KOSTER DE WAY
30 JAAR IN FUNCTIE
van
Ondanks dreiging
stormgeweld veilig?
Dogenieten
Fan de Martinytoer
I'
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
Dank zij de „geldene hop, ther umbe al Frisland lith”
Het vergaan van de HA 10
te wijten aan nalatigheid
Zilveren filmpjes
le week nov. 1936
F
Mjr
WW' -1
DINSDAG 31 OKTOBER 1961
57e JAARGANG
No. 84
hen er zo veel van vertelde
PYT
geworden.
len gezegd, het
door
het Nat. Soc.
Tj. de J.
Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Uitgave: A. J. OSINGA N.V., Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 15
Telef. 2451 Na 18.30 uur 2305 of 2335
(K5157)
Abonnementsprijs f 1.90 per kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Advertentieprijs: 13 cent per mm
Ingezonden mededelingen dubbel tarief
Handelsadvertenties bij contract reductie
Bolswards Nieuwsblad
Waarin opgenomen: De Bolswardsche Courant, Westergoo en De Jong’s Nieuwsblad
gingen, de
werden be-
De leagen is krekt in sniebal,
hwat langer er rollet,
hwat greater as er wurdt
DE ROTTEN UNDER
DE POLDERDYK
Polderdiken tsjinje om it lege lan foar
it bütenwetter to bihoedzjen. Mei in
mounle of in gemael kin
reed like wetterstan
Mar soms blykt it dat der dochs
wer wetter yn de polder 1-1,
bij karrevrachten naar buiten werd ge
kruid, toen de geraamtes te 1
kwamen van Bolswarders, die vele hon
derden jaren zelfs nog voor de tijd
dat de huidige kerk werd gebouwd
hier ter ruste werden gelegd. Koster de
Way maakte ook mee, dat te Bolsward
ENGELSE EN NEDERLANDSE
OORLOGSSCHEPEN KWAMEN
„DORST LESSEN”
Tot 28 oktober wordt in de wateren
ten noorden van Groot-Brittannië de
Navo marine- en lucbtmachtoefening
„Sharp Souall Five’ gebonden, met als
hoofddoel de onderzeebootbestrijdjng.
Foto: Op de foto komen de Nederland
se jager „Groningen” (links) en het
Engelse schip „Saintes” langszij varen
van de marinetankboot „Wave Chief”
om brandstof in te gaan nemen.
om het leven. Vele bijzonderheden wor
den over deze vloed vermeld, bijv, het
curieuze feit, dat een wieg met een sla
pend kind en een kat daarin te Sneek
kwamen aandrijven.
Doordat de bedijking in een betere staat
was gebracht, was het aantal vloeden
in de 17e eeuw geringer dan in vorige
eeuwen.
Op 10 januari 1610 brak de vloed met
een storm evenwel uit het Zuidwesten
door de zeedijk bij Workum, Hindeloo-
pen en Staveren en kwam heel de Zuid
westhoek onder water, dat echter door
de Slachte- en de Groenedijken werd te
gengehouden. Een tweede vloed met veel
schade meldt het jaar 1675. De inzet van
de 18e eeuw was eveneens triest. In ok
tober 1701 en voornamelijk in decem
ber 1703 waren er weer zware stormen,
die het Zuiden van de provincie dusda
nig onder water zetten, dat tot in de
maand juli het land door het (zoute!)
zeewater bedekt bleef en het vee de
stallen niet kon verlaten. In 1715 werd
te Harlingen het havenhoofd vernield,
doch veel meer werd onze provincie
geteisterd door de Kerstvloed van 1717.
Er verdronken opnieuw 2787 mensen en
15.500 stuks vee. Toen ging het goed tot
1775. Dit jaar en het daaropvolgende
was er echter weer veel schade. In het
daaropvolgende jaar opnieuw, maar tot
dijkdoorbraak kwam het niet.
De grootste vloed uit de voorlaatste
eeuw was wel die van 3 op 4 febr. 1825.
Door een aanhoudende storm uit het
westen en zuidwesten gedurende meer
dan twee maanden(!) werd deze vloed
als het ware voorbereid. Bij springtij
met plotseling noordwestelijke wind
stuwde het water metershoog op. Ste
nen van honderden ponden werden uit
de buitenglooiïngen over de kruinen van
de dijken geworpen. Van Schoterzijl tot
Lemmer waren er dertien doorbraken.
