VIJF EEUWEN
STATEN GENERAAL
EEN TERUG BLIK
üs hjoed p p
to sizzen
Gouden filmpjes
Classificatie
Kennedy’s politiek
blijft leidraad
PIET
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
door H. ALGRA, Lid van de Eerste Kamer der Staten-Generaal
f
I
T
bMK
VRIJDAG 10 JANUARI 1964
103e JAARGANG
No. 3
500 JAAR STATEN-GENERAAL
Advertentieprijs: 15 cent per mm
Ingezonden mededelingen dubbel tarief
Contractprijzen op aanvraag
Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Uitgave: A. J. OSINGA N.V., Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 13
Telef. 2451 Na 18.30 uur 2660 of 2335
.(05157)
traliseert hij weer in zijn agglomeraat
van gewesten. De gewestelijke staten
ontmoeten samen hun gemeenschappe
lijke landsheer. Dat is de speciale bedoe
ling van de Bourgondiër met zijn Sta-
van
lewa-
Genève. De
Abonnementsprijs f 2.40 per kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
s zeer
fabrikaat. J. W. Har-
Bolswards Nieuwsblad
Wymbritseradeel.
gen waren verdwenen. De nieuwe tijd
kwam met de uitdaging, nieuwe orga
nische bindingen te beleven tussen de
uitersten van individualisme en massi
ficatie, in het besef, dat een wiskundig
stelsel van evenredigheid slechts een
hulpmiddel is ter registratie. Maar de
naam Staten-Generaal bleef. En de sta
ten der provinciën ook. Als een laatste
herinnering aan wat eenmaal was, wor
den de leden der Eerste Kamer der Sta
ten-Generaal nog steeds gekozen door
de Staten-provinciaal. Het zou bijna
triest zijn, als we bjj deze terugblik zou
den moeten eindigen met de conclusie,
dat er formeel gezien, dus maar zo wei
nig overbleef.
Maar wij gaan terug naar het begin.
Het begin van de lange weg naar de
mondigheid van het volk. Het gemeen
overleg, het budgetrecht, het gezamen
lijk dragen van één verantwoordelijkheid
bij zoveel verscheidenheid in stand en
gewest, het besef, te wortelen in de
natie met al haar stromingen, dat is
gebleven en heeft nieuwe gestalte ge
kregen. Inplaats van landsheren die een
dynastieke politiek wilden voeren, vaak
ten detrimente der onderzaten, is uit 't
stadhouderschap een nieuw koningschap
gegroeid, met de beste historische rech
ten, door de gehele natie in 1813 met
bijna verrassende vanzelfsprekendheid
na zo lange scheiding aanvaard.
En dit alles, het vindt zijn plechtige uit
drukking in de nationale ontmoeting, elk
jaar weer, op de derde dinsdag in sep
tember.
De ontmoeting tussen
Uwe Majesteit,
Koningin der Nederlanden (dat is
meervoud)
en de getrouwe Staten-Generaal,
wederom meervoud, want het centralis
me kon in deze lage landen nooit een
volledig succes worden.
De ontmoeting, hier in het hart van de
oude Republiek, hier in deze zaal waar
een bewogen geschiedenis, èn een levend
heden, daaraan verbonden, vlak om ons
heen staan.
ten-Generaal in de Nederlanden: een sa
menbundeling der gewesten via hun
standenvertegenwoordigers.
Maar anders dan binnen het kader van
ambtelijk en administratief centralisme
sluimert hier de mogelijkheid van een
manifestatie van eensgezindheid, zelfs
van een beginnende volkseenheid, óók
tegenover de vorst.
En daarbij konden de Staten-Generaal
zich sterk maken. De Middeleeuwse
landsheer had zijn eigen vaste inkom
sten en nieuwe lasten konden alleen
maar aan de onderzaten worden opge
legd met hun toestemming. De lands
heer kan genoodzaakt worden een bede
te vragen. Eilips de Goede deed het al in
1465. Daar begint het gemeen overleg,
daar is de eerste aanzet van het budget
recht. Daar kan ook uit losspringen het
verzet tegen een dynastieke politiek, die
de gewesten in zijn belang wil exploi
teren en tegen absolutistische tendenzen
die de rechten en vrijheden van de on
derzaten wil verkorten.
