Geref. kerk
van
Het orgeltje
te Kubaard gerestaureerd
„Drie zusters” (laatste Friese
skütsje) gaat verdwijnen
WfBOöl
Nieuw wegenplan krijgt brag met ie
geringe doorvaarthoogie
Qabe Skroar
w
üs hjoed p p
to sizzen
1»^
DINSDAG 27 JULI 1965
lo4e JAARGANG
No. 57
IIIIIIIIM
rijke dorpshistorie
Hwat haf
Fan de Martinytoer
- 'rf.
B
Zilveren filmpjes
Flisten uit een
1 9
p -• 1
Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Contractprijzen op aanvraag
van
en
De
FAN NOARD NEI SUD
J.
Tj. de J.
Zie voor vervolg pag. 1 halve blad
1
De heer J. F. Akkerhof te Bolsward,
lid van de fotoclub „d’Ontspanner”
maakte deze foto, direct na het om
slaan van het skütsje van Ulbe Zwaga
zaterdagmiddag op het woelige water
van de Fluessen”
Uitgave: A. J. OSINGA N.V., Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 13
Tclcf. 2451 Na 18.30 uur 2660 of 2335
(05157)
Abonnementsprijs f 2.65 per kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Hwa’t it bern by de luln kriget,
kriget de mem by It hert
Laatste week juli 1940
Advertentieprijs: 15 cent per mm
Ingezonden mededelingen dubbel tarief
lief kleine dorp Kien heeft grote mannen voortgebracht. Zelfs vóórdat het een
zelfstandig dorp werd. Dit gebeurde n.l. pas bij raadsbesluit van 6 sept. 1954,
toen ook Roodhuis de status van zelfstandigheid kreeg. Reeds in het grijze ver
leden woonden er adelijke heren in Rien. Maar ook zonder blauw bloed in de ade
ren woonden er vanouds bijzondere mensen. Zo adverteerde in 1765 te Rien een
bekwame chirurgijn, dat hij kon genezen „zeere hoofden, Venuskwaalen, ligte
Cattara of Vliesen van de oogen.” Verder deelde hij mee, dat hij „water bezag
en daar kennis van gaf.” Deze kunst werd beoefend door Abraham Ruitenschild,
„kunstschilder en glasenmaker”, die in 1775 overleed en wiens nalatenschap on
der meer bestond uit tin, koper, muziekgereedschappen, staartstukken, spinetten,
violen, harpenetten, fluitstok, muziekboeken en schilderijen.
De orgelrestauratie door Wim Eppinga van het orgel in de Gereformeerde kerk
te Kubaard voerde ons weer eens naar dit wel eens vergeten dorp. Het is mis
schien een hobby van ons, bij zo’n gelegenheid altijd even in de historie te dui
ken. Kubaard geeft daar wel aanleiding toe, want het is al oud, getuige de ter
pen In en rond het dorp. De dorpsterp werd voor zover mogelijk reeds in 1893
afgegraven, drie jaar later werd de helft van de bovengrond geveild van de nabij
gelegen Jorumer terp en het volgende jaar volgde de terp van Andela. Of er veel
gevonden is, is ons op dit moment niet bekend, maar ongetwijfeld zal het Fries
Museum te Leeuwarden wel zo het een en ander herbergen.
Mear as fjirtich jier hie ik forteld fan
de rykdommen, dy’t yn de groun to fi-
nen binne, fan it swiere wurk fan de
mynwurkers, sawol boppe as ünder de
groun, mar nou ’t ik foar it earst op
700 meter djipte üt de lift stapte, wie it
dochs allegearre hiel oars as ik altyd
miende. Of leaver it wie wol sa, mar it
makke in hiel oare yndruk, folie greater,
folie machtiger en ek folie ünbihaeg-
liker. Immen, dy’t foar it earst de greate
sé sjocht immen, dy’t foar de earste
nou pas echt de bitsjutting fan alles,
hwat hy dêroer heard hat, bigripe kin.
