Op 27 mei 1912 werd de eerste
Metaalindustrie in Friesland
Elfstedenrij wieltocht gehouden
1I
I
Oproep bracht tal van nieuwe gegevens aan het licht
Samenwerking tussen bedrijven
steeds noodzakelijker
to sizzen
J. s.
Fan de Marlinytoer
4
us
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
Moai bistou
Bacteriën in Zuid
poolgebied na 50 jaar
nog in leven
Hwat hat Qabe Skroar
Zilveren filmpjes
DINSDAG 15 MEI 1962
101e JAARGANG
No. 11
PRINS BERNHARD TEST NIEUW VLIEGTUIG
en
dat waerd ek hege tiid.
Tj. de I.
1e1
Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Uitgave: A. J. OSINGA N.V, Bolswird
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 13
Tclef. 2451 - Na 18.30 uur 2305 of 2335
(K5157)
Er ligt in Friesland een oude stad,
Daar fuift men af en toe eens wat!
Is ’t er een poosje stil geweest,
Dan hoort men; krijgen we haast
weer feest?
Ja, krijgen we haast weer feest!
„Een luid hoera zij toegebracht,
Aan hem die ’t feest heeft uitgedacht,
H. H. heeft het uitgedacht.”
H. Brandsma, Ugoklooster.
W. M. Brandenburg, Bolsward.
F. Bruinsma, Bolsward.
H. Huitema, Tjerkerd,
H. R. Kingma, Voorschoten.
S. T. Lunter, Bolsward.
F. B. van der Meer, Bolsward.
R. van der Meulen, Bolsward.
H. M. Nijk, Utrecht.
A. J. Post, Heerenveen.
Th. Popma, Bolsward.
W. Zonderland, Harlingen.
G. H. Zelle, Bolsward.
Abonnementsprijs f 1.90 per kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Advertentieprijs: 13 cent per mm
Ingezonden mededelingen dubbel tarief
Handelsadvertentres bij contract reductie
Bolswards Nieuwsblad
Waarin opgenomen: De Bolswardsche Courant, Westergoo en De Jong’s Nieuwsblad
gegeven. Voor het bekomen moesten de
om 5 uur gestarte deelnemers des nachts
om 12 uur binnen zijn. Ook om 6 en 7
uur startten er nog groepen. Deze moes
ten resp. 1 en 2 uur zijn gearriveerd.
Daar de hotels in Bolsward bezet waren
werd in overweging gegeven in Sneek,
Leeuwarden, Harlingen of Franeker te
logeren, daar van deze plaatsen voor de
ze gelegenheid speciale vroegtrammen
op Bolsward reden. Men werd tevens
verzocht het fototoestel mee te brengen.
Voor de 4 mooiste kieken was een prijs
uitgeloofd.
De route liep vanaf Bolsward over Wit-
marsum, Arum,, Kimswerd naar Harlin-
lingen. Van hier naar Franeker en via
Tzummarum, Minnertsga, St. Jac. Par.,
Hallum, Marrum naar Ferwerd. Rijdt
men thans over de route Holwerd, de
eerste tocht voerde langs Hogebeintum,
Genum, Reitsum. Lichtaard, Raard naar
Dokkum. De route naar Leeuwarden ging
via Murmerwoude, Akkerwoude, Oud-
kerk, Oenkerk, Giekerk, Miedum
Lekkum.
Van de Friese hoofdstad ging het naar
Sneek (bekende route). Van hier ech-
>ter naar Ijlst en weer terug om zo via
Sneek, Hommerts en Spannenburg Slo
ten te bereiken, (de z.g. „Schatting” van
IJlst-Heeg was nog niet aangelegd).
Van Sloten ging het langs de ook thans
nog geldende route. Alleen hield men na
Staveren direct de zeedijk en reed men
niet zoals thans eerst naar Molkwerum
De afstand bedroeg precies 200y2 km en
was dus korter dan de route van thans,
die ook op de terugweg Bolsward pas
seert. Daar staat natuurlijk tegenover,
dat er thans veel betere wegen en. veel
lichtere fietsen zijn.
Het eerste inleggeld bedroeg f 1,50 en
men moest de leeftijd van 18 jaar heb
ben bereikt om mee te kunnen doen.
