Kartering vanuit de lucht
Feike Bosma komt met
poppenkast
Frisiana
naar
Het kadaster plaatst 1000 schijven
I
■Rq
Het gehele noorden van Baarderadeel
wordt gefotografeerd en hermeten
I
Fan de Martinytoer
7?
Bolsward succes bij
Grand Prix
Fryske Akadeemje
1938 1 sept. 1963
Zilveren filmpjes
■I
Ei
h1
L ✓lil
Tj. de J.
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
DINSDAG 3 SEPTEMBER 1963
102e JAARGANG
No. 67
i'
FRIESE VIERLING WORDT AL VIJF JAAR
PYT
ip din- i
De Frie.se vierling Lautenbach in Deinnm wordt op donderdag 5 september a.s.
al vijf jaar. Foto: Komt vader al van zijn werk? Onder links: Dirkje, rechts:
Willem. Boven links: M.eint, rechts: Ytje
Venchijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Uitgave: A. J. OSINGA N.V, Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 15
Telef. 2451 - Na 18.30 uur 2305 of 2335
(K5157)
Abonnementsprijs f 1.90 per kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Advertentieprijs: 13 cent per mm
Ingezonden mededelingen dubbel tarief
Handelsadvertenties bij contract reductie
Met een stereo]
apparaat, won
Bij het kampioenschap van de B.P.
Jeugd-Grand Prix te Arnhem wist onze
jeugdige stadgenoot Jouke van der
Schaaf een mooi resultaat te behalen.
Uit een groep van 22 jeugdige kam
pioenen wist hij de vierde plaats te ver
overen, met slechts 0.1 seconde achter
stand op nummer drie.
Alle coureurs moesten eerst een tijd
rit rijden, waarvan zes finalisten over
bleven. Hierbij W’as onze plaatselijke
coureur met een mooie tijd van 16.7.
Helaas begon het in de finale te regenen
wat op het bochtige parcours nogal wat
moeilijkheden opleverde. Glijdend vlogen
ze door de bochten, maar met 0.1 sec.
te verliezen is zeer eervol.
Vermeldenswaardig is nog dat alle drie
Friese jongens in de finale kwamen,
waarvan later Jan Pronk uit Drachten
de derde plaats wist te veroveren. Voor
waar een mooi resultaat voor het Hei-
telan.
Van de 23 meisjes wist Aukje Wester-
huis zich als veertiende te plaatsen, met
een tijd van 18.7.
Wat reed dat meisje prachtig. Volgens
de omstanders had ze wel wat meer
kunnen wagen. Het was net iets te lang
zaam. Pech had vooral het meisje Rini
Muijsers uit Drachten. Ze draaide de
snelste ronde van allen in de prachtige
tijd van 15.9. In de finale reed ze he
laas door te grote snelheid in het stro.
Al met al was het een mooie dag voor
jong en oud.
De bekende poppenspeler Feike Bosma
uit Amsterdam zal gedurende de Frisiana
doorlopende voorstellingen geven in ’n
speciaal voor hem ontworpen rond thea-
toneel is geplaatst in het cen-
de afdeling die gewijd is aan de
V
De activiteiten en toekomstverwachtingen
die de Friese gemeenten hier naar voren
zullen brem
Bolswards Nieuwshlat
Waarin opgenomen: De Boiswardsche Courant, Westergoo en De Jong's Nieuwsblad
poppen zijn zogenaamde stokpoppen,
enigszins verwant aan de wajangpoppen
met als belangrijk verschil, dat net be-
wegingsmechaniek niet zichtbaar is maar
in de poppen zelf is verbofgen. Gewoon
lijk werkt Feike Bosma met marionetten,
maar deze poppen die aan touwtjes een
eigen leven leiden, zwevend boven het
toneel, zijn minder geschikt voor een
rond podium. De ronde vorm is gekozen
om zoveel mogelijk mensen van het boei
ende poppenspel te laten genieten. Het
poppentheater ziet er uit als een grote
ton met een doorsnee van tweeëneenhalve
meter, de poppenspeler en zijn assistent
laten de stokpoppen, die ongeveer een
meter hoog zijn, langs de hele omtrek be
wegen. Er wordt gebruik gemaakt van
Wie op de kaart van Friesland een rechte lijn trekt van Wirdum naar Oosterlittens,
ziet tussen deze lijn en de spoorlijn LeeuwardenFraneker een 13-tal dorpen liggen,
waarvan niet minder dan 10 behoren tot de gemeente Baarderadeel. Het zijn Weidum
Beers, Jellum, Hijlaard, Huins, Lions, Jorwerd, Baard, Oosterlittens en Winsum.
