WERELD ZONDER HAAST
Driekwart
eeuw
41
L
geleden in
Friesland eerste leidingwater
ANVV-Tip voor vrije uren
Interessante ontdekkingen in vergeten land
Qabe Sbroar
us hjoed p p
to sizzen
U
Fan de Martinytoer
Tj. de J.
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
Waarin opgenomen: De Bolswardsche Courant, Weatergoo en De Jong’s Nieuwsblad
Nu waterleiding in 95 °/0 van Friese percelen,
maar in hoeveel echt „watercomfort”?
Examens
Zilveren filmpjes
Breiwedstrijd om
liet gouden hart
plus 1000.—
DINSDAG 2 JULI 1963
102e JAARGANG
No. 49
i’
KUS VOOR KENNEDY
Hwat hat
Wy kinne desneeds libje sünder freugde
mar net sünder hope
it, dat
Een aardige foto
PYT
Jac. Gazenbeek
dat
tS
de chr. land-
Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Uitgave: A. J. OSINGA N.V, Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 15
Telef. 2451 - Na 18.50 uur 2305 of 2335
(K 5157)
Kasteel Babberich.
Alvorens nu weer koers te zetten naar Ze-
venaar en zo de ring van deze zwerftocht
Abonnementsprijs f 1.90 per kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Advertentieprijs: 13 cent per mm
Ingezonden mededelingen dubbel tarief
Handelsadvertenties bij contract reductie
Voor iedereen, die voor korte of
langere tijd recreatie in ons land
zoekt, staat een netwerk van 370
VVV’s gaarne kosteloos gereed
voor het verstrekken van toeristi
sche inlichtingen.
van het bezoek van president Kennedy aan Dunganstown in
Ierland, de geboorteplaats van zijn voorouders. Met een ,,niet-protocolaire”
klinkende zoen, wordt de president hier op de boerderij van zijn overgroot
vader Patrick begroet door zijn achternicht mevrouw Mary Ryan
Bolswards Nieuwsblad
Keukentjes als deze, met een kraan,
maar zonder behoorlijk aanrecht en
zonder gootsteen, zijn er nog honder
den in Friesland. De waterleiding
kwam, maar het comfort bleef buiten
de deur
Dit jaar is het precies driekwart eeuw ge
leden dat in Leeuwarden feest werd ge
vierd, omdat de Leeuwarder Waterleiding
Maatschappij begon met de levering van
drinkwater in 36 percelen van de Friese
hoofdstad. Precies drie dozijn huizen wa
ren de eerste woningen in Friesland met
„stromend water”.
Nu is 95 procent van alle percelen in
Friesland op het waterleidingnet aange
sloten en de resterende 5 procent is super-
onrendabel, maar maakt toch nog een
klein kansje, wanneer de rijksoverheid
voor dit deel nog eens diep in ’e geldbui-
del wil tasten. Tot dat moment blijven er
nog 6000 percelen van leidingwater ver
stoken.
Veertien watertorens,
pompstations voorzien Frt'esland van lei
dingwater, dat van diepten tussen 50 en
120 meter uit de zand- en grindlagen in
de bodem wordt gepompt. Het is de In
tercommunale Waterleiding Gebied Leeu
warden, die in de afgelopen herfst onge
merkt veertig jaar bestond, die heel Fries
land van water voorziet, want alle ge
meenten zijn aangesloten bij de IWGL,
behalve Sneek waar
toch wel letten op het witte kasteel, dat
zo aardig in vijvers en grachten weerspie
gelt. Als elk oud kasteel, dat zichzelf res
pecteert, heeft ook Huis Babberich zijn
legende. Lang geleden heette het kasteel
in de volksmond Halsaf. Dat klinkt wel
een tikje luguber, maar u begrijp!
zo’n naam niet zomaar in de wereld komt.
Op een zondagmorgen togen zeven ban
te sluiten, moet u even voor Babberich
dieten naar het kasteel om daar hun slag
te slaan. Ze wisten, dat de bewoners naar
de kerk waren en begonnen doodgemoe
dereerd een gat in de buitenmuur te hak
ken. Maar de dienstbode was wèl
thuis en bij het horen van de verdachte
brekerij nam ze onverwijld haar maatre
gelen.
