Opdat wij niet vergeten
Hedenavond dodenherdenking
de Martinikerk
m
- Jl
TOELICHTING OP HET PROGRAMMA
Nieuwe aandacht voor verzelsdocumentaires
Zij, die vielen
to sizzen
Fan de Mar liny toer
Zilveren filmpjes
Route optocht
Hwat hat Cjcibe Sk roar
DINSDAG 4 MEI 1965
104e JAARGANG
No. 34
us hjoed
s.
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
lllllllllillllllHlllliillllM
Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Contractprijzen op aanvraag
Verschijnt in: Bolsward. Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindeloopen, Wonseradeel, Workum
MINISTER DIEPENHORST BEZOCHT ONDERWIJSTENTOONSTELLING
(X
J. W. B.
Advii.entieprijs: 15 cent per mm
Ingezonden mededelingen dubbel tarief
Abonnementsprijs f2.40 pe: kwar’aal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Uitgave: A. J. OSINGA N V, Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 13
Telef. 2451 Na 18.30 uur 2660 of 2335
(05157)
Dit werk bestaat uit vier solo-delen met
een slotkoraal. Solist in dit werk is de
befaamde bas-zanger David Hollestelle.
Het instrumentale koor bestaat uit ho
bo’s, strijkorkest en orgel. In het eer
ste deel (Aria) gaat de gelovige gebukt
onder smart en druk. Hij weet het dat
de Heiland zelf zijn tranen zal afwissen.
Het volgende deel (Recitatief) gewaagt
van het anker dat hem zal houden,
Gods barmhartigheid is. In de nu vol
gende Aria (met hobo-solo) weet hij
wurde, dan moatte ek de ófsetkoöpe-
raesjes har tiid forstean. Dat is in diel
fan de boeren wol düdlik, mar lang net
allegearre, hwant sawol by de ófset as
by de oankeap bistean jit fierst to folie
lytse keninkrykjes, dy’t fan gjin gear-
wurkjen witte wolle. Dêrmei wurdt de
krêft fan de bisteande organisaesjes for-
swakke en it boerebilang net tsjinne.
Op elts gebiet fan it boerebilang wurkje
fierst to folie apparaten en doart men
de stap net to setten ta ien krêftich 11-
chem. Earst moat it eigen skipke op sin-
ken stean foar ’t hja ré binne gear to
wurkjen, alteast sa is it fakentiids. Dêr-
troch is it foer hjir yn Fryslan grif ien
of twa goune to djür en bart men to min
foar syn produkten. Seis by de koöpera-
tive suvel, dy’t mear as 70% fan de mol-
ke forwurket, is in bilangryk diel dochs
wer forslaefd oan eigen forkeap. En dêr
mei bikonkurreart men de ófset fan de
koöperative forkeapforienings en bihin-
dert, dat dizze in sterke posysje ynnim-
me kinne.
Dat wol net sizze, dat der gjin foarüt-
gong is yn dit opsicht, mar yn it Ijocht
fan dizze dynamyske tiid giet it allegear
re fierst to stadich en. dêrom komt men
efteroan. Sa graech soe men sjen, dat
hwat mei folie ynspanning troch de boe
ren produseard wurdt, ek foar billike
prizen oan ’e man brocht wurde koe.
Mar dan moat men einliks ris oergean ta
sterke iendracht en it opbouwen fan mo
derne ienheden op elts gebiet.
ftfei minder komt men net ta syn doel!
Laatste verpachting van boerderijen in
de Wieringermeer. 52 bedrijven worden
aangeboden.
Voordracht- en zangavond van de Dj.
kozakken in De Doele.
Bevestiging en intrede cand. J. Germans
in de Herv. Kerk te Kubaard.
Voordracht Gasthuisvoogd, wegens be
danken van de heer Taco van der Meer:
Tj. de Jong en J. Boekema.
Neat is wisser
as dat ueat wis is
le week mei 1940
MEIINOAR STEAN IS DE TIID
FORSTEAN
De EEG lit him alle dagen sterker fiele
en grif net allinnich op it agrarysk mêd.
