FRIESE BOEKEN VRAGEN
ONZE AANDACHT
Koninkrijk
spaargelden
en
Vrijdag in Bolsward weer het Mekka van alle Frisiasten
was m
JJ
Prinses Margriet
Bolsward
üs hjoed p p
to sizzen
de Mart iny loer
Fan
1
i't.
Tj- de J.
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
Zilveren filmpjes
I',
1
DINSDAG 8 OKTOBER 1963
102e JAARGANG
No. 77
Waarin opgenomen: De Bohwardsche Courant, Westergoo en De Jong’i Nieuwsblad
Gysbert Japicxpriis.
Meedoen.
DE
r:
Misschien is het goed dit artikel te beginnen niet een excuus, n.I. voor het feit,
dat het hier zal gaan over de Friese cultuur in het algemeen en de Friese lectuur
in het bijzonder, terwijl we toch niet gebruik maken van de taal, die zich voor
een dergelijk artikel het best zou lenen, het Fries.
Tot uw7 troost: op deze pagina ontbreekt het Fries niet geheel. Zie bijv, de „Mar-
tinytoer” en het versje van ons aller vriend Piet.
Wij schrijven dit oriënterend artikel niet alleen voor de Friezen, maar ook voor
hen, die (nog?) geen Fries kunnen lezen en er toch graag iets meer van zouden
horen. Welnu: a.s. vrjjdag is het voor Friesland en met name voor Bolsward een
grote dag. Het is dan weer het ogenblik, dat de Gysbert Japicxpriis W’ordt uitge
reikt en de Friese Boekenweek wordt geopend. Over beide evenementen willen
wij hier iets vertellen.
In dit trapgevelhuis begon de Nutsspaarbank Workum in 1817 haar
werkzaamheden. De foto dateert van 1870, toen het gebouwtje nog
geheel in de staat van 1817 was.
Sin foar humor
is de feilicliheitsklcp foar it libben
Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Uitgave: A. J. OSINGA N.V, Bolsward
Administratie- en Redactie-adrest
Marktstraat IJ
Telcf. 2451 Na 18.30 uur 2305 of 2335
(K5157)
D. de Jong („Fersen”), Ane Jousma
(,,It twadde lan”) en Tjitte Piebenga
(„Fersen") resp. 24, 88 en 32 bladzijden
groot.
Om Gysbert Japicx hinne.
Op één uitgave willen we niet nalaten
te wijzen.
We bedoelen het zeer deskundig en toch
op populaire wijze geschreven forse
boekwerk „Om Gysbert Japicx hinne”,
geschreven door ds. J. J. Raima en
voorzien van een 80-tal illustraties, een
boek dat in ieder Bolswards gezin thuis
hoort en een ieder die van „sneupen”
en geschiedenis houdt, zal willen bezit
ten.
Het oudste vastgestelde spaarbankreg-
lement is dat van de Nutsspaarbank te
Workum. Het werd aanvaard op de 10e
van Slagtmaand 1817 en daarmee was
de Nutsspaarbank Workum opgericht.
Haarlem volgde op 17 december 1817.
In het op die datum door het Haarlemse
Nutsdepartement aanvaarde reglement
had Adriaan Loosjes een belangrijk, aan
deel gehad. Deze verdienstelijke Haar
lemmer had het Departement Haarlem
vertegenwoordigd op de Algemene Ver
gadering van de Maatschappij tot Nut
van het Algemeen in Amsterdam op 12
en 13 augustus 1817, waar de oprich
ting van spaarbanken besproken werd.
heid, die oude deugd der Nederlanders,
weder op te wekken.”
Zo luidt het eerste artikel van Neder
lands oudste spaarbankreglement. Het
is de taal uit de tijd van foliant en gan-
zeveer.
In een van de grootste spaarbanken van
Nederland, de Spaarbank te Rotterdam,
bijna even oud als die te Workum en
Haarlem, heeft inmiddels de computer
zijn intrede gedaan om de vele mutaties
op meer dan een half miljoen spaarre
keningen administratief de baas te blij
ven. Een studie-commissie onder aus
piciën van de Nederlandse Spaarbank-
bond, werkt plannen uit om ook de klei
nere spaarbanken in onderlinge samen
werking in staat te stellen hun admini
stratie op deze moderne leest te schoeien.
