een
eeuw
Econ. Zaken
Minister
van
zal Frisiana openen
Het Vredespaleis
halve
HET IDEE VAN TSAAR
NICOLAAS 11 VAN RUSLAND
üs hjoed p p
to sizzen
O
Fan de Martinytoer
Tj. de J.
Zilveren filmpjes
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
Jlllllllllllllilllllllllllllllllillllllllllllllllil
Vier gewonden bij
botsing te Sehettens
Zwendel met Rode
Kruis goederen
Rijke rovers
DINSDAG 27 AUGUSTUS 1963
!02e JAARGANG
No. 65
Carnegie betaalt
PIET
Oorlog.
Vanouds.
Beschaving.
Laatste week aug. 1938
HWA’T DE KOP HAT. KRIGE1
DE STURT FANSELS!
Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Uitgave: A J. OSINGA N.V, Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 15
Telef. 2451 Na 18.50 uur 2305 of 2335
(K5157)
He zou nog lang duren voor de wereld
rijp was voor het openstellen van een
oorlogs- en vredesrecht van internatio
naal kaliber. In 1856 ondertekende een
aantal mogendheden het tractaat van
Parijs, waarvan de inleidende overwe
ging belangrijk is: Men overwoog na-
nei. Hwat
in skofke
den stiicht de ynfloed fan har wurk.
Dêrom is it juf
demy foar eltse Fries, dy’t him dy
fan middelbiere ak-
lerten foar dit ünder-
Abonnementsprijs f I 90 per kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Advertentieprijs: 13 cent per mm
Ingezonden mededelingen dubbel tarief
Handelsadvertenties bij contract reductie
hulp
ons
Bolswards Nieuwsblad
De Jong'i Nieuwsblad
Wanneer men eigenlijk begonnen is met
een soort oorlogs- en vredesrecht is erg
moeilijk te zeggen. Men kan in Jozua
reeds lezen, hoe Achan, die geplunderd
had van schatten die waren veroverd
bij de inname van Jericho, gestraft werd
met de dood. Maar in Deuternomium is
een passage, waarin uitdrukkelijk wordt
bevolen om krijgsgevangenen te doden
en te gaan plunderen.
Hugo de Groot vermeldt in zijn be
roemde studie over het recht van oorlog
en vrede, dat vanouds Joden. Christe
nen en zelfs Mohammedanen de opvat
ting huldigden, dat na een onrechtma
tige oorlog berouw en vasten geen zin
heeft, zolang niet de onrechtmatig ge
maakte gevangenen niet zijn vrijgelaten
en de buit niet is teruggegeven.
Ook in de middeleeuwen was er al een
begin van wat wij nu oorlogsrecht noe
men. Zeer vermeldenswaard is een Ar-
ticulbrief van prins Willem van Oranje
die op 23 augustus 1572 al weer
augustus voor zijn leger werd vast
gesteld.
Een enkel citaat:
,Oock suit ghy, tot wat plaetse
ghy suit trecken ofte geschikt
werden, gheestelicken personen,
weduen, wesen ende oude luyden,
craemvrouwen, eerbaere vrouwen
en de maechden geen geyvelt aan
doen ende sal dengheenen, die
daerinne schuldich werdt bevon
den, sonder alle genade gestraft
werden an den lyve.”
Toen wij voor de eerste maal in ons leven een bezoek brachten aan Den Haag
het was in de dertiger jareu liet niet zonder trots onze gastheer ons het Vredes
paleis zien. Wandelend door de zalen en gangen van dit machtige bouwwerk
maakte het óen niet geringe Indruk op ons. De vrede scheen verzekerd
In de bange oorlogsjaren hebben we vele malen aan dit bezoek moeten terug
denken. Nu is het Vredespaleis morgen 50 jaar oud
Een weekblad vestigde er dezer dagen de aandacht op, dat juist 50 jaar later
augustus 1913 augustus 1963 het kernstopverdrag tot stand kwam,
maar ook op het feit, dat er helaas geen enkel verband aanwezig schijnt. En
toch zag men in 1913 het paleis als een echte „Tempel des Vredes”.
