Bach’s Matthaus Passion, bron
van muzikaal genot
w
fc
Zangvereniging Voorwaarts’
bestaat vijftig jaar
Mevrouw Langenberg gehuldigd
Opvoeringen te Bolsward kunnen
bogen op gevestigde traditie
2073
Fan de Martinytoer
Tj. de J.
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
Zilveren filmpjes
Ju
de
I
DINSDAG 9 APRIL 1963
102e JAARGANG
No. 28
I’
tellen
de Martin Company geleide
PIET
vW///'/////,
TEST BIJ 55 GRADEN ONDER NUL
Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Uitgave: A. J. OSINGA N.V, Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 15
Telef. 2451 Na 18.50 uur 2505 of 2555
(K5157)
De voorzitter van beide verenigingen,
de heer B. P. van Dalen, begroette in
zijn openingswoord de vele aanwezigen.
Het programma van de te zingen liede
ren was zo gekozen, dat de zaal een
overzicht kreeg van liederen, die 50 jaar
geleden werden ingestudeerd en van lie
deren, die meer in de laatste jaren wer
den gezongen.
De eerste jaren werden vrijwel uitslui
tend socialistische strijdliederen geleerd,
die op S.D.A.P.vergaderingen ten geho
re werden gebracht. „Voorwaarts” kreeg
echter een algemene bekendheid en werd
ook uitgenodigd, om naar buiten op te
treden, zoals op Ouden van Dagenfees
ten, in de Heamieldagen, bij andere
stadsfeesten. Leiding en koor achtten 't
Abonnementsprijs f 1.90 per kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Advertentieprijs: 15 cent per mm
Ingezonden mededelingen dubbel tarief
Handelsadvertenties bij contract reductie
Loaijens
is gjin lammens
t een voorlopig comité
een chr. lyceum. Mier
de krapte fan 1950 allang
~!n hoe sil men dat
opera en
d ook in
der Molen (secr. van de Ver. „Dage
raad” en hoofdbestuurslid van de Bond
van Arbeiderszangverenigingen), mevr,
van der Meer (voorz. van de vrouwen-
afd. in de pvda), de heer W. Wielsma
(namens de afd. van de pvda, namens
de besturenbond van het N.V.V., de Gra
fische Bond en de ANAB), de heer Tip-
persma (namens de metaalbewerkers-
bond), de heer van der Meer (namens
de Alg. Beroepen Centrale), de heer H.
Boschma (pvda-raadslid) en de heer E.
t (namens het Chr. Muziekkorps
in een goede harmonie nog tot vele „Oranje").
goede prestaties mocht komen.
Aan mevr. Langenberg overhandigde
hij een bloem. Hij schetst^ haar als
iemand, van wie iedereen in Bolsward
weet, wat men ongeveer aan haar heeft.
Bolswards Nieuwsblad
Waarin opgenomen: De Bo/swirdsche Courant, Westergoo en De Jong’s Nieuwsblad
TSIEN JIER BUORKJEN
oan ’e bütekant bisjoen giet it op de
't al sa lang gien is,
lan, de boeren winne
hea en kuil; dong, jarre en kunstmest
wurde der oerbrocht en by ’t hjerst sette
hja de bisten wer op ’e stal. Sa wie it al
sa lang en de measte lju, dy’t der net da-
geliks by bitrutsen binne, sjogge net fol
ie fan foroaringen en nijichheden. Dochs
is it yn wierheit wol hwat oars en dat
wurdt men it beste gewaer as men de si-
tuaesje fan tiid ta tiid rjs mei mekoar for-
geliket. De mooglikheit d’rta jowt it Sin-
trael Bureau foar de Statistyk, dy’t foar
agraryske dokumentaesje gear wurket mei
it Lanboukundich Ekonomysk Institüt en
de ütkomsten fan har wurk yn publikaes-
jes biskikber stelt.
In earste bilangryk sifer fine wy dan yn
En zij kijkt goed om zich heen en weet
ook, wat zij aan de Bolswarders heeft.
In vreugde en droefheid vervulde zij,
volkomen uit roeping, een rol, die van
grote medemenselijkheid getuigde. De
burgemeester dankte haar daarvoor har
telijk en hoopte dat ze in goede gezond
heid uit Australië mag terug komen in
„Voorwaarts” en in Bolsward om daar
haar belangrijke rol te blyven spelen.
