Landbouwschap schreef 2e Kamer
brief
rijksbegroting 1966
over
Wonseradeel
100 jaar
voor
:l/ii
roar
Instemming, maar ook tal van
wensen en suggesties
RENDEZVOUS
IN SPACE
e
üs hjoed p p
to sizzen
zeilde
en
de Mar tiny toer
Fan
Zilveren filmpjes
Hoe het een eeuw geleden reilde
II11
I
DINSDAG 2 NOVEMBER 1965
104e JAARGANG
No. 85
Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Contractprijzen op aanvraag
PLANNEN
Ontwikkelingsfonds.
Hwai hat
2).
F. A. O.
Wordt vervolgd
Export.
- xZ
DE BIFOLKING FAN FRYSLAN
0—
Dy’t him set oan de stüdzje fan de fak-
Tj. de J.
Advertentieprijs: 15 cent per
Ingezonden mededelingen dubbel tarief
Abonnementsprijs f 2.65 per kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro S87926
Uitgave: A. J. OS1NGA N V, Botsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 13
Telef. 2451 Na 18.30 uur 2660 of 2335
(05157)
siale autoriteiten en by de yndustriëlen
yn en buten Fryslan. Der komt mear bi-
gryp foar dlzze needsaeklike üntjowing,
mar mannichien sjocht de ünforbiddelike
logika fan dizze saek noch net of net
skerp genóch yn. Oant 1956 ta bleau de
stream fan de binnenlanske emigraesje
sa sterk, dat wy amperoan lyk halde
koene, earst nei dat jier is de kear to’n
goede komd. Yn de léste tsien jier sjog-
ge wy einlings de fruchten fan de nije
oanpak. De bifolking naem mei 30.000
minsken ta.
En dizze winst waerd makke, Ondanks
it feit, dat yn de agraryske sektor it foe
lies aloan sterker waerd. Hjoed is der
gjin forstannich minske mear, dy’t net
sjocht, dat de agraryske bidriuwen yn
tal minmachtiger, yn omfang greater, yn
minsklike arbeidskrêft ófnimmend binne.
Hoe fier en hoe hurd dizze üntjowing
gean sil, mei in greate fraech wêze, ien
ding stiet fêst: it tal agrariërs mindert...
In groeijende bifolking moat dus mei alle
energy ütsjen nei de oare bisteansmoog-
likheden en dy lizze yn de primaire sek
tor yn de yndustry. Dêrom is it de djüre
plicht fan de autoriteiten mei krektens
nei to gean, hoe't hja op réalistyske wize
de provinsje geskikt meitsje kinne foar
mear yndustry. Hwant allinnich as hja
dêryn slagje de greep op mear fabriken
krêftiger to meitsjen, sille hja Fryslan
bihoedzje kinne foar bifolkingsforlies en
delgong. Yn dizze opjefte leit har hurde
plicht.
Men smyt de Joaden foar de fuotten
dat se Jezus krusige ha, mar men forjit
dat it ek de Joaden wiene
dy’t de Kristus it earste forkundigen
Ds. J. op 't Holt, voorheen geref. pred.
te Bolsward, nu em. pred. te Meppel 50
jaar in het predikambt. Hij stichtte te
Bolsward een afd. van het Groene Kruis.
Hij was o.a. voogd van het St. Anth.
Gasthuis.
Wat in mei op Kornwerderzand is ver
nield wordt nu in snel tempo weer op
geruimd.
Tapmelk 6 cent per liter, uitstekend ge
schikt voor het koken van pap. Hollan-
dia N.V.
Met ingang van heden moet leder een
identiteitsbewijs bij zich hebben.
Gymnastiek op alle lagere scholen ver
plicht gesteld.
Thans ook Griekenland in de oorlog be
trokken.
Bolswardse uitvinding. Door de heren
Swart en Schaaf is een nieuwe carbid
lamp geconstrueerd, die een uitkomst in
deze donkere tijd zal zijn.
le week november 1940
velingen dient volgens de brief zoveel
mogelijk gebruik te worden gemaakt
van de moderne middelen, die weten
schap en techniek ontwikkeld hebben.