De yndustry fielt de sterke stream fan
de oare fiif meidoggers ek forgoed, sjoch
mar nei de Tilburgse fabrikanten fan
wolle stoffen, dy’t hast net witte hwert
se ’t sykje moatte. De konkurrinsje mei
Italië is sa swier, dat de iene nei de oare
it net langer folhalde kin. En sa kin men
hast alle dagen sjen, dat wer in fabryk
syn selsstannich bistean priis jowt om
him by oaren oan to sluten en sa sterker
cantatetekst iff ontleend aan het laatste
bijbelboek.
De volgende cantate is van Joh. Seb.
Bach: ,,Ich will den Kreuzstab gerne
tragen”, eveneens een dodeh-cantate,
waarvan Albert Schweitzer zegt: „Die
ses Werk gehórt zum Herrlichsten, was
Bach’s Vermachtnis au uns birgt”. Het
is een zgn. solo-cantate, waarvoor de
tekstdichter van de Matthaus-Passion,
Henrici alias Picander Bach de tekst
leverde.
Dr. Joost Halbertsmastraat, Franeker-
straat, Grote Dijlakker, Broerestraat,
Snekerpoort, Jongemastraat, Rijkstraat,
Nieuwmarkt, Skilwyk, Laag Bolwerk,
Stoombootkade, Turfkade, Snekerbrug,
Gasthuissingel, P. Coopmanstraat, links
Secr. Haitsmalaan,, Snekerweg, voor
Bloemkamp langs, rechts naar Burge
meester Praamsmalaan ontbinding.
In boek en blad en tijdschrift worden wij deze dagen geconfronteerd met de
herinnering aan bezetting en bevrijding, aan hen die vielen en zij die vochten.
Het is zelfs zo, dat de belangstelling voor hetgeen ons land en volk tijdens de
Tweede Wereldoorlog meemaakte, de laatste tijd groeiende is. Er is een tijd
geweest de eerste jaren na de oorlog dat men als het ware overvoerd werd
van herinneringen, memoires, documentaires. Het was tegelijk de tijd, dat nje"
maar zo vlug mogelijk wilde vergeten.
Nu echter is er voldoende afstand. Afstand om ook meer objectief te kunnen
oordelen. In de eerste bezettingslectuur kwam bijv, het woord Duitser vrijwel
niet voor. Het was vertaald met Mof of een dergelijk woord. Nu spreekt men
meer zakelijk van „de bezetter”.
Frysk ündqrwiis is ynfierd op ’e R.K.
Tj. de J. skoalle to Blauhüs.
Thans reeds 50.000 man geallieerde troe
pen in Noorwegen.
Voor degenen die straks zullen opgaan
naar de Martinikerk om de in de twee
de wereldoorlog gevallenen te herden
ken, zal een korte toelichting op het
programma van deze herdenking onge
twijfeld haar nut kunnen hebben.
Dit programma nu vermeldt de uitvoe
ring van drie prachtige kerk-cantates.
De eerste is van de noord-Duitse mees
ter Martin Jahn: „Selig sind die Toten”
een kostelijk stuk, uitnemend passend
in het raam van deze herdenking. De
De veehouders in het inundatiegebied
worden opgeroepen naar een vergadering
in hotel De Zwaan te Makkum ter be
spreking van de overname en afzet over
tollig vee.
to stean. Yn de metaelyndustry is it net
folie better en de skipsbou bisiket ek
lans dy wei ütkomst to finen foar de al
sterker wurdende konkurrinsje, binam-
men mei Japan. Hwant it is net genóch
as men in goed produkt makket, it moat
ek op de béste wize oan de klanten le-
vere wurde tsjin in reedlike priis. En
it moat sa levere wurde, dat it in pro
dukt wurdt, hwat de lju jerne keapje
wolle. In pear jier lyn is men hjir yn it
Noarden in aksje bigoun om to kommen
ta it stiftsjen fan in moderne fabryk
foar it forwurkjen fan ierdapels ta
„chips” foar de lju, dy’t fan „patates
frites” halde.
