Zal thans de toren van Longerhouw gerestaureerd worden? van „Zoon Friesland, gewone Bolswarder jongen” 1 i i m W S. Helfferich 25 jaar melkrijdeï „Ook een klein dorp heeft zijn geschiedenis" EBS» -v L JO; DINSDAG 2 JUNI 1964 zeggen Fan de Marlinytoer Zilveren filmpjes 1 1^5 STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND Wat anderen er van us hjoed p to sizzen i t 'J I03e JAARGANG No. 41 IV ymbritseradeel. a'/, IN MOAIJE MAEIMOANNE -r Advertentieprijs: 15 cent per mm Ingezonden mededelingen dubbel tarief Contractprijzen op aanvraag Ter gelegenheid van het groot nationaal muziekconcours in het Julianapark te Bolsward op Pinkstermaandag wordt er een muziektent gebouwd voor 60 muzi kanten en daarvoor voor 800 personen zitplaatsen 'aangebracht I Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS Uitgave: A. J. OSINGA N.V, Bolsward Administratie- en Redactie-adres: Marktstraat 13 Telef. 2451 Na 18.30 uur 2660 of 2335 (05157) Frits van der Meer heet hij bij allen die het recht menen te hebben Ietwat ami caal over hem te mogen spreken. Een gewone Bolswardse jongen uit een heel gewoon Bolswarder gezin. Maar de Bols- warder rooms-katholieken zijn niet de eersten de besten en zij hebben in de loop der tijden een zeer beduidende voorraad aan intellect, talent en energie aan kerk, staat en maatschappij gele verd. Zij zijn daarbij nooit bekrompen geweest en hebben niet alleen aan Fries land en zelfs niet alleen aan Nederland gedacht. Er zitten Bolswarders op voor aanstaande plaatsen over de gehele we reld. De stad van Gysbert Japiks heeft iets dat moeilijk te omschrijven, maar des te beter te vermoeden en te proeven valt. Daarom ook zal geen zoon van deze stad haar ooit in zijn leven verloo chenen. Natuurlijk bleven de kundigheden van de jonge schilderszoon niet lang onont- Van de oude zerken noemen we die uit 1631 met de namen van Gabbe Scheltes en zijn echtgenote, resp. oud 43 en 46 jaar. Epkele zerken met een kruis wij zen er op, dat er voorheen ook rooms katholieken zijn begraven. Moge het dan weinig spectaculairs zijn hetgeen van Longerhouw valt te mel den, toch hopen we dat de restauratie een feit zal worden. Wonseradeel zal dan weer een gecon serveerd kerkgebouw kunnen toevoe gen aan een rij, die respectabel begint te worden: Schiaard, Piaam, Makkum, Witmarsum, Pingjum, Exmorra. Vorige week werd feestelijk herdacht dat de heer S. Helfferich van Franeker 25 jaar de melk had bezorgd aan de Coöp. Zuivelfabriek te Achlum. Deze avond was georganiseerd door de boeren van wie Helfferich de melk vervoert. De voorzitter der commissie, de heer Y. O. Hoekstra, opende deze avond in Café Groenewoud en heette allen harte lijk welkom. Deze dag kon en mocht niet ongemerkt voorbij gaan, aldus spre ker. De heer Helfferich heeft in al deze jaren bewezen dat hij hart heeft voor dit werk. Maar wij willen vanavond bo venal dank brengen aan God, die hem Omstreeks 1934 zagen wij bjj een Friese schilder een prachtige verzameling grote foto’s van Michel Angelo’s werk in de Sixtijnse kapel. Ten gebruike ontvan gen van een priester die letterlijk Alles van schilderkunst weet, zo zei hij. Het duurde niet lang, of velen in Neder land kwamen tot de ontdekking dat deze in Rome toen al summa cum laude ge promoveerde geleerde ook alles van de architectuur, de christelijke archeologie, de liturgie, de theologie, de algemene geschiedenis en nog enkele gebieden wist. Het bleek In het midden van de Abonnementsprijs f 2 40 per kwartaal (bij vooruitbetaling) Giro 887926 Lear hearren, sjen en swijen Dan sille Jo rju freonen krije le week juni 1939 ze prizen