In weinig uren waren geheel Lemster-
land en West-Stellingwerf overstroomd.
Een geweldig gat in de dijk rond het
Workumer Nieuwland deed de gehele
Zuidwesthoek in een barre oceaan ver
keren. Hindeloopen was zijn val nabij,
Workum doorstond een allerhachelijkst
ogenblik. Tezamen werden 28 grietenijen
geheel of gedeeltelijk een prooi der gol
ven, tweederde van de provincie Fries
land was met een stuk water van 2 tot
36 palmen overstroomd.
In vele dorpen, o.a. te IJsbrechtum,
It bigjint mei kleinichheden,
Ik sit justkes krap op’t heden
len lyts grypke yn ’e kas
Moai, myn skuldeaskers tofreden
It leit fansels wol yn ’e reden
Ik stap net wer üt ’e pas
Nuver, ’t jild royael fortsjinne,
Raent wei as ’snie foar de sinne
Ik sit alhiel wer op swarte sied
It twadde grypke, oh ’t bruit hinne.
Ik kin as spekulant oanst winne
Pluto’s gunsten ha gjin miet
Stil, it kaem raer foar de hearen
Ik sit deryn oant kop en earen
It is in boaijemleaze put
Ik moat my, *t lot is net to kearen
Fluch, mei ’t noardersintsje smeare
Foar’t de groun to waerm wurdt.
Nimt de kontroleur notysje
It waerd in minne akkefysje
Mar ’k sjoch dy gefaren licht
Dat folk hat noait tüke grysjes
In toune nei de barrebysjes
Hja rinne noch mei de eagen ticht.
It duorret faeks in jier of trije
Foart dy lju it izer smeije
Hwat foardiel ha hja dan noch?
Wy dy’t fortarrings net mije
Yn in nachtklub süpe en frije
Jeije der kaptaelen troch
Op den dür kin ’k net üntkomme
Ier of let under de tomme
Opsluten as arrestant
Nei it fonnis, in jier bromme
Plak foar in nij baentsje romme
It saekje is wer oan ’e kant
Voor ruim 10 eeuwen bestond de later
zo geduchte Zuiderzee, die de „geldene
hop, ther umbe al Frisland lith” (oude
Friese wetten: de goudene hoep die om
geheel Friesland ligt) zo zeer nodig zou
maken, nog niet, Friesland vormde met
Holland nog één geheel. Het waren de
watervloeden in de 12e tot de 14e eeuw
die grote stukken land verzwelgden. Het
ontstaan van de Zuiderzee stelt men on
geveer op 1170.
In de tijd tussen 1237—1250 zouden niet
minder dan 27 overstromingen Friesland
hebben getroffen. Veel vee en mensen
vielen ten offer. Plaatsen als Oud Sta
veren en Westerworkum, Dijkshorne
(tussen Almenum en Terschelling) en
Westerbierum zijn letterlijk voorgoed
van de kaart.
In 1287 werd het eiland Grynd vrijwel
weggevaagd.
Lang voordat echter de Zuiderzee de
Friese kusten beukte was het hart van
ons gewest als het ware uitgevreten
door een even geduchte vijand, de Mid
delzee, die via Sneek, Tjerkwerd en
Exmorra reikte tot aan de Harkezijl.
Het zuidelijk gedeelte moet in de loop
van de eerste 11 eeuwen reeds zijn af
gedamd. In 1203 waren er bij Scharne-
göutum al groene greiden en in 1250
was er al sprake van „Nieuwland”, dat
in 1277 reeds een eigen kerk bezat. Tien
jaar later werd de kerk van Tirns ge
sticht. De Hemdijk (bedoeld om de gol
ven te „hemmen”, (d.i. tegen te hou
den) kan tot de oudste binnendijken van
onze provincie worden gerekend.
Nieuwe dijken werden Noordelijker aan
gelegd en zo ontstonden de Broer-,
Tjaerd-, Ring- en Speersterdijken.
Het eerste reglement van de Hemdijken
dateert van 21 juni 1453 en had de op
richting van verschillende Hemmen, o.a.
de Eemswouderhem, de Morrahem ten
gevolge.
