NIEUWE PERSPECTIEVEN
VOOR DE RUIMTEVAART
FRIESE BOUWER
GAF OPDRACHT TERUG
Sensationele raket zal in glijvlucht naar aarde terugkeren
Bolswards koor or gel komt uit Enschede
Fan de Martinytoer
Hwat bringt üs de
R.O.N.O.
Afscheid
H. Steenaart
Talma
Nieuwtjes op
speelgoedgebied
Zilveren filmpjes
Tj. de J.
DINSDAG 18 FEBRUARI 1964
103e JAARGANG
No. 14
GIDS VOOR KOPERS
4
PIET
:e kanten
Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Uitgave: A. J. OSINGA N.V., Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 13
Telef. 2451 - Na 18.30 uur 2660 of 2335
(05157)
Abonnementsprijs f 2 40 per kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Advertentieprijs: 15 cent per mm
Ingezonden mededelingen dubbel tarief
Contractprijzen op aanvraag
'I -•
I y
groot naar F3).
honderd jaar staat dat orgel er
Dat is ook de bedoeline van de Bolswar-
resseerd in deze raket, die dank zij een
onbeperkt aantal landingen en starts 'een
omvangrijker en economischer onderzoek
der atmosfeer mogelijk zal maken.
TONGERSDEI 20 FEBREWARIS 1964
19-4520.00 ure: Literair Leven
T. Smit spreekt over: „Stand van za
ken in de Friese literatuur”. (I).
Vrijdag a.s. zal de chef van onze druk
kerij, de heer H. Steenaart, voor het
laatst als zodanig bij ons in dienst zfjn.
Twaalf jaar heeft hij de leiding gehad
van het technische gedeelte van ons be
drijf.
Hij heeft zich hierbij laten kennen als
een goed vakman, die op een prettige
wijze leiding wist te geven.
Op tactvolle wijze wist hij moeilijkheden
op te lossen. Hij genoot het vertrouwen
èn van de directie èn van het personeel
en wist beider belangen te behartigen en
te verdedigen.
In Bolsward heeft de heer Steenaart
ook spoedig zijn taak en plaats gevon
den in het kerkelijk en maatschappelijk
leven. Nu hij de pensioengerechtigde
leeftijd heeft bereikt en nog een grote
vitaliteit bezit, zal het hem zeker voldoe
ning schenken zich in de toekomst nog
meer dan in het verleden aan deze taken
te wijden.
Gaarne zeggen wij thans reeds dank
voor al hetgeen hij in zijn functie voor
ons bedrijf heeft betekend.
Het is de bedoeling, dat wij zaterdag
a.s. officieel afscheid van de heer
Steenaart nemen. We zullen het zeer op
prijs stellen dat zijn vrienden en ken-
ni.» 'en daarbij aanwezig willen zijn.
Directie
A. J. OSINGA N-V.
werij. Er komen veel mensen, bij de can-
tate-uitvoeringen zal het instrument stel
lig worden gebruikt, honderden organis
ten gaan naar het concours, buitenlandse
deskundigen bezoeken de kerk, enz. Een
werkelijk gaaf, degelijk koororgel moet
daar opvallen. En de bouwer vaart er dan
wel bij, meent de heer Vierdag, die bij
alle liefde voor orgels de zakelijke kanten
van zijn beroep niet vergeet.
Overigens moet het Bolswarder orgeltje
er in Enschede in overuren worden door
gehaald. De heer Vierdag beschikt overige register afspeelt
draeije, dan moatte de stikken lan net to
lyts, fan goede foarm en ticht bymekoar
lizze. Ek de wetterhüshalding spilet hjir
net swak by. De bütlannen yn de 1
midden dy’t mei it boat bireizge en
de seine meand wurde moatte, hawwe
praktysk har wearde forlern. De arbeids
kosten binne hjir fierst to heech. Ek de
pleats moat geskikt wêze foar moderne
oidriuwsmethoaden.