opbrocht. Allinnich de hinnen litte it nou forgoed sitte, sawn sinten foar de aeijen op de feiling, dat liket nearne op fansels. Mar hjir yn dizze kri- te sjocht men net folie hinnen en kin de boer de takomst hwat blider yn 'e mjitte sjen. Hwant mei bargen en hinnen is it altyd sa, dat goede prizen meastal net lang bliuwe. Derfoar is de mooglikheit om op in lyts spul folie hinnen en bargen to balden to maklik. Nel in bipaelde tiid blykt der dan wer in oerproduksje to wêzen en tommelje de prizen wer nei ünderen. Mei de prizen fan kij en keallen liket it better, yn safier, dat men dit oantal net samar bilangryk omheech skroeve kin. De sifers wize üt, dat it léste jier it oan tal kij lytser wurden is, omt er mear slachte en ütfierd binne as der oanset binne. De greate oarsaek is de tanim- mende wolfeart. Dy makket, dat mear minsken dan eartiids in stikje fleis by it iten krije en dat folie mear ek by it brea- iten fan dat oangeande net foarby gea- ne. Tüzenen hüshAldingen hawwe troch de hegere leanen nou de küns om hjir ek oan mei to dwaen en men kin wol forwachtsje, dat hja soks ek net wer maklik misse wolle. Jow se ris üngelyk! Mar dy hegere konsumty by in tanim- mend oantal minsken makket de fraech dübeld heech. De léste fiif jier waerd de man forbrükt: yn 1959 16.1 kilo, yn 1960 16.8 kilo, yn 1961 18.1 kilo, yn 1962 20.3 kilo en yn 1963 21.3 kilo per jier. Rekkent men der dan by dat in oantal ynwenners yn dy fiif jier mei 600.000 minsken tanommen is, dan wurdt it wol I Bols wards Nieuwsblad dekt. Hij ziet alle dagen mooie oude ker ken, mooie gevels, een pronkstuk van e,en stadhuis rondom zich, hij hoort in de kerk de taal der ouden, het Latijn, de taal die later minder geheimen voor hem zal bezitten dan het Fries, hij is verzot op boeken. Zo’n jongen moet naar het gymnasium. Het wordt Sneek, een openbaar gymnasium; zijn medeleerlin gen uit de laatste jaren van de eerste wereldoorlog herinneren zich hem nog wel. Maar al spoedig kiest hij of wordt hij bestemd voor de geestelij ke stand en dat betekent afscheid van huis, afscheid van Bolsward en van Friesland. In Culemborg en Rijsenburg studeert, mediteert en exerceert hij. Hij moet het, zoals alles, ernstig en toch speels hebben gedaan. Is hij voorbestemd om kapelaan, pas toor te worden, om een parochie te gaan leiden? Het lijkt eerst wel zo, maar al spoedig vertrekt hij naar Rome, Op de raadsagenda van Wonseradeel prijkt („lang om Iet” zouden we bijna willen zeggen) een subsidie-aanvrage voor restauratie van de Herv. Kerk te Longerhouw. Men had ook kunnen zeggen van DE kerk, want Longerhouw bezit er maar één. Restauratie lijkt ons hoogst noodzakelyk. Ongeveer 15 jaar geleden wezen we bij een bezoek aan de kerk reeds op de bouwvallige toestand. Ons werd toen medegedeeld, dat de toestand eerst nog meer bouwvallig moest zijn, voordat ’s Rijks Monumentenzorg wilde subsidiëren. Dit uitstel is dan wel een duur uitstel geweest. De restauratiekosten zullen inmiddels wel meer dan verdubbeld zjjn. Men moet hem eens gehoord hebben op de kansel van de Bolswarder St. Marten, op de bovenzaal van De Kroon, of waar dan ook, en men wist eens voor al dat daar een buitengewoon begaafd man aan het woord was, een man van zeer aparte welsprekendheid, een man, die wel een belichaming van de Europese cultuur mag heten. Hij had een gevierd politicus kunnen zijn, denkt men soms, maar neen, daar is hij toch te fijnbesnaard en te sensitief voor. Bij had schilder kunnen wor de komt hjj niet uit een geslacht van huisschilders? en dan had hij zeker naam gemaakt; toch is hij geen nonchalant artiest en lijkt elk kenmerk