Tussen de 14e en 15e eeuw werd de
voormalige Middelzee rond Bolsward
verder in vruchtbaar land herschapen.
De bewoners werden „buitendijkers” ge
noemd. Zij werden voor het onderhoud
van de Zuiderzeedijken slechts gedeelte
lijk belast, omdat het onderhoud van de
Middelzeedijken ook voor hun rekening
kwam. Vele jaren lang moesten bijv, de
bewoners van de westelijke zijde van de
Sneker Oosterdijk meer dijkbelasting be
talen dan hun overbuurlui aan de Ooste
lijke kant. De laatsten waren n.l. regle
mentair binnendijkers. Pas in 1889 werd
de Hemdijk als waterkering opgehe
ven.
Intussen hadden vele vloeden onze om
geving geteisterd. Bekend is bijv, de Eli-
sabethvloed in 1421, waarbij de Friese
dijken werden weggeslagen. De zee joeg
landwaarts en niet minder dan 8000
mensen lieten het leven,' veel vee ver
zonk in de golven.
Ook de vloed van 1464 richtte veel ver
woestingen aan. In de 16de eeuw werd
Friesland door 21 watervloeden geteis
terd. De vloed van 1516 was zo hoog, dat
alle binnendijken onderstonden en men
te Sneek met een snik door de stad voer.
Volgens het verhaal spoelde zelfs te Nij-
land een geheel (houten) huis met vrouw
en drie kinderen weg om pas nabij Gou-
tum weer aan „wal” te komen.
Na de vloeden van 1552, 1559 vernielde
de allerheiligenvloed van 1570 wederom
de dijken in het zuiden der provincie.
Gebouwen, huizen en schuren met alles
wat daarin was, sloegen uiteen en spoel
den weg. Duizenden mensen kwamen
tsjin, dy falie ek buten de grounkeamers,
mar it ruiljen mei oare groun net. En
hwert dizze transaksje foar beide partij
en foardiel bitsjutte, wurde alle kunst-
kes fortoand hwert goedbislipe lju oer
biskikke. Dit driuwt de grounprizen op.
Yn it trêdde plak binne de lju, dy’t har
lan kwyt rekke binnen en nou mei de bü-
se fol sinten omrinne, ré om foar oar lan
hwat meat as gewoan to bieden. Har ei
gen hat as bougroun in stive priis op-
brocht en it sprekwurd seit: maklik
woun, maklik ütjown!
As fjirde rót komt dan jit de ruiforka-
veling derby. Kinne de lju fan de ruil-
forkaveling in pear hündert pounsmiet
lan yn de fingers krije, dan binne hja by
steat hiel hwat wifelders en üntofrede-
nen mei to krijen. Op sokke wurken fan
miljoenen makket dit mar in bytsje üt
en fan har kant bisjoen is it goed bi-
stege jild.
Nimt men dan hjirby de gefallen, dat in
stik lan foar rekreaesje tsjinje moat en
immen in stik boulan keanje wol om der
in simmerwente to bouwen om him mei
moai waer der ris ütwierie to litten, dan
kin men fan tinken wol ha, dat de
Grounkeamer al'e wiken mear gefallen
kriget fan lju, dy’t bidde en smeke om
hesere prizen.
En hja witte har forhalen sa moai op to
sieren, dat it in stiennen hert weak meit-
sie soe.
En nou hat men maklik praten mei to
sizzen: neat fan oan-lüke, mar de oan-
haldende drip hollet de hurdste stien üt,
is ek in wier sprekwurd.
Dêrom is it saek om as lanbrukers net to
folie bitrouwen to hawwen op wetten en
ynstansjes, mar goed wekker to bliuwen
en aksje to fieren om reedlike prizen foar
lan en pleatsen to bihalden.
Amerikanen en dan degenen die nog steeds menen, dat alle Nederlanders
op klompen lopen vragen zich veelal verbaasd af hoe het komt dat wij ons
hier toch veilig kunnen voelen, hoewel het slechts de dijk is die ons behoedt
voor overstromen.