Die mogelijkheid sluimerde niet lang.
Dertien jaar na de eerste samenkomst
te Brugge zijn de Staten-Generaal te
Gent bijeen, als Maria van Bourgondië
na de dood van haar vader bijna weer
loos is tegen Frankrijk. De Bourgondi
sche macht wankelt. Dan stellen de
Staten-Generaal hun program op, het
Groot-Privilegie, een program tot her
stel van geschonden rechten en verkor
te vrijheden en zij dwingen de sanctie
van Maria van Bourgondië af. De her
togin mag geen oorlog meer voeren zon
der toestemming van de Staten-Gene-
raa.1, een duidelijke reactie op een dy
nastieke politiek. En dan staat er als
een nieuw en dreigend element: De Sta
ten-Generaal hebben voortaan het recht
op eigen initiatief bijeen te komen.
Dat laatste bleef wel een dode letter,
maar toch.hier beginnen de Staten-
Generaa 1 een eigen beleid te voeren,
waarin verantwoordelijkheid voor de ge
zamenlijke gewesten wordt aanvaard.
Men heeft dit beleid reactionair ge-
1464, de tijd van Filips van Bourgondië, dan zijn we volgens Huizinga in het
Herfsttij der Middeleeuwen. Soms menen we inderdaad iets te zien van de
gouden praal van het park in de herfstzon. Maar de vergelijking schiet toch vrij
wel meteen tekort, want het leven in die tijd was zo fel en zo bont. En het schijnt
vaalt tegenstrijdig ook: pronkende rijkdom èn strenge devotie in de kerk: con
sequente berekening en ongebreidelde hartstocht in de politiek. De gehele machts
positie van Filips de Goede heeft iets paradoxaals. Hij is een Franse hertog en
een middeleeuwse ridder. Hij is een modern politicus en rijgt hertogdommen en
graafschappen aan elkaar van de Jura tot het Vlie, maar bijna altjjd op Diets
territoir. De meeste gewesten hebben al lang een eigen politieke habitus, maar
de Bourgondiër wil ze tot een staatkundige eenheid omvormen met een gedecen
traliseerd bestuur, een z.g. moderne staat, maar die allerminst lééft in de ge
westen. Hij zal veelszins moeten worden opgelegd. Dat is niet zo eenvoudig. Die
aaneengeregen gewesten hefoben weinig met elkaar gemeen: het bruisende Vlaan
deren met zijn machtige gilden, Brabant, trots op zijn abdijen, Henegouwen, het
hart van Walenland èn het eenkennige Holland, het gezicht gekeerd naar de
zee.
BISLET: ARENA VOOR EUROPESE
SCHAATSKAMPIOENSCHAPPEN
Dit is bet Bislet-stadion in Oslo, waar
op 18 en 19 januari a.s. de Europese
schaatskampioenschappen zullen wor
den gehouden, waaraan 33 rijders uit
12 landen zullen deelnemen. Met span
ning kijkt schaatsminnend Nederland
nu al naar de prestaties van de Neder
landse rijders, die zich op het ogen
blik in Hamar en omgeving voorberei
den op de grote strijd
Ter gelegenheid van de herden
kingsplechtigheid van 500 jaar
Staten-Generaal, plaatsen wij hier
de terugblik die de Friese senator
de heer H. Algra gisteren heeft
gehouden, nadat mr. J. A. Jonk
man, voorzitter van de Eerste Ka
mer der Staten-Generaal een ope
ningstoespraak had gehouden en
een Sonate van David Petersen
was gespeeld.
Na de aanbieding van een gedenk
boek en van een herdenkingspost
zegel aan H. M. de Koningin en
aan H.K.H. Prinses Beatrix door
mevr. J. M. Stoffelsvan Haat
ten, tweede plaatsvervangende
voorzitter van de Tweede Kamer
der Staten-Generaal en het spelen
van een Sonate van Willem de
Fesch werd de plechtigheid beslo
ten met een slottoespraak van de
heer mr. F. J. F. M. van Thiel,
voorzitter van de Tweede Kamer
der Staten-Generaal.
