Karakter
van
KERSTMIS 1961
Friesland in geding
I
Kerstbomen kweken is een
zakelijk bedrijf
Afbraak van natuur naast bevordering
roerisme een vreemde inconsequentie
Qabe Skrocir
üs hjoed p p
to sizzen
s
i
Fan de Marlinyloer
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
Melkbezorging
Tweede Kerstdag
M4
Bolswarder invasie
op Amsterdamse
kunstijsbaan
Sis üs, Hoeder
n
ff®
DINSDAG 19 DECEMBER 1961
57e JAARGANG
No. 98
NIEUWE GEDACHTENISKERK IN BERLIJN
Hwat hat
rein
Oersetting B. S.
alle ro-
foar forbining
Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Uitgave: A. J. OSINGA N.V., Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 13
Telef. 2451 Na 18.30 uur 2305 of 2335
(K5157)
Mr. J. A. GEUKERS,
Burgemeester van Bolsward.
Abonnementsprijs f 1.90 per kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Advertentieprijs: 13 cent per mm
Ingezonden mededelingen dubbel tarief
Handelsadvertenties bij contract reductie
Bolswards Nieuwsblad
Waarin opgenomen: De Bolswardsehe Courant, Westergoo en De Jong’s Nieuwsblad
provincie,
lomen wordt
iierren
aestiids
en doarpkes kear-
fan mienskapslibben, dêr’t
goed wegennet
ibben? Is ryks-
wei 43 net alle dagen it düdlikst biwiis,
Ik nodig U gaarne allen uit om deel te nemen aan deze Kerst-
wijding en zo gezamenlijk te overwegen de ware Kerstvrede, die
ik U allen van harte toewens.
en it sil ek wol sa bliu-
In grinende kou kriget hwat, mar
De melkvoorziening op de Kerstdagen
vraagt, zowel van de consument als van
de producent dit jaar bijzondere aan
dacht.
Indien geen maatregelen zouden worden
genomen, dan zou de bezorging op za
terdag 23 december het verbruik van 4
dagen moeten omvatten, terwijl de be
voorrading op de dagen na Kerstmis op
praktisch onoverkomelijke moeilijkheden
zou stuiten.
Teneinde de consument een goede melk
voorziening te waarborgen, heeft de
Contactcommissie voor de Consumptie-
melkhandel in Friesland de melkhandel
geadviseerd op de 2de Kerstdag (dins
dag 26 december) normaal te bezorgen.
Evenals het vorig jaar, zal ook dit jaar een gezamenlijke openbare
Kerstwijding worden gehouden en wel op donderdagavond 21
december a.s. om 7 uur precies op het Broereplein (bij slecht weer
om kwart over 7 in de L.A.B.-garage).
Onder leiding van trainer Piet Venema
en de commissieleden Kroontje, Wijma
en Twerda trokken vrijdag j.l. ’s mor
gens 11 uur 55 van de 60 cursisten van
de schaatstraining, per LABbus en luxe
wagens naar Amsterdam om op de
kunstijsbaan hun schaatskunst in prak
tijd te brengen.
De directeur, de heer Van Amerongen,
was ter begroeting aanwezig en zei het
zeer op prijs te stellen, dat zo’n grote
groep uit Bolsward een bezoek bracht
aan de kunstijsbaan.
Om twee uur ’s middags werd de baan
opengesteld. Hier werd aan één stuk
door geschaatst tot 5 uur. Trainer Ve
nema benutte deze gelegenheid om de
stijl van zijn pupillen bij te schaven.
Na sluiting van de baan trok het gezel
schap met een geweldige eetlust naar
de oud-Bolswarder Frits Harkema op
de Nieuwedijk, waar men zich het kos
telijk diner best liet smaken.
Hierna werd weer de ijsbaan opgezocht,
om nogmaals van 8 tot 10.30 uur van
de schaatssport te genieten.