Het Landbouwschap betwijfelt, of dit
wel voldoende geschiedt, vooral wat de
administratieve aspecten van de uitvoe
ring betreft, waarvan een belangrijk
deel onder verantwoordelijkheid van 't
landmeetkundig gedeelte van het kadas
ter ressorteert.
Het landbouwschap heeft in een brief aan de Voorzitter van de Tweede Kamer
der Staten Generaal aandacht gevraagd voor enkele onderwerpen uit de Rijks
begroting voor het dienstjaar 1966. Deze onderwerpen hebben voornamelijk
betrekking op hoofdstuk XIV, Landbouw en Visserij; een enkel onderwerp houdt
verband met andere hoofdstukken van de Rijksbegroting.
In de Memorie van Toelichting vestigt de Minister op verschillende plaatsen
terecht de aandacht er op, dat het Nederlandse Landbouwbeleid in toenemende
mate de invloed ondervindt, van het E.E.G.-beleid. Om deze reden volgt het Land
bouwschap dan ook met grote interes»,e de impasse, waarin de E. E. G. zich
thans ibevindt.
Het Landbouwschap is het blijkens be
doelde brief met de Minister eens, dat
de Nederlandse landbouw en in groter
verband de landbouw in de E.E.G. niet
is gebaat met een ongenuanceerd alge
meen subsidiebeleid in de ontwikke-
lingssector. Het subsidiebeleid zal ge
richt moeten zijn, waarbij er weliswaar
een belangrijke uitbreiding moet komen
van de maatregelen ten behoeve van
de ontwikkeling van individuele land
en tuinbouwbedrijven. Het Landbouw
schap constateert, dat de middelen van
het Fonds zijn versterkt, waardoor er
ruimte komt voor uitbreiding van de
In skoftke lyn is bikend makke, dat
Fryslan 500.000 ynwenners krigen hie en
dêrmei is in wichtich punt birikt, hwant
tusken de tachtiger jierren en de earste
wraldkriich like it er in bulte op, dat de
bifolking fan Fryslan gjin groei mear
fortoande. Nei 1918 lykwols bigoun yn
de agraryske sektor de moderne lanbou
ta Ontwikkeling to kommen, hwat him
binammen yn de yntensivearing fan de
bidriuwen manifestearde. Ek de tünbou
die dêroan mei. Troch Ontginningen en
it al mear brüken fan kunstmest en
toaren, dy’t yndustry oanlüke, hat to
bitinken, dat Fryslan üngunstich leit. It
leit büten de gebieten hwert de natuer-
like omstannichheden minsken en bidriu
wen as fansels hinnelüke. Har noard-
grins is de sé mei in stikmannich eil-
lannen. Büten Harns is dat in ófsluting,
dêrom leit it oan it fuottenein. Alle for
kear giet neit suden of easten, nei Noard
en west kin Fryslan neat bidije. In lib-
bensbilang fan de earste oarde leit dêr
om yn de forbining nei it suden. Fryslan
moat oer ’e wei de koartst mooglike for-
biningen hawwe mei de ekonomyske sin
tra fan Os lan. Neist de ófslütdyk sil it
binammen de wei troch de nije polders
wêze, dy’t Fryslan forbining jowt mei it
hert fan Nederlan: Amsterdam. Dizze
forbining is fan de allergreatste bitsjut-
ting en kin de yndustrialisaesje in bi-
langrike stjit jaen. Wy kinne hjir net
selsstannich oan meiwurkje, dit is in op
jefte foar it Ryk. Mar wol moat hjir it
uterste dien wurde om de ünderskate
Fryske sintra mei dizze bilangrike for-
kearsader to forbinen. En dan mei mo
derne wegen. Rykswei 43 lit it alle da
gen düdliker sjen, dat in moderne wei,
dêr’t it greate forkear lans moat, fjou-
werbaens wêze moat, mei krusingen der-
ünder en derboppe yn dat stadium bringe
dizze wegen Fryslan ticht genóch by de
greate sintra om fêstiging fan folie mear
fabriken mooglik en rendabel to meit
sjen. Dêrom is dit de earste en bilang-
rykste foarwearde foar in groeijend
Fryslan en in tanimmende en wolfarren-
de bifolking.