van de bohémien hem vreemd. Als h(j schrijver, literator geworden was, zouden alle wegen voor hem open gelegen hebben, maar hij werd priester, kapelaan en pro fessor. Niet alle zadeldaktorens in Wonseradeel werden behouden. Dit is dé (in vervallen toestand verkerende) kerk met toren te Kimswerd. De kerk is thans voorzien van een spitse toren, in later jaren gebouwd. groeid tot 125. Sedert is de groei er wel wat uit. Rond de eeuwwisseling stond tegenover de kerk een oude boerenhuizinge (de schuur was ingestort) met het Friese wapen, waarvan het rijmpje zegt: „Sawn plompen mei trye balken yn in blau, sawn is it wapen fan Fryslan”. Verder moeten we nog vermelden het rijmpje dat prijkt op de lijkbaar: Der is dus gjin mis op, dat der krapte komt oan fleis en dat it djür bliuwt. Yn sa’n situaesje moat men oan de oare kant forwachtsje, dat dizze djüre prizen de boeren oansette sille om har bidriuw hwat oars yn to rjuchtsjen. Sit der winst op slachtfé, dan mei men oannimme, dat der minder keallen forkoft wur- de. Ek it mesten fan boltsjes sil dan ta- nimme en it tal nofteren kealtsjes foar de slacht sillytser wurde. De prizen wi ze de wei wol. Tige bilangryk sil dan wêze, hoefolle fan earste kwaliteit men yn de skuorre helje kin dizze simmer, hwant oars hinget men tofolle óf fan de foerprizen. Nou ’t waer sa skoan liket is dy kans der wol en is it alhiel for- antwurde de kunstmest net to mijen. Hwant it goedkeapste foer forbout de boer jit altyd seis. Dat hja ek jit profi- teare kinne fan de lege priis fan foer- jirapels, mei wol bikend stean. Lit mar in silo foljeije of forwurkje se troch de kuil, dat kin skoan en dizze winter bin ne jo der forgoed wils mei. De prizen fan dy foerjirapels binne skandalich leech, mar op dizze wize komme hja dochs to plak. Yn gjin jierren hat it waer yn de maei- moanne sa nei it sin west as dit jier. En it wurk giet dan fansels, dat it slydjaget. Boppedat giet der neat forlern en kriget men skoander guod yn de kuil of yn ’e skuorre. Dat it sin Jan de measte boeren aerdich better stiet as in skoft lyn leit him lyk- wols net allinnich oan it waer. It binne ek de bettere molkprizen en binammen de hege féprizen, dy't it beurske goed dogge. De kij binne djür, de bargen ek en de lammen hawwe yn gjin jierren diz- Vele malen gebeurt het, dat za ken, die onze belangstelling heb ben, ook elders de aandacht trek ken en van commentaar worden voorzien. Het lijkt ons nuttig in dit ru briekje de mening van anderen uit de aard der zaak met bron vermelding weer te geven. De inhoud van deze rubriek is uit de aard der zaak buiten verantwoor delijkheid van de redactie. twintigste eeuw nog mogelijk te zijn: een geleerde van universele kennis. Sindsdien is er een ganse reeks indruk wekkende boeken van zijn hand ver schenen en is hij in het buitenland mis schien nog wel bekender geworden dan in zijn eigen land. Welk boek men van hem in handen neemt, het is altijd voor naam en zeer persoonlijk geschreven, het heeft in zeer bijzondere zin stijl, het is tot in de puntjes verzorgd, maar blijft in elke zin inspirerend en evoca tief. De titels overziend, weet men niet waar men zich het dankbaarst voor zal betonen.’ ,,De Geschiedenis ener kathe draal” heeft een ereplaats, maar hoe zal men ooit de indruk vergeten, die Van der Meers „Catechismus” gemaakt heeft, toen, in de bitterste oorlogstijd Hier werd weer eens bewezen dat de rechte theoloog ook de echte kunstenaar is, het voor Gods aangezicht spelende kind. Het oog glijdt nog eens over die grote en van fenomenale geleerdheid getui- ge’nde „Atlas der Westerse Cultuur”, maar dan blijft het toch rusten op een dikke band, zwart linnen met enkele gouden lijnen. Het hart wordt warm en dankbaar, alleen al bij het denken aan de uren, met dit boek doorgebracht. „Augustinus de zielzorger” heet het en een krant heeft dit werk eens „het machtigste katholieke prozaboek van de twintigste eeuw in Nederland” genoemd Het lijkt wat voorbarig en overdreven zulk een constatering, maar de lofrede nen, die in buitenlandse bladen naar aanleiding van verschillende vertalin gen verschenen zijn, slaan vaak een nog hoger toon aan. Welk een bezieling, welk een oorspronkelijkheid van inzicht, welk een kennis, welk een liefde, zijn hier samengevloeid! Deze prof. dr. F. van der Meer krijgt nu de staatsprijs voor letterkunde over 1963, de z.g. P. C. Hooftprijs. Hij heeft hem méér dan verdiend. Eindelijk is dan eens afgeweken van de onzalige idee, alsof letterkunde alleen binnen de bent der literatoren zou kunnen worden ge schapen. Op 16 juni a.s. zal de prijs aan deze grote zoon van Friesland uit gereikt worden. Zijn vaderstad Bolsward en zijn heitelAn Friesland zullen die dag in Hoofts oude burcht niet ontbreken. P. (Leeuw. Crt. 27 mei ’64). in deze jaren kracht heeft geschonken tot dit werk. Hierna werd het welkomst lied gezongen. Vele vlaggen hebben van daag gewapperd, vervolgde de heer Hoekstra. Deze mijlpaal moest worden herdacht. Het bestuur van de Zuivelfa briek werd door hem welkom geheten, alsmede verschillende afgevaardigden. Hierna kreeg het gezelschap Weiland van Beetgumermolen gelegenheid voor hun eerste optreden, dat direct al goed in de smaak viel. Het woord werd daar na gegeven aan de voorzitter der fa briek, de heer R. de Vries. Ook deze fe liciteerde het gezin Helfferich met deze dag en sprak de wens uit, dat de heer Helfferich nog vele jaren de melk aan de fabriek mag brengen. Ook de secretaris van het Protestants Christelijk Wegvervoer bood zijn felici taties aan. De heer E. J. Vrieswijk sprak namens ondernemingsraad en personeels vereniging der fabriek. Hierna werd weer eens uit volle borst gezongen. Het hoogtepunt van deze avond was wel de zang van de andere beide commissie leden J. Terpstra en J. G. v. d. Pol, die op rijm de belevenissen van de heer Helfferich naar voren brachten en daar na werden hem door 22 boeren in zijn rayon vier prachtige clubjes aangeboden en door de Zuivelfabriek een bijpassend tafeltje. De directeur der Zuivelfabriek, de heer J. Bonnenia, gaf nog een over zicht van de kilo’s melk die door de heer Helfferich in deze 25 jaar werden ver voerd. Hij heeft in deze jaren zoveel ge reden dat hij nu bezig is met zijn tweede ronde om de wereld. Ook de heer Sj. D. Yntema noemde nog enkele leuke voorvallen op, die gepas seerd waren in de afgelopen 25 jaren dat de heer Helfferich de melkrit heeft verzorgd. Mevrouw Bonema kreeg even eens nog het woord en roemde de smaak van de heren bij het uitzoeken van het geschenk. Vervolgens kreeg het gezelschap Wel land nogmaals de gelegenheid en liet nog weer leuke schetsjes horen. Tenslotte bedankte de heer Helfferich namens vrouw en kinderen voor deze mooie avond. De dank voor dit prachtige ge schenk kon hij moeilijk onder woorden brengen. Tenslotte nog een dankwoord door de voorzitter aan allen voor deze zeer geslaagde, avond. Het was toen in middels al half één geworden. De kerk van Longerhouw dateert vol gens de voorlopige monumentenlijst uit de 13e eeuw, al is er door latere ver bouwing vrijwel niets van het oude Godshuis over gebleven. In 1757 was de kerk bijna onbruikbaar en vervallen. Daarom werd zij geheel ommetseld en „vernieuwd”, ook inwendig, zodat