Machtich wurk sa’n koalenmyn, dêr’t
tsientallen jierren oan boud is en jit al
tyd it ombouwen en fierder bouwen
trochgiet. De gongen dy’t wy trochrou-
nen, wiene tige solyd opset mei stielen
balken en betonnen kappen, mar de
gongen, dêr’t de stienkoal üt-helle waerd
wiene mar tydlings mei stutten Onder
steund.
Sadré de koal ütgroeven wie, waerden
dy wer weihelle en rügele de gong wer
fol. Hwant op dizze djipte stiet der in
tige swiere druk op alles, hwat de mins-
ke hjir oan gongen graeft, dat rint yn
de tüzenen kilo’s op eltse fjouwerkante
meter. Boppedat mbat der oanienwei
pompt wurde om dy gongen droech to
halden. In pompynstallaesje as „Teake-
syl” moat der foar soargje. Meidat it yn
de groun, hoe djipper men komt, ek
waermer wurdt, moat men sünder op-
halden ek farske loft troch de gongen
sügje.
Dat is jit mear nedich omt it myngas,
dat by it graven frij komt, sa gau moog-
lik fortinne wurde moat, sil it net skea-
lik wurde foar de minsken. It wiene dan
ek allegearre buizen en jitteris buigen
troch dy gongen en ek rounom elektrys-
ke leidingen. Hwant mei de hannen bart
der yn de minen ek net sa folie mear.
Seis it hakjen yn de koalelaech is for-
line tiid, de pneumatyske beitels wurde
hast net mear brükt, de masines nimme
it hênwurk oer. Op it plak, dêr’t wy
stiene kaem op in stuit in hiele lange
kear de bergen oerskêget, dy wit dat hy trein fan koaleweintsjes oansetten, mei
Zo heeft Marten toe Lopens „40 ponde-
maten hoog ende 26 leech ende (zo le
zen wij verder) heeft meer landen, daer
hij de pondematen nijer van weet.” Hij
betaalt o.a. pacht aan Oegeklooster bij
Bolsward.
Een opmerking die we niet geheel kun
nen verklaren is geplaatst bij de naam
van Rommert toe Belta: „heeft huys
ende steden, ende voor die steden heeft
hij een gat in de dyck bij sijn huys.”
Genoeg over de „Kubaerdera anbrengh.”
Wij naderen het dorp via de grintweg
in 1861 aangelegd en eigenlijk niet meer
geheel berekend op het snelverkeer van
anno 1965, vooral niet als loonbedrijven
mest gaan uitrijden en af en toe wat
laten vallen. Al lag Kubaard dan wat
bezijden de grote wereld, het kon ge
ducht meedoen,8 getuige b.v. de op 9
sept. 1822 gehouden grote ringrijderij
met paard en chais bij kastelein A. Aar-
dema om een gouden ring en een zil
veren lepel. Bevindt die lepel zich mis
schien nog ergens in Kubaarder familie
bezit? Wij zouden hem graag eens zien.
Dat men op het gebied van volkssport
en -folklore wel mee kon doen in Ku
baard bewijzen ook de welhaast legen
darische verhalen van de hardrijder
Knilles Ynses Reen van omstreeks het
jaar 1800, die eens 3 Bolswarders „foar
de kroade ried” en terwijl zijn vrouw
de aardappels al op het vuur had vlug
nog even op de schaats naar Bolsward
plastyk, allerhanne tekstylfezels wurde
hjir makke. Om nou hyltyd nei nije stof
fen en nije methoades en nlje kombi-
naesjes sykje to kinnen is hjir in sa-
neamde research-ófdieling dy’t oars net
docht as dat. Op dat sintrale lab. wur-
ken 130 chemici mei in akademyske ti
tel fan ir. of dr en fierder mear as 1000
oare laboranten en administrative krêf-
ten. Wy seagen üs de eagen üt de holle.