Het woord werd verder nog gevoerd
door de heer J. Rietwijk (namens het
daarom beter, om naast strijdzangen
ook andere liederen op het repertoire te
zetten.
Vlot werden op deze avond achter el
kaar gezongen de beide strijdzangen:
„Het lied van de vlag” van L. A. van
Zetten en „Boodschap op de heide” van
mevr. Troelstra.
Toen weerklonken twee Friese liederen
door de zaal, n.l.: „Mar, o Mar” van
J. Paardekoper en „Jounklok” van J.
Nauta.
Uitbundig werd geapplaudiseerd na het
zingen van de beide liederen „Serenade
van een landsknecht” van Lasso; „De
12 rovers” (waarbij de solozang met
neuriënde stemmen zo prachtig naar
voren kwam) en „De Heilige Stad”,
weer met solostemmen, waardoor dit im
ponerende lied op uitstekende wijze werd
vertolkt.
Een hoogtepunt van deze avond was wel
de huldiging die mevrouw T. Langen-
berg-Bouma ten deel viel. Zij en „Voor
waarts” zijn, op enkele maanden na, on
afscheidelijk met elkaar verbonden ge
weest. Dat zij nog niet de volle 50 jaar
lid van het koor is geweest, vindt zijn
reden in het feit, dat mevr. Langenberg
de eerste maanden na de oprichting nog
niet in Bolsward woonde. Maar toen zij
er in 1913 kwam, is zij terstond als lid
toegetreden en een enthousiast lid ge
bleven. Geen repetitieavond slaat ze
over. Menig jongere kan aan haar een
voorbeeld nemen, aldus de heer Van Da
len, die het een eer vond voorzitter te
mogen zijn op het moment, dat mevrouw
Langenberg deze hulde kreeg. Haar pad
is niet over rozen gegaan, vervolgde hij.
Andere mensen heeft zij gesteund in
moeilijke omstandigheden. Zij is een
stimulans voor ons geweest, als wij als
koor weer eens tn de put zaten. Haar
moed en haar woorden bezielden ons. Zij
is een ondernemende vrouw. Vorig jaar
bezocht zij haar jongste zoon in Canada
en het is haar plan om dit jaar bij ge
zondheid naar Australië te gaan, waar
haar oudste zoon woont.
Er waren ook heel wat kinderen van
haar uit Holland gekomen, om dit feest
molkeproduksje folie djürder is
Mar wolle dy regearingen it
sette
It sil binammen fan dit soarte fan dingen
ófhingje ott de kommende tsien jier de
Nederlanske greidboer in reedlik plak un
der de sinne balde sil. Oan syn kwalitei
ten as greidboer sil it hjir yn Fryslan net
lizze.
E.E.G. har ynspa
forgreatsjen? D:
men net hingje litte, de produksje sil him
foegie i
En dêrby sil de ienriedichheit fan de pi
dusinten net mist wurde kinne. Drs San
haas hat op de gearkomste fan de Fr. Mij
sein, dat der wurke wurdt oan in produk-
sjebiperking, mar it „hoe en het’ bliuwt
jit in riedling. By de ruilforkaveling:
Gaesterlan sille greate stikken foar rekre-
aesje bistimd wurde. Gean wy op oare
plakken ek dy kant üt?
Dan lizze yn Ardennen en Luksemburch
tüzenen ha. dy’t hjir alderearst foar yn
oanmerking komme, gebieten, hwwer’t de
as hjirre.
mes deryn
Dc leden van de Arbeiderszangvereniging „Voorwaarts” hebben reeds gedurende
een groot aantal maanden uitgezien naar de dag van het 50-jarig jubileum van
hun koor. In vele gezinnen vormde dit op handen zijnde jubileum dagelijks een
onderwerp van gesprek. Voorbereidingen werden voortdurend getroffen voor deze
feestavond. Gedurig werden de te zingen liederen ingestudeerd en ook de toneel
vereniging, die uit leden van het zangkoor bestaat, oefende druk, om met een
interessant en fantastisch toneelstuk voor het voetlicht te komen.
Vrjjdag j.I. werd de grote feestavond gehouden in sociëteit „de Doele”.
Er zal stellig nog lang over deze mooie avond worden nagepraat, want het feest,
dat gevierd werd, mocht er zijn. De dirigent van het zangkoor, de heer Lammert
Rooda, die tevens regisseur Is van de toneelvereniging, heeft wel eer van zijn
werk. De leden hebben hun beste beentje voorgezet.
