NIEUW LICHT OP 5N
OUD AMBACHT
rW
w
1
1
Goede Vrijdag
Qabe Skroar
Koper en brons-tentoonstelling
het Stadhuis
n
in
Gouden filmpjes
It kykje
Hindeloopen verloor
drumband
Krijgt Gaasterland
een vogelpark?
W ..ft
V...W
MART. W. H. DE WEERD
11
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
VRIJDAG 12 APRIL 1963
102e JAARGANG
No. 29
NEDERLANDERS AAN DOOD ONTSNAPT
Hwat hat
t
en frou
Eigenschappen.
fortoan
Gebruik.
PYT
sterk verwante brons zijn de oudste metalen;
dat
Ontdekking.
Later tijden.
Samenstelling.
Tentoonstelling.
GRAMMOFOONPLAAT VOOR BENFICA
volledig overzicht van hetgeen er
De bronstijd.
zijn nieuwe grammofoonplaat „Mexico” aangeboden
fing van de Stedelijke drumband. Om fi-
3 e week april 1913
Twee Nederlanders, die in Zwitserland werken, zijn aan de dood ontsnapt,
toen bun auto het meer van Alpnach (bet oostelijke deel van het meer van Lu
zern) in reed. Op de bochtige weg langs het water kregen zij hinder van val
lend gesteente. Plotseling begon de wagen te slingeren, schoot van de weg af
■‘js'i 'befandde in het ijskoude meer. Een van de inzittenden werd uit de auto in
bet water geslingerd. De ander wist zichzelf te bevrijden.
Foto (Terwijl de auto wordt opgetakeld, bekijken de heren fans Frederic (links)
en Savelkoul de gevonden sp'ulletjes
tin. Tegenwoordig wordt voor de berei
ding van brons ook we] zink en wat
lood gebruikt.
Dit blijft zo in de eeuwen, die liggen
tussen het eind van de bronstijd en de
Nederlandse brons- of
geelgieters.
Toelichting op de
tentoonstelling.
In minske hat gjin tearder plak
as de büse
Ons land heeft vele en beroemde brons
gieters gehad. Vooral in de 16e en de 17e
hier een
Abonnementsprijs t 1.90 per kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Advertentieprijs: 13 cent per mm
Ingezonden mededelingen dubbel tarief
Handelsadvertentret bij contract reductie
bijv, goud en zilver. Veel namen van
gieters zijn bekend geworden uit archief
stukken. Beroemde Nederlandse gieters
waren o.a. Gerrit van Wou, werkzaam
te Kampen. Hij heeft de klokken gego
ten van de Utrechtse Dom. Zijn leerling
was Segewyn Haitiser (heet ijzer) of
Haitiseren, die te Zutphen werkte. De
door hem vervaardigde klokken voor de
Walburgstoren aldaar, zijn bij de toren
brand van 1948 verloren gegaan. Het
Mariabeeld, afkomstig van één der klok
ken is nog in het Zutphense museum te
Heel lang geleden is mén begonnen brons
toe te passen voor het vervaardigen van
snijdende voorwerpen, zoals speerpun
ten, dolken, zwaarden, bijlen, sikkels,
messen en scheermessen. Voordien had
men die gemaakt van steen, gedurende
een periode van tienduizenden jaren, lo
pende van omstreeks 50.000 tot om
streeks 3500 vóór Christus’ geboorte.
Dit is het z.g. stenen tijdperk of de
steentijd.
Natuurlijk heeft het gebruik van metaal
dat van steen niet verdrongen. De over-
gang heeft zich geleidelijk voltrokken
gedurende het laat-stenen tijdperk; op
welke wijze weet men niet.