De direkteur fan dit sintrale lab. makke
üs lykwols gau düdlik, dat krekt dit
research-wurk de koark wie, dêr’t de
hiele mynstreek op driuwe moast. Hwant
mei It sakjen fan de bihoefte oan stien-
koaiforwaerming, kriget de chemyske
öfdieling hoe langer hoe mear de taek
dizze stienkoal ta hegere wearde to brin-
gen en dat kin allinnich yn it produsea-
ren fan nije produkten. En hwa’t dy it
earste wit to meitsjen, dy makket béste
winsten. Dat witte se der yn Limboarch
fansels net allinnich, ek oare lannen,
binammen Dütsklan set hjir ek alles op
en hwa’t nou mar de helderste koppen
hat, dy makket de béste kans.
In apart stik Nederlan, dat Süd-Lim-
boarch, jit altyd tige fleurich en foar-
ütgeand, mar hja witte der ek, dat al
linnich troch energy en trochsetten de
efterütgong keard wurde kin, hwant de
striid mei de oalje en it ierdgas en hwat
fierder fuort de atoomenergy sil foar
harren net maklik wurde. Ek by dizze
grounwurkers kloppet de nije tiid fül op
’e doar.
Trouwens uit Tiet oude Kubaard zijn de
gegevens toch al schaars. Een aardig
houvast geeft echter de z.g. Aanbreng
der 5 delen. Dit zijn in het begin der
16e eeuw (nl. 1511) vastgestelde lijsten
van aangifte van de naar huurwaarde
geheven grondbelasting, vermeldende
de namen van landgebruikers en land
heren, de grootte van de landerijen en
de huursommen. Het Deelsboek van
Hennaarderadeel kwam voor de dag in
1879 en bevat een schat van gegevens.
De lijst bevat niet minder dan 37 na
men. Wellicht zijn er nog voorouders
bij van huidige Kubaarders. Deze gel
den nl. als erg honkvast.
Uit de aard der zaak was Kubaard toen
nog Rooms Katholiek. Heer Johannes
was pastoor en beboerde 12 pondemaat.
De prebendarius was ook een heer
Johannes en had er zelfs 33 ponde
maat. Tot de grootste pachters of eige
naars behoorde Jan Roorda (120 ponde
maat), Douwa Abba (85%), Ids Har-
rrfenzoon (66), Douwa Jorrijt zoon (75),
Houck toe Bercwert (80) en Syts Har-
mens (76).
In namen als Lolcka toe Getens, Lolla
toe Lopens, Foppa opper Gaest, Tyercx
Stapaerts enz. herkennen we nog thans
bestaande boerderijnamen. Verschillen
de pachters zijn hun huur verschuldigd
aan Oldeklooster (Bloemkamp) zo le
zen wij. Niet alle land is gelijk gewaar
deerd, de ligging speelt nog al een rol.
allinnich ien man op in elektryske lok.
Hy ried de trein oer in drompel en ef-
kes letter kypten fjouwer weintsjes om,
dy’t har ynhald falie lieten yn in bunker
op greatere djipte. De lege weintsjes
kamen üt harsels wer oerein, de trein
lükte efkes op en der gyngen wer fjou
wer. De hiele losserij waerd lieden fan
in man yn in bitsjinningskabine en fier
der wie der gjin kop to sjen. En dochs
wurdt der yn dy myn (De Emma by
Hoensbroek) alle dagen 9000.000 kilo
stienkoal nei boppen brocht.
Op gjin stikken nei hie ik my foarsteld,
hoe great sa’n myn wol is, mar dat is in
ündergrounske wrêld fan kilometers
lange gongen en sydgongen. En dêr dêr’t
men de koalen weihellet, sitte de measte
minsken, hwant der is it nuodlike wurk
fan stutten en stutten weiheljen. Op it
heden wurken der ündergrouns 3800
minsken, dat is yn trije ploegen, dus
eltse kear sa’n dikke 1200 man. Sünt
koart is de myn: Hendrik mei de Emma
ta ien makke en der wurkje lyts 700
man yn eltse ploech. Sjocht men de
enoarme wurken, dy’t noadich binne foar
sa’n myn, dan krije jo in hiel oare ge
dachte oer de priis fan stienkoal.