't Stond onlangs in de krant
De Statistiek ging tellen
En lezend Nederland
Móét er toch van ontstellen
Verkeerstol was weer zwaar
Bezinning is geboden
Er vielen vorig jaar
Meer dan twee duizend doden
De krant maakte bekend
Dit cijfer spreekt van stijging
Landelijk vier procent
Toenemende bedreiging
Overal loert gevaar
Voor kleinen en voor groten
Er vielen vorig jaar
Meer dan twee duizend dode»
De krant geeft elke dag
Haar serie ongevallen
Nu hier, dan daar de slag
Wie is nog veilig? Allen
Weten, ’t scheelt soms een haar
Of ik was weggestoten
Meer dan twee duizend doden
Wij sluiten onze krant
Het greep ons toch wel even
Dit zwarte cijfer, want
’t Moet elk de wenk stil geven
Ben ik verkeerszondaar
't Moet tot correctie noden
Er vielen vorig jaar
Meer dan tweeduizend doden
Hwat hat (gabe Skroar
us hjoed p p
to sizzen
rehiem fordreaun. Dat soe in greate seine
dat is rom 25%. Dizze hegere produksje wêze foar alle greidboeren, hwant hwa’t
1 abortus under de kij hat, kin syn wille
wol op.
De mechanisaesje spilet ek net swak by vn
de lanbou. It hiele boerereau is winfik
foroare, de alderwetske weinen en wurk-
tugen binne op de measte buorkerijen
troch modern ark forfongen. Allinnich
üt it bütenlan hellen wy yn 1951 foar 40
miljoen oan nij ark, mar yn 1961 wie dat
net minder as 128 miljoen. It is binam
men de traktor of lüker, dy’t hjir de wich-
tichste oarsaek fan is. Hwant mei it oan-
skaffen fan in traktor moat ek it oare
reau forwiksele wurde. Fansels de molk-
masine en de heafentilatoren drage hjir
ek harres ta by, hja binne net meat wei to
tinken.
De bilangrike frage, hwer’t al dy molke
bliuwt, sil de kommende jierren hyltyd
wer folop yn de bilangstelling stean. Wol
kin de boer hjir man foar man net it
measte oan dwaen, dochs is syn bidriuw
dér sa sterk mei forboun, dat it de greatst
mooglike oandacht fortsj innet. Ommers,
as hy troch in moderne bidriuwsfiering
prima molke wit to winnen, dan komt it
er op oan, dat dy molke ek syn bistim-
ming fynt foar in reedlike priis. En dat
bart foar in tige bilangryk diel troch de
fabriken, dy’t hy mei syn kollega’s op-
rjuchte hat. Sjocht men nei de fiif bilang-
rykste produkten, büter, tsiis, kondins-
molke, molkpoeijer en waeipoeijer, dan
wurde dy foar resp. 83,87,64,81 en 88%
'n koöperative fabriken makke en for-
lannele. En hoe’t dat giet en lans hokfoar
wegen de ófest syn bistimming fynt it
- boeresaek. Ek op dit terrein
foroaret hiel hwat yn koarte jierren. De
aide namme: büterfabryk doocht allang
net mear.
De buterproduksje bliuwt likernóch op
f
Vaak gebeurt het, dat door het initiatief van een enkeling of van enkelen iets tot
stand komt, dat „blijkt aan te staan”, zodat de generatie die er bij opgroeit het niet
gaarne weer zou willen missen. Zo is het in Bolsward met vele zaken gegaan. Het
stichten van b.v. het Gast- en Weeshuis, nu eeuwen geleden is van een blijvende be
tekenis geweest. Het vestigen van een Zuivelschool, Ambachtsschool, H.B.S., Oplei
ding Huishoudleraressen enz. leek op het moment dat de initiatiefnemers er mee
kwamen misschien wat overmoedig, maar men kan noch het een, noch het ander,
uit het huidige Bolsward wegdenken, zonder het totaalbeeld te schaden. Onlangs be
treurde iemand het, dat onze stad nog geen Jeanne Gerritsenstraat had om daar
mede een vrouw te eren en in gedachtenis te houden, die veel heeft gedaan om Ae
Mattheuspassie te Bolsward ingang te doen vinden. Het was toen voor Bolsward iets
nieuws, het leek overmoedig, maar het slaagde!