Bij aankomst stond voor de loketten ’n
lange file schaatsers te wachten op een
entreekaartje, maar tot ongenoegen van
vele Amsterdammers werd voor de Bols-
wardse groep het grote hek geopend,
zodat meteen de schaatsen konden wor
den ondergebonden.
iepen doar, alle “deskundigen jo- i Dat de training van Venema wel
finnwerkam- «elvlr it rn.it iJae zeer succesvol is bleek hieruit, dat na
I 5% uur schaatsen geen der deelnemers
I (w.o. 12 dames) last had van vermoeid-
I heid of stijfheid. Dit bleek op de terug
weg, toen nog even werd aangestoken
in Den Oever, waar men nog voldoende
energie had voor een gezellig dansje.
Over de prestaties van de cursisten was
trainer Venema dan ook best tevreden.
Hij deelde ons mede, dat er diverse rij
ders tussen zitten, die bij doorzetten in
ide nabije toekomst wel iets op de wed-
hearen, wurdt it gjin hege tnd. |strijdbaan kunnen presteren.
It is jit altyd sa en it sil ek wol sa bliu-was aI vroeg jn de morgen, toen
we. In grinende kou kriget hwat, mar he(. gCzcischap wei een beetje moe, maar
dy t hun stil haldt, giet foarby. uiterst voldaan weer in Bolsward arri-
Tj. de J. veerde.
I
knippich lan, mei syn eptige pleatsen en ne
beste greiden, is bifolke mei in slach
minsken,dat tige hinget oan doarp en
gea.
Selsstannich fan oardiel, partij kiezend,
earnstich fan libbensopfetting, drage hja
it hert op goede hichte as frije minsken yn
it frije Fryslan. Jierren lang hiene hja
hjir ek grif in soarte fan superioriteits-
gefoel foar de kollega’s fan de sangrouh
en dy fan ’e Walden- Hwat derw'ei kaem
wie licht, de minsken, de kij en de skiep,
hwat hjir groeide wie klasse, hie deugd
en wie streksum. Lykwols, al kin. men
dit w'ol bifêstigje, stie hjir foaroer, dat
dizze natuerlike foarsprong ek bydroegen
hat ta in soarte fan selsfoldienens en
konservatisme.
Hiel hwat goede dingen fan de moderne
tiid binne yn de Walden of it Wetter-
lan bigoun en earst tige stadich nei de
klaei utskaeid. De Walden wie in earme
streek, der’t folie lytse boeren yn suteri-
ge en goedkeape spultsjes buorken, der’t
in peal en in prikke genóch wie foar in
waldboershikke, as as de klaeiker spotte
en dêr’t men allinnich -hinne teach as
hjir alle kans forsjoen wie.
Sa wie it in kear, mar sa is it net mear.
De poort van Unia-State te Beers, een
tan de monumenten die mee het ka
rakter van Friesland bepalen. De
poort wordt momenteel gerestaureerd
door de ja. f. jorritsma te Bolsward.
Er wordt overwogen de poort na res
tauratie een passende bestemming te
geven.
en is
wen, dêr’t it aerd fan de minsken en
situaesje fan lan en pleatsen in eigen
stimpel hat.
By myn witten hat nimmen dat lan en
dizze minsken better en suverder teikene
as Ulbe van Houten yn syn prachtich
bock: „Ds sunder fan ijeitze Holwerda”.
In hichtepunt yn de Fryske literatuer dat
nimmen himsels ünthalde mei. Dit lan,
dizze greidhoeke, mei swier fakentiids
niet gaan raken, want dat zou bruine
naalden geven.
De kerstbomenkweek is een volkomen
zakelijk bedrijf, gespeend van
m antiek.
Men moet haar zoeken in het Gooi en
bij Amersfoort en verder op tal van land
goederen in Drente, Overijsel, Gelder
land, Noord-Brabant en Limburg, waar
zij een onderdeel vormt van de bosbouw.
Er is zelfs een bijzonder soort kunstmest
samengesteld om de bomen de gewenste
donkergroene kleur te verschaffen.
De grootste exemplaren gaan elk jaar
naar de Kop van Noord-Holland en naar
Zeeland. Drente is de enige
waar weinig handel in kerstbi
gedreven. De handel duurt slechts drie
weken, van de dag na St. Nicolaas tot
aan de vooravond van het Kerstfeest. Er
wordt dan dag en nacht gewerkt aan 't
rooien en het vervoeren naar de grote
steden. Daarna keert de rust terug op de
akkers
Frentsjer. Hokfoar forbining is der dis
kant lans nei Warkum en de Südwest-
hoeke.