Dan sizze jo net mear: hwat is it djür,
mar hoe kin se it der foar dwaen? Mar
üs forwündering krige jit mear to for-
wurkjen. De middeis seagen wy it Sin-
trael Laboratorium, hwert münsters ün-
dersocht wurde, mar binammen wurk
makke wurdt fan de fierdere mooglik-
heden, dy’t der yn de mynprodukten sit
te. Hwant al jierren is de skiedkundige
yndustry sterk yn opkomst. Kunstmest,
ging om mosterd te halen. Hij was al
weer thuis voordat de aardappels gaar
waren. Niet voor niets had hij het
schaatsen geleerd op smalle greppels.
Hij won ook vele hardrijderijen. Toen
men in Groningerland op hem wraak
wilde nemen en vlak voor de finish zo
genaamd per ongeluk een slede op de
baan schoof met de bedoeling hem te
laten struikelen, sprong hij er over
heen en won toch nog glansrijk de prijs.
Maar niet alleen op sportgebied, ook
op geestelijk terrein had Kubaard zijn
bekende fig-uren. Ds. Hearre Jacobs
Sibranda (predikant te Kubaard
1708-1716) maakte in zijn studente-
jaren (hij was als boerezoon afkomstig
uit Witmarsum) reeds Friese gedichten
geïnspireerd op die van Gysbert Japiks
die daar een halve eeuw eerder woonde.
Naast deze dominee-dichter is zeer be
kend geworden de dominees-dochter-
dichteres Petronella Moens (1762-1843)
die geboren in de Kubaarder pastorie
op 4-jarige leeftijd blind werd en on
danks dat een vruchtbaar schrijfster
zou worden. In de Leeuwarder Courant
van 16 sept. 1816 vinden we b.v. een
vers van haar op het werk van de Frie
se historicus Mr. Jacobus Scheltema
over Napoleons laatste veldtocht. In de
Herv. gezangenbundel is ook een vers
van haar opgenomen, het bekende gez.
186; „Wat God doet, dat is welgedaan.”
Velen zullen dit lied wel gezongen heb
ben zonder hierachter als dichteres het
blinde meisje uit Kubaard te zien. Weet
men dit echter, dan krijgen bepaalde
regels toch wel een speciaal accent:
’k Zal aan Zijn hand vertrouwend
gaan, die hand geleidt mij veilig.
of b.v.
Hij leidt mij op de rechte baan
’k mag daar Zijn liefd’ aanschouwen.
Te koop een zware 6 jarige kedde.
Klein, Witmarsum.
Op de hoek PolstraatKerkstraat zal
een nieuw administratiegebouw voor de
Gemeente verrijzen.
Rantsoenering van boter en vet.
Te veel soorten scheermesjes. Er komt
ordening.
De Engelsen verloren zaterdag 22 vlieg
tuigen.
God plant wel doornen op mijn pad
maar strooit daar rozen nevens.
pastorie waarin Petronella is ge
boren, is er niet meer. In 1872 werd
deze afgebroken en een nieuwe ge
bouwd. De huidige of is inmiddels al
wéér een nieuwe gebouwd? Vier jaar
later zou hetzelfde gebeuren (afbreken
en opnieuw bouwen) met de onderwij-
zerswoning, waar de Fryske „bodder”,
Master J. J. Homstra Gzn. in 1882 de
geëerde bewoner zou worden. Hij maak
te het niet lang, in 1884 werd de school
(d.i. de openbare school) reeds opge
heven. Thans heeft Kubaard een nieuwe
Chr. school niet de heer Buwalda als
hoofd).
Kreeg eind vorige eeuw het Frysk zijn
gerak, niet onvermeld mag worden dat
er ook al eens in het Duits werd ge
preekt, nl. op 2 juli 1882 door pastor
Schanenburg uit Pakes ten behoeve
van de Duitse hannekemaaiers, die in
Kubaard in de üngetiid waren.