In de koperhoudende ertsen, die aan ’t
aardoppervlak lagen, heeft de mens
oorspronkelijk niets anders gezien dan
gekleurde stenen. Hoe hij heeft ontdekt,
dat hieruit metaal kan worden gesmol
ten zal wel altijd een vraag blijven.
deze noviteit voor Gaas-geschut gegoten, kanonnen van brons,
met fraaie reliëfversiering evenals op
ters hun naam op deze stukken en dik
wijls ook een datum. Maar het meren
deel van het koper- en bronswerk draagt
geen enkel merk, in tegenstelling tot
zamen met bronzen gereedschp aange
troffen.
Behalve als bijgave voor de doden, zijn
bronzen voorwerpen aan de aarde toe
vertrouwd om ze te verbergen voor plun
deraars of omdat men ze niet kon mee
nemen tijdens een vlucht. Dit zijn de
schatvondsten en de bronsdepots.
riode te voorschijn gekomen. Daarna
komt de Romeinse bezetting van
land (57 v. Chr.475 n. Chr.); eerst
nog niet geheel, later volledig en ver
volgens weer gedeeltelijk. In belangrijke
Romeinse centra, bijv. Nijmegen, zijn
heel veel bronzen voorwerpen gevonden,
door de legers hierheen gebracht.
Een
sinds de bronstijd tot heden gemaakt is,
kan natuurlijk niet worden geboden.
Evenmin kunnen monumentale stukken
hier worden getoond. Getracht is om uit
alle perioden iets te laten zien; dat
hierbij lacunes optreden is onvermijde
lijk. De voorwerpen zijn zo gekozen, dat
men ze in de Nederlandse musea zal
herkennen. Het geheel beoogt belang
stelling te wekken voor de kunst van
het koper en brons, die men, zodra het
niet om beeldhouwwerken gaat, zo licht
geneigd is voorbij te zien.
Er zijn 8 vitrines met een rijke inhoud.
Van brons maakt men tegenwoordig
voornamelijk; luidklokken, beeldhouw
werken, geldstukken (centen, stuivers),
penningen en plaquettes.
Ook voor industriële doeleinden wordt
het toegepast, bijv, voor het maken van
lagers. Maar het is, evenals koper, in
onze tijd veelal verdrongen door andere
metalen: ijzer, zink, aluminium. Vroe
ger werden bijv, kanonnen van brons ge
goten. Ook veel voorwerpen voor huise
lijk of kerkelijk gebruik maakte men
van brons of koper. Dit is zo geweest
tot ver in de vorige eeuw. In het begin
van onze eeuw is getracht het toen in
onbruik rakende koper toe te passen
voor stijlvolle gebruiksvoorwerpen, die
door ontwerpers van naam zijn vervaar
digd. Het is echter bij deze poging ge
bleven. Op het ogenblik vindt koper
veel toepassing in de elektrotechniek,
omdat het een goed geleidend metaal
is.
Koper komt in de natuur wel voor in
zuivere, gedegen toestand. Maar vaker
wordt het gewonnen uit steensoorten of
ertsen. Er bestaan verschillende koper
houdende ertsen. Zij bevatten behalve
koper, ook andere stoffen, zoals bijv,
zwavel of zuurstof. Al naar gelang de
verschillende chemische verbindingen
waaruit ze bestaan, hebben koperertsen
diverse kleuren.
Door verhitting van het erts kan het
koper worden uitgesmolten. Maar het
aldus verkregen metaal is dan nog niet
de trie van gegoten koperwerk.
de in de 16de eeuw heeft Nederland zijn
Blokjebrug bij Rijs. Een niet al te groot eigen gieterijen, waarvan die te Kern
terrein, maar dat zeker voor uitbreiding pen, Deventer en Zutphen bekendheid
vatbaar is, zodra het blijkt, dat zo’n park hebben gekregen. Behalve kanonnen en
klokken werden er vijzels en andere
voorwerpen gemaakt. In de 17de eeuw
verplaatst deze zich paar het westen,
waar elke belangrijke stad zijn kanon
nengieterij had.