Deputearre Steaten hawwe yn de léste
sitting rejael tajown, dat it nearne nei
roaide. Mar it bliuwt hjir ek fierst to
stil, de lju koene wol in klap mei de
moalpüde hawn ha. Sjocht men net, hwat
in geweldige ynfloed in goed wegennet
hat op alle ekonomysk libben? Is ryks-
wei 43 net alle dagen it düdlikst biwiis,
hoe wichtich in goede wei is foar alle
bidriuwen en saken?
As it wier is, dat elk folk de regearing
stipet de kriget, dy’t it fortsj innet, dan is it ek
1 wier, dat eltse kontrij it wegennet kriget,
dat it wurdich is. It freegjen leit üs net,
andere in riedslid, dy’t ik hjiroer ris oan-
spriek. Mar mei sa’n mentaliteit is it
skoan to bigripen, dat it alle kearen de
oaren binne, dy’t mei de priis wei rinne.
Dy freegje wol, dy seure krekt salang,
oant hja har sin krige ha. De stêdden en
doarpen fan de swiere greidhoeke stean
foar in i
we har fjouwerkant gelyk, it roait igge
noch seam. Hwerom stekke de gemeen
ten yn de greidhoeke de koppen dan net
ris bymekoar om oan dizze situaesje sa
gau mooglik in ein to meitsjen.
Deputearre Steaten sizze seis, dat it in
aldwraldske gribus is en dat hja alle war
dwaen wolle om in pear fikse Noard-
Süd en East-west-forbining to meitsjen,
mar de gemeenten moatte it initiatyf
nimme. Mei alle referensje, ealachtbare
Tijdens een protestvergadering in Leeu
warden hebben honderden aanwezigen
een motie aangenomen, waarin de pro
vinciale staten wordt gevraagd te ijveren
voor het instellen van een plan voor de
recreatie en de natuurbescherming in de
provincie Friesland, een verzoek, dat ge
zien de hele ontwikkeling, terecht wordt
gedaan.
In de huidige zitting van de staten w,ordt
het Economisch Technologisch Instituut
door een extra bijdrage in de gelegen
heid gesteld een onderzoek op te zetten
aangaande de economische betekenis van
het toerisme in dit gewest.
Het is goed op dit punt cijfers te kennen
maar ten aanzien van de uitslag van het
onderzoek staat naar onze mening bij
voorbaat wel vast, dat ’t vreemdelingen
verkeer in Friesland in toenemende mate
een niet te versmaden bron van inkom
sten vormt. De Friese meren en het ka
rakter van Friesland en de eilanden zijn
het bedrijfskapitaal op dit punt. In de
afgelopen eeuw zijn er in Friesland vele
monumenten afgebroken omdat men
meende, dat nooit iemand er meer iets
aan zou hebben.
Pas veel later is duidelijk geworden, dat
dit gewest daarmee een onherstelbaar
verlies heeft geleden, waarbij gelukkig
kan worden aangetekend, dat Friesland
nochtans ten opzichte van andere ge
westen een typisch eigen sfeer heeft be
waard. Bij de ontwikkeling op industri
eel gebied, die Friesland al van een agra
risch tot een industrieel gewest heeft ge
maakt gerekend naar het aantal werk-
De kerstboom schijnt nu wel goed inge-
burgerd te zijn in Nederland. Er worden
elk jaar bijna 1.000.000 exemplaren ge
kocht. Dat is een verbazend groot aantal
als men het feit in aanmerking neemt,
dat men er ruim een halve eeuw geleden
nog vrijwel geen een in ons land aantrof.
Men ziet hoe snel een gewoonte kan in
burgeren, ook als er flinke sommen mee
zijn gemoeid. En dat is het geval met de
kerstboom.
Deskundigen schatten, dat er thans aan
bomen, versieringen en kaarsen per jaar
zo’n zes millioen gulden wordt besteed.
