IN DE VEETEELTMINDER
ARBEIDERS, MEER WERK
Wonseradeel
100 jaar
voor
I f
B F
o w
Gaat steeds meer in de richting van eenmansbedrijven
roar
1
E® -
H
e
üs hjoed p p
to sizzen
Hf
■- j|
DINSDAG 9 NOVEMBER 1965
104e JAARGANG
Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindeloopen, Wonseradeel, Workum
geleden reilde
zeilde
Hoe het
en
een eeuw
Fan de Marlinyloer
Zilveren filmpjes
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
e I
No. 87
Verschijnt DJNSDAGS en VRIJDAGS
Contractprijzen op aanvraag
T
Hwat hat
3).
CHARLES DE GROTE
leende aan
Ambacht en bedrijf.
Landbouw.
Wordt vervolgd.
PIEÏ
Roosevelt tot president gekozen.
'tl
Tj. de J.
Advertentieprijs: 15 cent pet mm
Ingezonden mededelingen dubbel tarief
Uitgave: A J. OS1NGA N V, Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 13
Telef. 2451 Na 18.30 uur 2660 of 2335
(05157)
Behalve van gemeentelijke politiedienst
werd in 1865 ook gebruik gemaakt van
de nachtwachten, vooral tijdens het in
zamelen van de oogst en gedurende de
wintermaanden.
De bedelarij werd met kracht geweerd
en beteugeld, zodat in het gehele jaar
bijna geen bedelaars werden aangetrof
fen. De aanrandingen beperkten zich
tot 11, waarvan de daders aan de justi
tie bekend gemaakt en overgeleverd
werden.
De aanrandingen bestonden in 8 mis-
Openbare veilig
heid.
jierren sa fëst as in hüs. Dizze al mar
duorjende situaesje kostet miljoenen, al-
linnich al' omdat er jierliks 8 oant 10%
by de kosten komt. Ik nim daliks oan,
dat de lju, dy’t hjirfoar yn ’e skrep bin-
ne, har uterste bést dogge, mar óf har
methoade óf har middels sjitte fier to
koart. It hiele midden fan de greidhoeke
en de hiele Südwesthoeke kin sa nea
oan de easken foldwaen, hja misse de
kans om mei to dwaen. De dyk nei
Drachten en dy fan Ljouwert nei Boal-
sert, dy't op papier al klear binne, sille
yn in hiel oar tempo oanpakt wurde
moatte. De forbining fan dizze kontreijen
mei de Lemmer, as knooppunt fan de
forbining mei it westen, kin de hiele
westelike kant fan Fryslên iepenlizze.
Mar dan moat it tempo hiel oars wurde,
dan moat it bureau fan de Wettersteat
én yn geast én yn middels fornijd en yn-
spirearre wurde. As dat birikt wurde
koe, dan lizze de kansen sawol foar yn-
dustry-fêstiging as foar in forrassende
opbloei fan de rekreaesje, tige gunstich.
En by alle weardearring foar oare din
gen, hwerfan wy de wearde jerne erken-
ne, moat men nea forjitte, dat de wegen
foarop geane. Wy meije de prachtkans
dy’t yn de kommende fiif jier üs bean
wurdt, ditkear net wér misse. In drege
opjefte, jawol, mar ek in pracht opjefte
foar minsken, dy’t hwat kinne en hwat
doare. It bistean fan hünderttüzenen yn
Fryslan sit hjir oan fêst en hwa soe him
dér net mei liif en siel foarspanne wolle I
Algeheel collecteverbod. Ook de reeds
aangekondigJe Elim-collecte gaat niet
door.
Algehele verbouwing van de Coöp. Zui
velfabriek te Oosterend.
Dekstieren beschikbaar bij A. Hannema,
Dedgum. Springgeld 2 gulden.
Schipper Sch. de Jong van Makkum 18
onderweg met een lading persturf.
De Franse president
heeft gezag en tactiek
een ziener met talent.
Zal ook zijn politiek
vrucht dragen op den duur?
Dat is de vraag nog, want
door star één-richting stuur
zijn er reeds meer gestrand,
en eigenzinnigheid,
wint nooit het laatste pleit.
De Franse president,
nog niet regeringsmoe,
maakte publiek bekend,
neem van mij aan, ik doe
verstandig en stel mij
opnieuw straks beschikbaar
elk weet ’k gaf goed partij
als leider, zeven jaar.
De integratie, heus
kan soms heel nuttig zijn
echter de beste keus,
trek alleen fors de lijn
De NATO, naar beweerd
is noodzaak, maar ik blijf
liever gereserveerd
en houd het been strak, stijf.