Ook het dorp Baijum in de gemeente Hennaarderadeel ligt o.a. in dit gebied.
In de komende weken zal dit gebied de zeer bijzondere belangstelling hebben van
de mensen, die werkzaam zijn bij de Landmeetkundige Dienst van het Kadaster te
Leeuwarden, want zij gaan dit gebied n.l. helemaal hermeten. Voorbereidende
werkzaamheden zijn reeds getroffen. Ongetwijfeld zullen de verschillende werk
zaamheden ook sterk de aandacht trekken van de inwoners van de dorpen in dit ge
bied.
ven. Het Kadaster houdt er bij het plaat
sen al terdege rekening mee, dat grond
gebruikers er zo weinig mogelijk hinder
van ondervinden. Ook moet vernieling
door het vee of door werktuigen worden
voorkomen. Het Kadaster doet daarom
ten zeerste een beroep op de betreffende
grondgebruikers en anderen, die zich in
het terrein bevinden om medewerking.
Men kan het Kadaster al enorm helpen
door iedere verstoring of mogelijke ver
storing van de paaltjes te melden
aan de mensen van het Kadaster, die
ter controle regelmatig in het terrein zijn
en die voor elke tip in dezen heel erken
telijk zullen zijn. Uiteindelijk gaat het
hier om een algemeen belang.
Naast de paaltjes met schijven maakt het
Kadaster bij het tekenen van de kaarten
ook gebruik van vaste coördinatenpunten.
Dit zijn soms kerktorens, soms de beken
de KAD-stenen of andere markante pun
ten. De toren van Weidum wordt o.a. als
coördinatenpunt reeds vanouds door het
Kadaster gebruikt.
Dit punt bevindt zich in de stang naar
het haantje van de toren juist boven de
knop, die men in deze stang ziet. Een
grote bronzen bout in de noordelijke to
renmuur, 1,65 boven de begane grond en
1.17 uit de westelijke torenmuur is als
herkenningspunt voor het Kadaster even
eens van belang. Rondom de coördinaten
punten zullen 3 a 4 schijven worden aan
gebracht.
Er zijn in het gebied, dat nu wordt her
meten een 30-tal coördinatenpunten. De
ligging van deze punten ten opzichte van
de St. Janstoren van Amersfoort (’t z.g.n.
nulpunt voor het Kadaster) zijn bij het
Kadaster allemaal omschreven.
De dagelijkse leiding bij de voorbereidin
gen voor de hermeting in Baarderadeel
berust bij Ir. R. S. Dijkstra, terwijl Ir. I.
P. Toussaint op het kantoor te Leeuwar
den als contactman fungeert.
Ir. Toussaint, die wij hierover spraken,
is vol lof over hetgene dat door de groep
jes mannen van het Kadaster wordt ver
richt. „Het is vermoeiend werk”, zegt
hij, „want onze mensen lopen vele da
gen lang dagelijks enorme afstanden op
veelal drassig terrein. In vergelijking daar
mee is de vierdaagse van Nijmegen maar
een peuleschil.”
Het is te hopen, dat het 21 september a.s.
goed weer zal zijn om te fotograferen.
Het vliegtuig neemt dan eerst de baan
van 900 meter breed vlak bezuiden de
spoorlijn, om daarna terug te vliegen over
de tweede baan, zodat na 3 maal heen en
terug vliegen het gehele noorden van de
gemeente Baarderadeel gefotografeerd
kan zijn. Is het die dag geen vliegweer,
dan moet een dag worden afgewacht, dat
vanuit het vliegtuig wel foto’s kunnen
worden gemaakt.