De gewoonte is uit het buitenland komen
overwaaien, maar één element heeft men
hier nog niet willen overnemen, n.l. het
uitwisselen van geschenken onder de
kerstboom.
Het komt wel voor, maar het is bepaald
geen Nederlands gebruik geworden. De
verse herinnering aan 5 december zal
daar wel de reden van zijn.
De Nederlandse kerstboom is nog niet
oud. De houthandelaar J. G. van Dijk
te Laren N.H., die enige jaren geleden
is gestorven, was de eerste Kerstbomen
kweker in ons land. Zijn beide zoons be
heren thans het bedrijf, dat het grootste
is van Nederland.
De oude heer Van Dijk is er omstreeks
1910 mee begonnen. Hij had wat stuk
ken heidegrond gekocht in de buurt van
zijn woonplaats in de hoop, dat hij die
spoedig weer met winst zou kunnen ver
kopen, daar Laren in trek kwam bij Am
sterdamse forensen, die er gaarne hun
villa’s lieten bouwen.
De eigendommen van Van Dijk lagen
echter blijkbaar niet al te gunstig; er
kwamen althans geen kopers opdagen.
Om nu de grond niet renteloos te laten
liggen kwam de eigenaar op de gedach
te er een groot aantal exemplaren Picea
excelsa op te planten, 40.000 per hectare.
Yn it libben
likegoed as by it skaken
kin ien set it hiele spul bidjerre
■Siz üs, hoeder, hwer hast hinne west?
Ik kom üt it büthüs,
by de krêbbe wei.
Dêr seach ik in wónder,
dat ’k forhelje mei.
Siz üs, hoeder, hwat hastü dêr sjoen?
’k Seach in okse en ezel
by de itensbak.
’t Wie dêr kald en tsjuster,
't siigde troch it dak.
Siz üs, hoeder, seachstü dêr jit mear?
Ja, ik seach in Berntsje
en dat guide sa.
Jozef, dy’t dêr by stie,
diek it hoeden ta.
Siz üs, hoeder, seachstü faeks jit
mear
’k Seach doe dat Maria
’t Berntsje by har naem.
Oksel en ezel seagen ’t
en in leaflyts laem.
Siz üs, hoeder, wie itleaf en rein?
Moaijer as de sinne,
as de moanne klear,
moaijer as de stjerren
mei har himelhear.
Siz üs, hoeder, wie it leaf en
Ja, it frege om leafde,
skatten hoegde ’t net
Lit üs allegearre
wije Him üs hert.
De ivoren luit tir. 4
nemers in deze sectoren bij alles wat
ondernomen wordt en Friesland industie-
alisatie te bevorderen door verbetering
van infra-structuur ofwel aanleg en ver
betering van wegen en kanalen met daar
aan gekoppeld het streven tot verbete
ring van het weerklimaat, kan dat eigen
karakter en de rijkdom aan natuur zon
der meer als waardevol bezit worden in
gébracht. Terwijl enerszijds alles wordt
gedaan om de resterende monumenten
te behouden, heeft het er de schijn van,
dat in het kader van concentratie van
waterschappen en cultuurtechnische ver
beteringen het landschapsschoon hier en
daar in de verdrukking dreigt te raken.
Op het punt van de restauraties kan
Friesland lof hebben voor het provin-
i ciaal bestuur.
Na de oorlog kwam een groot aantal
restauraties tot stand en de stroom houdt
aan. In deze statenzitting liggen weer de
voorstellen ter tafel, Onder meer tot het
verlenen van subsidie in restauratie van
de hervormde kerk te Noordwolde en
die te Dantumawoude. Zelfs de stinsen-
poorten in dit gewest, die na de afbraak
van stinsen eigenlijk geen functie meer
hebben, komen aan restauratie toe.
De poort van Jongemastate, Rauwerd en
de poort van Unia-state te Beers zijn ge
reed. Die van het Poptaslot verkeert in
voortreffelijke staat, die te Waaxens,
WURDT IT GJIN HEGE TIID?