Gewapend met een scherpe bijl, wachtte
ze binnenshuis de komende dingen af.
Toen de eerste rover zich door de ge
maakte opening naar binnen werkte deed
de bijl feilloos zijn plicht. Zevenmaal
sloeg de onversaagde dienstmaagd toe en
zevenmaal rolde een boosdoenershoofd
met achterlating van de rest over de vloer.
Toen de kasteelheer met de zijnen thuis
kwam uit de kerk, stonden de koppen der
onthalsde boeven, keurig op een rij, bo
venop het kabinet.
Een soortgelijk verhaal wordt van meer
plaatsen verteld. In Amsterdam werden
de hoofden niet op een kast gezet, maar
in de gevel gemetseld. Dat werd het Huis
met de Hoofden.
Zo zijn er in de vergeten hoek van het
Liemerse land en vooral in het stroom
gebied van de Oude Rijn interessante ont
dekkingen te doen. Men wandelt er nog
niet over platgelopen paden en daarom
is ook dit brokje Nederland toeristisch
zeer de moeite waard.
tich bisyk, mar it nimt net wei, dat bi-
paelde dingen dochs düdlik to sjen binne
en skoan to fornimmen.
Wy wiene, nei üs lan fan Noard ta Süd
trochriden to hawwen, by Sluis oer de
grins gien en der like it de earste tiid in
bulte op de situaesje hjirre, mar hoe mear
wy nei it easten gyngen, hoe minder fleu-
rich de buorkerijen waerden en yn de Ar
dennen en ek yn Lüksemburch sieten wy
midden yn in streek, hwert it mei de ta-
komst fan de boerebifolking net bést li-
ket. Ek yn it eigen lan wie it lang sa, dat
de kontreijen, hwert de tourist graech
hinne giet, foar de boer net de béste wie
ne en dat kaem hjir ek sa ut. De heuvel-
eftige streken litte har prachtich oansjen,
de dalen en hellingen yn Lüksemburch
binne in skilderij, de Taunus en de Eifel
toanden har vi
de skaedside aerfan wiene de agraryske
minsken en bidriuwen.
Yn üs fakblêdden sjocht men geregeld
hiele forhalen oer hwat yn it bütenlan
allegearre bart oan modernisearing en
forbettering fan bidriuwen en ik sil dat
gjin Ijeagen neame, mar oan ’e oare kant
mei men ek sizze, dat der ek in geslachten
lange efterstan yn to heljen fait. Foar hie
le streken komt dy forbettering ek per-
foarst to let, om’t de jonge minsken gjin
idé hawwe om op it l^n to bliuwen. It
measte wurk bart hjir troch de froulju, de
rnanliu binne moarns bitiid al mei in bus
nei de stêd brocht, om der yn in fabryk
to arbeidzjen.
De froulju dogge it hüswurk, mar hja
toffelje ek mei in pear kij de steile hellin
gen op, om dêrre in stik lan to biweidzjen
Jouns helje se de bisten der wer wei om
se thus to melken. Dêrneist tinke se om de
bargen en de hinnen en de measten haw
we dan dêrby hwat simmergasten om
Oh, hoe sil dit komme
Réd ik it deróf
Ik fiel my echt biskromme
Yn it rjochtsgebou
Der wurdt troch de hearen
Straks it fonnis feld
Ik sjoch liuwen en bearen
’k Bin net bést gesteld
Wis ik toande iver
’k Lei net oan ’e kop
Mar trochstrings mei ’t sifer
Like ’t der wol op
Oaren makken 't minder
Miskien komt it goed
It kin ek mis, de blinder
Ik sit echt yn noed
Om alles to witten
Is foar elk in toer
Ik ha al nachten sitten
By myn boeken-foer
Tsjustere wolkenswalje
It oliuwt altyd riskant
Dobbelstiennen rólje
Ja, nei hokker kant?