Abonnementsprijs f I 90 per kwaruil
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
3olswards Nieuwsblat
2e week oktober 1938
De Makkumer vissers verloren door de
storm voor ettelijke guldens aan viswant
en netten.
Advertentieprijs: 13 cent per mm
Ingezonden mededelingen dubbel tarief
Handclsadvertenties bij contract reductie
Boekenweek.
Eenmaal per jaar wordt er een Friese
boekenweek gehouden om de aandacht
te vestigen op de oude en nieuwe Friese
uitgaven. Deze boekenweek wordt door
gaans bijgewoond door de genodigden
bij de prijsuitreiking, maar ook andere
geïnteresseerden zijn er van harte wel
kom. Dit geldt, zij het dan in beperkte
mate, ook voor de koffietafel, die vooraf
in de Doele wordt gehouden.
Met name voor zover de ruimte het
toelaat voor het avond programma,
waarvoor ,een speciale cabarettekst is
samengesteld door mevr. T. Sudema—
Mulder. Tevens zal er (in de nieuwe bij
zaai) een boekentafel worden getoond
met vrijwel alle nog te verkrijgen Frie
se uitgaven en natuurlijk de pas ver
schenen boeken.
De vier miljard bijna
bereikt.
Niet alleen Nutsdepartementen, maar
ook andere instellingen, waaronder ge
meenten, hebben het initiatief tot de op
richting van spaarbanken genomen.
Deze spaarbanken hebben zich later
verenigd in de Nederlandse Spaarbank-
bond en worden daarom als „Bonds
spaarbanken” aangeduid.
Het Koninkrijk der Nederlanden bestaat dit jaar anderhalve eeuw. Toen Willem
van Oranje, naar Nederland teruggeroepen als „souverein”, in 1813 voet op het
Scheveningse strand zette, bracht hij vele denkbeelden mee voor het herstel van
land en volk. Daaronder was ook het denkbeeld spaarbank, dat in Engeland al
tastfiare vorm had gekregen. Het door de .souverein’, weldra Koning Willem I,
gelanceerde denkbeeld schoot wortel bij de Maatschappij tot Nut van het Alge
meen. In 1817 kregen de twee eerste Nutsspaarbanken op papier hun beslag.
Van ganzeveer tot
computer.
„Het doel der spaarbank is, gelegenheid
te geven aan ieder, onverschillig waar
ter plaatse woonachtig, en wel bijzon
der aan de mingegoeden, om van zijn
dagelijksche verdiensten eenige pen
ningen bijeen te vergaderen en rent-
doende te beleggen, ten einde na eenigen
tijd, dezelve weder te kunnen gebrui
ken, wanneer er omstandigheden zich
voordoen, waarbij, met nut, gebruik van
deze ingelegde gelden zal kunnen wor
den gemaakt, en alzo eene spaarzaam- Als leden van de Nederlandse Spaar-
Wü stellen ons voor in het komende
nummer van ons blad nader op verschil
lende uitgaven terug te komen. Nu reeds
wekken wij een ieder op om „mee te
doen”.
Dit kan a.s. vrijdag door het uitsteken
van de vlag, een feestelijk aanzien aan
de stad te geven.
Dit kan vooral door in de Friese boeken
week één of meer Friese uitgaven te
kopen. Maar er is meer. Bij de perscon
ferentie, gehouden ter .gelegenheid van
de a.s. boekenweek, is er reeds op ge
wezen, dat de Friese boekenweek niet
enkel moet worden geopend, maar ook
gehouden.
Van de boekhandelaren verwachten wij
een speciale etalage, van pers, radio en
T.V. alle medewerking, maar ook de
medewerking van verenigingen e.d. die
in of rond de boekenweek bijv, één
schrijver uitnodigen over diverse boek
uitgaven te komen spreken.
Reeds vernamen wij, dat er in Bolsward
een dergelijke avond wordt gehouden,
waarover later meer.
geprezen roman „Yn Gods Takomst”,
spelend in Australië, met visy, vaart en
grote deskundigheid gecomponeerd.
Onlangs kwam een boek van de pers
met een wel zeer actuele inhoud, n.I.
„Dit Keningsbern” van S. M. v. d. Ga-
liën, dat handelt over de problemen
rond het geesteszwakke kind.