Nu de herfststormen zich weer aankondigen en straks de golven weer beuken
tegen het besalt van de glooiing lean het wellicht nuttig zijn ons toch eens te
bezinnen op deze vraag. De historie van de lage landen rond Bolsward zij hierbij
onze leermeester. Het is goed eens in vogelvlucht de revue te laten passeren, wat
er in het verleden alzo is geleden, al was het maar om ons in het heden tot meer
dankbaarheid te stemmen voor onze verworven veiligheden.
moesten de boeren hun woningen verla
ten om met hun vee de toevlucht in de
kerk te nemen. Toen het water ten lan
ge leste wegebde, lagen de lijken van
mensen en de cadavers bij hopen op ’t
land.
Dit trieste beeld heeft zich tot op heden
gelukkig in onze provincie niet herhaald.
De afsluiting van de Zuiderzee in
vele opzichten een zaak van belang
(landaanwinning, uit een oogpunt van
zoetwatervoorziening, waterbeheersing
en ook verkeerstechnisch) is mede
oorzaak, dat wij ons menselijkerwijs be
trekkelijk veilig weten.
Dageijks staan wij er niet meer bij stil,
dat het slechts de dijk is, die ons scheidt
van onze aartsvijand het woelige water.
En wij moeten er niet aan denken als
bij een internationale ramp bij alle na
righeid ook bij stormgetij een bres zou
worden geslagen in onze zeewering.
Misschien hebben de doodnuchtere Ame
rikanen, om wiens naïviteit wij zo graag
meesmuilen, toch wel een beetje gelijk,
als zij zich afvragen hoe wij zo rustig
kunnen leven. Dit beseft echter ook de
plaatselijke overheid, zoals bijv, het ge
meentebestuur van Wonseradeel, dat
voor een eventuele watersnoodramp de
nodige maatregelen heeft menen te moe
ten treffen. Ons inziens zeer terecht.
Immers nog altijd geldt het: Een ge
waarschuwd man geldt voor twee.
Dér is allerearst it bikende foarnimmen
fan de Minister om de prizen fan lan en
pleatsen frij to litten. It meartal fan de
Janbouorganisaesje hat him hjir tsjin for-
klearre, mar der wie in bilangrike min-
derheit, dy’t de Minister gelyk joech. Bi-
nammen üt it Suden en Midden fan it
lan, dêr’t de oankeapen fan groun foar
net-agraryske bistimming oan de oarder
fan de dei binne, kamen de lüden om it
frij to litten. Wy rekkenje dêrop, dat it
sa net komt, mar de aksje hat ynfloed
hawn, dat fornimme wy al den dei.
Twad mei men wol ris sizze, dat de Sin-
trale Grounkeamer yn Arnhim, dy’t de
saken yn birop bihannelet, yn sommige
gefallen boppe de priis giet, dy’t de
Fryske grounkeamer as maksimum fêst-
steld hat. En al binne dit mar inkelde ge
fallen, de rop, dy’t hjir fan ütgiet, docht
skea oan in goede taxsaesje. Yn it by-
sünder as dit lichem bütenslaggen mak-
ket, bygelyks yn Aldemardum séklaei
mient to finen, is soks to bitreuren.
Dêrneist binne it fakentiids de legere
oerheitsorganen sa as de gemeintèn, dy’t
hjir in rol spylje. De bihoefte oan bou
groun en groun foar wegen en kanalen,
wurdt fan jier ta jier greater. Moat nou
in gemeente groun brüke, dan kin hja
dy sjen to krijen troch minlik oan-
liz of troch it brüken fan de Untei-
geningswet. Yn beide gefallen kostet dit
frijhwat jild. De lju, dy’t it lan kwyt
reitsje, haw'W'e yn de measte gefallen
leaver oar lan as sinten en nou bisiket
mannich gemeentebistjür lan yn hannen
to krijen. Slagget dat harren, dan is soks
folie goedkeaper as de skeaforgoeding yn
jild üt to biteljen.
En nou kin men maklik bigripe, dat diz
ze gemeenten graech in stive priis bitelje
wolle omt it dochs jit in hiel stik goed
keaper is as ófkeapjen. De regeling foar
grounen yn it ütwreidingsplan is neat op
De ramp met de Harlinger mosselkotter
HA 10, die op 31 augustus van dit jaar
op het Ijsselmeer ten zuidwesten van
Kornwerderzand is vergaan en W'aarbij
drie van de vier opvarenden zijn omge
komen, is te wijten aan de nalatigheid
van de schipper en bemanning om hun
schip behoorlijk te verzorgen en
zorgeloosheid bij het varen.