Men droeg een nummerband in de Bols-
wardse kleuren oranje-zwart. Het lopen
naast de fiets was geoorloofd (dit met
het oog op slechte weggedeelten). Men
was gebonden de tocht niet binnen de
12 uur te volbrengen, ten einde het ka
rakter van een wedstrijd te voorkomen.
Ieder die de tocht volbracht ontving een
men navraag kon
Gaarne zag de commissie deze lijst aan
gevuld. Wie kan helpen aan de huidige
adressen te komen?
herinneringsmedalje, terwijl de deelne
mers, die lid waren van de A.N.W.B. bo
vendien. nog een zilveren penning ont
vingen.
Bij de diverse heggen en tollen behoef
de men niets te betalen. Deze waren
door de commissie afgehuurd.
Voor ons ligt de telkens getekende
(niet gestempelde) contrölekaart van de
heer G. H. Zelle. Hij startte op de eer
ste tocht om 5 uur ’s morgens, af gete
kend door de heer Terpstra. Om 6.20
tekende J. van Hulst voor Harlingen. In
Dokkum arriveerde Zelle om 9.37. Hij
rustte er tot 10.10. De tocht naar Leeu
warden, waar weer 40 minuten werd ge
pauzeerd duurde precies 2 uur, zodat hij
om 12.50 Uit de Friese hoofdstad ver
trok. Om 2.41 tekende een zekere Wild
schut de contrölekaart af te IJlst. Ruim
20 minuten later was Sneek aan de
beurt. Van hier naar Sloten duurde an
derhalf uur. In Staveren, waar werd af
getekend door P. Hoogland, werd van
6.50 tot 7.10 gerust. Om 8 uur liet Zelle
het kleine Hylpen achter zich, een half
uur later passeerde hij Workum en van
hier naar Bolsward duurde nog precies
1 uur en 11 min., zodat de heer Zelle
om 19 minuten voor 10 in Bolsward aan
kwam.
Het slechte weer op deze eerste tocht
zal mede oorzaak zijn dat er vrij lange
tijden werden gemaakt.
Het bestuur van de Elfstedencommissie
zou allen die aan de eerste tocht mee
gedaan hebben, als hun bijzondere gas
ten willen beschouwen. Het is echter niet
doenlijk alle 278 adressen te achterha
len. Heel veel van de enthousiaste deel
nemers van toen zullen reeds zijn over
leden, zijn geëmigreerd of vertrokken
zonder dat men te- Bolsward het adres
nog weet.
Van de volgende, thans nog levende per
sonen is bekend dat zij de tocht heb
ben volbracht (in alf. volgorde met de
toenmalige woonplaats):
Ik sjoch dy wer lizzen
Fryslan sa as ’t bist
Mei gjin wurden to sizzen!
In skilderij yn in list
Sa grien bin dyn greiden
Mei blommen der yn
Der binne forskeiden
Yn dit koarte termyn
Dyn bou yn it sie
Mei alles op rigen
Yn frucht en yn strie
Hoe ha hja dit krigen
Sa moai kinstou wêze
As ’t sintsje oer dy giet
In boek om to lezen
Dêr’t foar elts hwat yn stiet
Sa is nou üs Fryslan
Alle maeitiids gelyk
Jong bliuwt dy’n ban
Fan walden oan’t dyk
bune fan de Keamer. Oer har lot en C",
har takomst sil hjir in bislissing nomd
üs ynsjoch, it frijlitten fan de keap-
i in earnstige bidriging foarmet
jehiel en foar
ier. It is nam-
Nadat het ijsfeest, Paul Krugerfeest,
Gysbert Japicxfeest, Hanzefeest, enz.
bezongen zijn, wordt verhaald van een
„zekere man, die zo maar grote feesten
scheppen kan”. Er is vaak gedacht dat
dokter Beekhuis, de initiatiefnemer zou
zijn geweest, maar dat is niet het ge
val. We lezen n.l.: „Hij nam als com
pagnon een kassier, een dokter en een
drukker, dat was vier”.
Dit zullen resp. geweest zijn de heren J.
M. Kingma, H. Beekhuis en J. C. Cupe-
rus.