Het betreft hier zaken van algemeen
belang. Het Landbouwschap is dan ook
van mening, dat een vertraging van de
integratie die in dit verband zou kun
nen optreden niet de vervulling van
gerechtvaardigde verlangens van de Ne
derlandse landbouw in de weg mag
staan.
Het is naar de mening van het Land
bouwschap voor de verdere ontplooiing
van de E.E.G. noodzakelijk, dat de hui
dige impasse zo spoedig mogelijk wordt
opgelost. Daarbij zal niet mogen wor
den getornd aan de beginselen van het
E.E.G.-verdrag.
De impasse in de E.E.G. maakt het on
waarschijnlijk, dat de mededinging
spoedig geregeld zal worden. Het zal
daarom eens temeer van belang zijn
na te gaan in hoeverre de concurrentie
positie van de Nederlandse landbouw
nadelig wordt beïnvloed door nationale
subsidies in de lid-staten en wat gedaan
kan worden aan deze situatie.
Ten aanzien van het E.E.G.-structuur-
beleid is het Landbouwschap met de
President Johnson heeft donderdag
aangekondigd, dat binnenkort een ont
moeting tussen twee ruimtevaartuigen
in de ruimte plaats zal hebben. Deze
foto toont hoe dit treffen, indien alles
goed gaat, zal geschieden. Als waar
schijnlijke datum werd 8 nov. ge
noemd
Het Landbouwschap merkt verder in
bedoelde brief op, dat er twee onder
werpen zijn betreffende de F.A.O., die
niet in de Memorie van Toelichting zijn
aangevoerd, ofschoon zij toch van be
lang zijn en voorzover bekend binnen
de sfeer van het Ministerie van Land
bouw en Visserij vallen.
Het eerste onderwerp betreft het we
reldvoedselprogramma, dat dit jaar het
eerste experimentele stadium heeft af
gesloten en dat voor een periode is ver
lengd. Het zou interessant zijn te ver
nemen, op welke wijze dit programma
wordt voortgezet. Uit de begroting voor
Buitenlandse Zaken blijkt, dat voor 1966
een bedrag van f 6 miljoen is opgeno
men; het Landbouwschap heeft inder
tijd gepleit voor f 10 miljoen.
Het tweede onderwerp heeft betrekking
op het z.g. Indicative World Plan, dat
in de eerstkomende vergadering van de
F.A.O. aan de orde komt. Over de in
houd hiervan is nog weinig gepubliceerd.
Het lijkt nuttig wanneer de F.A.O. de
ontwikkelingslanden behulpzaam is bij
krêftfoer, de hinnen- en bargehalderij,
wreide de agraryske bifolking him üt en
koe dizze fan 1914 oant 1930 fan 360.000
klimme oant 400.000.
Yn de krisisjierren, dy’t dêrop folgen, li
ke it wer, dat de «Sfterlike flecht üt it
heitelan op ’en nij de oerhan krije soe,
mar it feit, dat de krisis him oer alle bi
driuwen ütwreide, makke yn it bigjin de
omstannichheden rounom sa min dat men
mar sitten bleau, dêr’t men siet. In grea
te wurkleazens like permanint oer üs
kontreijen to hearskjen en in gefoel fan
Onmacht krige yn brede kringen de oer
han. It mei wol in wünder hjitte, dat nei
de twadde wraldkriich, doe’t de minsken
foar it oergreate diel earm as in swel op
it neakende lan omrounen, it inisiatyf
berne is om oan de erflike efterstan in
ein to meitsjen. Inkelde pioniers hawwe
doe de krekte diagnose steld foar it
Fryske lan, namlik, dat de oarsaek fan
it efterbliuwen foar in bilangryk diel
siet yn de struktuer fan dizze provinsje,
dy’t to lang en to iensidich al har krêft
socht hie yn de sektor fan de lanbou en
tünbou. Dizze lju hawwe de eagen iepen
makke foar it hurde feit, dat rounom yn
de wrald in iensidige agraryske struk
tuer it wolfeartspeil foar in groeijende
bifolking net drage kin en dat, soe men
dêrmei fuortfarre, de efterstan mei oare
gewesten hieltyd greater wurde soe. It
roer moast om! Neist de agrariërs
moasten wurkers komme yn de yndus
try, hwant allinnich dêryn wie ekspansy
mooglik. De trochwurking fan dy lieden-
de tins is jit altyd oan 'e gong, by de bi
folking, by de gemeentelike en provin-
Door vriendelijke bemiddeling van de gemeente Wonseradeel werden wjj in de
gelegenheid gesteld via onze artikelenserie over Bolsward voor 100 jaar inzage
te nemen van het bij Couperus te Bolsward gedrukte „Verslag van den toestand
der gemeente Wonseradeel in 1865”.