It masjinale melken it fuorjen, it mjuk-
sjen, de heahiserij, de fentilaesje, it kuil-
fuorjen, de kruden- of fezelfuorderij fre-
get in romte, dy’t dêrfoar makke is. De
measte pleatsen komme der net oan ta.
De wetterlieding, it elektrysk hearre roun-
om to wêzen en sa oanlein, dat der han-
dich en op elts plak gebruk fan makke
wurde kin. Flinke fentilaesje, fikse fin-
sters, flakke stallen, greate jarrekolken,
goedófrinnende groppen, betonnen dong-
steden, leafst mei hiemforhurding dêrom-
hinne, meitsje it handige wurkjen moog-
liklik. Alle wurksumheden moatte sa ien-
faldich en handich mooglik makke wur
de, sil men ta syn doel komme.
Dei feiten wize üt, dat yn dizze tweintich
jier de boeren en har folk mei de helft
fan de helt fan de minsken meat kij bal
de. De saneamde arbeidsproduktiviteit is
mei meat as hündert persint tanaem. Mar
de skaedside fan dizze üntwikkeling mei
men ek net forswije. Hwant om foldwaen
to kinnen oan dizze nije bidriuwsmethoa-
den moatte lan, pleats en ynventaris op
peil wêze, op modern peil. En rounom,
dêr’t dat net sa is, twinge de skriele molk-
prizen ta arbeidzjen yn in foraldere en
unpraktyske wurkpleats. It nije is forroun
mar de beakens stean jit op itselde plak.
En dat moat him wreke troch fierst to
In
orgelbouwer Vierdag uit Enschede als ’n
■ddende
FREED 21 FEBREWARIS 1964
18.4019.20 ure: Eryske ütstjüring
„Hynderman en wünderfluit”, in for-
folchstrip foar de bern, skreaun troch
G. H. Vledder.
„De Tipeltange" (16)
1864 19 februari 1964
Dienaar van het vaderland
Met klaarziende ogen
Reeds als jonge predikant
Innerlijk bewogen
Om het sociale onrecht
Armoede en ellende
Stond hij vooraan in *t gevecht
Als zuiver gestemde
Het werd zijn levensideaal
Recht voor de verdrukten
Doelbewust, gespierde taal
Geestverwanten bukten
Knus in hun gezapigheid
't Is toch niet te winnen
Zoekt u nuttiger arbeid
Blijft behoedzaam binnen!
Als eenzame strijder pal
Dorst hij zich te wagen
Tegenstanders spoten gal
Zonder te versagen
Leefde het belijden stil
Elk als mens waarderen
„Voor het volk, om Christus Wil”
Ik mag niet deserteren
Hij hield, tot het laatst toe stand
Zonder in te tomen
Nog betrekkelijk jong, zijn land
Door de dood ontnomen
Binnengehaalde oogst gering
Onder kille luchten
blaar het nageslacht ontving
De gerijpte vruchten.
Wij gedenken de dienaar
Nederland zal ’t weten
Zijn naam is, na honderd jaar
Niet verbleekt, vergeten
Het vervagend standverschil
Mag met hem belijden
„Voor het volk om Christus Wil”
Program aller tijden.
Dy’t lüd klaget
hat net folie pine
zes medewerkers. „Wij werken volledig
als een team samen maken we er wat
van ik wil geen fabriek waar de een
dit doet en de ander dat als een orgel
leuk uitvalt, hebben we dat allemaal ge
presteerd
Voor het maken van grote instrumenten
voelt de heer Vierdag weinig. „Mijn be
drijf is daar niet op ingesteld. Bovendien
loop je dan de kans dat de aandacht ver
flauwt, je raakt er op uitgekeken, ’t blijft
te lang aan ie handen hangen
Goed werk leveren, daar gaat het de heer
vierdag om. Hij wijst even losjes naar ‘t
koororgel van Maarten Kooy in Soest en
begint dan spontaan de lof te zingen van
hetgeen hij voor Bolsward aan het maken
is. Het wordt alles honderd procent. Een
massieve, blank-eikehouten kas, gehou
den in een stijl die Monumentenzorg zal
boeien en dus trekken vertoont van het
grote Hinsch-orgel, een dispositie die heel
wel aanspreekt en pijpwerk van het hoog
ste niveau. Op het koororgel komen ze
ven stemmen te zitten: een Prestant 8’,
een Holpijp 8’. een Octaaf 4’, een Roer
fluit 4’, een Octaaf 2’, een Nasard lJ/3
en een Mixtuur 3 sterk.