Het gedicht eindigt mpt de woorden:
WURDT IT YN DE UNGETHD
BISLIST
Dizze wike is it forslach fan de Keamer
klearkommen, hweryn men léze kin hoe
't de offurdigen yn it algemien tinke oer
it ütstel fan Pref. Vondeling om ’e keap-
prizen fan lan en pleatsen net frij to
litten en meiiens dèrtroch ek de trije oare
bilangrike punten feilich to stellen. Dy
beide binne: it foarkarsrjucht fan de
hierder en de saneamde lanboukundige
„toetsing” fan de Grounkeamer.
Wy hawwe der gjin twivel oer litten, dat
nei f
prizen
foar de boerestan yn syn g<
de hierdeboer yn it bysünde
In het ijs van het Zuidpoolgebied zijn
bacteriën aangetroffen, die na 50 jaar
pog in leven waren. De bacteriën waren
afkomstig van de expedities van Robert
Scott en Ernest H. Shackleton.
De ontdekker van de bacteriën, de mi
crobioloog van de Universiteit van Texas
George H. Meyer, trof deze aan in men
selijke faeces, die diep onder het ijs lag.
De tijdsduur kon daardoor gemakkelijk
worden bepaald.
Volgens Meyer is het iets heel bijzonders
dat dergelijke micro-organismen zo lang
in leven blijven. Door het ijs werden ze
beschermd tegen uitdroging en schade
lijke straling. Het is echter nog niet dui
delijk hoe ze'bestand zijn geweest tegen
de uiterst lage temperaturen van ’t Zuid
poolgebied.
wurde.
Wy miene, dat hja it wurdich binne,
dat dy bislissing sa nomd wurdt, dat har
bistean, ekonomysk en soasiael, under
de hoede bliuwt fan wetten, dy’t yn in
kristlik en soasiael folk de maetskiplike
frede en wolfeart bihalde kinne Mei
minder kin it wier net ta!
Op de eerste in Leeuwarden gehouden
regionale bijeenkomst van het noorde
lijke kantoor van de Fed. Metaal- en
Electrotechnische Industrie FME heeft
de algemeen voorzitter, Ir. W. van Osse-
len, tegenover de ondernemers in Fries
land verklaard dat de ontwikkeling in
Europa samenwerking tussen de bedrij
ven in Nederland noodzakelijk maakt.
De metaalindustrie in Frankrijk en W.-
Duitsland is de afgelopen jaren tot een
krachtige uitbreiding van produktiecapa-
citeit overgegaan. Men wacht het ogen
blik af, dat de invoerrechten geheel weg
vallen om zich dan met volle kracht op
de afzet in de Euromarkt, dus ook in
ons land, te concentreren.
Onze industrie zal zich nog slechts kun-
Gjinien is sa blyn
as hy dy’t ’t net sjen wol
hawwe de leste jierren de pleats koft, ek
al omt de boerelienbanken tige fier gea-
ne mei it jaen fan hypotheek, maksimael
ta 90
En as léste rem wie der dan de lanbou
kundige „toetsing" hwerby it forskuor-
ren fan in pleats of it dêrüt keapjen fan
in stik lan oan de goedkarring fan de
Grounkeamer ünderwurpen wie.
Dit wettelik ramt makke, dat de speku-
laesje en it hearskjende fan de kapitaels-
faktor bitwongen waerd. It kapitael moat
tsjinje, hwant it is in great goed en der
kin folie goeds mei dien wurde as it op
goede wize brükt wurdt. It bifruchtet de
arbeid en it forgreatet it algemiene lib-
benspeil, it jowt hyltyd nije mooglikhe-
den en wy kinne der perfoarst net buten.
Mar as it kapitael net tsjinnet, mar
hearskje wol en üt is op it heechste ren-
demint, wurdt de sosiaele posysje fan de
net kapitaelkrêftige minske bidrige, tige
earnstich bidrige. En de ünderfining dy
leart dat as men it kapitael baes makket,
it altyd de swakkere partij, dat is de
minske mei syn hüshalding, is, dy ’t de
dupe wurdt.