van het oude kerkgebouw praktisch niets meer overbleef dan de fundamenten. Volgens de heer A. Algra in Zijn „De ge schiedenis gaat door het eigen dorp” kan de kerk weer in gebruik worden ge nomen op de 24ste april van het ge noemde jaar en wel in een dienst, ge leid door Ds. Joh. Lantens, die bij deze gelegenheid sprak over Zacharias 1 36. De toren met zadeldak is gebleven, hoe wel ook hieraan heel wat gedokterd is. Volgens sommige deskundigen zou hij zelfs ernstig zijn geschonden. De Wij zerplaat vermeldde voorheen (misschien nog?) het jaartal 1897. In dat jaar werd de toren n.l. door de bliksem getroffen en het uurwerk totaal vernield. Toch heeft de kerk van Longerhouw wel zijn aantrekkelijk- en bijzonder heden. Zo is bijv, de preekstoel een ju weeltje van snijkunst, die niet veel on derdoet voor die in de Bolswardse Mar tinikerk en in elk geval veel Bijbelser is wat het onderwerp van de snijkunst betreft. Vermoedelijk stamt de preek stoel uit iets later tijd. Uit 1757 welicht? Dan zou de preekstoel een 100 jaar jon ger zijn dan die van Bolsward. De vijf panelen stellen voor Christus’ geboorte, Christus gekruist, de opstanding, de uit storting van de H. Geest (volgens an deren de hemelvaart) en de weder komst. Is de kerkelijke gemeente sedert lang gecombineerd met die van het tweeling- dorp Schettens, met die ook het mees te vereningswerk wordt gedeeld, in de tijd vóór de Reformatie had elk dorp zijn eigen herder of herders. Het kleine Longerhouw had zelfs een pastoor en een vicaris, van wie de een 110 en de andere 80 goudguldens per jaar verdien de. De pastorie heeft, nadat na de kerkher vorming een combinatie met Schettens tot stand kwam, altijd in Longerhouw gestaan. Op borden in Schettens zijn de namen van alle predikanten genoemd. De eerste herder, die het evangelie in reformatorische zin bracht, was om streeks 1600 Willem Jurgens of verla- tijnst Wilhelmus Georgiï. Er is in Lon gerhouw nogal veel -wisseling van pre dikanten geweest. Sommigen bleven slechts twee drie jaar. Na Ds. Jurgens kwam Joh. Schotanus, een loot uit het geslacht dat in de 17e eeuw heel bekend geworden is in ons gewest. Ds. Petrus Eilshemius en zijn broer Abraham Daniël Eilshemius wa ren uit Oost-Friesland afkomstig, waar heen hun vader in de dagen van Alva was gevlucht. Zij dienden de kerk resp. van 1620-1623 en 1624-1627. De opvol ger Corn. Fabus stond er van 1931-1643. In dat jaar werd hij gedwongen eme ritus, volgens sommigen wegens kinds heid, volgens anderen omdat hij blind De overwinningsparade van Franco in Spanje is in volle gang. Ondertekening Italiaans-Duits verdrag. Goebbels: Een muur van staal en beton beveiligt onze grenzen. Europa kent geen probleem dat een oorlog nodig maakt. Wanneer het verstand der vol ken terug keert kan Europa bespaard blijven voor een ernstig lot. Koningin Wilhelmina bracht een offi cieel bezoek aan de Belgische hoofd stad. boer profiteart fan de situaesje as in oar de kat earst noch ris üt de beam sjen wol. Der lizze nou düdlike kAnsen en de des kundige lju binne algemien fan bitin- ken, dat de féprizen de earste jierren heech bliuwe sille. Dat jowt it férike FryslAn, as it op de slach past, in skoandere kans! Tj_. de J. Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindeloopen, Wonseradeel, Workum en De doodbar gaat niemand, o Heer, voorbij, ’t Is jong of oud, ook wie hij zij, Waak steeds en bidt en wees bereid Voor 't nadere van de Eeuwigheid. düdlik, dat der frijhwat bihoefte is oan fleis. Neffens in deskundige birekken moat hjir 75 miljoen kilo fleis mei bon ken foar rekkene wurde. Nou keart de wal it skip wol hwat en sille de hege fleisprizen de konsumpsje wol hwat op- keare, mar men rekkent dochs, dat foar de Nederlanske bihoefte in miljoen kij nedich binne. Dit jier kaem men al oan 959.000 slachtkij. Dit wie lykwols mear as wy misse koene en derfandinne is it tal kij efterütgien. Der is dus alle reden om to forwachtsjen dat de prizen fan de kij en it oare slacht fé heech bliuwe sille, tomear omdat de situaesje yn de oare EEG-lannen net folie oars is. De ütfier fan gers- en fette keallen is bilangryk en dizze gean fan de totale produksje óf. Yn 1963 hat men lang net lyk halde kinnen. Fanwege it bilang fan deze kwestje wolle wy dizze biwearing jitris mei de sifers wier- meitsje. Yn 1963 binne berne: 1.800.000 keallen. Hjirfan binne nofteren slachte: 316.000 stiks. As gerskeallen en fette keallen binne slachte: 589.000 stiks. As fette keallen ütfierd: 44.000 stiks. Nei Bur- gum of in oar destruksjebidriuw 172.000.] Sa seit it iene jier it oare net en in tüke stiks. Meiinoar 1.121.000 stiks. Der bin ne dus oerbleaun 679.000 bisten, dy’t it plak ynnimme kinne fan aldere kij. Mar der binne 958.616 opromme. Dus der is in formindering fan 280.000 kij. Der kin men dan bydwaen de ynfierde slachtkij en dat wiene 33.249 stiks. Mar der moatte wer óf de libbene fokkij en de ütfierde slachtkij én dat wiene 33.720 stiks. Dus dat üntrint mekoar net folie. was geworden. Hij kreeg nog één jaar tractement en moest in 1644 de pasto rie ontruimen. Dan volgen 4 predikanten, die allen in Longerhouw zijn overleden; de dominees Terwold (1644-'68), Steenwijk (die het 57 jaar volhield), Lantinga (1743-1785) en Ds. Sardon (1786-1809). Ds. Lemke volgde de laatste op en bleef tot zijn emeritaat in 1834. In 1841 kwam kandidaat Van Assen, die 6 jaar later naar Arum vertrok. Hij behoorde tot de z.g. liberale rich ting. Een heel ander geluid liet de jon ge kandidaat Jan Wouter Felix, die op 23-jarige leeftijd zijn intrede deed, ho ren. Al spoedig ging een geweldige roep van hem uit. Van heinde en verre kwam men zijn prediking horen. Tal van boe renwagens, soms met 16 mensen er in, trokken ’s zondags naar Longerhouw. Men zat in de' kerk tot in de venster banken en tot op de trap van de kan sel. Ds. Felix (later o.a. te Heeg) werd op gevolgd door Ds. W. Sijpkens. Na hem kwam weer een „liberale” pre dikheer, n.l. Ds. D. J. Westerloo. Deze „moderne” predikant kantte zich ook tegen de Christelijke school, die deson danks toch tot stand kwam. In 1879 vertrok Ds. Westerloo naar Arum en opnieuw komt er een ortho- dokse predikant, n.l. Ds. de Jagher. Hij bleef tot 1882. Van de latere predikanten noemen we slechts enkele namen, nl. Ds. Dijkstra (1910-’21), Ds. G. v. d. Hoeven (1922- 1928), Ds. Th. Kloek (1928-1945), Ds. J. A. Gelderman (1945-1947), Dr. A. J. Visser (1948-1956) en Ds. Hogendoorn, namen, die bij de dorpsgenoten nog wel in de herinnering voortleven. Het dorp Longerhouw, waaraan de Frie se dichter Johs. Couperus een aardig gedicht en Wibren Altena een speelse ballade wijdde, is al ongeveer 2000 jaar oud, in ieder geval bewoond, dit blijkens uit gevonden bodemschatten. De naam is waarschijnlijk een verbaste ring van Langerhoven (zoals Oldehove werd tot Aldehou). Dit kén betekenen een langgerekt hof, maar ouderen zien er de naam Lolle in. Zo zou er te Lollum een „Longerschar” zijn, van ouds Lollinger-schar, d.i. schar van Lolle. In 1811 telde het dorp slechts 47 inwo ners, omstreeks 1890 was dit aange- Hwat hat (jabe Sltroar -

Kranten in de gemeente Sudwest-Fryslan (Bolswards Nieuwsblad, Sneeker Nieuwsblad en Friso)

Bolswards Nieuwsblad nl | 1964 | | pagina 1