsumerhoek hadden zij
nog even gestopt om een broodje op te
eten.
IWej. Boschker zag, net voor het onge
val gebeurde, wel de koe en ook de
trailer, maar eer zij er erg in had, bot
ste ze met de kleine volkswagen tegen
de bumper van de zware trailer.
De gevolgen waren ontzettend.
Door de hevige botsing moet de heer
Boschker, die naast zijn dochter zat,
uit de auto zijn geslingerd, waardoor
hij zijn nek brak en op slag werd ge
dood.
In een ommezien stond de volkswagen
in lichterlaaie.
De chauffeur van de trailer bleef, door
dat zjjn zitplaats hoger lag dan de volks
wagen, ongedeerd.
Het is door zijn moedig optreden, dat
mevrouw Boschker en haar dochter
beide konden worden gered.
I Dadelijk sprong hij uit de cabine, holde
Inoar vnlkcR'OO’isn on trnlr rnoiiiffmiivv
overige lonen in de pannenfabriek
Tichelaar waren als volgt:
per jaar f 660.
's Nachts bij de oven:
„Wij moeten ’s nachts bij de oven
zijn, van 's avonds 7 tot ’s morgens
4 en daar krijgen we twee kwartjes(
voor. Ik behoef niet altijd te werken,
maar men moet de gehele nacht op
de steen liggen en dan ben ik, als ik
's morgens naar de pantafel moet, zo
stijf als een deur. De jongens moe
ten 's avonds van 7 tot 12 werken of
’s nachts van 12 tot 4, voor 40 cen
ten. Dit s nachts werken komt 1 of 2
maal per -week voor”.
De zuidwesterstorm, die dinsdag
Skütsjesilen in Staveren onmogelijk maak
te, was oorzaak, dat men in Makkum met
spanning de weerberichten volgde.
Reeds vroeg was de commissie woensdag
morgen in Staveren om met de schippers
te vergaderen. Daar de vooruitzichten,
dat de harde wind wat af zou nemen, wel
gunstig waren, werd na twee en een half
uur vergaderen besloten om de wedstrijd
te laten doorgaan.
Bij de terugkomst in Makkum was er
echter een telefoontje binnengekomen,
dat de schip)>ers op hun besluit terugge
komen waren, door niet aan de wedstrijd
deel te nemen.
Deze mededeling was wel een zeer grote
teleurstelling voor cL ..J_!--
die alles in het werk heeft gesteld
deze wedstrijd te laten doorgaan.
O.a. was aangeboden een gratis sleep van
de Skütsjes van Staveren naar Makkum Juist naderde uit de richting Bolsward
en vervoer van het personeel met auto-1een volkswagen.
I Inzittenden waren de heer Bjintse
de commissie ook Boschker, 66 jaar oud en rustend vee-
grote financiële strop betekent laat houder te Nijeberkoop. Voorts zijn 61-
I jarige vrouw, mevrouw Trijntje Bosch
kerBakker en zijn 36-jarige dochter
oktober, maar in de rest van het jaar
was er voor een arbeider niet veel te ver.
dienen in een andere branche. Menige
arbeider verdient thans per maand meer!
Bij Jurrien Britzel werd ingehuurd van
einde maart tot 21 oktober (Franeker
Bargemarkt), terwijl ook hier een ge
deelte van het personeel kon aanblijven
voor het klei halen.
De werkduur per dag was van 's mor
gens 4 tot ’s avonds 7 uur, en een dage
lijkse werktijd van 13J4 uur P^.dag,
terwijl daar nog bijkwamen de uren wan
neer de oven gestookt moest worden,
want dit gebeurde door dezelfde werk
lieden die ook overdag werkten.
Britzel vertelde hierover het volgende:
„Die vuurmaker werkt van 7 uur
’s avonds tot 3 uur ’s morgens. Nu
is dit wel geen zwaar werk, want om
de 1^2 uug behoeft hij alleen turf op
te glooien, en de rest van de tijd kan
hij slapen.