Omdat anders de kas te hoog zou worden,
krijgen de grootste vijf pijpen van de
Prestant een transmissie op de Holpijp.
De toehoorders zullen het karakterverschil
nauwelijks merken, meent de heer Vier
dag, omdat de overloop zich in het zeer
‘l en aan dit punt bo-
Een pop met haar dat echt groeit, een
miniatuur elektrische grasmaaimachine,
waarmee een kind kan helpen het gras te
maaien en een kleine race-auto, die op
benzine loopt zijn enkele van de nieu
wigheden die op de Britse speelgoedbeurs
die op 10 februari in Brighton is be
gonnen, te zien zijn.
Meer dan 300 Britse speelgoedfabrikanten
en een groot aantal buitenlandse fabri
kanten tonen hier hun nieuwste modellen
Een firma, dit haar tijd ver voruit is, stelt
zijn gestroomlijnde treinen ten torn die
door een doorzichtige Kanaaltunnel onder
water lopeneen andere fabrikant toont
een grote racebaan waar modelauto’s fan
tastische snelheden behalen. Een Britse
firma toont een modern huis dat een kind
geheel uit afzonderlijke stukken kan op
bouwen. Deze speelgoederen worden over
de gehele wereld uitgevoerd.
arbeid it minst bitelle waerd en de wurk-
tiden it langst en de frije tiden it koartst
wiene. binne de foroaringen jit hurder
oankomd. De kosten fan de lanarbeid dy
binne per wurküre tsien kear sa heech as
foar de oarloch en omt hja ek op it heden
by de oaten eftersteane, mei men net oars
forwachtsje as dat hjir de stiging per-
foarst net minder wêze sil as yn it aige-
mien, earder oarsom.
Dit sintrale punt hat it boerelibben sterk
yn syn greep en de gefolgen sjocht men
dan ek rounom düdlik nei foaren kom
men. Wie foar 1940 de bisetting op in
boerepleats sadanich, dat op acht oant
njuggen kij ien man biskikber wie, sadat
in boer mei 25 kij, neist in arbeider jit
in fikse feint hie, op it heden is der gjin-
ien, dy’t op dizze wize jit buorkie kin.
Trije man bits jut ommers, buten alle oare
ütjeften, al meat as tweintich tüzen goune
lean en lésten en dat soe twatrêdde fan it
molkjild ütmeitsje. Nei twa kanten is nou
bisocht de saek wer in bytsje yn ’e han to
krijen. Alderearst is it tal kij greater wur-
den, sadat op deselde pleats mear molke
woun waerd en de arbeidskosten troch in
greater oantal kilo’s molke droegen waer-
den.
Oant in bipaelde hichte wie hjir ynder-
daed üntwvk, mar dat hat syn grinzen ek.
Net allinnich yn de büthüzen en de skuor-
ren, mar ek yn de almar hegere foerkos-
ten. Moat men tofolle foer oankeapje,
dan is it net meat leanjend.
De oare ütwei wie meat wurk to dwaen
mei minder minsken. En dat kin allin
nich as oan twa dingen foldien wurde kin.
It earste is lan en pleats. Wol men meat
wurk dwaen kinne, dan moat de masine
ynskeakele wurde en sil dy ekonomysk
Bolswards Nieuwsblad
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindeloopen, Wonseradeel, Workum en Wymbritseradeel.