Soms, yn Ijochte dreamen
Fier ik oerwinningsfeest
Dan wer hear ’k it neamen
It hurde wurd: „gesjeesd”
Wis, twa mogelikheden
Haldt elk rekken mei
It leit wol yn ’e reden
Nea sa’n drege der
Oh, hoe sil dit komme
Hoe is de ütslach moarn
Ik amie nou forromme
Ik tink der net mear oan!
verwijten, maar niettemin moet geconsta
teerd worden, dat er in vele woningen
geen enkel comfort is binnengedrongen
met de aanleg van die simpele koperen
buis, waar water uitkomt. Hygiëne en ge
zondheidszorg beginnen of eindigen
evenwel niet bij het drinken van zuiver
water alleen en derhalve dringt de vraag
naar voren of het wellicht mogelijk zou
zijn en zo ja welke instantie dat zou moe
ten doen, en na de waterleiding ook het
„watercomfort” te brengen in 95 procent
van de percelen van dit gewest, waar 75
jaar geleden de eerste kranen gingen stro
men
n al har skientme, mar
leidingbedrijf bestaat, dat evenwel het wa
ter ook van de IWGL betrekt. Het is be
paald de moeite waard om nu, 75 jaar na
dat in Friesland het eerste leidingwater
uit kranen begon te stromen, even stil te
staan bij de ontwikkeling van de water
leiding en ook bij de vraag in hoeverre de
Friese bevolking eigenlijk profijt trekt
van het leidingwater.
Eigenlijk is het onvoorstelbaar, dat er zo
vele en zulke lange debatten in de Leeu
warder gemeenteraad moesten voorafgaan
aan de stichting van de Leeuwarder Wa
terleiding Maatschappij. Al sinds mensen
heugenis waren er vooral in droge pe
rioden moeilijkheden bij de watervoor
ziening geweest. De enkele putten en
pompen waren reeds lang niet meer toe
reikend voor de groeiende stadsbevolking
en al in 1826 was de grote stadsvijver aan
gelegd, waaruit water gepomt kon wor
den. Ook dat was niet voldoende, want
geregeld voeren pramen door de stad om
water te distribueren tegen de prijs van
een cent per emmer vol.
Dat water werd aangevoerd uit de meren
en dobben rond de stad. Het was nodig,
ook al had de Friese hoofdstad toen nog
21 publieke pompen. Niettemin had het
heel wat voeten in de aarde voor de Leeu
warder Waterleiding Maatschappij zijn
beslag kreeg. Het water werd in die tijd
„geleverd” door het Pikmeer bij Grouw
en de waterleiding kreeg allengs meer be
langstelling, in de stad zelf, maar ook in
de omliggende gemeenten.
Sneek kreeg in 1909 een eigen waterlei-
nog een eigen water- dingbedrijf, Heerenveen volgde in 1915.
Yn de Eifel leine al stikken braek en sa
to sjen waerd dat elts jier slimmer. Men
krige sterk de yndruk, aat it boerebidriuw
hjirre syn tiid hawn hie, dat de lju net
mear oer in takomst neitochten, mar al-
linnich jit trochbuorken omt hja neat oars
kinne. Dêrneist libje hja fan it tourisme
troch in diel fan it hüs to forbouwen en
der pensiongasten to halden. Nou bin ik
der wis fan, dat wy mar in lyts diel fan
dy lannen sjoen hawwe en dat it op oare
plakken grif wel better wêze sil, mar doe
t wy nei in wike de eigen grinzen oerstie-
ken, doe foei it üs’ dbchs tige op, hoe folie
better de yndruk wie fan de boerebidriu-
wen yn it eigen lan. Yn it bysünder de
greiden fynt men nearne sa goed as yn
Noard- en Süd-Hollan en yn Fryslan.
En ik koe my nou bést bigripe, dat de
Belgen en Lüksemburgers, dy’t hjir ris
west hiene, in greate freze hawwe foar de
EEG. Hwant as de konkurrinsje in ear-
like konkurrinsje wêze soe, dan stie it foar
my fêst, dat de Nederlanske boer der tige
skoan foar stean soe.