Dat wie in moedich bisykjen om de merk
foar de ierdapels op peil to halden. Dit
is lykwols net slagge, de saneamde
„Patafood”-kombinaesje is yn likwidaes-
je gien omt hja net ta har doel komme
koene. Der wie gjin kapitael genóch by
de dielnimmers to krijen en nou is de
saek likwideard, hwat de pioniers fan-
sels jild kostet.
Dochs .wie it bisykjen in goede set,
hwant der sit grif hwat yn om op in
moderne wize de ófset fan de ierdapels
greater to meitsjen. It die lykwols bli-
ken, dat de tiid, hweryn de lju ré wiene
alles op alles to setten foar in koöpe-
raesje, sa as de bikende Weargeaster
boeren mei de earste büterfabryk diene,
foarby is. De oandielen, hwerop trije-
hündert goune stoart wie, joegen in to
swakke basis en doe’t men ütstelde dit
bidrach fiks to forheegjen, bleauwen der
to min oer om it to weagjen.
Lykwols is nou bikend wurden, dat oa
ren mei deselde saek to set sille, mar
dan in bytsje oars, net mear op basis
fan persoanlik lidmaetskip, mar droegen
troch it oantal koöperaesjes, hjir üt
Fryslan, Grins en Drinte, dy’t mei de
ierdapels annex binne. Dêrby hat him as
sterke en wichtige partner oansluten de
Koöperative Kondinsfabryk to Ljouwert.
Dizze sterke top-koöperaesje biskikt. oer
in eigen research-laboratorium, hwat
hjirfoar winlik ünmisber is, mar boppe-
dat wol men yn de nije opset ek bisykje
de suvelprodukten mei de chips by de
klanten to bringen. De C.C.F. hat in tige
goed ófsetapparaet opboud, bringt al hiel
hwat produkten by de detaillist en kin
dus nije produkten maklik yn har assor
tment opnimme. Datselde jildt foar de
reklame en foar de technyske appara-
tuer. Fanseis is it allerbilangrykste, dat
dit in finansieel sterk lichem is, dy’t in
pear bernesykten wol fordrage kin.
Hwa’t efkes fierder sjocht, sil bliid wê-
ze, dat ek op it terrein fan de greate
lichems, dy’t de boereprodukten oan ’e
man bringe moatte, in fierdere gear-
wurking bigjint to kommen. Boer, fa
bryk en ófset binne trije keaten fan ien
kjetting, hwerfan de swakste keat de
krêft fan de boerestan ütmakket. En
nou kin men de buorkerijen aloan mear
en better wurkje litte, men kin de fabri-
ken konsintreare en beide is ek need-
saeklik, mar as de ófset in forsplintere
boel bliuwt, komt men net ta syn doel.
Us tiid driuwt en twingt nei sterke en
greate ienheden en yn it partikuliere
bidriuwslibben wurdt hjir drok oan wur-
ke. Wol men net under de foet roun
Douwe
1919) te Parrega;
Jacob Wilbers, onderwijzer te
Oudega-W. (x 1918, gefusileerd
28-2 ’45);
Wiepke v. d. Zee, ambtenaar gem.
secr. (x 1918) te Hindeloopen).
dat het zware juk hem opgelegd, zal
wijken en hij weldra als op adelaars-
wiek zal worden opgevoerd.
Op het van berusting sprekende Reci
tatief zingen de gelovigen in het slot
koraal van hun verlangen naar de poor
ten des Hemels.
De derde cantate, eveneens van Bach, is
getiteld „Du Hirte Israëls, höre” en
draagt als opschrift „Am Sonntag Mi-
sericordias Domini”, ook wel de zondag
van de „Goede Herder” genaamd, in
het kerkelijk jaar de tweede zondag na
Pasen, dit jaar dus op 2 mei. Jaar van
ontstaan is vermoedelijk 1725 en de
tekst is van Christian Weiss Sr.