Tot deze konklusie komt volgens „Het
Parool" de commissie Binnenvaart-ram-
penwet, die een onderzoek heeft inge
steld naar de oorzaak.
De dekkleden, die aan boord waren, wa-
niet waterdicht en het luik van de voor
piek kon niet w'orden vastgeklemd, noch
worden geschalkt.
De dekkleden, die aan boord maren, wa
ren niet gevoerd en er waren geen voor
zieningen aanwezig om deze te schalken.
Bovendien is men pas begonen met pom
pen, toen bleek, dat er al een halve meter
water boven de vloerplaten stond. Dc
commissie zegt, dat zij er menigmaal op
heeft gewezen, dat zorgeloosheid ten op
zichte van de uitrusting van een vaartuig
de oorzaak van een ramp op het Ijssel
meer is geweest en betreurt, dat men
1 daaruit niet de gewenste lering put.
Prinses Juliana zal op'7 januari a.s. in
het huwelijk treden. Voor 58 jaar trad op
precies dezelfde datum koning Willem
III in het huwelijk.
Op initiatief van de heer R. Krikke, h.d.-
sch. is te Hidaatd een chr. gem. zangver
eniging opgericht. Er zijn 25 leden. De
heer Krikke werd directeur.
De Spaanse burgeroorlog die thans reeds
16 weken duurt eiste tot op dit ogenblik
200 000 mensenlevens.
Op de 4e verjaardag van
regime wil Hitler de Rijksdag voorgoed
afschaffen. Hitler wil nu een Senaat van
200 personen door hemzelf te benoemen.
Hwat ha* Qabe Skroar
üs hjoed p p
to sizzen
i men dan in
p de polder krije.
hyltvd
komt, sünder
dat it reint. It kin dan wêze, dat wetter-
rotten har gongen makke hawwe troch
de foet fan de dyk of deründer en dêr-
mei it goede en kostbere wurk fan de
minsken bidjerre.
Lange jierren hat it boerefolk to lijen
hawn fan in fierst ta hege wetterstan en
stadichoan is mei folie muoite en kosten
dy situaesje forbettere. As mei inkelde
jierren it twadde gemael derby komt, de
wetterskips- en polderdiken op de goede
hichte brocht binne, dan kin men yn de
measte gefallen it lan bihoarlik droech
halde. En dat is in great bocrebilang en in ünmooglike taek hawwe.
in algemien bilang omt dêrfan foar in
fiks stik wolfeart fan de lannen en pleat-
sen ófhinget.
Yn sosiael opsicht hat it ek lange jierren
sa west, dat it boerefolk en de arbeiders
net minder to lijen hiene fan in fierst to
heech peil fan lanprizen en hieren. Hwat
mei bannich wurk en lange dagen troch
boer en arbeider byinoarbrocht wie, gie
hjirtroch wer foar harren forlern troch
de rinte of de hier.
Dizze antisosiale sünde is tiden lang bi-
dreaun en earst yn üs tiid, in jiermannich
foar de oarloch is it slagge troch de oan-
nimming en ynfiering fan de Hierwet
hjir in ein oan to meitsjen. De gefolgen
wiene tige great en foar it greatste part
ta seine fan it lanfolk. Leanen en ar-
beidsbitingsten fan de arbeider op it
boerelan binne stikken forbettere, de yn-
komsten fan de boeren ek. Troch in reed
like hierpriis en de fêstichheit, dy’t men
krige hat as hierder, hawwe tuzenen fan
hüshaldingen sünt 1938 kans krige in
earlik stik brea to fortsjinjen. Hwa, dy’t
de bilangen fan oaren oan eigen bigearte
hifket, soe net bliid wêze mei it feit, dat
dizze groep fan minsken einlings ek yn
in goede, sosiael forantwurde, posysje
komd wiene? Is dit net it stribjen fan
alle groepen en kin men frede hawwe
mei minder?