Ter perse is .voorshands nog alleen ver
krijgbaar als z.g. premieboek) het de
buut van J. F. Siemensma; „Frou Gunne
of it Hfts fan Herda”, een opvallende
verzetsroman.
Als laatste KFFBboek noemen wij de
streekroman „As de sémearmin sjongt”,
door mevr. G. Spaanderman-Wielinga.
Al deze boeken zijn (behalve voorlopig
het premieboek) ook in de boekhandel
los van het lidmaatschap te ver
krijgen.
De zesde roman misschien zou men
beter kunnen zeggen novelle is de
slechts 100 pagina’s tellende „De smear-
lappen” van Anne Wadman.
Voorts verschijnen er in de afdeling ro
mans twee vertalingen, n.I. „Jiskepüster
en de dea”, een detective van Ann Mari
Falk uit het Zweeds vertaald door Prof,
dr. J. H. Brouwer en zijn echtgenote en
„Pastorale Symfonie” van André Gide,
uit het Frans vertaald door H. K. Schip
pers. Ook verschijnen er 2 herdrukken
van het werk van de dit najaar 25 jaar
geleden overleden schrijfster Simke
Kloosterman, n.I. „De Hoara’s fan Has
tings” wel het meest bekende werk van
deze destijds gevierde autrice en een
aantal korte verhalen onder de titel „Ut
’e gielgoerde”.
Ten slotte noemen we nog twee bundels
korte verhalen, n.I. „Beam en Bast” van
Fedde Schurer en „Wjerlüd en forwar”
een bloemlezing uit de Friese verzets
literatuur.
Dit is een provinciale prijs groot f 1500,
die om de twee jaar wordt toegekend
(bij toerbeurt) aan die Friese schrijver
of -ster, •die in de afgelopen 4 jaar vol
gens een door het provinciaal bestuur
ingestelde adviescommissie het meest
opmerkelijke resultaat heeft bereikt.
Het is dus een prijs (vergezeld gaande
van een fraai geealligrafeerde oorkon
de, die wordt toegekend aan een reeds
verschenen werk. De prijs heeft dan ook
een geheel ander karakter dan bijv, de
romanprijs van de K.F.F.B (groot f 2500
die wordt tpegekend aan het beste in
gezonden roman-manuscript). Ditmaal
is de prijs, zoals de meeste lezers wel
bekend, toegekend aan de heer Jo Smit,
de vroegere directeur van de R.O.N.,
thans programmaleider van de VARA,
voor zijn boek „Bisten en Boargers”.
Het is, naar wij menen, voor net eerst
in de geschiedenis, dat de Gysbert
Japicxpriis wordt toegekend aan een ge
boren niet-Fries. Toen Jo Smit werd ge
boren behoorde Terschelling n.I. nog niet
aan onze provincie. Bovendien werd in
de plaats zijner inwoning, Midsland,
geen Fries gesproken, maar een meng
dialect. Het Fries leerde Jo Smit in.
Groningen, tijdens zijn directeurschap
van de R O.N.
Een groot aantal autoriteiten is uitge
nodigd de plechtige uitreiking van de
prijs, die ditmaal namens het Provin
ciaal Bestuur zal geschieden door Ged.
H. M. Gerbrandy, bij te wonen.
De ruimte in de raadzaal laat niet toe,
dat de uitreiking voor het publiek toe
gankelijk kan zijn. Vanzelfsprekend zal
de uitreiking weer de nodige omlijsting
krijgen.
Zo is er bijv, in de Vierschaar een ten-
toonstellinkje ingericht van aanwinsten
van het Fries literair museum.
Helemaal zal de uitreiking echter niet
aan het publiek voorbijgaan.
Carillonmuziek en vrolijke klanken van
Omke Romke zullen de dag een bepaald
accent geven en de radio (en misschien
de T.V.) zullen er de nodige aandacht
aan schenken.
bankbond onderwerpen zij zich aan een
streng toezicht op het gevoerde finan
ciële beheer en op de statuten.
De statuten moeten o.a. voldoen aan de
eis, dat de spaarbank alleen het alge
meen belang dient met uitsluiting van
eigen winstoogmerken. Bedrijfsover-
schotten moeten ten goede komen aan
de reserve, die voor de veiligheid van de
belegde spaargelden vereist is.