In dit artikel willen we er enige gegevens uit publiceren. Het is toch wel interes
sant te weten welk beeld Wonseradeel nu precies 100 jaar geleden vertoonde.
plooien dient dit als een minimum-pro-
gramma te worden beschouwd, aldus ’t
aangehaalde schrijven.
Het Landbouwschap is er weliswaar er
kentelijk voor, dat de bedragen voor
cultuurtechnische werken in de laatste
jaren geleidelijk zijn verhoogd, ’t Was
er evenwel op, dat deze verhoging van
het investeringsniveau niet alleen nodig
was uit oogpunt van kostenstijging, doch
vooral ook, omdat er een steeds grotere
wanverhouding optrad tussen beschik
bare middelen en in uitvoering genomen
oppervlakte. Ook thans moet er nog
worden gesproken van een zekere tem
porisatie van de plannen. Ditzelfde geldt
ook voor de uitvoering van waterschaps-
en gemeentewerken ten aanzien waar
van het uitgetrokken bedrag voor 1966
eveneens is verhoogd. De grote beteke
nis van een goede waterafvoer is tijdens
de natte zomer van dit jaar nog weer
eens duidelijk naar voren gekomen.
Van groot belang acht het Landbouw
schap* het tenslotte kunnen beschikken
in een ruilverkaveling over een voldoen
de „grondreserve”, te weten voor com-
pensatieland tijdens de uitvoering, voor
bedrijfsvergroting, voor recreatieve
doeleinden en voor het landschapsplan.
In verband hiermede valt het op, dat
in 1964 overplaatsing naar de IJssel-
meerpolders verreweg de belangrijkste
„grondbron” was.
Ter bekorting van de in feite te lange
duur van de uitvoering van ruilverka-
scholen hadden. Er waren samen 20
scholen, elk met een hoofdonderwijzer.
Alleen Arum, Makkum (2 scholen),
Pingjum, Witmarsum, Kimswerd en
Tjerkwerd hadden tevens een hulp-on-
derwyzer. Alle scholen gaven enkel la
ger onderwijs. Alleen te Makkum werd
ook onderricht gegeven in de Franse,
Duitse en Engelse taal, benevens in de
wiskunde.
Het meeste onderwijs was goed. Alleen
dat te Gaast en Lollum was „van min
der betekenis en liet te wensen over”.
Dat te Exmorra, Schraard en Parrega
werd zelfs „geenszins voldoende” ge
acht. De onderwijzer te Schraard werd
zelfs voor 6 weken geschorst en die
te Exmorra voor 2 maanden!
Het onderwijs was nog niet verplicht.
Over het algemeen werd er echter goed
’gebruik van gemaakt. Kosteloos onder
wijs genoten 517 van de 1652 kinderen,
die een school bezochten. Arum en
Makkum hadden elk een afdeling van
de Maatschappij tot Nut van het Alge
meen. Arum had bovendien ’n reciteer-
college, Makkum een Vriendenkring,
Pingjum en Witmarsum elk een zang-
gezelschap. In Witmarsum werd aan 16
leerlingen privaat tekenonderwijs ge
geven.
administratie kostte ruim f 2550,het
onderhoud van wegen, ijsbanen enz. sa
men f 1129,24’4. Tot op een halve cent
nauwkeurig verantwoord, maar bedra
gen waarover Wij thans onze ogen uit
wrijven. In verhouding tot deze cijfers
is de verpleging van bedelaars n.l. f 150
vrij hoog. De brandverzekering kost
echter weer slechts f 2,02. Met een ge
raamd aan onvoorzien van ruim f 800,-
raamt men toch nog een batig saldo
van f 1767,82, gezien bovenstaande cij
fers een fors bedrag.