Bolswards Nieuwsblad
Waarin opgenomeo: De Bohwardiche Courant, Weatergoo en De Jong t Nieuwsblad
verovering van ons land door de Romei
nen (ca. 650-57 v. Chr.), De bewoners
waren toen Germaanse en Keltische
stammen. Uit grafheuvels, urnenvelden,
terpen en wierden (woonheuvels) zijn
wel bronzen voorwerpen uit deze pe-
izien. De allerberoemdsten zijn de gebr.
ons |Frangois en Pieter Hemony.
Zij werkten in de 17e eeuw, korte tijd
in Zutphen, daarna in Amsterdam, waar
Pieter (overl. 1681) klokken- en ge-
schutsgieter was. Voor talloze torens in
binnen- en buitenland hebben de gebr.
Hemony de carillons gemaakt. Ook het
Atlasbeeld op het Paleis op de Dam is
door Pieter gegoten.
Al deze meesters maakten ook prachtig
versierde vijzels. Deze werden op de
zelfde manier gegoten als de klokken,
maar ondersteboven.
Tijdens de Duitse bezetting zijn vele
kerkklokken gevorderd om in Duitsland
te worden omgesmolten.
Der boaske in pearke yn Saendam
Beide oanfallich laitsje
In fotograef fan stêdske stam
Moast in mannich printses meitsje
In wike letter foei de slach
Hja skriemden slim togearre
It wie dan ek in hurd gelach
De trou-kykjes mislearre
Wis, sa’n birjocht bringt swiere rou
Elk kin it him bigripe
De earste glans fan man
Min of tomear byslipe
Is trochstrings al rilkgau forblikt
Lyk it breidsboeket fortoarret
Lokkich dy’t dan Ijochtbylden skikt
De trou-kykjes biwarret
Hwat seit komeedsjespilerij
Bis joch it saekje oars, ja
Der heart in poseard printsje by
As poësij (of fantasij)
Tsjin ’t deistich houliksproasa
Koper laat zich gemakkelijk bewerken,
hetzij gieten, hetzij koud smeden (slaan,
drijven). Het hardere brons wordt in de
regel gegoten. Een groot voordeel van
koper en brons is, dat zij niet roesten.
Wel vormt zich op den duur op het me
taaloppervlak een verweringslaagje
patina, patien maar het metaal
wordt hierdoor niet aangetast. Wel
wordt het dof en krijgt het een andere
kleur. Koper wordt meestal donkerbruin
zodat het gaat lijken op brons en brons
wordt veel donkerder of neemt een
groene tint aan.
Omstreeks 3500 v. Christus is de kunst
van het bronsgicten bekend. Nog niet
in onze streken, maar vermoedelijk wel
al in China en zeker in Mesopotamië.
Daar vangt dan het z.g. bronzen tijdperk
of de bronstijd aan.
Aanvankelijk was het gebruik van brons
nog een bijzonder grote luxe, die alleen
de zeer machtigen en rijken zich kon
den veroorloven. Het gebruik van ste
nen pijlpunten bijv, bleef nog lang be
staan; dit was gemakkelijker en goed
koper, want iedere jager kon een steen
zoeken en die zelf bewerken, terwijl het
vervaardigen van bronzen werktuigen
moest worden overgeiaten aan vaklie
den. die ze tevens verhandelden.
Dat in Nederland al vroeg brons be
kend is geweest is gebleken uit opgra
vingen. Hierbij zijn o.a. grafvondsten
aan het licht gekomen. Het was oudtijds
de gewoonte de doden in hun graf aller
lei voorwerpen mee te geven. Op deze
wijze heeft de aarde veel bewaard, dat
anders al lang verloren zou zijn gegaan.
Aan de hand van deze voorwerpen kun
nen wij ons een beeld vormen van het
leven zoals dat duizenden jaren geleden
werd geleefd. In ons land heeft men in
de hunnebedden, die dateren uit de late-
steentijd, enkele kleine voorwerpen van
brons en koper gevonden. In de graf-1 lijk
De heer H. Beekhuis, arts, verklaart nog
eens uitdrukkelijk dat het rijden van de
elfstedentocht per rijwiel voor gezonde
personen boven de 18 jaar geen nadelige
invloed behoeft te hebben, mits men zich
Vooraf geregeld gaat oefenen en zich ont
houdt van tabak en alcohol.. Inwrijving
met kamferspiritus wordt aanbevolen.