OP THD DE BEAKENS FORSETTE
It kin jit wol yn brede kring bikend wê
ze, dat de bilangrike foroaringen yn it bi-
driuwslibben as sintrael punt hawwe de
minsklike arbeid.
Sa goedkeap en sa rom as dy foar de oar
loch wie, sa krap en djür is hja nei de
oarloch wurden en elts jier, it iene mear
it oare minder, nimt de wëarde fan de
minsklike wurkkrêft ta. Dêrneist binne
de wurküren fiks tobekroun en de frije
tiden tanaem. Troch dizze beide faktoaren
is de priis fan de minsklike arbeid yn de
measte bidriuwstüken seis oant acht kear
sa heech warden. Yn de Janbou dêr ’t de
De taak van Europa tussen de
ruimte-giganten
Wanneer het vele werk van deze groep
mannen door een succesvolle lancering zal
worden bekroond, heeft west-Duitsland
daarmee een wezenlijke bijdrage geleverd
tot het internationaal onderzoek op het
gebied van de ruimtevaart.
De V.S. en de Sowjet-Unie, de beide gro
te concurrenten in het ruimteonderzoek,
hebben echter een voorsprong die door
Europa met zijn aanmerkelijk geringere
financiële middelen nauwelijks meer in te
halen is. Dit neemt niet weg, dat er op
het gebied van de rakettechniek nog vele
problemen bestaan, die op een oplossing
wachten. Tot op heden is het bijv, niet
mogelijk gebleken een raket in zijn ge
heel weer ongeschonden te laten landen.
Slechts de capsule met de belangrijkste
meet-apparatuur komt aan een parachute
weer veilig terug, de raket zelf wordt ver
nietigd. De waardevolle instrumenten
gaan echter ook nog al eens verloren,
wanneer er zich in het parachutesysteem
complicaties voordoen.
4e week februari 1939
Kraamvisites worden afgewacht dinsdag
en woensdag a.s. van 36 uur op Eysin-
ga-Zathe, Bonkwerd o.d. Spannum.
Er zijn 1300 60-jarige onderwijzers af ge
vloeid. Nog is er een groot overschot. Het
capitulantenbureau hielp 500 mensen. Er
zijn nog 15.000 werkloze onderwijzers.
40 jarig ambtsjubileum Ds. B. Scholten,
em.-predikant te Bolsward.
Net Burgermeisje, 16 jaar biedt zich aan
op 12 mei voor dag en nacht. Goede be
handeling wordt gesteld boven hoog loon.
De permanent van f 2,wordt tot 4
maart a.s. verlengd. Maison „De Luxe’’
t.o. postkantoor, Bolsward,
Hwat hat Qabe Skroar
us hjoed p p
to sizzen
Onder deze kop publiceerde de Leeuwarder Courant onslangs het volgende: De kas
san het orgel, dat straks in het koor van Bolswards Martini zal staan, is practisch
klaar. Over een maandje gaan de pijpen er in en eind april zou de opstelling wel
eens een feit kunnen zijn. Dat lucht op, vindt men in Bolsward, waar een stuk of
wat mensen nog zitten na te hijgen van een typisch soort orgelkoorts.
De koorts manifesteerde zich de afgelopen zomer al. Iedereen, die maar iets met het
koororgeltje te maken had, kreeg de zenuwen van het doodleuk uitblijven van be
slissingen, die hier en daar moesten worden genomen. De bouw was al aan een
Friese firma gegund, u weet het, doch deze firma zat tot kop en oren in het werk.
Blijkbaar doofde dat de animo, want toen de situatie zich op een gegeven ogenblik
toen nog gunstig ontwikkelde, werd de opdracht teruggeven. En de heren van Bols-
vard, niet weinig geactiveerd door cantor-organist Gezinus Schrik, stonden op de
koude keien, hoewel er zelfs al regelingen waren getroffen voor het gebruik van het
nog niet bestaande instrument. Bij het orgelconcours in begin juni zou het immers
een belangrijke functie vervullen.
vendien extra zorg wordt besteed. Overi
gens is een dergelijke transmissie in de
orgelbouw de gewoonste zaak van de we
reld. De pijpen van het organum plenum
worden honderd procent tin. Verder:
Holpijp 33 pet, Roerfluit 40 pet en Na
sard ook 40 pct. Met deze samenstellin
gen zullen de verschillende stemmen in
derdaad hun volle karakter kunnen ont
plooien.