Op 30 juli 1907 had men er plechtig de eerste steen van gelegd. Nog een zomer-
datum kan in dit verband genoemd worden. Want op 24 augustus 1898 had
Nicolaas II, tsaar van Rusland, een manifest uitgevaardigd, waarin hij de mo
gendheden voorstelde om een internationale conferentie bijeen te roepen om alle
volken een duurzame en werkelijke vrede te verzekeren. Men koos als conferentie
oord Den Haag.
Langdurige zware regenval in Was
hington (daar óók al heeft om
vangrijke overstromingen veroorzaakt,
welke gelukkig niet al te ernstig waren
maar wel veel ongemak veroorzaakten
Deze vader en zijn zoontje, gevangen
door het water in een van de wacht
kamers van het nationale vliegveld van
Washington, maakten ervan wat ervan
te maken viel
melijk, „dat het zeerecht iiï tijden van
oorlog gedurende lange tijd een onder
werp van betreurenswaardige geschil
len is geweest,” dat hieromtrent veel on
enigheid was geweest en „dat het bijge
volg nuttig is, ten aanzien van een zo
belangrijk punt een eenvormig stelsel
aan te nemen”.
In de verklaring van St. Petersburg
van 1868 lezen we „dat de vooruitgang
der beschaving tengevolge moet hebben
het onheil van de oorlog zoveel moge-
toe ondermeer als middel het afstand
doen van het gebruik „door hare land
en zeemacht van elk projectiel, inder
wegende dan 400 wigtjes, dat hetzij on-
plofbaar, hetzij geladen is met ontplof
bare of brandende stoffen”.
En deze verklaring van St. Petersburg
vormde dan weer de grondslag voor de
verklaringen van Den Haag ter gelegen
heid van de eerste vredesconferentie in
1899, waardoor buiten gebruik worden
gesteld „projectielen, welke uitsluitend
strekken tot verspreiden van verstikken
de of vergiftige gassen” en van „kogels,
die in het menselijke lichaam gemakke
lijk zich uitzetten of plat worden”.
Toen men in 1907 de eerste spade in de
grond zette voor het Vredespaleis, had
niveau
overeenstemming bereikt over het recht
van oorlog en vrede.
Maar nauwelijks wds het Paleis dan in
gewijd, of het kwam al leeg te staan
De eerste wereldoorlog was begonnen.
Daarna werd gastvrijheid verleend aan
het Permanente Hof van Internationale
Justitie, dat door wijlen de Volkenbond
in het leven was geroepen. Er werd ook
ruimte gemaakt voor de Academie voor
Internationaal Recht. Het Hof van Ar
bitrage zélf, voor welk Hof het Vredes
paleis was gebouwd, heeft het bepaald js thans redelijk'goed.
ker voor wat Europa betreft, aldus Mr.
Dr. K. W. P. Klaassen in „Burgerrecht”
waaraan wij dit artikel ontlenen.
Vanuit het Vredespaleis kan slechts een
wijze en raadgevende stem uitgaan, die
van weloverwogen en deugdelijke gemo
tiveerde rechterlijke uitspraken.
Maar als de belanghebbenden hun ge
schillen niet voorleggen aan het Hof
van Arbitrage of het Internationale Ge
rechtshof, zal ook de stem des rechters
zich niet veel kunnen laten horen. In
ieder geval hoort men de laatste tijd
meer over uitspraken van het E.E.G.-
Hof in Luxemburg.