Aan de Petronella Moensstraat (ge
noemd naar de dichteres) staat het be
scheiden en onaanzienlijke gereformeer
de kerkje, waarvan het orgel dus thans
is gerestaureerd, zoals gezegd de aan
leiding tot het schrijven van dit artikel.
Durk Lantinga, de koster die morgen
Sybren (nu al trouwplannen en zelf be
zig met een eigenbouw-woning) op het
dek. Die drie zusters zijn dan Jetske,
Anskje en Doetje. De eerste twee zijn
nog in leven, Doetje is overleden. Het
schip is 19,55 m lang. Dat is lang voor
een skütsje. Was het nog een halve
meter langer geweest, dan mocht het
niet in de Bolswarder vaart. Het is ove
rigens niet het eerste schip in de fa
milie. Een 125 jaar geleden is het al
begonnen met pake Jan (van vaders
zijde) en pake Hidde (van moeders
zijde).
Het eerste skütsje mat 17 ton. Pake Sy
bren kreeg er een van 28. In 1901 is de
„Drie zusters” gebouwd door Gebr.
Berkmeijer te Sneek. Werd eerst de
turf gehaald in Overijsel en Appelscha,
later beproefde men het geluk in Dren
te. Veel lief en leed is er aan boord ge
leden. Vrouw De Vries, van zichzelf
een Bijlsma en dochter van kapitein
Bijlsma van de Lemmer nachtboot, weet
er en dat vol humor en kwinkslagen
geducht van mee te praten. Zij heeft
vaak „yn 'e line hongen”. De kleine
Sybren zat dan op het dek. Een rol
touw was zijn „loophek”! Later kwam
er een opdrukker en thans heeft de
„Drie zusters” zelfs geen zeil en mast
meer. Dit om meer bovenlast te kunnen
houden.
Het is natuurlijk wel mogelijk het
skütsje ergens anders aan de wal te
leggen, maar de aardigheid is er af.
Vanuit hun woning had fam. De Vries
het oog op het schip en als het onbe
heerd ligt? „Jo witte hoe’t bern binne”.
Bovendien zou hij toch zijn opslagruim
te verliezen en moeten overladen. Het
skütsje is het laatste jaar niet meer ge
teerd en geverfd. Overigens is het nog
best. Het is nog niet lang geleden op
de helling geweest. Men pochte er erg
van. „Sok izer meitsje se nou net mear.
De nije binne sa goed net.”
Hoe dan ook, Rien gaat een stukje tra
ditie verliezen. En dat doet toch wel
even pijn. Het laatste Friese skütsje
gaat verdwijnen.
Tiden hawwe tiden. En een goede ver
keersweg is ook niet te versmaden.
Een waar manusje van alles dus! Zon
der hem nu direkt met zijn vroegere
dorpsgenoot te willen vergelijken, mo
gen we gerust zeggen dat het kleine
Rien nu weer een „groot man” onder
zijn inwoners telt, die van alle, in elk
geval van vele markten thuis is. Het is
de turfschipper, onbezoldigd rijksveld-
wachter, krantenbezorger, timmerbaas,
boodschapper en klusjesman Jan de
Vries, 196,2 cm lang. „De lytse” zegt
zijn vrouw bescheiden. „Great of lyts”,
hoe dan ook, de heer De Vries zat de
laatste dagen maar wat „yn ’e lytse
loege”, dat is een feit en om die reden
zijn we naar Rien getogen om een
praatje.
Als we over de brug komen en de her
berg passeren moeten we altijd denken
aan Salvis, de oudste zoon van ons al
ler Gysbert Japiks, die (waarschijnlijk
niet dan na het brengen van vele offers
door zijn ouders te Bolsward) dokter
werd en zich te Rien gevestigd hebben
de in deze herberg (een eerder ge
bouw, maar vermoedelijk met dezelfde
gevelstenen) vaak te diep in het glaas
je keek, zo zelfs dat hij volgens over
levering „krüpendewei thüs kaem.” De
ze herberg gepasseerd is het aan de
linkerkant op een na het laatste huis,
waar familie De Vries woont.