„Hauptpastor” aan do. Thomaskerk te
Leipzig. De vaste teksten voor deze
zondag zijn: 1 Petrus 2 21-25 en Jo-
hannes-Evangelie 10 11-16: „Ik ben
de goede Herder”.
Deze cantate bestaat uit zes delen en
is geschreven voor vier-st. vocaal koor,
tenor- en bassolo en een instrumentaal
koor (drie hobo’s strijkorkest en orgel-
continuo). In het grote aanvangskoor
is het gehele ensemble actief. Na een in-
leidings-symfonie zet het koor in met
de tekst van Asaf’s klacht: „Herder Is
raëls, hoor, Gij, die Jozef leidt als een
kudde, Gij, die op de cherubs troont,
verschijn. Ps. 80 2.
Deze invocatie die God aan de oude ver
lossingsdaden wil doen herinneren, heeft
Bach op geniale wijze op muziek gezet.
Tot tweemaal toe ontwikkelt zich een
fugatisch intermezzo. Treffend zijn de
herhaalde uitroepen „höre” en „erschei-
ne” in de tegenstemmen.
In deel 2, recitatief voor tenor (met con
tinuo) zingt de gelovige, wetend dat de
Hoeder Israëls voor hem zorgt, van
Gods trouw. In deel 3 (Aria voor tenor
met twee hobo's en continuo) zet hij
zijn beschouwingen voort: ook al gaat
het door de woestijn, hij weet zich ge
sterkt door Gods woord. Deel 4 is een
secco-recitatief voor bas en continuo.
Deze zanger sluit zich bij de vorige aan
en besluit zijn beschouwing met de bede
tot de Goede Herder „beëindig onze
levensweg en leidt ons in Uw schaaps
kooi”, daarmee de eeuwige heerlijkheid
bedoelend.
No. 5, Aria voor bas met hobo, strij-
kerskoor en orgel, betitelde Bach met
„Pastorale”.
In dit onvergelijkelijk schone herders
lied heeft Bach op sublieme wijze de in-
spiratieve kracht van de tekst muzikaal
uitgedrukt.
No. 6, slot-koraal heeft als wijs „Allein
Gott in der Höh’ sei Ehr”. De tekst is
de berijming van Cornelius Bekker
(1598) voor Psalm 23: „De Heer is mijn
Herder”. Aan de uitvoering van dit ko
raal werkt het gehele ensemble, instem
mend met de gewijde tekst, mede.
Behalve David Hollestelle werken aan
deze herdenkingsdienst mee Anton
Trommelen (tenor), Jaap Stotijn uit
Den Haag (Nederlands meester-hoboïst)
Diederen solo-hoboïst Fryst Orkest),
Dijkstra (alt-hobo) en J. W. Boeijenga
(orgel-continuo). En voorts het Frysk
Orkest en de Martini Cantorij. Cantor
is Gezinus Schrik.
De Friese dichter Douwe Tamminga zal
verzets-poëzie declameren en de beide
hoboïsten zullen bovendien nog solis
tisch optreden met orgelbegeleiding.
Mogen zeer velen zich op de avond van
de 4e mei neerzetten tot aandachtig luis
teren en daarbij herdenken allen, die
voor onze vrijheid vielen en de dood
vonden in de bange tijd, toen een mis
dadig regiem hier op barbaarse wijze
huis hield en leed en verderf zaaide.
Bolswards Nieuwsblad
en Wymbritseradeel.
Prof. Dr. I. A. Diepenhorst, de minister van Onderwijs en Wetenschappen,
volgt een demonstratie van onderwijs voor slechthorenden, tijdens zijn bezoek
aan de onderwijstentoonstelling in de Rotterdamse Ahoyhallen
Enkele nieuwe uitgaven zagen ter ge
legenheid van de 20e verjaardag van de
bevrijding het licht.
Vooral trekt hierbij de aandacht de do
cumentaire van drs. Ypma en het meer
journalistieke „Mei de rêch tsjin de
muorre” van Geale (Wybenga). Het is
janimer dat het niet gekomen is tot
een heruitgave van het breed opgezet
te „Kriich tsjin frjemd folk” door J.