OVERSTROMINGEN IN
WASHINGTON
Waarin opgenomen: De Bohwardsche Courant, Westergoo en
Hitler heeft onder groot applaus ver
klaard dat de Almachtige 31/» miljoen
Sudetenduitsers niet heeft geschapen om
aan geweld te worden uitgeleverd en te
worden uitgeroeid alleen omdat het Duit
sers zijn. Als zij zelf geen recht en
kunnen vinden, zullen ze die van
krijgen.
Het grote evenement, dat niet alleen de
Friezen iets heeft te zeggen, maar ook
buiten de landsgrenzen steeds meer aan
dacht trekt, te weten de Elfstedentocht,
Uitgestald zullen eveneens worden de
schaatsen, inschrijfkaarten, kledingstuk
ken enz. van Reinier Paping, Auke Ade-
ma Carst Leemburg, Sipke Castelein, Jeen
van den Berg, Jan Uitham en Klaas Lef-
fertstra.
Verrassend is het ook, dat de populaire
Brabander, Antonn Verhoeven, die tij
dens de Elfstedentocht van dit jaar tot de
Dinsdag, 6 september wordt er vanwege
de nationale feestdag niet met pap gevent.
De gezamenlijke papventers.
Op eigen fuotten to stean is moai
mar swier
Speurders zoeken
Ja, die boeken
Graag succes
Eén adres
Kan hoop wekken
Tot ontdekken
Van ’t complot
Prijs aan bod
Draden winden
Zoekers vinden
Scotland Yard
Hard om hard
Rovers tellen
Zij ontstellen
Welgesteld
Wat een geld
Grote zaken
Heus, wij raken
Er mee aan
’t Zou best gaan
Met wat minder
Geld geeft hinder
Liever kaal
Dan kapitaal
Geld baart zorgen
’t Moest verborgen
Wie weet plaats?
Zaak heeft haast
Linke knapen
Worden schapen
Bankpapier
Schraal plezier
Vette buit
De pineut!
Vier gewonden was het gevolg van een
frontale botsing die vrijdagavond om
streeks half tien plaats had op Rijksweg
43 ter hoogte van Sehettens.
Oorzaak van het gebeurde was een zonder
benzine aan de weg staande personen
auto. Op de tweede wagen, die op teken
van de bestuurder op de rijbaan stop hield
botste met een tamelijk grote snelheid ’n
andere auto.
Beide personenauto’s werden totaal ver
nield. Vier inzittenden, allen inwoners
uit de stad Groningen, die hierbij ge
wond raakten (waarvan de bestuurder
zwaar) werden in het St. Antoniuszieken-
huis te Sneek opgenomen. Hun toestand
Wij hebben een jongensbroek. 5 maal
sterker dan normaal. Deze broek wordt bij
dagelijks gebruik een half jaar lang voor
iedere breuk gegarandeerd. Prijzen 6 jair
f 1.40. Stijging 12J4 per maat
Friezen geane der trochstrings great op,
dat hja net bihearre ta de massa-minsken.
Hja hawwe har eigen ideeën, har eigen
libbensstyl en sa meat. Mar, dy't it sa
sjocht, mocht wol ris hwat objektiver om
him hinne sjen en dan soe hy gewaer
wurde. dat it yn mannich ding biir yn
Fryslan krekt is as rounom, namlit, Jat
de hegerein de toan oanjowt en dat de
net-heger-ein dizze neisjongt. Hwa 't
de heger-ein krekt is, kin biswierlik yn
in pear wurden sein wurde, mar dat jild
niet druk gehad. Tussen 1920 en 1940
behandelde het slechts 8 zaken. Het
Permanente Hof van Internationale
Justitie trouwens maar veertig. Na de
tweede wereldoorlog heette dit laatste
Internationaal Gerechtshof en dit heeft
intussen ook nog maar veertig gevallen
behandeld.