Mede door het werk van tallozen die zich aan dit werk wilden geven, is de instand
houding gèwaarborgd.
Donderdag a.s. zal de eerste uitvoering (in de Martinikerk) plaats vinden. Er be
staat ook dit jaar weer grote belangstelling voor deze uitvoering, niet alleen uit Bols
ward, maar ook uit de wijde, wijde omtrek. Zelfs in Sneek worden opvallend veel
kaarten voor de Bolswardse uitvoering verkocht.
2e week april 1938
Te Bolsward opgericht een boksclub, wel
ke les zal hebben van de heer Poelstra uit
Leeuwarden. Het bestuur wordt gevormd
door de heren F. van der Net, M. Andela
en A. Couperus.
Te Sneek opgericht
tot oprichting van
in heeft o.a. zitting de heer J. Heeres te
Bolsward.
Volgens inlichtingen zouden er zich in
Engeland veel spionnen bevinden, b.v.
als huisbediende in officierswoningen
Ieder die belang stelt in het werk van de
Oxford-groep wordt uitgenodigd tot het
bijwonen van een openbare bijeenkomst
in de Harmonie te Sneek.
Het Amerikaanse leger test met personeel van
projectielen met de bijbehorende installaties bij 55 graden onder nul in Alaska
LAURENS VAN DER WERF
die de aria’s zal zingen in de Mattheus-
uitvoering te Bolsward
Om belangstellenden te informeren over
het ontstaan van de Passion laten wij hier
volgen hetgeen door de heer L(ambooy?)
werd geschreven in het jongste nummer
van De Paukenslag, het orgaan van het
Frysk Orkest.
„Reeds heel vroeg, misschien al in de
vierde eeuw van onze jaartelling, ontstond
in de Katholieke Kerk de gewoonte, om
in de Goede Week de hoofdstukken uit
de vier Evangeliën, waarin het lijden van
Onze Heer verhaald wordt, met enige
plechtigheid voor te dragen. Waarschijn
lijk werd deze langzamerhand gegroeide
gewoonte door Paus Gregorius de Grote
(plm. 600) gesanctioneerd en officieel
vastgesteld. Althans, nog steeds schrijft
de liturgie van de kerk voor, dat in de
Goede Week de vier Passieverhalen ge
lezen of gezongen moeten worden: op
Palmzondag dat van Mattheus, dinsdag,
dat van Marcus, op woensdag dat van Lu
cas en op Goede Vrijdag dat van Johan
nes. De wijze, waarop in vele Katholieke
kerken op Palmzondag en Goede Vrijdag
de passies worden gezongen, is alle eeu
wen door vrijwel dezelfde gebleven. Het
eigenlijke verhaal wordt op een eenvou
dige reciterende toon voorgedragen door
een cantor of chronist op een gemiddelde
toonhoogte. De frazen, die door Jezus ge-
op ’n
i aoor
andere vorm: z.g. oratorische passie.
Heinrich Schütz (plm. 1672) scheef het
Evangelieverhaal eenstemmig, evenals de
gedeelten die door één persoon gezegd
werdende andere delen werden meer
stemmig geschreven, terwijl op daartoe ge
schikte momenten vrije deklamatorische
delen werden ingevoegd. Hierin werd in
woord en toon gemediteerd over de pas
-
tevoren verhaalde episode. Koralen, zoals
bij Badi, kent deze kunstvorm niet. Alles
is één- en meerstemmig en zuiver vokaal,
zonder enige begeleiding dus. De uitvoe
ring van zulk een werk is een probleem
apart!
Onder invloed van oratorium en opera
ontstond in de 17e eeuw langzamerhand
de vorm, die wij bij Bach kennen. De
muziek had in die tijd een grote ontwikke
ling doorgemaakt.
De monodische stijl (de eenstemmige-be-
geleide schrijfwijze), die in de
het oratorium hoogtij vierde, wen
de Passionen ingevoerd.
Het originele Bijbelwoord werd afgewis
seld door poëtische parafrasen en lyri
sche meditaties. De Barokstijl deed zijn
invloed gelden: de soberheid van ’t Evan
gelieverhaal maakte plaats voor hartstoch
telijke gevoelsuitdrukking en retorische
beeldspraak, zowel in tekst als muziek.
Het genie van Bach heeft al de genoem
de vormen in één grote greep samengevat
In zijn Passionen vinden we terug de in
getogenheid van het Bijbelverhaal naast
uitbundige lyriek; de nieuwe Italiaanse
stijl naast de meest ingewikkelde contra-
puntiek; de liturgische viering van de ge
meente naast individuele meditatie in de
aria’s.