Jammergenóch is it sa fier jit net en as ik
tink oan de streken, dy’t wy sjoen haw
we, leau ik net, dat de regearingen it fuort
iens wurde sille. Hwant sil men yn de Ar
dennen en Lüksemburch, lyksa yn ’e berg
streken fan Dütsklan, in stik brea op de
buorkerij fortsjinje, dan hawwe wy der
fiks büter op, dat mist net.
Fannijs krigen wy de sterke yndruk, dat
Nederlan in stik foar leit by de oare EEG
lannen en dat it hjir folie makliker is om
ta ekonomyske bidriuwsfiering to kom
men as dêrre. It punt hwert alles om
draeit is de ófset. Mei de produksje spyl-
je wy it hjirre wol klear.
Inmiddels had de provincie al een onder
zoek laten instellen naar de mogelijkhe
den van waterleiding voor de gehele pro
vincie. Daarmee werd al de basis gelegd
voor de huidige stand van zaken: een be
drijf dat heel Friesland voorziet. In 1922,
toen Leeuwarden de waterleidingmaat
schappij al had overgenomen, leidde in
tergemeentelijk overleg tot oprichting van
de N.V. Intercommunale Waterleiding,
Gebied Leeuwarden, waarin nu alle Frie
se gemeenten, behalve Sneek participeren.
De waterleiding moest hoe vreemd
dat nu ook mag schijnen toch nog vele
weerstanden overwinnen.
Velen wilden er aanvankelijk niet aan,
maar het „nieuwe water” won veld, al
dan niet met aanbevelingen van artsen en
van predikanten. In 1958 werd de 100000
aansluiting geboekt. In 1947 was nog
maar de helft van alle Friese percelen
aangeslagen, nu ruim 95 procent. Het is
evenwel de vraag of in hoeveel Friese
panden ook „watercomfort” bestaat.
Zelfs in de steden wTaar de na-oorlogse
woningen zijn uitgerust met douchen en
wat dies meer zij, blijken deze ruimten
maar al te vaak te dienen als opslagplaats
voor brandstof of aardappelen. En, voor
honderden percelen op het platteland is,
de aansluiting op het waterleidingnet
beperkt gebleven tot een buis met een
kraan eraan, ergens in het bewuste pand.
Zelfs een gootsteen ontbreekt maar al te
vaak en zo is voor velen de waterleiding
alleen maar een „tapkraan” waar zuiver,
maar bar schraal water uitkomt.
Dat geringe comfort mag men IWGL niet
de ynkomsten hwat to forgreatsjen. Folie
minsken seach men net op it lan mar fier-
wei de measten wiene bern en froulju.
Ek de stal, fan in büthüs koe men meast
net prate, wie primityf en nearzich, by
sommigen wie de groppe forjitten en
roun de jarre hwert it leechste plak wie.
Jarrekolken wiene der hielendal net,
hwant om hjir mei dy hichten en lichten
dit spul kwyt to wurden, soe fierst to
kostber wurde. De measten bimesten of
hielendal net of mei slakkemoal, stikstof
koene se net brüke, hwant dan groeide it
gêrs to gau en woe it gjin hea wurde.
Mei de haeiijing wachten hja op goed sin-
nich waer en as dat ütbleau, moast men
mar geduld hawwe. Fierwei de measte
stikken wie de meanmasine of seine jit net
yn west, de earmtlike raeijen, mei in oer-
floed fan allerhanne blommen, wiene in
pracht gesicht, mar üntjitten in min for-
groeid stikje hea.
Nou, yn it drokst fan de simmer wiene
de measten drok dwaende mei hout to
heljen en thus to seagjen en to kapjen.
Dat gie ta de lette joun ta. By alle huzen
lei sa’n fracht hout tsjin de muorre oan.