Van de andere vier doen er 2 dienst
als voorwakers van 7 tot 11 uur en
de andere 2 van 11 tot 3 uur.
Moet men nawaken, dan gaat men
om half acht of 8 uur van de fabriek
en komt reeds om kwart voor 11 of
11 uur terug. Dan werkt men eerst
van 11 tot s morgens en dan verder
van 4 ’s morgens tot 7 uur ’s avonds
(de normale dagtaak), behoorlijk
zwaar werk.
Derhalve heeft de ene vuurmaker 23
en de andere 17*4 uur in de 24 uren
meer of minder zwaar werk”.
En dat alles voor f 0.50 per nacht extra!
Overigens is Jurrien Britzel zelf ook van
Het onderzoek van de Staatscommissie strekte zich ook uit tot Makkum, een plaats
waar in de vorige eeuw nogal wat takken van nijverheid werden gevonden.
Evenals in Bolsward, werden in de maand februari 1892 enige personen gehoord
en wel:
TIEMEN HIEMSTRA, oud 29 jaar, steenschilder in de plateelbakkerij van Gebr.
Tichelaar; PIETER LUBBERTS POSTMA, oud 40 jaar in dienst bij de pannen
fabrikant; JURRIEN BRITZEL, oud 47 jaar, directeur van de pannenfabriek Lucas
IJsbrandsz en Zoon.
Voorts werden, Op ontvangen vragenlijsten, schriftelijke antwoorden ingezonden
door de Afdeling Makkum en Cornwerd van de Nederlandsche Bond voor Alge
meen Kies- en Stemrecht en gezamenlijk door het Departement Makkum der Mij.
tot Nut van 't Algemeen, afd. Makkum der vereniging „Volksonderwijs” en Bij
zondere Maatschap tot stichting van min kostbare arbeiderswoningen te Makkum.
plateelbakkerij, kalkbranderijen, scheeps
timmerwerven, houtzaagmolens, olie
molen, papiermolen (de enigste in Fries
land), korenmolen, trasmolen, touwslage-
rij, zeilmakerijen, diverse handwerksbe-
drijven en een stoombootdienst.
Ook hierin staan nogal uitvoerige ge
gevens vermeld over de toestanden in de
ze bedrijven. We volstaan tot slot alleen
met de vermelding van de antwoorden
op de vraag „de verhouding tussen werk
gevers en arbeiders”.
De Bond voor Algemeen Kies- en Stem
recht geeft als antwoord:
„Werken samen in gedwongen vrede. De
lonen zijn te laag. Werkstakingen komen
niet voor, elke arbeider berust in het
onvermijdelijke”.
Volksonderwijs en
woord
„Door de persoonlijke omgang tussen
werkgevers en werknemers bestaat hier
ene uitmuntende verhouding”.
Uit deze tegenstelling van opvattingen is
de kiem reeds aan.het ontwikkelen voor
een latere sociale verheffing.
L. Kamminga.
Het hooi lag in oppers op een weiland
in de buurt der Rijksweg. Tengevolge
van de krachtige zuidwester storm van
dinsdagmiddag moet een deel van dit
hooi in de sloot zijn geraakt. Er ont
stond als het ware een dam in de sloot.
De koe, eigendom van de heer H. M.
Gerbrandy van Nijland, is over deze
dam op de weg gekomen. Het dier stak
vervolgens de Rijksweg over en liep in
de richting Sneek.
Ongeveer 400 meter van de hoek naar
Wolsum staat een werkhokje. Doordat
de koe, zich hier achter bevond, kon
de 29-jarige chauffeur Klaas Rol, rij
dend op’ de trailer vanuit de richting
Sneek, het dier niet zien.
I i IVLOVlllJig UUC111UC MC AUC
op. Het dier wilde blijkbaar oversteken.
Om het te ontwijken, gooide de heer Rol
zijn stuur om naar links.
as
1
1