Elk kent toch het program?
Frankrijk zal nooit gekist.
Geen E.E.G. gekram.
Super-nationalist 1
Desnoods ’t isolement
Volhardend, toegewijd
enigszins afgestemd
op de hooghartigheid.
Abonnementsprijs f 2.65 per kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Earmhertige lju
sille folie oer harsels prate
flinke lju mar komselden
CARILLON MET OMLOOP
VOOR AMERIKA
2e week november 1940
Bolswards Nieuwsblad
men dus per bedrijf onherroepelijk meer
in de richting van eenmansbedrijven
gaat. Het zal zaak zijn de consequenties
hiervan thans reeds terdege te bezien;
een verdere opvoering van de intensi-
teitsgraad van de bedrijfsvoering.
Daarbij zal men komen te staan voor
de problemen van de afnemende meer
opbrengst bij het aanwenden van meer
stikstof en aangekocht voer. Daarnaast
zullen zeker ook andere technische knel
punten zich aandienen; een betere be
nutting van de mogelijkheden op de
bedrijven bij weinig veranderingen in
de huidige bedrijfsvoering.
Welke van de bovengenoemde factoren
op een bepaald bedrijf de voorrang moet
hebben, hangt natuurlijk van de om
standigheden af.
De resultaten van de hier besproken on
derzoekingen mag men nu niet los zien
van de ontwikkeling op de bedrijven.
Vandaar dat deze hierboven aangehaald
werd.
in ütsocht gebiet foar al dy miljoenen
minsken om har hinne, dy’t yn de wet-
tersport en wetterrekreaesje in great
diel fan har fordivedaesje sykje sille.
Hwa’t hjir op trochtinkt, sil ynsjen, dat
de kansen foar it noarden dan folie
gaedliker komme to Itzzen. Mar net
troch dit alles rêstich óf to wachtsjen.
Fanüt Lemmer en fanüt Staveren moat
te de minsken en bidriuwen fierder
brocht wurde. De lju fan Rykswetter-
steat hawwe sjen litten, dat hja net folie
tiid nedich hawwe om ta to pakken. Dêr-
om sil de wei fan Lemmer nei Akkrom
wol klear komme, lyksa de forbettering
fan Harns nei Grins en de needsaeklike
korreksjes op Rykswei 43. Mar dan fier
der. As it Ryk soarget foar de haedfor-
biningen, hwa soarget dan, dat de syd-
forbiningen, de provinsiale haedwegen en
de gemeentelike oanslutingen dêrop, op
tiid klear komme? Men wit, dat foar
Bij een klokkengieterij in Aarle-Rixtel
wordt op het ogenblik gewerkt aan de
bouw van een 12-kloks carillon met fi
gurenomloop, bestemd voor de school
van de „Kirk in the Hills'’ in Bloom
field Hills (Michigan) in de V.S. De
zelfde gieterij verzorgde reeds enkele
jaren geleden de installatie en bouw
van het grootste carillon ter wereld
(77 klokken) dat in de „Kerk of the
Hills” hangt.
mear yndustry oanlüke, sille de minsken
hjir wenjen bliuwe. Foar de wein fan it
moderne libben mei al syn easken is it
iene hynder fan it agrarysk bidriuw net
genêch. Hoe’t dy him ek ófbealget, hy
kin it allinnich net opredde.
It twadde moat der perfoarst by, dat
stiet as in peal boppe wetter. En om dat
twadde hynder giet it nou, binammen
nei de oarloch. Yn ien fan de A.N.W.B.
organen stie okkerdeis in ynteressant ar
tikel oer de wegenplarmen nei it Noarden
ta, yn it bysünder dy troch it nije polder-
lê.n fan de Sudersé rinne sille. Mei de üt-
fiering fan dizze plannen is men al
dwaende en men tinkt der mei in jier as
fiif alhiel klear mei to wezen. Dizze plan
nen hawwe in dübeld aspekt. Alderearst
in forgreating fan it areael: Ranstêd:
Hollan. De léste trije polders: Eastelik en
Südlik Flevolan en de Markerwaerd
wurde folie mear yndustrieel as Wierin-
germar en 1
fan minsken yn it Goai en Amsterdam
as nei den Haech en Rotterdam. Moder
ne wegen! Lemmer-Amsterdam wurdt
dan mar 85 km., dus net mear as in ure
riden. It nije gebiet wurdt ek folie mear
op de rekreaesje klearmakke en hwa’t
op it heden al sjocht, dat men üt Twinte
en Grins mei bussen fol nei de Ysselmar
giet, hoecht net folie fantasy to hawwen
om him foar to stellen hoe’t it mei in
jier as fiif wêze sil.