De Bondsspaarbanken zijn dit jaar de
spaarbankmaand ingegaan met een ge
zamenlijk tegoed van de spaarders dat
de vier miljard gulden bijna heeft be
reikt.
Kinderboeken.
Er verschijnen dit jaar 9 kinderboeken,
waarvan 4 oorspronkelijke, 4 vertalin
gen en 1 prentenboek.
Verder is er nog een keur van eerder
verschenen kinderboeken.
Wij vragen hier speciale aandacht voor,
de positie van het Friese kinderboek
wordt n.I. zeer bedreigd door moderne
stripverhalen, jeugdkranten en de T.V.
Het aantal kinderen dat voor ontspan
ning een goed boek leest, blijkt hoe lan
ger hoe kleiner. De ouders hebben hier
een opvoedende taak.
Het zou ons te ver voeren, uitvoerig stil
te staan bij wat er verscheen aan
schooluitgaven, op het gebied van taal
en literatuurstudie en op dat van ge
schiedenis- en taalkunde.
De greate bollekeuring to Ljouwert hat
wet kest. It wie diskear de greate dei foar
de bruorren Knol fan Hartwert, dy’t mo
menteel wol de béste fokstal fan Neder-
lan hawwe en foar safier it de swartbünte
kij oangiet faeks wol fan hiel Jerope. Dat
is in hertlike lokwinsk wurdich foar it
drege fólhalden*en de kunde fan dizze
beide bruorren, dy’t yn heite-fuotleasten
stapt binne en op dy grounslach dit by-
sündere risseltaet wisten to biheljen. Sok-
ke ütsünderlike dingen komme mar inkeld
foar en de tsientüzenen boeren, dy’t nea
gjin kans hawwe sille op dat fokkersfor-
tün hoege harren dêrom net mismoedich
to fielen. Grif, harren buorkjen sil sa net
IENE KIN MEAR AS DE OARE
greate bollekeuring to Ljouwert hat
kest. It wie diskear de greate gJ
Op Elfbergen in Gaasterland wordt reeds
het 16e werkkamp gehouden.
De kroon van de ex-Negus van Abbesinië
te koop. Prijs 500 pond Sterling.
John, de jongste zoon van president Roo
sevelt heeft een boekhoudersbaantje ge
kregen a 18 dollar per week.
Dagelijks soep verkrijgbaar bij J. van Dijk
banketbakker-kok, Gr. Dij lakker te Bols
ward.
Romans.
Er zijn dit jaar bijna 50 nieuwe Friese
uitgaven verschenen. Dit is veel voor
een klein taalgebied als het Friese,
maar hoognodig ook, wil men de nodige
verscheidenheid niet uit het oog verlie
zen. Wat de romans betreft verschijnen
er dit jaar zes oorspronkelijke romans,
waarvan er 5 uitgegeven door de KFFB.
Het zijn in alfabetische volgorde van de
auteursnaam in de eerste plaats de for
se roman (groot formaat, 660.000 let
ters) van de helaas verleden jaar over
leden veelbelovende schrijfster Teatske
Aaizum, van wie we in dit blad wel eens
een kort verhaal plaatsten. Deze roman
„Iepen Finsters” is zoals trouwens
al het werk van de schrijfster sterk
in zijn karaktertekening.
Van M. Apperloo verscheen in dit voor
jaar de in dit blad reeds besproken en
de lytse ündernimmer is dat goud wur
dich. Hoe binne de flinke middenstanners
sa fier komd, soe men tinke. Is it net, dat
by harren de uren nea teld wurde, dat
hja altyd dwaende binne, dan mei rek-
kens, dan mei boekhaldcn, dan mei eta-
laezje meitsjen, ütpakken en folie net gé*
nóch'. Dizze dingen meije by in boer in
pare namme ha, yn wêzen binne hja gelyk.
Jo steane faker- forsteld, hwat sommige
boeren seis yn en om har pleats net dogge
en ütheve. Okkerdeis wie ik noch in skof-
ke by in boer, dy’t yn de rin fan de jier-
ren greatendiels seis in pleats opboud
Gedichten.
Dit jaar komen er 6 Friese gedichten
bundels van de pers, waarvan 2 her
drukken en één in het dialect van
Schiermonnikoog.