PRINSES BEATRIX BIJ OPENING
STUDENTENCONGRES IN
DEN HAAG
In aanwezigheid van H.K.H. Prinses
Beatrix en Z.E. Mr. J. M. AH. Luns
is dinsdagochtend in de 'Ridderzaal in
Den Haag een intern. Studentencongres
geopend, dat zich bezig houdt met de
ontwikkeling van Latijns Amerika in
het licht van de europese integratie. De
jo'to toont de prinses tijdens het con
gres gezeten tussen (links) de heer W.
F. M. Lampe, gevolmachtigd minister
van de Antillen en (rechts) Mr. S. D.
Emanuels, gevolmachtigd minister van
Suriname
handhaven in een soms tragische strijd
met de Koning, totdat the Glorious Re
volution leidde tot een zegenrijke con
solidatie. En in deze uithoek van het
vroegere Bourgondisch gebied werden de
Staten-Generaal de hoge overheid van
een Republiek, uit het verzet tegen cen
tralisme en absolutisme geboren.
En in vijf van de zeven gewesten zijn
de staten nog altijd standenvertegen
woordigingen van ridderschap en ste
den. Meer dan twee eeuwen hebben de
Staten-Generaal vrijwel dagelijks hier
in Den Haag vergaderd in een sober ver
trek in het tegenwoordige departement
van Verkeer en Waterstaat. In de Trè-
veszaal verleenden Hunne Hoogmogen-
den later audiëntie. Hun vergaderingen
hadden niets van een parlement, maar
veel van een bestuursvergadering. De
gewesten presideerden om de beurt, elk
zijn week. Er werd niet met voor en
tegen gestemd; ieder gewest gaf zijn
gevoelen en de president trok daaruit
de conclusie, waaraan de griffier de ge
ijkte vorm gaf.
Een enkele maal weigerde de president
te concluderen, omdat hij zich in het
gevoelen van de Heren slecht kon vin
den. Vaker kwam het voor, dat afge
vaardigden de zaak „overnamen”, dat
wil zeggen, dat het onderwerp voorlopig
van de agenda werd afgevoerd, opdat de
heren ruggespraak konden houden met
hun lastgevers.
Latere critici hebben veel nadruk gelegd
op de schaduwzijden van dit systeem,
maar het bleek bruikbaar ook in zware
tijden en het gold ook in het buitenland
als de toen beste realisering van de vrij
heid. De Amerikanen hebben na hun on
afhankelijkheidsverklaring bewust een
Unie van Staten gevormd mede naar ’t
voorbeeld van de Republiek der Verenig
de Nederlanden met haar paradoxale
grondslag: de grootst mogelijke zelf
standigheid der gewesten en toch een
eenheid, alsof wij samen slechts één ge
west uitmaakten, Concordia parvac res
crescunt.
Beslissing bij meerderheid van stemmen
was in gewichtige zaken uitgesloten,
waar dit is veel minder vreemd dan wij
geneigd zijn te denken. Een beslissing
bij meerderheid van stemmen, die ook
de tegenstanders bindt, is modern en
lang werd het gezien als een verkorting
van de vrijheid.
De Republiek was de ruïne van de stan
denstaat, zonder landsheer en diens ver
tegenwoordiger, de Landvoogd. Maar de
stadhouder blééf, al kan hij geen verte
genwoordiger meer zijn van de landsheer
in het gewest. Formeel was zijn positie
dus abnormaal. Maar het stadhouder
schap, bekleed door prinsen uit het huis
van Oranje en Nassau, werd een natio
nale instelling, waaraan het groeiend
nationaal saamhorigheidsbesef zich
hechtte, vooral in tijden van gevaar.
Wij hadden een nationale dynastie in
een Republiek.