Hollan is dan praktysk wer oan it noar
den fêstgroeid, allinnich de Ysselmar,
dy't dan net mear wêze sil as in greate
Tsjükemar, bliuwt er jit oer. Mar dan as
Door vriendelijke bemiddeling van de gemeente Wonseradeel werden wij in de
gelegenheid gesteld via onze artikelenserie over Bolsward voor 100 jaar inzage
te nomen van het bij Couperus te Bolsward gedrukte „Verslag van den toestand
der gemeente Wonseradeel in 1865”.
In dit artikel willen we er enige gegevens uit publiceren. Het is toch wel interes
sant te weten welk beeld Wonseradeel nu precies 100 jaar geleden vertoonde.
Noardeastpoldèr. De oerfloed koarte tiid de provinsje Fryslan gjin ei
gen wegen hie. Alle inisiatyf moast kom
me fan de gemeenten. Pas dêrnei koene
hja op finansiële stipe fan de provinsje
rekkenje. Dizze foraldere konstruksjes
is fierst to lang bistean bleaun en hat
Fryslans wegennet yn de ünderklean
halden.
Prinsipieel is der nou in ein oan komd,
mar dêrmei is de greate efterstan net
ynhelle. To min wurdt ynsjoen, dat de
provinsiale wettersteat tige resolüt en
yn greate styl oanpakke moat, hwant der
is jierren lang fierst to min bard. It
léste stik fan it gemeentelik drama, de
wei Boalsert-Warkum sit nou al inkeide
Deze voorname bron van inkomsten was
in 1865 in sommige opzichten vóór-, in
andere nadelig.
Aardappelen hadden een middelmatig
gewas, hoewel de ziekte zich niet erg
aan de knol vertoonde. Koolzaad had
dusdanig van de insecten te lijden, dat
de opbrengst zeer gering was.
De tarwe was goed, zowel wat het stro
als het graan betrof. Vlas was wegens
de droge zomer zeer matig. Kanarie-
zaad, haver, bonen en erwten, was de
opbrengst veel minder dan het vorige
jaar.
De veestapel was over het algemeen
Over de sector ambacht en bedrijf wor
den interessante gegevens vermeld.
Wij geven hier het aantal ambachtslie
den met er achter tussen haakjes het
aantal knechts dat geregistreerd stond.
Er waren in 1865 in Wonseradeel 28
(4- 13) schoenmakers, 28 22) kuis
en scheepsververs, 37 (-J- 169) timmer
lieden en metselaars, 6 (4- 7) wagen
makers, 17 (4- 10) kuipers, 24 (4- 18)
bakkers, 16 (4- 16) kleermakers, 2
(4- 1) koperslagers, 2 (4- 2) klokma
kers, 18 vleeshouwers, 3 (4- 15) scheeps
timmerlieden, 1 grossier, 86 her
bergiers en tappers en. 7 kroeg
houders.
Per 1 januari wordt in timmerzaak van
wijlen D. Feenstra gevestigd het tim
merbedrijf van de firma Alberda en Wes
ter. Solied adres. Vakkundige bediening.
Billijke prijsberekening.
Wapenstilstandsdag wordt dit jaar In
België niet gevierd.
IN DREGE OPJEFTE
Der is faeks gjin düdliker en sprekken-
der foarbyld fan it bilang, dat goede for-
biningen hawwe foar it ekonomysk lib
ben, as de oanliz fan de easte spoarwe-
gen yn Amerika. De „railroad”, de ünt-
sluting, loek de minsken en bidriuwen
efter him oan as in moderne rottefanger.
Nou is it tsjintwurdige Nederlan of
Fryslan net mear to forgelykjen mei it
Amerika fan dy tiid, mar de tendins fan
dy erfaring is deselde bleaun. Fryslan
moat op gefaer óf fan net mear in lyk-
weardich diel fan Nederlan to bliuwen,
handelingen en 3 lasteringen en bele
digingen.
De diefstallen beperkten zich ook tot
11, samen voor een bedrag van plm.
f 325,—.
Vreemdelingen en verdachte personen
zijn niet aanwezig geweest. Met de bei
de brandspuiten van Makkum werd
tweemaal exercitie gehouden.
Ook in Arum was een brandweer. Op
16 januari brandde in dit dorp deson
danks een gedeelte van een huizinge af.