Yn de Twadde Keamer rekkent men der-
op, dat dizze saek yn de kommende
moannen bislist wurde sil. Dat wurdt in
wichtige bislissing foar de Fryske boer.
Mear as fyftsjintüzen hüshaldingen fan
hierdeboeren steane ünsichtber op detri-
oeL legd zou worden, dan zou Bolsward
Op de onlangs gehouden persconferentie ter gelegenheid van het aanstaande
jubileum van de Friese Elfstedenrijwieltocht moest de commissie op tal van vra
gen betreffende bijzonderheden over de eerste rit(ten) het antwoord schuldig blij
ven. Het eigen archief van de commissie was niet meer volledig en in tal van
zaken tastte men in het duister. Geen wonder, dat men toen (ook via ons blad)
een oproep plaatste met name aan de oud-deelnemere. Van de in 1912 gevormde
regelingscommissie was immers niemand meer in leven bij wie
doen.
Deze oproep heeft een verbluffend re
sultaat gehad. Van alle kanten kwamen
nadere inlichtingen binnen, mondeling,
schriftelijk of in natura, bijv, door het
tonen van het-speldje dat bij het volbren
gen van de eerste tocht werd uitgereikt.
Een eresaluut komt toe aan de heer G.
H. Zelle te Bolsward, die met een be-
wonderenswaardige accuratesse alles be
treffende de eerst tochten heeft be
waard, zodat men nu over tal van bij
zonderheden beschikt. De heer Zelle heeft
de tocht vier maal uitgereden, n.l. in
1912, 1913, 1914 en 1916. Wegens de
mobilisatie en oorlogsdreiging werd de
tocht in 1915 n.l. niet gereden. De laat
ste maal reed de heer Zelle de tocht als
sergeant, gelegerd in Balk.
Het blijkt thans dat de regelingscommis
sie bestond uit de volgende personen: H.
Beekhuis, voorz., D. Terhenne, vice-voor-
zitter, H. J. Hommes, penningm., J. C.
Cuperus, S. J. T. Plantinga, A. Bouma,
J. Schuurmans, L. Kingma, S. Terpstra,
J. M. Kingma, secr.
Het 40-jarig feest werd nog door de
heer Terpstra meegemaakt, maar ook
hij is thans als laatste van genoemde
heren overleden. In leven was hij later
notaris te Giekerk.
Dank zij de verzameling documenten van
de heer Zelle, weten wij nu ook met een
aan zekerheid grenzende waarschijnlijk
heid, wie de eigenlijke initiatiefnemer is
geweest. Op de feestavond van de eerste
tocht werd n.l. een loflied gezongen,
waarvan de maker weliswaar onbekend
is, maar waarvan de tekst is bewaard
gebleven.
Dat het feesten in Bolsward een na-oor-
logse traditie zou zijn, kan aan de hand
van dit lied gevoegelijk naar het rijk
van de fabels worden verwezen, getuige
het begincouplet:
op de pleats bliuwe kinne as 1
plak binne. Om dizze beide punten
draeit de boereposysje. Hja moatte wen-
je kinne op reedlike bitingsten.
En dêrfoar wurde elts jier de hiernoar-
men troch it regear fêststeld en soargje
de grounkeamers dêrfoar, dat hja ekmei
forstan en praktysk oardiel tapast wurde.
Hoe heech en hoe leech dizze noarmen
wêze moatte, kin men oer prate en fan
miening forskille, mar troch it op dizze
wize to dwaen, komt men de reedlikheit
en billikheit tige nei op ’e side. Dêrby
is de rjuchtssekerheit fan beide partijen
alhiel oanwêzich, hja kinne biswier
meitsje tsjin de fêststelling en hja kinne
heard wurde op ’e sitting en wol it dan
noch net nei har sin, dan kinne hja yn
birop gean nei de Sintrale Grounkeamer
to Arnhim en wurdt har saek jitteris tak-
seard en in ütspraek dien. Dizze gong
fan saken hat makke, dat de measte kon-
trakten sünder biswier goedkard wurde
kinne, dat hjir en dêr in al to füle for-
hierder op syn fingers tikke wurdt en
dat it hierpeil fan pleatsen en losse lan-
nen noch nea yn sokke fredige en so-
siale banen fierd is as tsjintwurdich.