Gevraagd met mei in gezin waar hulp van
kinder-tweede meisje en werkvrouw is
een fatsoenlijk burgermeisje goed kun
nende koken en netjes werken. V.g.g.v.
Loon f 140,Wasgeld f 26,
Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Uitgave: A, J. OSINGA N.V, Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 13
Telef. 2451 Na 18.30 uur 2305 of 2335
(K5157)
Het is volbracht, voor jou en mij!
Voor jou en mij.
Wij staan wat nonchalant er bij,
Maar toch.we horen er weer bij.
Ja, wij!
Dat zijn dus ik en gij
en jij, en jij
en ja, óók jij!
Wij vormen saam een lange rij:
de hele lange mensenrij,
waarvoor ’t volbracht werd. Luistert gij?
Waarvoor ’t volbracht werd aan een kruis!
Koper en het hiermee heel
wil zeggen: de eerste, die door de mens in gebruik werden genomen. Voordat
dit gebeurde dienden alleen steen, been en hout voor het vervaardigen van wapens
en werktuigen. Scherpe voorwerpen, bijv, messen, speerpunten, ploegmessen
werden gemaakt van steen. Het gebruik van metaal moest, zoals alles wat de
mens ten dienste staat, door hemzelf worden ontdekt.
Dus wer in gelegenheits-glim
Hja hoegden ’t net to learen
Blommen, in greate folkstarin
Fan herte fylsetearre
De opfiering hie nea echter kind
Saendam hyste de flagge
Wy meitsje jimme byld bikind
Trou-kykjes prima slagge?!
I te gebruiken. Het moet eerst worden
I samengesmolten, verbonden met een an-
I der metaal. Zo’n verbinding noemt men
I legering of alliage.
Koper, gelegeerd met zink, geeft het
bekende geel koper of messing. Mengt
men hierbij ook nog tin, dan ontstaat
rood koper. De alliage van koper en tin
geeft brons, dat harder is en donker
der van kleur dan messing. Dit brons
nu is het oudst bekende gebruiksmetaal.
Natuurlijk moeten de te verbinden me
talen in een bepaalde verhouding tot
elkaar staan. Voor mooi, zuiver brons is
deze ongeveer 9 delen koper op 1 deel
Dit brons- en koperwerk vormt het on
derwerp van een tentoonstelling die mo
menteel in het stadhuis wordt gehou
den.
Getracht is uit elk der genoemde perio
den iets te laten zien. Dank zij de be
reidwilligheid, waarmee vele musea
voorwerpen in bruikleen hebben afge
staan, is dit gelukt; waar het niet mo
gelijk was is de hulp ingeroepen van
foto’s. Het is onnodig een opsomming
te geven van de Europese gietcentra
sinds de middeleeuwen. Wel moet wor
den vermeld, dat Nederland het koper
en bronswerk betrok uit België. Bijzon
der belangrijk waren de gieterijen in de
Maasvallei, die waarschijnlijk al sinds
de Romeinse tijd hebben bestaan. Hier
is werk gemaakt van bijzonder hoge
kwaliteit, waarbij ook veel email op
koper. In de 12e eeuw was het koper-
erts in die streek al uitgeput; ’t wordt
sindsdien aangevoerd uit de Harz, ter
wijl het tin uit Engeland komt. Sinds
de 14e en 15e eeuw bestaat een indus
trie van gegoten koperwerk.