Het kan soms maanden duren eer in ons
nevelige land een dergelijke voor de
luchtfotografie gunstige dag er is. AI die
tijd moeten de mensen van het Kadster
geregeld in het terrein zijn, om te con
troleren of de paaltjes nog op de juiste
plaatsen staan.
moeid. Wat dit betreft, is de kostenfac
tor vrijwel gelijk gebleven, want bij de
vroegere methode was deze, over jaren
uitgesmeerd, eveneens hoog.
Men noemt deze nieuwe hermeting de
fotpgrammerische hermeting. Deze zal in
Baarderadeel, mits het die dag helder
weer is, plaats vinden op 21 september a.s.
De vereiste is natuurlijk, dat het weer
goed is, want bij regenachtig weer is het
onmogelijk om vanuit het vliegtuig goe
de foto’s te maken van het terrein.
Voordat het zo ver is, komt er voor het.
Kadaster nog heel wat werk aan de win
kel, want ’t terrein moet vóór 21 septem
ber „vliegklaar” worden gemaakt
Dit houdt in, dat een 15 man personeels
leden in groepen van 2 of 3 het terrein
ingaan, gewapend met paaltjes met platte
witte schijven van 20 bij 30 cm., pols
stokken, meetsnoeren e.d.
Het terrein is 6000 ha groot.cn de afstand
tussen de spoorlijn LeeuwardenFrane
ker en de denkbeeldige lijn van Ooster
littens naar Wirdum bedraagt 5,4 kilo
meter. Deze laatste afstand wordt weer
in zessen verdeeld, zodat men van het
noorden naar het zuiden evenwijdig met
de spoorlijn lijnen gaat trekken, die on
derling 900 meter van elkaar verschillen.
Op deze lijnen worden om de 200 meter
paaltjes in de grond geslagen door de
groepjes mannen, die met dit werk belast
zijn.
Deze palen gaan ongeveer een halve me
ter de grond in en bovenop elke paal
wordt een witte schijf bevestigd, die op de
luchtfoto te herkennen is als een dun wit
puntje.
Door gebruikmaking van deze schijven,
die van hardboard zijn gemaakt, kan het
Kadaster de foto’s of kaarten op de ge
wenste schaal brengen. Voorheen waren
de kaarten op schaal 1 5000, maar met
deze nieuwe methode gelukt het uitste
kend, om de kaarten te brengen op schaal
1 2000 of desnoods 1 100, wat dus
een geweldig voordeel is. Er zullen in to
taal ongeveer 1000 witte schijven in het
noorden van Baarderadeel worden ge
slagen. Buiten dit werk houdt het Kadas
ter er in de komende weken ook toezicht
op, dat de palen ter plaatse bevestigd blij-
De Frysk-kulturele stribbers
Hiene plannen yn ’e maek
Warbre wittenskip-fordjippers
Seagen har in nije taek
Undersykje en üntginne
Mei it materiael sil boud
De provinsje kin sa tsjinne
Fanüt it Coulonhüs, Ljouwert
Skatten lizze ’r om to linen
Wurde nij folkseigendom
Om tiidrekken to forbinen
Fryske Akadeemjerom.
It stüdzjewurk krige flecht en faesje
It Beaken lit soks helder sjen
Erfgoed fan in aide naesje
Krijt wer wearde foar de bern
Op elk mêd is hwat to hel jen
Fruchten yn in bónt forskaet
Oanbean, hast sunder biteljen
Oeral is de stêf paraet
Gjin muoite bliek har tofolle
Pas op, neat ünnedich kwyt
Geastlik en meatskiplik dolle
Fryske Akadeemjeflyt
Gea- en sibbekunde griene
Mannichien stelt it op priis
Paedwizers dy’t it nut forstienen
Fan twa-talich ünderwiis
Jong en aid moat it lof lik neame
Wurk dat hege rinte docht
It hat it hjoeddeisk slachte leane
Der is al hiel hwat folbrocht
Fiif en tweintich jier, de namme
Haldt in nasjonale klank
Fakkel dy’t oiwust omklamme
Klear fan Fly oant Lauwers flamme
Fryske Akadeemje, tank
Mar it biwiist in kear to mear, dat tuk
buorkjen op it heden hiel hwat fan de
minsken freget. Oare soarten, oare ge
wassen, oare bistridingsmiddels, oare
wurktugen, oare buorkerijen en dat alles
sa, dat de kar goed is en de ynfestearing
der wer ütkomme kin. In fêst plan dat alle
jierren gelyk bliuwe kin, fs der net mear
by. En hwat foar de iene wol kin, past
dêrom de oare net. AI is in masine yn it
miene wol rendabel, de fraech is altyd
wer, oft sa’n ütjefte foar jo op jou pleats
en yn jo omstannichheden ek rendabel is.