De swiere greidhoeke, de kontrei tusken
Harns-Frentsjer-Ljouwert en Snits-Boal-
sert-Warkum en sa werom nei Harns,
wurdt ek wol Sintrael-Westergoa neamd I Hwat yn de léste tsientallen jierren yn
en is ien fan de typyske Fryske lansdou-1 de Walden bard is, dêr hawwe de meas-
- de te klaeikers fierst to min weet fan. It is
wier, it wie in earmoedich gedóch doe t
ik dêr yn ’30 haed fan de lanbouskoalle
wie, mar de geast fan de minsken wie
tige foarütstribjend, hja wisten, dat der
in bulte forbettere wurde moast, mar hja
seagen dat ek en woene tige meimekoar
oanpakke. En as ik nou 30 jier letter wer
ris yn dy hoeke kom, dan is der tige folie
foroare en f
Hij liet ze twee a drie jaar staan en be
gon ze toen te verkopen, in hoofdzaak
naar Engeland, waar toen de gewoonte
een kerstboom in huis te halen al bestond
Men placht daar heel kleine boompjes te
kopen, nog geen meter hoog, die men in
een stevige bloempot kon plaatsen.
De verkoop geschiedde door groenten
handelaren. De heer Van Dijk probeer
de het ook eens in het eigen land en hij
wist zich spoedig een behoorlijke bin
nenlandse afzet te verzekeren. Alleen
ontdekte hij weldra, dat men in Neder
land de voorkeur gaf aan grotere exem
plaren, die dus langer moesten staan. De
zevenjarige exemplaren zijn hier de wel
meest gangbare.
De uitvoer naar Engeland nam gestadig
toe, tot 1933, toen er 500.000 Neder
landse bomen werden verkocht. Maar
toen was het dan ook afgelopen. Er wer
den geen deviezen meer voor beschikbaar
gesteld. Sedertdien hebben de Engelsen
de lelijke artificial tree uitgevonden.
De afzet in Nederland nam echter ge
stadig toe, vooral nadat de invoer in Ne
derland van Duitse en Luxemburgse
kerstbomen hier verboden werd.
Trouwens, de Duitsers zijn langzamer
hand op een heel ander soort overge
stapt: de Abis nordmanniana, die stevige
horizontale takken 'heeft, waarop men
geschenken kan leggen zonder dat zij
doorbuigen.
Sedert jaar en dag wordt kerstbomen
zaad gekweekt in Denemarken. Vandaar
ingevoerd wordt het, wat Nederland be
treft, uitgezaaid te Zundert.
De jonge aanplant moet daarna nog 2x
verpoot- worden. De boompjes worden
gewoonlijk op rijen geplant en met een
motorschoffelmachine schoon gehouden.
Er wordt veel zorg aan besteed op de ak
ker. Zo wordt er bijvoorbeeld angstval
lig voor gewaakt, dat de takken elkaar
Herbayum en Sexbierum zijn aan een
grondige beurt toe, vooral de poort van
de in 1420 al genoemde en in 1846 af
gebroken stins Liauckema-state bij Sex
bierum, waaromheen nog de legende van
onderaardse gangen leeft.
Bij de lof voor de restauratie komt nu
Frieslands critiek op het college van ge
deputeerden ten aanzien van hun activi
teiten voor de restauratie, zulks ondanks
hernieuwde steun aan ..It Fryske Gea"
voor aankoop van natuurgebieden en
meerdere bijdragen voor het recreatie
schap „De Marrekrite" voor het meren
gebied.
Gedeputeerden wordt verweten onder
dwang van de Cultuurtechnische Dienst
de agrarische belangen te hebben laten
prevaleren boven de algemene recreatie
ve. Een van de felste opposanten zei
eens: „Als het zo doorgaat met de ont
gronding van de Friese Wouden, het
ontginnen van onland, het dempen van
peelen en petten, dan kunnen we de
monumenten ook wel tot puin laten ver
vallen, de poort van Beers incluis.”