Soks fielde ’t pearke neist ek oan
Hawar, gjin swierrichheden
Om ta ’t plechtsteatige fortoan
Jitris blier op to treden
Dy libbenskans waerd harren bean
In ambtner dy’t gol tsjinne
En in fotograef woe, sunder lean
Opnij trou-kykjes nimme
In Hindeloopen is weer een stukje stede
lijke romantiek van de baan, door ophef-
De heer R. Sijbrandij, veehouder op „De
Wiel” onder Bakhuizen is een man, die
van jongsaf zich met vogels bezig hield.
Vooral de opfok van fazanten was voor
hem ’n geliefkoosde sport. Hij heeft tal
van bijzondere soorten fazanten. Volgens
de heer Sijbrandij zijn er meer dan 30
soorten. Hij wil nu zijn fokkerij uitbrei
den en tegelijk deze als vogelpark open
te stellen voor bezoekers. De heer Sijbran
dij is van plan, in zijn toekomstige stich
ting alleen vogelsoorten te houden, welke
men elders niet zal aantreffen. Dat stel
sel zal worden toegepast ook bij de water
vogels, n.I. zwarte zwanen en een bijzon
der soort ganzen. Voor deze watervogels
zijn in het plan twee grote vijvers gepro
jecteerd.
De volières zullen ook door aparte vogel
soorten bevolkt worden. Een eenvoudige
bar voor verkoop van verfrissingen t.a.v.
de bezoekers(sters) met terras is in zijn
plan opgenomen. Het terrein door de
heer Sijbrandij aangekocht ligt aan 1
verkeersweg Rijs-Oudemirdum, voor
nanciële redenen was er een onenigheid
gerezen tussen het bestuur van de stede
lijke drumband en het bestuur van het
stedelijk muziekkorps.
Beide verenigingen behoorden één te zijn
doch de laatste jaren was de verstand
houding van dien aard dat samenwerking
tot het verleden behoorde. Na onenig
heid over de aanschaf van nieuwe instru
menten, heeft het bestuur van de stede
lijke drumband besloten het bijltje er bij
neer te leggen.
Jammer dat de toeristen nu bij feestelijke
gelegenheden e.d. niet meer kunnen ge
nieten van de in uniform gestoken drum
mers, die door de nauwe straatjes van
Hindeloopen marcheerden.
US hjoed p p
to sizzen
Beken het maar, want juist daarbij
behoren ik en gij
zelfs jij!
De hele lange mensenrij,
op mars, opnieuw naar Huis!
In het Rijnhotel in Rotterdam heeft trompettist Willy Schobbe dinsdag ’n exem
plaar van zijn nieuwe grammofoonplaat „Mexico'’ aangeboden aan de spelers
van de Portugese kampioenclub Benfica”die in Rotterdam verbleven om
woensdagavond uit te komen tegen Fijenoord.
Foto: Willy Schobbe overhandigt een plaat, waarop eer nummer is opgenomen,
dat Benfica” heet, aan de veelgeprezen Eusebio.
van des
kundige personen op het gebied van parkj
aanleg, enz.
Bij voortvarendheid der werkers zou dan
de aanleg nog in dit jaar tot stand kunnen j eeuw beleefde de gletkunst
komen en bij niet al te veel tegenslag zou i hoogtepunt. In de eerste plaats werd er
terland nog in ’t voorjaar 1964 plaats
kunnen vinden. Het zou voor Gaasterland klokken en vijzels. Soms zetten de gie-
weer een bijdrage kunnen leveren tot een
toenemend bezoek. En dat betekent tege-
weer een bijdrage voor verhoging
heuvels van de bronstijd is stenen te- van het welvaartspeil der bevolking.
Staking onder een groot gedeelte van de
arbeiders in de veenderij in de Worku-
mermeer
terrein, maar dat zeker voor uitbreiding
levensvatbaarheid toont. Verwacht mag
worden, dat de verantwoordelijke perso
nen een vooruitziende blik hebben en dus
de totstandkoming er van zullen bevorde
ren. Zodra de heer Sijbrandij daarvan ze
ker is kan aan de uitwerking van de plan
nen begonnen worden.
Daarvoor zal hij zich verzekeren
kundige personen op het gebied