Het is de bedoeling het kleine orgel in
harmonie te laten verkeren met het grote
Hinsch-orgel, en niet alleen qua uiterlijk.
Vierdag zoekt het in de richting van het
barok-orgel. Niemand zal er zich zodoen
de over verwonderen, dat alle pijpen
open voeten zullen hebben zonder kem-
steken. Volle wind dus, boventoonrijk en
lage winddruk. Het aangehangen pedaal
heeft 30 toetsen en loopt van C groot
naar Fl. Op het manuaal zitten 54 toet
sen (C groot naar F3).
„Over 1..
nog”, zegt de heer Vierdag overtuigd.
Dat is ook de bedoeline van de Bolswar-
ders, die al ettelijke duizenden van in en
buiten de stad op tafel hebben gebracht,
doch er nog niet helemaal uit zijn. Zij
wensen echter in geen enkel opzicht kon-
cessies te doen aan het karakter en de
kwaliteit van het instrument. In de Mar
tini, met zijn sterke tradities, hoort iets
goeds te staan. Dan nog maar liever even
doorboksen om ook de laatste centen bij
elkaar te krijgen
lange wurkdagen, misbruk fan to jonge
bern en froulju, koartom yn it werom-
fallen nei de ünmaetskiplikheit fan de
lege lytse koumelker üt earder tiden. It bihald
mei fan de saneamde selsstannichheit wurdt
dan koft troch in nij slavelibben, dat folie
swierder is as eaten omt it yn 1964 om
har hinhe allegearre wolfeart en wolstan
is. Mar boppedat is it sa düdlik as twa
kear twa fjouwer is, dat der op sa’n wize
gjin ütkomst is. Gjinien karre hat it üt-
halden tsjin de frachtauto, gjin modder-
skipper tsjin de kunstmest, gjin skuon-
makxer tsjin de fabryk.
Dêrby is der gjin inkelde twivel oan, dat
de 15 kij fan nou stadichwei opklimme
oant 16, 18, 20 en mear de man. Dat
moat men under eagen sjen, oars makket
men jinsels hwat wiis. Wylst dêrneist de
algemiene forwachting is, dat it arbeids-
lean per ure allinkenoan ek fierder om-
heech gean sil.
Dizze feiten twinge logysk ta ien kon-
klüzje: Lan, pleatsen en ynventaris moatte
moderniseard wurde. En hiel de boere-
stan en alle lju, dy’t it goed mei har mie-
ne en yn it algemien bilang in moderne
lanbou foarsteane, moatte as ien man de
eask stelle, dat de produkteprizen sa steld
wurde moatte, dat dizze modernisearing
ek mooglik is.
Dat dit tweintich jier lang net bard is, is
in histoarysk forsom fan de oerheit, hwa
't dy ek wie. Mar likegoed fan it folk,
dat via syn organen him hjirby dellein
hat. Meiinoar woene hja foar in dübel-
tsje op de earste rang, hawar ja kinne
nou sjen hwat rang it wurden is.
Mei it jit in steanplak hjitte?
Met kunststof vleermuisvleugels
in spiraal
De Dornierraket vertoont uiterlijk geen
noemenswaardige opvallende vernieuwin
gen. Met een stuwkracht van 21/? ton en
een startgewicht van 220 kilopond, zal het
5,20 meter lange projectiel een hoogte
van ongeveer 80 Icm kunnen bereiken.
Het werkelijk revolutionaire aan deze
schepping ligt in de romp van de raket
verborgen.