De omwenteling van 1795 betekende het
einde van de Staten-Generaal als hoge
overheid. Maar als na de nationale zelf
bevrijding getracht wordt een nieuwe en
toch historisch gefundeerde staatsrege
ling te scheppen, dan komt de naam
Staten-Generaal terug. De provinciën
worden weer door staten-provinciaal be
stuurd en zij kiezen de Staten-Generaal,
ieder zijn aantal, uit de ingezetenen van
het eigen gewest.
Maar dit blijft het nieuwe; de Staten-
Generaal vertegenwoordigen het gehele
volk. In 1815 komt in de Grondwet, dat
de provinciale staten gekozen worden
door drie standen: de ridderschap, de
steden en de landelijke stand. De tijd
van de standenstaat is evenwel voorbij
en de radicale grondwetsherziening van
1848 liquideert de archaïstische resten
van 1815. De oude organische bindin-
Verschiint in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindeïoopen, Wonseradeel, Workum en
It is gjin skande to fallen
wol in skande net wer oerein to kommen
noemd, omdat het zich verzette tegen
de ontwikkeling van de z.g. moderne
staat. In werkelijkheid werden hier ge
dachten wakker, die beslissend werden
in later eeuwen.
Bijna een eeuw later, als de oude Bour
gondische gewesten, de „landen van
herwaarts over” wingewesten dreigen te
worden van de Spaanse monarchie,
staan de Staten-Generaal tegen Filips II
de Habsburger in de bres.
Dan komt in 1576 de tweede crisis van
de landsheerlijke macht en de Staten-
Generaal nemen nu het heft geheel in
handen. Zij regelen in Brussel de zaken
der religie, zij werven troepen, zij be
werken een verzoening met Holland en
Zeeland. Zij verstouten zich zelf tot het
zoeken van een landvoogd, tegen wie zij
hun overwicht kunnen handhaven.
De spanning wordt evenwel te groot, de
eenheid breekt, de Waalse gewesten ver
zoenen zich met Filips, Vlaanderen en
Brabant worden door Parma aan Spanje
onderworpen, maar het Noorden heeft
zich al aaneengesloten tot de Unie van
Utrecht. Het duurt niet lang meer en
dan zijn de Staten-Generaal van Brus
sel naar het Noorden geweken en met
Holland in de plaats van Brabant als
centrum van verzet, blijven zij daarvan
de verantwoordelijkheid aanvaarden en
worden de grondleggers van een vrye
staat. Het wordt een republiek, want
Filips werd vervallen verklaard van zijn
rechten en een nieuwe landsheer liet zich
niet vinden. Zo was de republiek het eni
ge wat overbleef. Maar al spoedig werd
zij met overtuiging aanvaard als waar
borg voor de echte vrijheid.
Werden de monarchieën in die tijd naar
Frans voorbeeld niet hoe langer hoe meer
absolutistisch? Noemden de Romeinen
het jaar van de verdwijning van de laat
ste koning niet annus libertatis? Had
Calvijn met een verwijzing naar de Grie
ken èn Hebreeën niet de voorkeur ge
geven aan de republiek?
Wij zien de divergerende lijnen.
In Frankrijk, waar de Staten-Generaal
voor het eerst in 1302 bijeen kwamen,
Bourgondië ten voorbeeld, werden zij na
1614 niet meer bijeengeroepen; het ko
ningschap wordt absoluut in 1789, als
met een bijeenroeping van de Staten-
Generaal de nieuwe geschiedenis begint.
In Engeland wist het parlement zich te
2 e week januari 1914
In het afgelopen jaar zijn te Sneek
97.158 stuks vee ter markt aangevoerd,
dit is gemiddeld bijna 2000 per week.
De grafkelder te Wieuwerd werd in het
afgelopen jaar door 1031 personen be
zocht.
Friese jongedames kopen hoe langer hoe
minder een oorijzer. Voor enkele jaren de
heer Hofman te Kollum voornaamste oor-
ijzerfabrikant nog 500 per jaar. Dit aan
tal loopt aanzienlijk achteruit.
Friesche suikerslakken. Op het ijs
dorstlessend. Eigen f
kema, Bolsward.