Leanwurk kin op in stuit de foardielige
wei wêze, it bliuwt lykwols in fraech oft
it net oars koe, sadat jo dit net dwaen lit-
te hoegden.
En sa is it mei alles. De ekonomy bihears-
ket mear as ea de buorkerij en it tal boe
ren, dat ut sleur of tradysje it aide kouwe-
paedtsje rinne, is tige lyts wurden. De
hear Broerstra fan de Ryhsfoarljochtings-
tsjinst hat der dêrom in goed wurk oan
dien jitteris oan to toanen, dat de feiten
hyltyd wer oars lizze en dat er yn tsien
jier in hiel oare forhalding groeije kin
tusken de ünderskate kostenfaktoaren.
Fan 52 oant 62 binne de leankosten li-
kernóch fordubele, wylst yn d selde tiid
de priis fan it krêftfoer mear as 10
sakke is. De priis fan de stikstofmeststof-
fen is gelyk hleaun, mar de hieren binne
40 omheech gien. Yn dyselde jierren
is de molkpriis mei 17 forhege, nl fan
24.80 oant 29.10 sint per kilo. Foar sa-
fief nei to gean is, binne de masines li-
kernóch 30 djürder wurden en sit de
priis fan fleis yn de buert fan de molk
priis. Dizze gong fan saken, makket it bi-
gryplik, dat de hoer op it foarstc plak de
arbeidskosten fan syn bidriuw yn ’e gaten
haldt. En dat dit bart, blykt wol üt it feit,
dat de ütjeften oan lean yn dizze hoeke
sakke binne fan 192 oant 183 goune de
H.A. alhoewel de leanen fordubele binne.
Dat wol dus sizze, dat de arbeids ratio-
nalisaesje alle ondacht krige. In great
foardiel derby is de tanimmende elektri-
fikaesje fan de buorkerijen. De stream-
kosten binne ommers net forhege en brin-
ge sa de mooglikheit fan elektryske wurk
tugen en masines folie tichter by. Mei-
kernóch fordubele, wylst yn dyselde tiid
nommen is, sille yn dy hoeke yn koarte
jierren jit folie bidriuwen oansletten wur
de kinne en ek op oare plakken biguns-
ticht de nije regeling fan de provinsje de
oansluting fan de super-ünrendabele per-
selen.
Ut de sifers blykt fierder, dat de formin-
dering fan de leankosten foar arbeider of
feint net lieden hat ta formindering fan
de óren, dy’t de boer seis of syn husge-
noaten oan it bidriuw bisteegje. Krekt
oarsom, dy binne jit omheech gien, al is
it dan mar fiif persint. Dizze kant is net
sünder gefaer. Alderearst foar de boer
seis, dy’t him alhiel bidobbet yn it wurk
en fierder gjin bilangstelling mear hawwe
kin, mar binammen foar de jongere bern.
Ik bin der wis fan, dat in ündersyk nei de
wurkóren fan jonges tusken 12 en 15
jier sprekkende feiten oan it Ijocht bringe
soene. Hja kinne foar heit in grou stik
jild bisparje en by in frjemd in jit grau
wer stik jild fortsjinje en dat makket dat
men de eagen foar dè greate skaedkanten
fan dizze saek tofolle slót. Der komt dan
faken dit by. dat de jonge bazen neat lea
ver wolle en seis gjin sicht haw we oj
Hwat hat Qabe Sb roar
üs hjoed p p
to sizzen
muziek en af en toe van gesproken woord
maar het is de bedoeling dat de sugges
tieve poppen voor zich zelf spreken.