Het lijkt er op of dit alles wat ouder
wet is. uit de tijd. Toch is er sedert de
Tweede Wereldoorlog zoveel gaande op
het gebied van het internationale recht,
althans waar het betreft oorlog, vrede
en economie deze laatste ook als
vorm van koude oorlog. Toegegeven zij,
dat de basis voor het internationale
recht, ook het internationale privaat
recht, gelegd is in het begin van deze
eeuw en het Vredespaleis toen uit de
grond gestampt werd als kroon op het
werk.
Maar het doet toch vreemd aan, dat
dit prachtige gebouw met deze prach
tige doelstelling niet is gebleven wat
het destijds was, het middelpunt van
het internationaalrechtelijke leven, ze-
favorieten behoorde, spontaan zijn schaat
sen, muts en andere herinneringsstukken
aan de barre tocht 1963, voor expositie
op de FRISIANA beschikbaar stelde.
De inzending zal een omlijsting krijgen
van schilderstukken van Cees Bantzinger
en een realistisch aandoend winters na-
tuurdecor.
wurde. Dit alles makket it foar in great
diel düdlik, dat gjin inkelde bidriuws-
tüke en gjin inkelde maetskiplike biwe-
ging kans hat op sukses as hja net op it
terrein fan de wittenskip har partij mei-
spilet. Seis de arbeidersbiweging wit, dat
hja de striid net winne kin as hja net in
„braintrust” fan ekonomen en sociologen
yn de lieding opnimt.
It is nou sneon 25 jier lyn, dat de Fryske
biweging dat ynsicht ta in died makke
hat. Inkelde foarmannen biseften, dat soe
de saek fan Fryslan en syn kultuer net ef-
ter de groppe weiwurde, dan moast de
saek fan boppen óf, oanpakt wurde. Dr.
Wumkes, Dr. Botke, Dr. W. Kok mei
Jelle Brouwer, Prof. Titüs Brandsma en
mefrou Van der MinneBuma setten de
Fryske Akademy op poaten. Dr. Sipma,
doe jit lektor Sipma waerd de earste
foarsitter en de stege trochsetter.
It doel wie om de Fryske saek op it ter
rein fan de wittenskip ta oansjen to brin-
gen, om de Fryske akademici in eigen mi
lieu to jaen, om de Fryske problemen
wittenskiplik biarbeide to litten en troch
en mei dat alles it Fryske folk de bilang-
rike stipe to jaen fan de wittenskip en de
yntellektuele hegerein. Net langer soe de
wearde en de weardichheit fan de eigen
tael en kultuer bipaeld wurde troch it
wurd: „boersk” mar troch it goede wurd:
Frysk! De tael fan it aldtste Nederlanske,
folksgehiel wie net langer goed genóch
om der in bruiloft mei to lardearen, it
ward de tael fan boeken en brosjures, dis-
sertaesjes, wurdboeken, grammatika's en
offisiële stikken.
Nei de oarloch waerd, hja ek foar it earst
wer de tael fan offisiële persoanen. Tsjin
alle lytsboargerlike foaroardielen yn sette
Drs. S. van Tuinen as waernimmend boar-
iikheden fan har bern dêrtroch biynfloede gemaster fan Boalsert syn stimpel as goc-
en bisit, ambt en ófkomst, wolstan en yn-
kommen der éat mei to krijen hawwe, is
wol grif.
De aldermeaste minsken tinke en hannel-
je omt oaren dat ek dogge en elk sjocht
mear nei dejingen, dy’t hwat heger op de
maetskiplike ledder steane as nei de oaren.
Dêrom is de ynfloed fan de hegerein tige
great en kin men sawol yn it goede as
forkearde sprekke fan in bysündere for-
antwurding, dy’t dizze minsken hawwe.
En net alhnnich is dat sa as men nei de
persoanen sjocht, it is ek wier as men
tinkt oan de buorkerijen, de doarpen en
stêdden. Ek hjir apet de lytse de greate
yn de greate stêd bigjint, wurdt
letter yn de lytse neidien en sa
takket it óf oant it lytste gehucht. Hoe
langer hoe mear spilet de wittenskip yn
dizze libbensdrainage in greate rol.