De oorspronkelijke bundels zijn van J.
hat, in bidriuw skepen hat, hwert elk it
petsje foar lichte kin. En hoefolle fan dy
stille opbouwers soe men net telle, as men
alles ris wiste. Mar der binne ek dy’t mei
in knappe pleats bigjinne en in rüge rom
mel efterlitte.
It trêdde punt rekket hwat in teare snaer
oan, mar rt is dêrom net minder wier. En
dat is dit. Der moat oerienstimming wêze
tusken it bidriuw en de libbensstandert.
Hoefolle elk barre mei, wit gjinien better
as de lju seis, alteast hja hearre it to wit
ten. En dan moat it libbenspeil fan de
hushaiding him yn reedlikens oanpasse by
de bidriuwsynkomsten. It libben is djur
tsjintwurdich en dy’t dit net goed yn de
gaten haldt, de toutsjes hwat to fier slüpe
lit, dy bidijt neat. It kost suver gjin inkel-
de muoite om op it heden yn in hüshal-
ding fan normale omfang twatüzen goune
jiers meat üt to jaen. Dér fornimt gjinien
hwat fan. In bytsje rommer yn alles mak-
ket samar in fiks stik jild yn in jier. En
as in boérehüshalding jierliks twatüzen
goune mear of minder ütjowt, dat skilt
safolle, dat de iene mei fallen en opstean
de A.O.W. hellet en de oare dwaen en
litte kin hwat er yn reedlikens wol. Mei
de rinte makket dat yn in boerelibben in
forskil fan mear as in ton.
Men soe sa graech de lju, dy’t mei moed
en bitrouwen har libben ynsette, ek ta
wolstan kommen sjen. It is harren sa
graech gund.
Mar dan sille hja net foarbygean meije
oan de easken, dy’t yn alle biroppen de
measte ynfloed hawwe; Fakmanskip, iver
en-in forstannich oerliz yn de hüshalding.
Dér komme hja fier mei.
kinne, mar it treft my eltse kear wer, hoe
't party boeren, ek yn tiden, dat it alge-
mien perfoarst gjin pochen lije kin, op in
eigen wize treflike ütkomsten witte to
hel jen, wylst oaren yn deselde omstan-
nichheden muoite hawwe om steande to
bliuwen. Itselde sjocht men ek yn dy oare
sektor fan lytse ündernimmers, de mid-
denstan. Ek dêrre is it soms frappant,
hwat birikt wurde kin yn ien generaesje.
As bilangstellend bütensteander freget
men jin óf, hwer’t nou de oarsaken lizze
fan it ünderskied tusken twa kollega’s,
hwerfan de iene ta wolstan wit to kom
men, wylst de oare skraechwurk driuwen-
de bliuwe kin. Jo moatte de tiid mei haw
we, seit men faeks, mar yn elts minske-
leeftiid komme en geane de goede en de
minne tiden. Jo moatte mar gelok haw
we, seit in oar, mar net faek sil it gelok
geduerich by de iene bliuwe en de oare
oerslaen. Sykte en üngelokken kinne de
minsken raer yn ’e lytse loege bringe, dat
is wier en soms kin it ek wol lykje oft al
les op ien stuit op inkelde minsken del-
komt, mar meast is it sa, dat elts syn krüs-
ke wol to dragen kriget en dat it oan de
oare kant ek wer fan üs weinomd wurdt.
Nei’t it my talïket, kin men mei de bop-
pesteande ütliz de saek net roun krije. Der
tinne oare oarsaken to neamen, dy’t yn de
measte gefallen de trochslach jowe. Net
altyd, mar meast wol. En dat jildt foar de
middenstander likegoed as foar de agra-
ryske middenstanner, de boer. Hwat nou
krekt earst neamd wurde moat, kin men
oer stride, mar ik soe sizze, dat as earste
jilde moat, dat men fan syn fak haldt.
Nou’t aldergeloks de biropskar folie mear
as eartiids mei de jongeminske oerlein
wurdt, is it fan it greatste bilang, dat dizze
Hwat hat Qabe Skroar
syn libbensfunksje seis mei bipaelt. Hy
moat it wolle, hy moat it graech wolle en
hy moat foar himsels de idé hawwe, dat
hy in tüke boer of in fikse sakeman wur
de wol. Hy moat him dêrop üt lizze en
net earder tofré wêze, dan byhwannear hy
syn seis keazen fak of birop goed forstiet.