Feike Bosma is een Fries van geboorte en
zijn ouders wonen nog steeds in het dorp
je IJsbrechtum bij Sneek. Hij bezocht de
MTS in Leeuwarden, en moest toen de
oorlog uitbrak onderduiken. In deze tijd
ontstonden zijn eerste poppen, eenvoudig
en tamelijk realistische creaties die hem
hielpen de tijd door te komen.
Pas na de oorlog koos hij het marionet
tenspel als beroep. Hij maakte marionet
ten voor de beroemde parodiste Cilly
Wang en trad met haar op in Engeland.
Van haar subtiele mimische scheppingen
ondervond hij bij zijn latere poppenspel
duidelijk de invloed.
Feike Bosma zou in feite willen komen
tot poppenspel als puur theater, in na
volging van Franse collega’s, die met wei
nig middelen tot uitzonderlijke effecten
komen.
Feike Bosma, onlangs teruggekeerd van
een studievakantie in Frankrijk, ontwei pt
nu in zijn Amsterdamse woning samen
met zijn vrouw twintig prachtige poppen
voor de Frisiana.
Poppen die in korte humoristische voor
stellingen het karakter van de provincie
Friesland zullen uitbeelden met alle dy
namiek en schoonheid die dit land eigen
is.
gen, dy’t foar har letter libben dêrtroch
yn ’e knipe komme.
De measte alders binne wol forstannich,
mar allegearre jammergenóch net. Yn
oare gefallen kin it wol ris bittere need-
saek wêze en dan kin men der net folie
fan sizze.
De gunstige priisforhalding fan it koart-
foer is de boeren net foarby gien. Per kou
is it kwantum krêftfoer fordubele. Dizze
greatere omset is men by de fabrikanten
en hannelers wol gewaer wurden, de iene
forbouwing folge op de oare. It leit lyk
wols net yn de forwachting, dat dit sa
bliuwe sil. De E.E.G. driuwt nei hegere
prizen foar de granen en der gean de
oare foarartikels meast mei op en óf. Ek
mei de kunstmest is de greidboer hwat
rynsker wurden, binammen de stikstof is
tige populair. Hjirby mei men nea for-
jitte, dat allinnich stikstof gjin goed lan
makket. Super of slak heart derby op ’e
tiid en dong is en bliuwt foar alle lan in
kostlike en kostbere mest.
It is opmerklik, dat it kwantum molke per
kou net mear omheech giet, de winst sit
praktysk allinnich yn it balden fan mear
kij op itselde lan. Net allinnich melkkij,
map ek jongguod. De fraech nei jonge en
aldere keallen foar de mesterij naem yn
dizze jierren tige ta. By al dizze foroarin-
gen is it de kunst fan it buorkjen om in
bidriuw sa to lieden, dat der in bistean
yn sit en men hwat foarüt skarrelje kin.
Dy’t dat op ’e heden presteart makket for-
goed in man üt en haldt de klok fan de
tiid yn ’e gaten. En Tetman hat it de lju
al foarbnjden, dat dit net maklik is, hwant
de tiid haldt gjin skoft.
It healwize fan ’e moadc
sjogge wy pas goed as dy foarby is
Het Kadaster zorgt voor de registratie
van de zakelijke rechten op de grond, zo
als eigendom, hypotheek enz.
Daartoe beschikt het kadaster over een
grote menigte registers en kaarten van
heel Nederland. Hierin moeten steeds
alle veranderingen worden aangebracht,
die plaats vinden via akten van koop en
verkoop. De landmeter gaat daarvoor ’t
terrein in om dit te meten en hij ont
vangt ook de nodige gegevens van ko
per en verkoper. Echter zijn niet alle ver
anderingen in de loop der jaren aan het
Kadaster bekend gemaakt. Een typisch
voorbeeld is o.a. het haventje aan de Gr.
Kampen in Bolsward, dat, wat vorm en
afmetingen betreft, niet meer overeen
kwam met de gegevens van het Kadaster.
De kaarten van het Kadaster dateren uit
plm. het jaar 1825 en zijn dus sterk ver
ouderd. Dit werkt ten nadele van dege
nen die diensten van het Kadaster nodig
hebben, zoals grondeigenaren, grondge
bruikers en hypotheekverleners. Een to
tale hermeting van een geheel gebied is
daarom alleszins noodzakelijk.