In het middelste gedeelte van het raket-
lichaam zijn een tweetal gemetalideerde
kunststof draagvlakken geconstrueerd, die
door hun buigzaamheid eenvoudig op te
vouwen zijn door kleppen in de raketwand
van de buitenwereld zijn afgesloten.
Wanneer het projectiel de aarde nadert en
zijn weg verder in glijvlucht moet vervol
gen, worden door een commando van de
grond af de opgevouwen draagvlakken
door middel van pneumatische bekrach
tiging uit hun kamers gedrukt. De „vleu
gels” spreiden zich uit en door de gewel
dige luchtstroming krijgen zij de vorm
van conisch gevormde vleermuisvlerken.
Kunstmatige zwaartepunt-
verplaatsing
Het is de bedoeling het projectiel bij zijn
terugkeer naar de aarde op een hoogte
van 10 tot 12 kilometer zijn spiraal vor
mige glijvlucht te laten beginnen. De be
sturing van de raket tijdens deze glijvlucht
wordt bewerkstelligd door stabilisatie-
vlakken en een door Dornier ontwikkelde
en gepatendeerde methode om het zwaar
tepunt van de raket tijdens de daling te
wijzigen.
De bestudering zal aanvankelijk slechts
met de hand kunnen geschieden, daar het
projectiel onder invloed komt te staan van
allerlei weersinvloeden, zoals wind, die
Begin 1965 zal op het eiland Sardinië een onderzoekingsraket van een geheel nieuw
type worden gelanceerd. Wanneer deze lancering slaagt, heeft de jarenlange research
van een groep leidende wetenschapsmensen en technici haar eerste resultaten ge
boekt. Twee jaar lang wordt er al door deze mensen, die allen werkzaam zijn bij
de Dornier vliegtuigfabrieken in west-Duitsland, onder leiding van dr. Busch aan
dit project gewerkt.
Het bijzondere van deze, onderzoekingen is het pogen door toepassing van het „glij-
vluchtprincipe” een raket onbeschadigd naar de aarde te laten terugkeren. Het onder
zoek is reeds in een ver gevorderd stadium, want het is dank zij het wetenschappelijk
en technisch speurwerk in theorie reeds mogelijk een ééntrapsraket na de vrije val
door de ruimte in een glijvlucht te brengen en zodoende weer onder menselijke
controle te krijgen.
een correctie van de besturing noodzake
lijk maken, om te voorkomen, dat de ra
ket uit de koers raakt. In de toekomst zal
evenwel op vol-automatische besturing
worden overgegaan, zodat ook blinde lan
dingen kunnen worden uitgevoerd, waar
bij men niet zozeer van bepaalde weers
invloeden afhankelijk is.
Uit proefnemingen in de verschillende
ontwikkelingsfasen, die dezer dagen be
ëindigd zullen worden, zal men Kunnen
zien of er nog belangrijke wijzigingen
noodzakelijk zijn om de landingsmanoeuv-
re van de raket te vervolmaken. Vooral in
wetenschapskringen is men zeer geïnte-
Maureen Doughty, secretaresse bij de Kayser Bondot fabrieken in Baldock,
heeft een nijlon windzak gehesen ter voorbereiding van een helikopterlanding.
De helikopter onderhoudt speciaal voor potentiële kopers een verbinding tussen
de fabriek en Londen, waar de kousen modeweek in voorbereiding is. Vraag
blijft of de gasten van de fabriek behalve in de windzak ook een been zien
in een order.
zelfs al regelingen waren getroffen voor het gebruik van het
i belangrijke functie vervullen.
Niet afdingen op kwaliteit
en karakter.
die periode van moeilijkheden kwam
ig uit Enschede als ’n
reddende engel. Ook hij had het razend
druk, maar, zo vertelde hij ons deze week
nog, het reclame-element zat er zo hevig
in, dat hij spontaan toezegde er voor te
zullen zorgen royaal op tijd een goed
koororgel te plaatsen De heer Vierdag
vindt het een machtige opdracht.
In Bolsward is immers leven in de brou-