Hwant de wittenskip hat op de meast-bi-
jeftige minske de greatste lükkrêft. In
man of frou mei de Nobel-priis as bi-
kroaning op syn ütsünderlike prestaesjes,
biheart ta de hegerein, hwer’t de hiele
wrald syn tol oan bitellet. De wittenskip
is dêrneist ünmisber wurden foar yndu-
stry, banken en great hannelsfirma’s om
mar net to praten oer it great tai akademi
ci, dy’t yn it oerheitsaparaet opnommen
binne. Grif, der rinne jit yvol in tai for-
oansteande lju roun sunder in akademys-
ke titel, mar hja wurde alle jierren min
der yn tal, towyl dêrneist hoe langer hoe
meat funksjes en ambten allinnich mar
mear biskikber binne foar lju mei in aka-
demyske foarming.
De taname fan it tal studinten oan al üs
universiteiten en hegeskoallen kin dan ek
foar it greatste part; forklearre wurde troch
de saeklike opfetting fan de alders, dy't
ynsjoen hawwe, hoesear de takomstmoog-
Hwat hat Qabe Skroar
Fries op it aide stêdhüs fan Japik Gys-
berts.
Yn de Fryske Steaten joech it foarbyld
fan Jan Piebenga al ringen ek oaren de
moed om mei in forkearde tradysje to
brekken. Yn de 25 jier dat de Akademy
bistiet, kin men alle kearen it tai Frysk-
sprekkenden yn de Steaten oanwinnen
sjen en de tiid is net fier mear, dat hja dy
’t net dogge, de utsundering binne op de
rigel. Ek yn de gemeenterieden giet it dy
kant op, al is der de tsjinstan fan de boar-
gerlikheit folie greater.
De Fryske Akademy wrot steech troch.
Har hanboeken oer de wettersteat, de tael,
de histoarje fine gehoar oan binnenlanske
en butenlanske universitieten. Har lear-
gongen ta oplieding
ten hawwe jit hiindi
wiis klear makke.
It Frysk Orkest is fan deselde Akademy
in kostlik initiatyf. It Coulonhüs yn Ljou-
wert, forgreate en forboud, is in bijekoer
fan wurk foar Fryslan. De wurkforban-
nen op ünderskate terreinen fan witten
skip litte har ynfloed dudlik fiele. De
kearn fan de Fryske wittenskiplike heger
ein hat hjir syn sintrale en sunder ophal-
ynfloed fan har wurk.
ibileum fan de Fryske Aka-
nam-
me net skammet, in reden ta djippe bli-
dens en greate tank. En hiel yn it bysun
der giet dy tank üt nei de twa mannen,
dy’t fan de earste ure, oan dit kostbere
ynstitut wrotten en wraemd hawwe: Dr.
W. Kok en Prof. Dr. J. Brouwer. Us
hertlike lokwinsken alderearst oan har en
oan allegearre, dy’t tidich ynsjoen haw
we, dat it aide sprekwurd ek hjir wier is:
Hwa’t de kop hat, kriget de sturt fanseis
In Indonesië zijn zwendelpraktijken ont
dekt met goederen die uit alle delen van
de wereld werden geschonken ten be
hoeve van de slachtoffers van de vulkaan
uitbarsting op Bali.
Deze goederen werden, aldus meldde het
Algemeen Handelsblad verhandeld op de
zwarte markt. Straatverkopers in Djakar
ta boden Amerikaanse melkpoeder aan;
op de verpakking stond zelfs, dat „het een
bijdrage was van het Amerikaanse volk
en niet verkocht of geruild mag worden”.
In Soerabaja trof men op markten Ame
rikaanse medicijnen en Hollandse dekens
aan. Een onderzoek heeft uitgewezen, dat
het afdelingshoofd van het Indonesische
Rode Kruis op Bali opdracht tot verkoop
van de geschonken goederen had gegeven
„om expeditiekosten te dekken”.