Het gebrek aan personeel speelde jaren
lang een rol, dat deze grondige herzie
ning uit moest blijven. Voor een gebied
als ooven omschreven zou het Kadaster
jaren nodig hebben, als de maten, die no
dig zijn om de nieuwe kaarten te tekenen
in het terrein zelf gemeten zouden moeten
worden.
Het Kadaster maakt nu gebruik van een
totaal andere methode, die haar nut na
de oorlog ruimschoots heeft bewezen bij
de hermeting van de St. Johannesgaster
Veenpolder,' de Haskerveenpolder, de
streek rondom Eernewoude en het ruil-
verkavelingscomplex „Het Koningsdiep”.
Een vliegtuig van de K.L.M. vliegt nu
namelijk over het te hermeten gebied en
vanuit dit vliegtuig worden luchtfoto’s
genomen. Voor het noorden van Baar
deradeel zijn een 100 luchtfoto’s nodig.
Deze foto’s overlappen elkaar voor on
geveer 60 en van iedere foto wordt
weer een vergroting gemaakt.
oplanigraaf, een enorm duur
:den in Den Haag uit deze
luchtfoto’s kaarten getekend met de bij
na spreekwoordelijke nauwkeurigheid, die
het Kadaster eigen is en die uiteraard ook
noodzakelijk is wil het Kadaster als vraag
baak voor velen goed kunnen functione
ren.
Het komt er dus in de praktijk op neer,
dat de mensen, die werkzaam zijn bij het
Kadaster, niet in het terrein gaan meten,
maar van de foto.
De kosten zijn enorm groot, maar deze
nieuwe methode biedt het grote voor
deel, dat met het vliegtuig in een half
uur tijds hetzelfde werk kan worden ge
daan, waar vroeger jaren mee gingen ge-
le week september 1938
De ontmoeting van Hitler en Chamber-
lain in Berchtesgaden zal een nieuw tijd
perk van begrip en goede wil in de Duits-
Engelse verhouding inluiden.
Slagge foar de Fryske akte: S. de Haan
to Toppenhuzen; F. van der Velde to
Skusum, J. Zantema to Himpens; J. Hoo-
geveen to Makkum, J. Hiemstra, Huins,
J. Wijnia to Hilaerd.
De varkenshandelaar M. Hempenius had
j.l. vrijdag een varken aan de markt, dat
802 pond woog, afkomstig van de vee
handelaar-varkenshouder J. Twijnstra te
Waaxens.
De werkloosheid onder de jeugd heeft de
bijzondere aandacht der regering, maat
regelen tot krachtiger bestrijding worden
voorbereid. De doelmatige inrichting van
de verdediging van Ned. Indië te land en
ter zee, welke van de schatkist zware of
fers eist, heeft de voortdurende aandacht
van de regering (Troonrede).
HALD DE KLOK YN ’E GATEN
De bouboeren is it de leste tiid net to
forgunnen, har kostlike fruchten lizze op
it lan to forwurden en hja binne net by
steat hjir eat oan to dwaen. As it net gau
foroaret wurdt it in tige skealike simmer.
Party fan har binne hjir en der al dwaen-
de om it roer yn oarewei to stjüren. Sa
nimme de bollekwekers alle jierren ta yn
de kop fan Noard-Hollan en de nije pol
ders en bigjint men yn Noard-Fryslan
mear en mear mei de gladiole-bou. Fan-
sels dit kin mar foar inkelen in ütwei
wêze, hwant as hja dat allegearre diene
soe it mei de goede prizen wol handich
üt wêze.
ter. Zijn toneel is
trum van
44 Friese gemeenten.
die de Friese gemeenten hier
11L.mgen corresponderen met het
spel dat Feike Bosma, geassisteerd door
Jan Nelissen, zal opvoeren. De vier be
langrijke facetten van het Friese leven:
het stamboekvee, de industrie, de recreatie
en het toerisme worden door twintig pop
pen uitgebeeld.
Zowel de poppen als het ronde theater
van Feike Bosma zijn ongebruikelijk. De
n W