Yn üs tiid mei en moat men fan de jonge
boer freegje, dat hy fakman is, dat hy de
kunde en de feardichheit him eigen mak
ke hat om in béste boer to wêzen. Mei
minder kin men net folstean. Dy’t gjin
waerme bilangstelling hat foar it moaije
boerefak moat yn oarewei gean. Boer sjen
to warden, omt men dochs oars net kin,
rint op in mislearjen üt, dat is üt de tiid.
En mei dat it boerefak sa slim foroare is,
en nei alle gedachten yn de takomst jit
hurder foaroarje sil, moat dy bilangstel
ling echt en libben wêze en bliuwe. Wy
meiije sizze, dat der sokken aldergeloks
jit folie binne en dêrmei hawwe hja ien
fan de bilangrykste dingen to pakken,
dy’t wolslagjen forwachtsjen dogge.
It twadde sit him yn de iver, de kriich om
syn wurk goed en folslein óf to dwaen.
Iverige minsken rédde it hast altyd. Foar
de lytse ündernimmer is dat g<
dich. Hoe binne de flinke midde
Zeetjalk te Hindeloopen gezonken. De 7
opvarenden gered.
Besloten in het westelijk deel van Fries
land een doopsgezind Rusthuis te plaat
sen, waarschijnlijk te Bolsward.
De gevreesde mond en klauwzeer breidt
zich al verder uit.
De 39ste verjaardag van
de Wereldspaardag.
Over de hele wereld is de oktobermaand
Spaarbankmaand. In vele landen wor
den in deze maand door de spaarbanken
evenementen georganiseerd, in het bij
zonder de Wereldspaardag. vaak uitge
groeid tot Wereldspaarweek.
In Nederland vormen Wereldspaardag
en Wereldspaarweek de bekroning van
de Spaarbankmaand. Er is een grote
verscheidenheid in de wijze waarop de
spaarbanken hieraan inhoud geven.
Het wordt dit jaar de 39e verjaardag
van de Wereldspaardag, want het was
in 1924, dat een internationaal spaar-
bankcongres in Milaan de Wereldspaar
dag heeft ingesteld op grond van het
gemeenschappelijke educatieve ideaal
om allen te bewegen tot het beste per
soonlijke en maatschappelijke gebruik
van het bezit.
Volgens de resolutie van dit congres
moet de Wereldspaardag niet een dag
van lediggang zijn, maar een dag waar
op aller inspanning wordt geïnspireerd
door de spaargedachte, een dag gewijd
aan de verbreiding van deze gedachte
door het voorbeeld.
Het volgend jaar zal het 40 jaar geleden
zijn, dat deze resolutie met algemene
stemmen werd aangenomen. Dan wordt
het dus de 40ste verjaardag van de We
reldspaardag. Er is druk internationaal
overleg gaande, om deze 40e verjaar
dag in de geest van deze resolutie te
vieren, d.w.z. niet met feesten en ledig
heid, maar met een bijzondere activi
teit ten gunste van het nog altijd ac
tuele educatieve ideaal.
Tijdens het verblijf van Prinses Margriet
in Friesland, is zij ook in Bolsward ge
weest. Haar bezoek betrof ook hier de
antiekzaak.
Toen mevrouw Toonstra twee dames in
de winkel zou helpen, ontdekte ze bij de
eerste oogopslag, dat één van hen de
prinses was. Ze liet echter haar herken
ning niet blijken, uit respect voor haar
incognito bezoek.
Nadat de prinses in de winkel enkele za
ken had gedaan, ging ze verder mee naar
de opslagplaats, om vervolgens e -n in de
huiskamer te vertoeven. Een aangeboden
tractatie, werd door hen dankbaar aan
vaard. Toen alles was ingepakt en afge
rekend, reed de begeleidster der prinses
de auto, die voor de r.k. kerk geparkeerd
stond, voor, waarna een hartelijk afscheid
volgde. De prinses nam plaats in de auto,
zwaaide nog tot aan de brug, waarna ze
verdwenen, richting stadhuis.
.„.„O