De boerinne hie by al har wurk ek jit as
taek de molke to forwurkjen, foar brij
en moalkost, party bakten seis har brea
der jit by. Mar it opmerklikste wie, dat it
rounom aldere minsken wiene, jonge
keardels tusken tweintich en fjirtich bin
ne wy net tsjinkomd.
Wol oan de wegen en yn de doarpen, mar
op it lan net. It is algemien bikend, dat
de boeren by üs ek net poche, mar sa pes-
simistysk as hja hjir wiene, haw ik it nea
oan trof fen.
Der wie ek gjin bilangstelling foar bi-
driuwsforbettering en forgreating, hwant
seine hja, de bern wolle hjir dochs net
sa bliuwe, hwerfoar sille wy dat dan dwaen.
le week juli 1958
Te koop of te huur de voormalige Joodse
kerk met voor- en achteruitgang. Wo
ningbureau Bolsward
Benoemd tot directrice van
bouwhuishoudschool te Bolsward, mej. T.
Ackerman te Balk.
Het aantal bezoekers van de openbare
leeszaal te Bolsward bedroeg over juni:
179, t.w. 14 dames en 165 heren. Er wer
den 458 boeken uitgereikt.
Nieuw” en Oud Zevenaar
Als die dag komt en zoekt naar de ge
makkelijkste route om op verkenning uit
te gaan, verlaat dan bij Zevenaar de auto
snelweg. Voordat u de laatste uitlopers
van het oude stadje bereikt, moet u beslist
even stoppen voor de ultramoderne kerk,
die architect Starmans daar bouwde. Met
één oogopslag ziet u, dat hier radicaal ge
broken is met traditionele, verouderde
vormen. Vergelijk daarmede eens de kerk
in het gehucht Oud-Zevenaar. Een oude
kerk met prachtige, gebrandschilderde ra
men van Joep Nicolas. En de toren is on
betwist de mooiste van de hele Liemers.
'I
1
DY’T HIM OAN IN OAR
SPEGELET.
De fakansje is in tiid om de deistige din
gen ris efkes to forjitten, mar dochs sil
it mannichien gean as my forline wike,
men heart en sjocht dochs nei dingen, dy’t
nou ien kear jins bilangstelling hawwe.
It reiske troch de Benelüks en West-
Dütsklan wie foar üs ek mei nijsgjirri-
gens nei de sitüaesje derjinsen, en in bi-
hoefte om ris mei de lju dêrre to praten
oer folie dingen, dy’t üs hjir tsjintwurdich
dwers sitte. Wy troffen it datoangeande
bysünder goed, hwant wy hiene meast üs
forbliuw yn in lyts doarp, yn in doarps-
herberge of simmerpension en de lju woe-
ne graech prate. Nou mei men uteraerd
net folie wearde takenne oan sa’n flech-
Tussen de Rijn beneden Lobith en Europaweg 36 beoosten Arnhem ligt een vrijwel
onbekend stukje Gelderland. Een min of meer vergeten hoek. Toch wordt de kern
gevormd door een gebied van riet- en waterwildernissen, waarden, wallen en oude
rivierlopen, dat binnen onze grenzen zijn weerga niet vindt. En dan nog liggen aan
zijn peripherie genoeg schatten uitgestald om er een dag zoek te brengen.
Of door de stap van de veerman, die, on
gehaast, het pontje langs de kabel van
de ene oever naar de andere trekt.
Aan de overzijde nu de dijkweg naar
Aerdt om een kwartier verder, waar het
vervallen Huïs Aerdt op restauratie staat
te wachten, zuidwaarts af te slaan naar
Tolkamer. Onderweg gaat nïi en dan even
het uitzicht open naar de blinkende water
vlakten van de Bij land. Het is een be
kend vogelparadijs en daarnaast biedt de
ontzaglijke ruimte (250 ha met een open
verbinding naar de Rijn) een prachtige
gelegenheid voor de watersport.
In Tolkamer staat u dan aan de nog on
gedeelde Rijn. De machtige rivier met
zijn zwermen van schepen, groot en klein.