Sa graech soene wy de reedlike tastannen
fan de nci-oarlogse tiid biwarje en jit
forbetterje wolle, foar dizze minsken en
likegoed foar oaren. Mar it blykt aloan
wer, dat soks net fansels yn oarder komt.
De poldyrd'ken binne der nou wol en it
vemael docht syn plicht, mar op en nij
bigjinne de rotten har gongen to graven
under de diken troch. Om it yn roune
wurden to sizzen, it blykt fan dei ta dei
düdliker, dat de lichems, dy it priispeil
fan groun en hier fêsthalde moatte, hast
Kerkeraadsleden kwamen en gingi
koster bleef. Kerkvoogden werde
noemd en door anderen vervangen, de
koster bleef.
Het college van notabelen werd zelfs ge
heel ontbonden, de kostet bleef. Orga
nisten speelden het pré- en het postlu-
dium, de koster bleef. Predikanten de
den hun intrede en namen afscheid, de
koster bleef. Toeristen kwamen bij dui
zenden, zagen zijn kerk en de koster, die
hen er zo veel van vertelde en dit deed
op een hem zo geheel eigen wijze, bleef.
U raadt het a', het is koster D. de Way
van de Martinikerk. Op 1 november a.s.
is hij 30 jaar in dienst. Al lang zegt u.
Toch nog maar kort, gezien de kosters-
traditie in het geslacht de Way.
Zijn vader, ook een Doede de Way, maar
Doede G., in tegenstelling met de huidi
ge koster, dat een Doede D. is, was
42 jaar koster, dat is bijna 1*^ maal zo
lang.
Zijn grootvadet Goike de Way was het
zelfs 52 jaar, meer dan een halve eeuw!
En zijn overgrootvader C. de Way 48.
Twee kosters, vader en zoon, die dus sa
men een eeuw vol maakten. En betover
grootvader, niemand weet hoe lang, moet
ook- al koster geweest zijn.
Het kosterschap van de huidige koster is
er een bewogene geweest.
Hij maakte de oorlogsjaren mee met ge
brek aan warmte, aan licht, met verdui
steren en wat niet al.
Maar hij maakte ook het plaatsen van de
bevrijdingsramen mee, die hopen wij
tot in lengte van dagen de herinne
ring wakker zullen houden aan ’n tijd
van angst en zorg. Koster de Way maak
te ook de restauratie mee en dit was wel
erg ingrijpend.
Gedurende eén lange reeks van jaren zat
hij „in de rommel”, vooral toen het schip
van de kerk werd uitgegraven om
recht- en vrijzinnig elkaar vonden en ook
dit gaf een hele verandering.
Hij maakte mee hoe de Matthaus Passion
voor het eerst en bij herhaling in de
Martini werd gezongen. Hij maakte de
orgelconcerten mee van Alt en van
Schrik, van Asma en zo vele anderen,
concerten van kerkkoor en strijkorkesten,
hij maakte de plechtige herdenking van
het 500 jarig stadsrecht mee met Prof.
Dr; F. van der Meer op de kansel, hij
droeg zelfs al zwaaiend de stadsvlag voor
het meest edelachtbare gezelschap, dat
ooit de Martini betrad.
Maar ook zat hij de kinderen achter de
broek, die met onuitroeibaar vandalisme
gingen schenden, wat hem in de loop der
Je his-1 iaren lipf was geworden.
torie bloot te leggen, toen de vette klei Koster de Way geniethet is meerma-
ge- len gezegd, het is geen nieuws, maar het
voorschijn hoort bij dit jubileum volledigheidshal-
ve herhaald bekendheid in binnen- en
buitenland. En dat omdat hij gekleed
in plechtig zwart een eigen sfeer weet
te geven aan zijn kosterschap, omdat hij
niet moe wordt zo smaakvol te vertellen.
Van de arme hooischipper, die in de kerk
begraven ligt van de rijk versierde preek
stoel, van het fantastische bedrag dat
eens voor de koorbanken werd geboden.
Koster de Way jubileert. Hij doet het in
eigen familiekring. Maar velen die dit
lezen zullen de altijd bedrijvige koster
zelfs onder de dienst ontgaat hem
niet de geringste storing in de geluids
installatie toch willen gelukwensen-
Koster de Wav is niet voor niets de meest
bekende en meest merkwaardige kosters-
figuur uit ons land.