Bach’s Mattheus-Passie vormt een hoogte
punt in de Barokstijl, een eenzame hoogte
in de gehele muziekliteratuur, een bron
van voortdurend muzikaal genot en van
vrome Godsbeschouwing.
V
Sa
greidpleatsen, sa’t it
de kij rinne yn it la
i wer
de measte lju, dy’t der net da-
mtsen binne, sjogge r' e
fan foroaringen en nijichheden.
wurdt men it béste gewaer
geliket. De mooglikheit d’rta jowt it Sin
slag van alle Passiemuzieken geworden.
Tot de vijftiende eeuw toe kwam er vrij-
I er
in de latere Middeleeuwen meer gedra
matiseerd, maar
dezelfde.
Tijdens de grotere ontwikkeling
g<
hele volk
van hun moeder mee te maken. Hen
riep de heer Van Dalen een bijzonder
woord van welkom toe.
Aan mevr. Langenberg bood hij een
foto van het jubilerende koor aan, als
mede een bloemstuk. Zij werd deze
avond tot erelid van de zangvereniging
„Voorwaarts” benoemd.
De burgemeester van Bolsward, Mr. J.
A. Geukers, sprak vervolgens namens
B. en W. Hij prees deze zangvereniging
omdat zij na 50 jaar zwoegen op de
feestavond het er niet rustig van neemt,
maar zelf meedoet aan een volkomen
actieve cultuurbeoefening. Wat zij doet,
heeft zeer veel waarde. De grote to-
neelist Albert van Dalsum bezoekt
graag overal in het land, ook in Fries
land, toneelavonden van amateurploe-
gen, omdat hij juist daar iets meent te
kunnen leren.
Het gemeentebestuur is er dan ook erg
trots op, dat „Voorwaarts” 50 jaar lang
aan een actieve cultuurbeoefening heeft
meegewerkt en ook ,dat zij in later ja
ren naar buiten is getreden, om het
voor iedereen meer voorwaarts te ma
ken. Blij was de burgemeester, dat de
voortreffelijke en onverwoestbare diri
gent van de zangvereniging in 1962 de
Burgerprijs heeft ontvangen.
Levert „Voorwaarts” een grote bijdra
ge door haar werk aan de gemeenschap, muziekkorps „Hollandia de heer^Van
de vereniging heeft daarnaast ook een J
grote waarde voor de leden zelf van
wege de vreugde, die zij beleven in de
beoefening van de zangkunst.
Het gemeentebestuur is eveneens dank
baar voor het werk van de voorgangers
van de huidige leden van „Voorwaarts”
Het college van B. en W. heeft daarom
besloten de zangvereniging ter ere van
haar gouden jubileum met de stadsvlag
van Bolsward te begiftigen.
Mr. Geukers wenste de jubilerende ver
eniging veel succes toe en hoopte, dat zij Nawjjn
Alle sprekers stelden namens verenigin
gen en bonden enveloppen met inhoud
beschikbaar.
De heer W. Wielsma gewaagde van de
stormen, die in de afgelopen 50 jaar over
„Voorwaarts” waren heengegaan, maar
hij vergeleek de vereniging met een zee
dijk, die er nu weer extra balstiennen
bij heeft gekregen. Hij hoopte, dat zij,
bovenop de dijk staande, eventueel nog
komende stormen vermocht af te wen
den.
Na de pauze kwam de Arbeiderstoneel-
vereniging met het blijspel „Storing in
het Lunapark” van Tom Dekker voor
het voetlicht.
Dit was een stuk vol interessante com
plicaties.
Mies van Tintelen-Neutelaar had na één
huwelijksnacht genoeg van Justus, haar
man, want hij was de hele nacht zwer
vende geweest en de andere morgen ge
signaleerd met een andere vrouw. Zij
vlucht naar haar moeder, Evelien, die
haar probeert te troosten. Haar vader
Willem Neutelaar en diens vriend Harm
de Vreugde, krijgen bezoek van Justus,
(zie vervolg pag. 2)
sproken worden, worden gezongen
veel lagere en meer gevarieerde toon
een basstem, terwijl de woorden van
das, Kajaphas e.a. en de uitroepen van
menigte (turba) door een hoge stem ge
declameerd worden.