In 1865 werd in Idsegahuizum een ge
bouw door de gemeente afgestaan voor
een school. De helft van het gemeente
huis blijkt te zijn ingericht .als kanton
gerecht. Met de aanleg van een grint
weg naar Exmorra werd een begin ge
maakt. De havenslenk van Makkum
werd uitgediept, evenals de Tjerkwer-
der Zijlroede en de vaart van Bolsward
naar Workum.
De gezondheidstoestand wordt vrij vol
doende genoemd. Er waren er de „na
tuurlijke kinderziekten”. Alleen in
Makkum was een besmettelijke typhus.
In verband hiermee werden 355 kinde
ren gevaccineerd. In Makkum overleden
aan de typhus o.a. de geneeskunstbe-
oefenaar S. Kuiper en A. F. Albada Jel-
gersma.
Bij de veehouderijen deed zich een be
smettelijke langziekte voor. In de herfst
heerste er onder de schapen de pok-
ziekte. Van de elders heersende runder
pest mocht men verschoond blijven.
In februari waren er 89 lotelingen. De
gemeente moest 30 man aan de natio
nale militie leveren. 59 konden dus
worden vrijgeloot. Bij de 30 was een
nummerwisselaar en bevonden zich 7
plaatsvervangers, z.g. ramplacanten.
De gemeente had tevens een eigen
schutterij: actief 159, reserve 169, sa
men 328 zonder de officieren.
Er waren in 1865 in Wonseradeel 15
hervormde kerken, 2 doopsgezinde, 1
Roomsch catholijke, 1 christelijk afge
scheidene. Te Schettens onderging het
kerkgebouw „een kapitale herstelling
en verbetering”.
Het blijkt, dat in 1865 ook dorpen als
Cornwerd, Dedgum, Hichtum nog eigen
Het Landbouwschap wijst voorts op het
belang van de uitbreiding van de acti
viteiten van de Regering inzake de
agrarische exportbevordering, in het
bijzonder naar ontwikkelingslanden.
Voor deze landen is het z.g. agrarisch
reproduktiemateriaal (zoals fokvee,
pluimvee en pootaardappelen) van be
lang voor het ontwikkelen van hun
landbouw. Ook de verdere opleiding van
expers uit deze landen door het Ne
derlandse bedrijfsleven is hierbij van be
tekenis. Hetzelfde geldt voor de verrui
ming van de dienstverlening en het
scheppen of verbeteren van opslag- en
distributiefaciliteiten bij export. Het is
hierdoor mogelijk om in aansluiting bij
een bestaande commerciële vraag de voe-
dingstoestanden in de ontwikkelings
landen te verbeteren.
Zoals de Minister mededeelt, houdt het
Landbouwschap een individuele inven
tarisatie in die gebieden, waar het over
grote deel der bedrijven is getroffen
door ernstige directe schade. Buiten deze
gebieden kunnen land- en tuinbouwers
zich voor individuele inventarisatie mel-
Minister van mening, dat naarmate het acyvjtejten. in dit verband wil 't Land
bouwschap mededelen, dat naar zijn
mening gestreefd moet worden naar
een uitbreiding van het aantal z.g. ont
wikkelingsbedrijven tot 2000 en het aan
tal montagestallen tot 500 in 1966.
Het Landbouwschap ondersteunt gaar
ne de opvatting van de Minister, dat,
gezien de inmiddels bij de georganiseer
de bestrijding van de rundertuberculose
en abortus bang behaalde resultaten, de
desbetreffende E.E.G.-richtlijnen meer
mogelijkheden dienen te bieden om in
de afzonderlijke lid-staten bestaande re
gelingen aan te passen aan het stadium
waarin de bestrijding zich bevindt. Men
acht het voor de hand liggend, dat in
lid-staten als Nederland, waar de be
strijding van deze ziekten vrijwel als
voltooid kan worden beschouwd volstaan
moet kunnen worden met maatregelen,
die aan dit laatste stadium zijn aange
past.