P. Wiersma, een boek, dat in 1946 ver
scheen en het gehele illegale verzet
behandelde.
Toegegeven dat men vele dingen van
daag anders zou formuleren en boek
staven, blijft dit werk geschreven in
samenwerking met de commandant van
de N.B.S. Gewest Friesland, luitenant
kolonel A. Meijer, die het boek tevens
van een inleiding voorzag, een gedenk
boek, dat zijn ontemporaine stof ont
leent aan de feiten zelf, zoals die wer
den gereconstrueerd uit talrijke inter
views, die de schrijver destijds hield
met verschillende verzetsfiguren. Het
is ook een boek met een vermaning.
Reeds schreef de oud-gewestelijk com
mandant van de N.B.S. in zijn voor
woord: Friezen, wat gij deedt in uw
verzet tegen de vijand, namelijk het be
trachten van de grootst mogelijke een
heid, waarofn blijft gij dat principe niet
trouw, ook voor de opbouw van ons
land?
Wie zich in deze dagen wil verdiepen
in wat er zich in en rond Bolsward af
speelde, kunnen we dit boek gaarne ter
lezing aanbevelen. Het is helaas uit
verkocht, maar wellicht in bibliotheken
of. op uw eigen boekenplank te
vinden.
Vooral adviseren we ook de jeugd ken
nis te -nemen van dit stuk „vaderland
se geschiedenis”. Wat zijn er grote
leemten op dit gebied. Het is de schuld
van ouders en opvoeders, die misschien
te lang en te veel hebben gezwegen.
Zelfs bij het zien van de film „De Over
val” reageert de jeugd soms verkeerd.
Er wordt gelachen, als iets ernstigs be
doeld wordt. Wat weet men van wat
er zich afspeelde op de Afsluitdijk, in
de stelling Wons, in Makkum? Wat
weet men van de lijdensweg van prof,
dr. Titus Brandsma? Wat van de Mei-
staking (30 april-6 mei 1943)?
Het is goed dat er hier en daar (Zwolle,
Sneek, Dokkum) via tentoonstellingen
nog eens zichtbare en tastbare herinne
ringen zijn verzameld.
Maar wat deze tentoonstellingen niet
in beeld kunnen brengen is de angst
en de spanning door duizenden uitge
staan, is de liefde en trouw door velen
betracht, het verraad door enkelen ge
pleegd. De zorg voor Onderduikers en
neergeschoten piloten, de martelgang
van het Joodse volk.
Een voorbeeld uit vele; Op een boerderij
onder Tjerkwerd was een Jood onder
gedoken. Toen de „Grünen” kwamen,
wilde hij zijn gastheer niet in gevaar
brengen en vluchtte ’t weiland in. Het
werd ontdekt en een klopjacht begon.
Als een wild dier werd hij opgejaagd en
ten slotte gegrepen. Onder de bedreiging
van de geweerloop, af en toe afgeran
seld door slagen met de kolf werd hem
bevolen de weg terug te gaan en het
onderduikadres te wijzen. Zonder ook
maar een kik te geven kreeg hij de
genadeslag. Liever stierf hij in het een
zame weiland, dan zijn boer te verra
den.
Veel zou er te vertellen zijn over de
ontwikkeling van de illegaliteit, de or
ganisatie van het verzet, de wapendrop
pings, het werk van de knokploegen,
de avonturen der koerierstsrs, de ille
gale pers, de geheime luisterposten, de
sabotageploegen, enz.