De léste jierren binne de bieren fan ’e
pleatsen aerdich omheech gien, omt it
nije en sekuere taksaesje-systeem net al-
linnich rekken haldt mei it lan, mar ek
mei de wente en lyksa mei büthüs, skuor-
re, hokken, silo’s, jarrekolk en hwat er
mar mear is. Dèrtroch is de situaesje fan
de eigner net ünbilangryk better wur
den en dat waerd ek hege tiid.
It twadde greate foardiel fan de jilden-
de bipalingen wie, dat in stik lan of in
pleats net forkoft wurde mei, boppe de
maksimumpriis. Dizze maksimumpriis is
praktysk de kapitalisearre hierwearde.
Dêrfoar nimt men hast altyd 3% as
basis, dat wol size, dat de maksimum-
nen handhaven wanneer zij erin slaagt
tegen aannemelijke prijzen de kwaliteit
van de produkten hoog op te voeren. Dit
ogenblik komt steeds dichterbij, aldus
spreker.
De bedrijven in Nederland kunnen el
kaar hierbij behulpzaam zijn, o.m. door
de onderlinge samenwerking te entame
ren.
Van groot belang zal ook de medewer
king van de werknemers aan het produk-
tie-proces zijn, aldus Ir. Van Osselen. In
de ondernemingsraden beschikken de
ondernemers over een instrument om de
werknemers te overtuigen van de nood
zaak de bedrijfsvoering bij de zich steeds
wijzigende omstandigheden aan te pas
sen. Als zodanig is de ondernemingsraad
Z.K.H. Prins Bernhard is donderdag met een viermotorig straal-transp.-
vliegtuig, de Lockheed Jet Stal van Schiphol naar Londen gevlogen. Alvorens
de terugtocht te aanvaarden gebruikte de Prins in Londen de lunch. Prins
Bernhard maakte de vlucht bij wijze van proef; de kans bestaat n.l. dat de Jet
Star een nieuw lesvliegtuig voor de Nationale Luchtvaartschool wordt. De foto
toont Prins Bernhard, die de rjucht maakte met hoge officieren van de Ned.
luchtmacht, op London Airport in de cockpit van het toestel
3e week mei 1937
Mej. Buwalda te Hichtum was de eerst
binnenkomende dame bij de Friese Elf-
steden-rij wieltocht. Zij kreeg een zilve
ren lepel en vork. De 2e binnenkomende
dame mej. Pieteringa v. Bolsward kreeg
een beker.
Het comité van actie voor de totstand
koming van de Rijksweg 43 zal een ac
tie voeren om de weg dóór Bolsward te
krijgen. Het betreft hier een algemeen
belang, want wanneer het mocht gebeu
ren, dat de weg om Bolsward heen ge-
1 na
verloop van enkele jaren een stil en rus
tig plaatsje zijn geworden.
Openstelling van de nieuwe basculebrug
bij het Wolsumerketting, die in de plaats
kwam van de oude klapbrug.
Uit de hand te koop: Sigarenhuis „Fri
sia”, Appelmarkt 1, Bolsward. Te bevr.
bij woningbureau Bootsma en Lammert-
sma.
Bekijken we nog eens het rijtje namen
van de regelingscommissie, waarvan
dokter Beekhuis de promotor zou zijn
geworden, dan blijkt dat deze H. H. nie
mand anders geweest zal zijn als de bij
oud-Bolswarderg nog wel bekende H. J.
Hommes, de penningm. der commissie.
De eerste tocht werd gereden op 27 mei,
de Pinkstermaandag van 1912. Alle deel
nemers (en dit waren volgens de offi
ciële lijst 278) kregen een instructie en
nummerbrief mee. De heer Zelle (de
lijst was alfabetisch) kreeg aR hekke-
sluiter het nummer 278. De rijders moes
ten zich uiterlijk 4% (liefst nog vroe
ger) opstellen op de Nieuwmarkt (Koe
markt staat er tussen haakjes achter).
Om 5 uur begon de muziek te spelen,
het sein, dat men mocht vertrekken.
Start en finish waren beide bij de
Doele.