De oppervlakte cultuurgrond die in aan
merking komt voor een ruilverkaveling
is 1.500.000 ha. Bij een jaarlijks stem-
mingsprogramma van ca 50.000 ha en
een uitvoeringstermijn van 10 jaar zal
men hiermede niet voor het jaar 2000
gereed zijn. Gezien de grote activiteit,
welke ook andere E.E.G.-landen, vooral
West-Duitsland, in dit opzicht ont-
den, mits de oogstderving tenminste
30 is van de normale oogst. Daar de
inventarisatie thans plaats vindt, kan
het Landbouwschap hierover nog geen
mededelingen doen. Het zal zich te zij
ner tijd over de resultaten van de in
ventarisatie beraden en terzake een
standpunt innemen.
litiebedienden eveneens 5 en buitenge
wone politiebedienden 7. Dan waren er
nog 3 ratelwachten, Jacob Hoeksema
te Makkum, Joh. Rombout te Arum en
Douwe Vermeer te Witmarsum.
De geldmiddelen werden in 1865 in „een
voldoende staat” geacht. Aan belastin
gen werden geheven: aan grondbelasting
f 6441,12, personele belasting f 5273,69.
Dit is samen nog minder dan er geheven
werd op binnenlands en buitenlands ge
distilleerd en zoete likeuren. Dit bedrag
was n.l. f 12494,49’4. Hierbij kwam dan
nog de belasting op wijn f 1276,75 en
op rund- en kalfsvlees f 3275,44, op
honden f 960, aan schoolgelden f 3034,80
enz. samen tot een inkomstenbedrag
groot f 38.867,22’4.
Hiertegenover stonden de uitgaven. Aan
jaarwedden voor burgemeester, secre
taris, ontvanger, veldwachters, klerken,
presentiegelden van de raad enz. werd
som van f 5650,00. Al deze functiona
rissen verdienden dus samen slechts
ruim f 100,per week.
Het onderhoud gemeentehuis en de hele
Bolswards Nieuwsblad
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindeloopen, Wonseradeel, Workum en Wymbritseradeel.
gemeenschappelijk markt- en prijsbe
leid zijn beslag krijgt, de coördinatie
van het nationale structuurbeleid in
toenemende mate dringend wordt. Deze
coördinatie ontwikkelt zich evenwel
moeizaam.
Zoals U ziet, er bevinden zich namen
onder, die in Wonseradeel nog steeds
een bekende klank hebben, maar ook
die reeds lang zijn vergeten of slechts
in vage herinnering voortleven.
Om nog een paar namen te noemen:
Gemeente-veearts was H. C. Poll te
Witmarsum, J. Zoodsma, buitengewoon
politiebediende. Gemeente-secretaris J.
Binkes werd bijgestaan door J. Lam-
minga als gemeente-ontvanger, B. Fal-
kena als le klerk, B. Windsma als 2e
klerk en G. A. Heldoorn 3e klerk, tevens
bode van het gemeentehuis, een heel
wat lichtere bezetting van het gemeen
telijk apparaat, dan bij dat van thans,
al moet worden toegegeven, dat er ook
plaatselijke ontvangers waren zoals Ar
jen Buwalda te Arum, Joh. Rosier te
Burgwérd, Auke Bijlsma te Gaast, Wil
lem Postma te Pingjum, Pieter Attema
te Tjerkwerd en S. Sieswerda te Wit
marsum.
Veldwachters waren er 5, gewone po-
het vaststellen van hun voedselbéhoefte
en de mogelijkheden van landbouwpro-
duktie. Het is de vraag, of het vervol
maken van deze activiteit door het op
stellen van wereldomvattende progno
ses wel het rendement zullen afwerpen,
dat men van de bestede moeite zou mo-(
gen verwachten.
mm
DE AMERIKAANSE RITMTEVAART-
”1