Die op- en afvaren, aan de steigers meren
dan wel ingewikkelde manoeuvres maken
bij het voor anker gaan midden op de
stroom. Is het wonder, dat de rivier voor
Tolkamer wel een? onze Kalverstraat-op-
het-water is genoemd
Dat kleine Tolkamer met de hellende
straatjes, moderne winkels, vier bankfilia
len en zijn Europakade is een internatio
naal ontmoetingspunt. U kunt er ook geen
café binnenstappen, of er hangt een gla
zen kast aan de muur, waarin de post
wacht voor Heinrich Müller uit Koblenz,
Louis Tardot uit Dinant of Jan Hopman
uit Vlaardingen.
Maar het is haast schemerdonker in die
oude kerk. Al het aardse wordt hier bui
tengesloten. In de moderne schepping
van Starmans is openheid naar binnén en
naar buiten.
Een zware dijk ligt als een moederlijk be
schermende arm gebogen om die oude
kerk van Oud Zevenaar. Maar staat ge
bovenop de kruin, dan is er geen spoor
van water te bekennen. Dan wilt ge na
tuurlijk weten, waarvoor die dijk dient of
heeft gediend. Rijdt de weg over zijn
kruin naar het westen tot een handwijzer
u het talud af dirigeert in de richting
Pannerden. Links en rechts weilanden
met honderden koebeesten. Dan daalt de
smalle weg na een laatste bocht plotseling
naar een breed, open water. Er is een
pontje, dat juist aan de overkant meert
om een paar boeren af te zetten.
Dit is het veer van Bergse Hoofd en
water heet Oude Rijn. Dit is Vader Rijn,
de grootvorst van Europa’s stromen, uit
de tijd, dat zijn bedding een kilometer of
vijf oostelijker lag dan vandaag de dag.
Toen keek de robuuste toren van Oud
Zevenaar nog uit op de rivier en vandaar
dan ook de zware dijk, die u daar straks
zag.
De Oude Rijn.
De Oude Rijn heeft z’n grandeur van bre
de, snelle stroom totaal verloren. Het is
een langgerekt meer, omzoomd door el
zen en wilgen, lis en riet. Aan zijn oe
vers ontwikkelde zich een heel bijzon
dere flora.
Oók huizen er zeldzame vogels (roer
domp en blauwbortsje) en in de trektijd
strijken er hele scharen kraanvogels neer.
De tijd heeft dit Oude Rijngebied omge
toverd tot een natuurmonument van de
eerste orde.
Het pontje komt terug van de overkant.
Het wordt nog altijd met handkracht be
diend. De koeten en de waterhoentjes die
gaan er amper even voor opzij. Er is ook
nooit het naderend geronk van ’n scheeps
motor of het signaal van een schipper, die
doortocht wenst. Er is alleen maar de
Zuivere stilte van de natuur met de geuren
van water en waterplanten. En wordt de
stilte verbroken dan is het door de kare-
kieten, die hun nest hebben in het riet.
Alle inwoonsters van de provincie Fries
land kunnen meedingen naar de hoofd
prijs in de grote en aantrekkelijke brei
wedstrijd, die in verband met de Frisiana
wordt georganiseerd.
De winnares van de hoofdprijs komt in
het bezit van het Gouden Hart en ont
vangt bovendien een bedrag van f 1.000
in contanten. De tweede en derde prijs
zijn resp. f 500,en f 250,— groot.
Het Damescomité van de Frisiana heeft
hierbij de volle medewerking gekregen
van een nieuwe Friese textielindustrie:
Johan Parmen tier Textielfabrieken N.V.
Deze kort geleden in Dokkum gevestigde
fabrikant van Parley-wol zal het Dames
comité o.a. adviseren bij de beoordeling
van de in te zenden breiwerken.
De bekroonde modellen worden tijdens
de internationale tentoonstelling Frisiana
geëxposeerd. Nadere bijzonderheden over
deze attractieve breiwedstrijd en de sa
menstelling van de jury zullen begin juli
worden bekend gemaakt
gevoerd door 10
Fr
diepten tussen 50