Met het oog op het grote aantal deelne
mers werd men er op gewezen, dat het
dringend geboden was, uiterst voorzich
tig te rijden, vooral met het oog op de
tramrails Woest af rijden kon dis-
qualificatie ten gevolge hebben. Wan
neer de richting en de sterkte van de j mers fan great bilang, dat de minsken,
wind daartoe aanleiding gaven, mocht dv’t yn dy tiid in buorkerij bistjüre, dit
de route worden gewijzigd, hetgeen met I ek dwaen kinne op reedlike hierfoar-
vlaggen bij de contröleposten was aan- wearden en mei de wissichheit, dat hja
een onderdeel van de evolutie, die zich
momenteel in de ondernemingswereld
voltrekt.
De federatieve samenwerking tussen de
ondernemersorganisaties in de metaal- en
elektrotechnische industrie noemde spr.
een andere fase van deze evolutie. Zij
maakt het mogelijk, dat de ondernemin
gen in eensgezindheid zelf de richting
van de sociale en economische ontwikke
ling bepalen.
De heer S. B. Bos, voorzitter van de
Commissie v. Bijstand van het noorde
lijke FME-kantoor, gaf vervolgens een
uiteenzetting over de reeds lang bestaan
de samenwerking tussen de metaalbe
drijven in Sneek. Deze samenwerking,
die spontaan is ontstaan, is in de loop
van de jaren voor menig bedrijf pro
fijtelijk gebleken. De heer Bos adviseer
de de ondernemers, die elders in Fries
land zijn gevestigd, eveneens tot het be
vorderen van de onderlinge contacten
over te gaan.
De regionale FME-functionaris voor het
noorden, de heer A. Planting, verklaar
de op deze bijeenkomst, dat zijn bureau
de initiatieven om tot versterking van t
onderlinge contact te komen, met kracht
zal steunen.
Op de voordracht van het hoofd van de
economische afdeling van de FME, Drs.
C. J. J. de Wit, die een samenvatting
gaf van het veelzijdige dienstbetoon, dat
de FME de ondernemers op sociaal- en
economisch gebied kan verlenen, volgde
een geanimeerde discussie.
hja op har keappriis likernóch tritich kear de skjin-
ne hier wêze mei?
Wurdt dus in pleats forkoft mei in hier
fan 8000 goune en giet dêr oan lésten
en ünderhald twatüzen goune óf, dan is
de skjinne hier 6000 goune. De maksi-
mumkeappriis is dan likernóch 180.000.
Ik jow dizze sifers om in globale yndruk
to jaen fan it hjoeddeiske systeem.
It is neffens my alhiel reedlik om hie-
ren en keapprizen allebeide fêst to bal
den op de gebrükswearde fan pleats of
lan, net it minst omt de garansjeprizen
ek allinnich mei dy gebrükswearde rek
ken halde. Yn dit systeem is der dus in
algemiene geransje, dat de oare ütjeften,
sawol foar it bidriuw as foar de hüshal
ding fan de boer net yn ’e knipe komme.
En dat is sa’n bilangrike, ekonomyske
mar ek sosiale kwestje, dat der neffens
my alles oan dien wurde moat, dat wy dy
bihalde.
De lju hawwe it op it heden mei alle
swierrichheden om folk to krijen en to
halden, mei bidriuwsforoaringen en
pleatsforbettering dochs al net maklik
en ik soe it slim fine as wy wer yn de
situaesje komme soene, dat, towille fan
it jild, frou en bern de beage wer om
stipt krigen.
It trêdde en it wichtichste is, dat de hier
deboer by forkeap, buten de neiste fa
mily, it earste rjucht fan keap hat. En
dat hy dit rjucht hat tsjin heechstens de
maksimumpriis, dus tsjin de gebrüks
wearde fan de pleats of it stik lan. Dit
makket, dat sa’n pleats him net ünder
it gat wei forkoft wurde kin en ek dat
hy net wike hoecht foar immen dy’t mear
as de wearde biede wol. Dit makket ek,
dat de spekulaesje büten de doarren
bliuwt en dat de iene de oare net op-
jeije kin mei alle gefolgen, dy’t der ear-
tiids üt fuortkamen. Hiel hwat boeren
«fa, ’"“"'W!