De reden van de verslagenheid in huize,
De Vries staat op de schoorsteenman
tel: een aanzegging van het gemeente
bestuur van Baarderadeel dat schipper
De Vries vóór 1 aug. zijn „skütsje”
voorbij Kromwal moet brengen, want
na die datum begint men hier met de
bruggenbouw. En de nieuwe brug wordt
slechts 1.85 m boven Fries zomerpeil.
Aangezien men de laatste jaren het
werkelijke peil steeds 20 cm hoger heeft
zou dit een doorvaarthoogte betekenen
van slechts 1.65 m. Het skütsje van De
Vries heeft leeg echter 2.20 m nodig
en ook geladen kan het straks wegens
de bovenlast (b.v. van lichte aanmaak-
turf) de brug niet meer door. Het ge
meentebestuur van Hennaarderadeel
had dc brug graag hoger gehad, maar
dit kon geen doorgang vinden. Behalve
schipper De Vries zal ook een woon
schuit het Rienster veld moeten ruimen
wil men niet opgesloten geraken.
De fam. De Vries heeft indertijd een
bezwaarschrift ingediend en nu hij door
deze affaire voor een gedeelte brodeloos
wordt, zal men het gezin zeker schade-
Bolswards Nieuwsblad
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindeloopen, Wonseradeel, Workum en Wymbritseradeel.
loos moeten stellen. Hieraan wordt ook
door niemand getwijfeld, alleen nu is
het wat „varen in de mist.” Niet dat
de heer De Vries het nieuwe wegenplan
wil tegenwerken. Hij is realist genoeg
om te beseffen, dat het met de binnen
scheepvaart toch spoedig gedaan zal
zijn, al had hij graag tot zijn pensioen
er mee door willen gaan en dat duurt
nog 13 jaar. Er waren nog mogelijk
heden. Tot driemaal toe haalde de „Drie
zusters” jaarlijks nog een vracht turf
uit Drente, waar de fam. De Vries al
een ruim 80 jaar klant is van de fa.
J. Scholte. Hij deed zelfr wat aan gros-
sierderij want ook Winsum, Bozum,
Oosterlittens en vroeger ook Rauwerd
betrokken wel turf van hem. „Alle
soarten, baggelders, lange en oan-
maek”.
Met deze jaarlijkse reizen om turf werd
een meer dan 100-jarige traditie voort
gezet en het doet een ‘beetje pijn, deze
nu af te breken, temeer daar De Vries
het laatste actieve Friese skütsje be
zat. Het is er een van het Sneker type
en zou een heel goed wedstrijdskütsje
zijn. Wie weet waar het nog eens te
recht komt, want in Rien kan het niet
langer .blijven. Dat is een strop, een le
lijke handicap. Niet alleen zal het turf-
halen gedaan zijn, nu mist De Vries
ook nog zijn opslagplaats enva-
kantietochtje.
Zaterdag heeft men het schip voor het
laatst leeg gemaakt. Een historisch mo
ment. Ook het vooronder moest leeg.
Koperen ketels, dito strijkbouten en an
dere antiquiteiten, tot voor kort nog ge
bruikt, staan nu opgepoetst en wel in
de huiskamer op het kastje, het kom
pas in het gangetje. Kopers genoeg.
„Se brekke de saek hast óf” vertelt on
ze gastheer, „mar ik wol dit spul net
kwyt. Allinne in tige aide weagerij,
noch üt de tiid dat it metryk stelsel
hjirre noch net hiem ’wie, giet nei it
Frysk museum” en dan met een zucht:
„ik sit yn de hoeke dêr’t de klappen
falie. Sawntjin jier ha ik it ryk forgees
tsjinne as polysjeman, ik hoopje, dat
it regear my nou ek net sitte lit.”
Dan komt de doos met kiekjes op tafel.
Twee er van vinden een plaatsje in ons
blad. Op het ene zien we de „Drie zus
ters” nog in volle glorie met zeil en
tuig. Op het andere zien we pake Sy
bren en vrouw De Vries met de jonge
B I