Bij alle critiek ligt de waarheid.ergens in
het midden. In het agrarisch welvaarts-
plan, dat de provinciale staten enkele ja
ren geleden aannamen, wordt ook voor
zien in ontginningen, waar toen niemand
iets op tegen had. De tijden zijn echter
veranderd. Nu de psychiaters het drukker
krijgen met de slachtoffers van deze sa
menleving dan de artsen, wordt recrea
tie door velen belangrijker gevonden dan
melk. In de baaierd van protesten tegen
voorgenomen natuurbederf valt het op,
dat daarbij geen reacties zijn van het re
creatieschap Marrekrite en de provinciale
V.V.V., hetgeen verklaard kan worden
uit het feit, dat daarvan gedeputeerden
voorzitter zijn. De tijd voor het instellen
van ’n recreatie- en natuurbeschermings-
raad lijkt naast een „plan” in alle op
zichten thans gewenst, maar dan zonder
gedeputeerden in het bestuur, opdat het
evenwicht ook ten aanzien van de critiek
kan worden hersteld en opdat alle lagen
van de bevolking zo nodig een stem in
het kapittel hebben, wanneer de agrari
sche- en recreatieve belangen strijdig
dreigen te raken.
Sfeer en karakter van het Friese landschap staan in deze dagen meer dan ooit in het
middelpunt van de belangstelling. Er zijn al bij voorbaat tientallen protesten ge
rezen tegen een plan om rond het meer De Grote Wielen bij Leeuwarden een dijk
te leggen, het vaarwater De Murk en het Oudkerkster meer af te sluiten en voorts
onder meer tegen plannen tot boerderijcnbouw in het merengebied bij Eernewoude.
Ten aanzien van de plannen bij Leeuwarden doen soms de protesten ietwat over
dreven aan. Feit is echter, dat dit plan min of meer de maat heeft doen vollopen en
de kapstok is waaraan nu alle grieven tegen aantasting van het landschapsschoon in
Friesland worden opgehangen.
De nieuwe Gedachteniskerk in Berlijn is op plechtige wijze ingewijd door bis
schep Dihelius. Een groot aantal kerkelijke- en burgerlijke autoriteiten is voor
deze plechtigheid uitgenodigd. Op de joto zien we links de nieuwe ,,Ge-
dachterrskerk, in het midden de ruïne van de oude keizer Wilhelm Ge
dachteniskerk en rechts daarvan de moderne toren van de nieuwe kerk.
wegen wurden, de aide smelle strjit-
wei is in brede asfaltdyk, hünderten nije
huzen en nije of fornijde spullen, doarps-
huzen, forieningsgebouwen, fikse win
kels, garages, nije boerelienbanken, pak-
huzen en loadsen en folie net genóch.
De Walden binne stikken omheech kom
men en sünt de léste oarloch komt op
folie plakken de gong der forgoed yn.
Wy hoege net to sizzen, dat wy der tige
bliid om binne, dat de earme Walden
moai op wei binne de rike Walden to
wurden. Wy gunne it harren fan herte.
It nije rykswegenplan makket straks de
Walden jit folie oantrekliker en J-
opkommende yndustrialisaesje op in bés
ten.
Hoe sit nou mei de üntjowing yn de
swiere greidhoeke. Hwa doart dizze, dat
ek hjirre yn de léste tsientallen
hiel hwat forbettere is? Wiene
de tsientallen doarpen
nen fan mienskapslibben, dêr’t men yn
eigen styl hiel wol libje koe, hoe is it
op it heden mei de measten? It is al sa
faken biskreaun, ik sil it net wer dwaen.
Mar alle realistyske ündersikings toane
oan, dat dizze hoeke lang net it tempo
fan oare dielen byhalden hat. Forhal-
dingsgewiis is der fiest to min bard en
lit de ynfrastruktuer ek gjin soune ünt
jowing ta. In gefal as Miedema yn Win-
sum is in „Frysk Wirtschaftswünder”,
mar de bigelieding fan dit kostlik initia
tyf is om to gülen.
Hoe sil it moderne ekonomyske libben
ea op gong komme as it gean moat oer
de gribus fan smelle, strieminne diken,
dy’t de greidhoeke trochkronkelje. Hok
foar forbining is der tusken Boalsert en
forbettere, de sanreden bin-Ljouwert, Snits en Frentsjer, Boalsert en