Spannend vertelt J. P. Wiersma bijv,
van de wapendroppings bij Pankoeken
tussen Hichtum en Witmarsum en hoe
Vanavond herdenken we hen, die
vielen in het verzet of door de
wrede druk van de vijand. Naast
hen, die uit eigen kring van fa
milie of vrienden vielen, denken
we o.a. aan:
Sjoerd Adema (geb. 1920) machi
nist (gefusileerd te Makkum op
17 april ’45)
Rinnert G. Anema, stoffeerder
(x 1921, t 17-4 ’45);
Douwe de Boer (x 1891) te Wor
kum;
Jac. Joh. Booinsma (x 1910) te
Sondel;
Schelte Bruinsnia, aardappelhan
delaar (x 1912, t 16-4 '45 te
Makkum
Jitse P. van Dijk, veehouder
(x 1922, f 15-4 ’45 te Hitzum);
Fetse W. EIgersma, veehouder,
(x 1900, gefusileerd 7-4 ’45);
H. Falkena (x 1920, gefusileerd
17-4 ’45 te Makkum);
Hendrik Haitsma, gemeente-secr.
te Bolsward (x 1891);
Andries Joustra te Oosterend;
J. Ketelaar te Workum;
Roelof v. d. Meer, winkelbedien
de, Parrega (x 1918, f 17-4 ’45
te Makkum);
Hendrik Postma, arbeider (x 1918
f 17-4 ’45 te Makkum);
Pieter Reitsma (x 1901) te Leons;
Hein Schukken, veehouder tê
Leons;
Simon Klaas Sipma, kweker te
Kimswerd (x 1905, f 17-4 ’45
te Wons);
Ds. Lourens Touwen, Geref. pre
dikant (x 1894) te Makkum;
Tuinstra, bewaker
een niets vermoedende boer, van wie
een veulen was gedood, bij het neerko
men van een met wapens geladen con
tainer, aangifte deed bij de Duitse auto
riteiten, waardoor bijna onder de ogen
van de bezetter, de gedropte wapens in
allerijl naar Lollum moesten worden
overgebracht èn van hier weer naar een
boer op Kievitshorne, Burgwerd en
Schraard, gecamoufleerd met biete-
kruiden. Maar sedert die tijd was het
droppinggebied bij Pankoeken te ge
vaarlijk.
Een nieuw terrein werd gevonden tus
sen Exmorra en Tjerkwerd. Engeland
keurde het goed en als de radio de slag
zin „Morgen gaat het beter” of het tijd
sein „De zwaluwen komen in de lente”
gaf, dan wisten de illegalen van district
VI (Wonseradeel, Bolsward, Hennaar
deradeel) wat hen te doen stond. In de
driehoek Allingawier-Baburen-Rytse-
buorren juist aan de andere zijde van
het Van Panhuyskanaal, heeft zich se
dert december 1944, toen de eerste
dropping hier plaats vond, heel wat af
gespeeld.
Er is bijna geen dorp in de omgeving
van Bolsward te noemen of er zijn her
inneringen op te halen: Weidum, Win-
sum, Baard, het zijn woorden, die her
inneringen oproepen, evenals Wommels,
Oosterend, Tzurn en Lollum. Wist U,
bijv, dat Lollum wel het meest „Engel
se” dorp van Friesland werd genoemd?
Niet alleen zijn het de mannen die vaak
bij nacht en ontij hun leven hebben ge
waagd. Een woord van hulde moet ge
bracht ook aan menige boerin.En dat
niet alleen voor de gastvrijheid, ver
leend aan joden en andere onderduikers,
niet het minst voor de vastberadenheid,
soms ook de list, waar mee zij de Duit
sers om de tuin wisten te leiden.
Herinneringen aan de oorlog.
Nu, 20 jaar later, hoe haarscherp we
ten wij, die het alles meemaakten, ons
nog verschillende details te herinneren.
En dan te bedenken, dat de jeugd in
vele gevallen wél weet van Jan van
Schaffelaar en het turfschip van preda,
maar niet van wat in eigen omgeving
werd geleden. Ook hier werd geschie
denis gemaakt. Geschiedenis, die (nog)
niet in de schoolboekjes staat, maar die
niet vergeten mag worden.
Daarom is het zo goed, dat op vele
plaatsen, ook te Bolsward, vanavond
weer de doden worden herdacht.
Laten wij er vooral de jeugd in betrek
ken. Pas als wij dit hebben gedaan, zal
het bevrijdingsfeest, dat wij morgen
gaan vieren relief krijgen, zal het zin
vol en stijlvol kunen zijn.
1
7-