Al jarenlang gekijf
Men hoort globaal beweren
De nummers twee tot vijf
Moeten ze’ liquideren
Alle gemeenten zijn
Een onderdeel der natie
Trek dus dezelfde lijn
Weg de classificatie!
Verkiezingen in zicht
Nu loopt het echt een vaartje
De heren van gewicht
Berijden hun stokpaardje
Wij blijven bij ’t volk heus
Liefst aardig in de gratie
En daarom steeds de leus:
Weg de classificatie
Zitten ze op hun stoel
Dan gaan ze pas ontdekken
De bal schoot buiten ’t doel
Heus, bruintje kan 't niet trekken
Straks weer een forse haal
Geestverwante relatie
Het blijft ons ideaal:
Weg de classificatie!
Beloften doen niet veel
Kunnen nooit lang verblinden
Nu ging Utingeradeel
De kat de bel aanbinden
Vlot volgde Opsterland
Hup een, twee, drie daar gaat ie
Het recht in eigen hand
Weg de classificatie!
Wij wensen hen geluk
Negeer het nummerteken
Wie gaat het klassejuk
Als volgende verbreken?
Ieder dezelfde hap
Vroeg of laat zingt de natie
Gelijkheid, Broederschap
Zonder classificatie
Centrale ambtelijke bestuursorganen
dienden Filips bij deze centralistische
politiek met bekwaamheid en ijver.
Maar een dieper greep scheen mogelijk
door het creëren van de Staten-Generaal.
De naam is een spiegelbeeld van les
Etats-Généraux, en dat is geen wonder.
In 1302, anderhalve eeuw eerder dus,
was de Franse Koning Filips de Scho
ne in conflict geraakt met de Paus en
om de positie van het koningschap te
versterken had hij toen zijn Staten Ge
neraal bijeen geroepen, om zich er van
te verzekeren en het anderen te bewij
zen, dat de standen achter hem ston
den. In Engeland functioneerde toen al
het parlement van Westminster, maar
anders dan in Frankrijk had het zich
een plaats weten te veroveren tegenover
een zwak koningschap.
Zowel in Engelaand als in Frankrijk
ging het om een standenvertegenwoor
diging en in Engeland hebben nog de
Lords en de gentlemen ieder hun eigen
Huis. Les Etats, dat zijn de standen, dc
adel, de geestelijkheid, de burgers. El
ke stand is een besloten bevolkingsgroep
met eigen idealen, eigen erecode, eigen
specifieke rechten. De Middeleeuwse
mens geloofde in de onaantastbaarheid
van die standen, noodzakelijk voor de
ordening der wereld, bijna zo heilig als
de engelenhiërchie.
In de gewesten bestond sedert vele of
weinige jaren al een standenvertegen
woordiging, de samenkomst van de sta
ten, en als Filips de Goede de algemene
staten te Brugge bijeen roept, dan cen-
Hwat bat (gabe Skroar
Met een drastische besnoeiing in de pro-
duktie van kernwapenmateriaal heeft pre
sident Johnson van Amerika Rusland voor
een voldongen feit gesteld. Hij heeft
Chroestsjev uitgedaagd een soortgelijke
maatregel te treffen in het vertragen van
de kernbewapening.
De president maakte dit bekend in zijn
„troonrede” State of the Union
waarin hij een reeks politieke plannen
ontvouwde voor de gezamenlijke huizen
van het Amerikaanse congres. Deze plan
nen zijn o.m. gericht op:
Opheffing van alle rassendiscrimina
tie
Totale oorlog tegen armoede en werk
loosheid in de V.S. en een belasting
verlaging van 11 miljard dollar.
Het bereiken van het meest doeltref
fende programma de buitenlandse
hulp, dat ooit heeft bestaan.
Nieuwe stappen in de richting
controle en afschaffing van deb,
pening en voorstellen in
Amerikaanse militaire -uperioriteit
moet echter blijven gehandhaafd.
De ontwikkeling v. nieuwe middelen
om de kloof tussen Oost en West te
overbruggen.
t
4