Militairen hebben nu de zaak in handen
genomen om nieuwe schandalen te voor
komen. Dit schandaal, waarvan geen pre
cedent bij dergelijke hulpacties bekend is,
lekte uit door berichten in de Indonesi
sche pers.
Linke knapen
Uitgeslapen
Een goud-trein
Groot festijn
Overvallen
Met z’n allen
Vette buit
Kijk goed uit
Mooi, ’t is binnen
Wagers winnen
Allemaal
Eén kapitaal
Zijne Excellentie Prof. Dr. J. E. Andries-
sen, minister van Economische zaken, zal
op maandag 16 september a.s. des mor
gens om half elf de grote internationale
Landbouw- en Industrietentoonstelling
FRISIANA, te Leeuwarden officieel ope
nen.
De FRISIANA, die een veelzijdig beeld
zal geven van het kennen en kunnen van
Friesland, zowel met betrekking tot Fries-
lands voornaamste middelen van bestaan,
de landbouw en de veeteelt, als tot het
economische-, industriële- en culturele le
ven, W'ordt georganiseerd ter gelegenheid
van de opening van de Frieslandhal, één
van de grootste tentoonstellings- en vee-
markthallen van Europa.
Tal van autoriteiten zullen bij de officiële
opening van de FRISIANA tegenwoordig
zijn.
Het Vredespaleis stond er toen nog niet.
Het was zelfs moeilijk om een geschikt
gebouw te vinden voor die eerste vre
desconferentie. Men koos hiervoor ten
slotte Huis ten Bosch en nog juist vóór
de eeuwwisseling, zomer 1899, kwam ’n
verdrag tot stand, dat het Permanente
Hof van Justite het aanzijn schonk. Voor
dit Hof koos men een huis aan de Prin
sengracht, die toen nog gracht was,
maar al spoedig gingen er stemmen op, lijk te verminderen” en men koos hier-
dat dit gebouw niet representatief was
voor zo’n internationaal Hof.
Voor een werkelijk representatief ge
bouw was geld nodig, veel geld. De ge
zamenlijke mogendheden hadden echter
toch niet alle lust om dat geld bijeen
te brengen. Men dacht aan Andrew
Carnegie, de ontstellend rijke Ameri
kaanse staalmagnaat, die van oorsprong
Schot was. Hij bleek in ieder geval de
bibliotheek te willen schenken. Maar ook
voor die bibliotheek had men geen ge
schikt pand. Tenslotte kwam de Schot
se Amerikaan nogmaals over de brug,
nu met anderhalf miljoen dollars voor
een hele Tempel des Vredes.
Maar hij stelde wel één eis: Er moest
een stichting in het leven worden geroe
pen om het ideële doei te behartigen, men zojuist op internationaal
want als dat aan de staten zelf zou
moeten worden overgelaten, zou de mo
len te traag werken en misschien wel
helemaal niet of averechts.
Nu is de Carnegie-Stichting sedert het
begin van deze eeuw eigenaresse en be
heerster van het Vredespaleis, waarvan
ter gelegenheid van de tweede vredes
conferentie in 1907 de eerste steen
werd gelegd.
zal op de FRISIANA op aantrekkelijke
wijze worden belicht.
De inzending die het sportgebeuren tot
onderwerp heeft, zal in de herinnering
terugroepen de grootse prestaties, die zijn
geleverd door mannen, die over ’n sterk
uithoudings- en doorzettingsvermogen be
schikten.
De barre omstandigheden waaronder dit
jaar de Elfstedentocht werd verreden, le
verden hiervan het bewijs.
Te zien zullen zijn het eigenhandig ge
schreven verslag van Ds. Minne Hoekstra
uit Warga de eerstaankomende in de wed
strijd van de eerste Elfstedentocht op 2
januari 1909.