Deze rol- en stemverdeling is de grond
slag
wel geen verandering in. Wel werd
de zang bleef ongeveer
j van de
meerstemmigheid ontstond de gewoonte,
de turba-gedeelten door het hele volk
of door een koor te laten zingen.
Deze gewoonte bestaat ook tegenwoor
dig nog in de Katholieke kerk; in ver
schillende kerken zingt men vrij gere
geld de passiemuziek van Viadana, Vit
toria, Palestrina e.a. Sommige kompo-
nisten gingen verder en komponeerden
de gehele evangelietekst; zodoende ont
stond de z.g. motetpassie, waar die van
Jacob Obrecht (plm. 1500) het eerste en
meeste bekende voorbeeld is. Het dra
matische element raakt in zulke bewer
kingen min of meer op de achtergrond,
omdat alles vierstemmig gezongen
wordt: de tenoor zingt de cantus firmus,
de eigenlijke melodie, terwijl de andere
stemmen daar omheen figureren.
Na de Reformatie ontstond weer een
ien hichte sa tusken de 90 en 100 miljoen
kilo, mar de tsiis is yn dizze tsien jier for-
dübele, n.l. fan 108 oant 203 miljoen kg.
De foroaring sit lykwols yn de kondins-
molke, dy’t fan 173 miljoen stiichde oant
409 miljoen kilo. Ek de molkpoeijer gie
fan 41 oant 105 miljoen kilo omheech,
wylst de waeipoeijer fan 3.5 oant 21.9
miljoen kilo oanwoun. De greate striid op
suvelgebiet is jit oan it taneden, nou ’t de
E.E.G. hjir de lekkens ütdiele sil. Alge-
mien wurdt erkend, dat hjir de greatste
swierrichheden lizze foar in reedlike bi-
steansposysje fan de greidboer. Hwant op
suvelgebiet is de krapt- r _n
foroare yn oerskot. Ej
boppe de merk hingjende oerskot wei-
nimme, salang alle dielnimmers fan de
>anne om de produksje to
Jit hjitte hangiisder kin
moatte nei de keapkrêftige fraech.
itO-
lel-
de molkeproduksje, dy’t yn dizze léste de bysünder skealike kwael is fan it boe-
tsien jier mei 1.3 milliard kilo oproun is,
kaem net sa sear fan mear kij, mar bi
nammen fan mear molke per kou en he-
ge rfet. Yn 1951 wie it kwantum molke
per kou 3700 kg mei 3.59% fet en nou
wie dit 4155 kg mei 3-81%. It oantal
melkekij wie mei sa’n 150.000 formear-
dere.
Dat de produksje sa’n stik forbettere is,
komt fan twa, trije kanten. De molkkon-
tróle wreidde him fierder üt en bislacht
nou al twatredde part fan de kij, wylst de
oansluting by de kunstmjittige ynsemi-
naesje fan 31% omheechroun oan 56%.
De K.I.-forienings, dy’t nei de oarloch
opsettten kamen, hawwe nou al 62% fan
de kij as klant krige en dèrtroch is by hiel
hwat lytsere en greatere bidriuwen de
kwaliteit fan de kij tige forbettere. In
twadde oarsaek fan de hegere produksje
sit yn de sounens fan it fé. De féartsenij-
kunde stiet net stil en har mNdels om
sykten foar to kommen en to bistriden
nimme alle jierren ta. De kij yn it büt-
hüs kenne gjinien better as de féarts, dat
litte se wol skine.
Mar de béste fortuten binne birikt troch
de organisearre bistriding fan twa tige
skealike sykten: tbc en de abortus Bang
(it kealforsmiten). Tsien jier lyn wie it
persintaesje tbc reagearders jit 15.8
en nou is it praktysk alhiel dien mei dizze
sykte. Hja stiet jit mei 0.1% op de list,
omt er hjir en dér dochs noch in inkeld
dier mei dizze kwael opdükt. Mei de
twadde bismetlike sykte, de abortus Bang, yi
it bismetlik kealforsmiten, is men safier h;
jit net. De bistridingsaksje is jit folop 1
geande. Mar de risseltaten jowe tige gjin geringe
moed. Fan 1957 óf is it tal abortusfnje foroaret hiel
bislaggen yn Nederlan tanaem fan
70,4-72,6-84,3-90,4 oant 95,6% yn ’61.
Jit in pear jier fan meimekoar striden en