Op 11 augustus brandde te Zurich door
een onweder de boerenhuizinge van Sik-
ke Postma af. Alleen de meubelen wer
den gered.
Op 3 november werd te Witmarsum de
boerenhuizinge van Haije Bangma een
prooi der vlammen, waarbij veel vlas,
granen en hooi verloren ging.
In de nacht van 15 op 16 dec. ging even
eens op Dijksterburen bij Kimswerd ’n
boerenschuur in vlammen op.
Door de opgekomen harde wind ge
raakte op 1 augustus bij Zurich een
tjalkschip aan de grond, hetwelk spoe
dig daarna zonk. De schipper en zijn
knecht werden door de Makkumer
beurtman T. van der Linde gered. Het
schip was genaamd Dedora en werd be
varen door B. T. Jansen, terwijl op 16
dec. nevens Houw onder Cornwerd werd
aangetroffen en omgekeerd liggende
Urker visschersschuit, waarvan de be
manning is omgekomen. Volgens de
merken en verklaringen moet het schip
bevaren zijn geweest door Jan Mole
naar. De goederen zijn aan de familie
af gegeven.
goed gezond. Bij de schapen waren en
kele gevallen van pokziekte en wormen.
De hooibouw (in juli en augustus) was
schraal en gering. De veestapel vas
Wonseradeel bestond in 1865 uit 2
hengsten, 445 ruinen, 844 merries, 118
veulens, 172 stieren, 1 slachtos, 10712
koeien, 2515 kalveren, 9019 schapen, 578
varkens, 42 bokken en geiten, 2 zwa
nen, 11 ganzen, 4097 eenden, 4224 hoen
ders, 1329 duiven en 18 kalkoenen.
Ten behoeve van de bijenteelt waren
aanwezig 186 korven, welke 1560 pond
honig en 85 pond was opleverden a
f0,241.2 en f 1,26 per pond.
Op de weekmarkten te Makkum bedroe
gen de aangevoerde hoeveelheden boter
74435j2 pond, waarvan de middelprijs
f 1,30. In februari was de prijs 't hoogst
n.I. fl,51; in mei het laagst, nl. fl,09.
In Makkum werd 79829 pond kaas aan
gevoerd met een middelprijs van
f 0,221/2.
De jacht was van weinig betekenis. Er
werd slechts geschoten op hazen, patrij
zen en waterwild. Ook werden wilsters
gevangen n.I. met slagnetten.
De beide eendekooien hadden een rede
lijke vangst. De beide duiventillen wa
ren van geringe betekenis en leverden
weinig voordeel op.
Het toezicht op de jacht en visserij werd
uitgeoefend door de jachtopziener Jacob
Jacobs, gestationeerd in Schraard.
De visserij was niet overvloedig wat
de vangst betreft.
ker; een toegenomen stikstofbemesting
een stijging van de voeraankopen en
een oplopen van de veebezetting en ten
slotte door vrijwel geen veranderingen
in de melkproduktie per koe.
Men kan zich nu afvragen in hoeverre
deze ontwikkeling de komende jaren
doorgaat. Zal dit het geval zijn, dan
vragen in grote lijnen drie complexen
van factoren de aandacht in verband
met de rentabiliteit, n.I.: een doorgaan
de afvloeiing van personeel, waarbij
en Wymbritseradeel.
Ook aan het „armwezen” wijdt het ver
slag van 1865 over Wonseradeel een
hoofdstuk.
De toestand leverde weinig verandering
al werd opgemerkt, dat de onderstan
den in andere gemeenten voor armen in
Wonseradeel geboren, steeds toenemen
de waren. De armenzorg door kerkelij
ke liefdadigheid werd bevorderd. Som
mige kerkbesturen verklaarden zich
echter niet bij machte hun lidmaten te
onderhouden en vooral de Roomsch Ca-
tholijke armbesturen gingen zich meer
en meer van het onderhoud ontdoen.
De gemeente kent een instelling van
weldadigheid, deze bestaat uit 23 alge
mene of burgerlijke armbesturen voor
huiszittende armen.
De Hervormde kerk te Makkum heeft
een eigen diaconiehuis, bestemd voor
zieken, ouden, gebrekkigen en kinde
ren. Tevens wordt melding gemaakt van
een inrichting tot werkverschaffing te
Makkum, een begrafenisbus te Makkum,
twee spaarbanken, resp. te Makkum en
Arum en drie afdelingen van de Ned.
Ver. tot Afschaffing van Sterke drank
n.I. te Arum (52 leden), Makkum (13
leden) en Parrega (14 leden).
Samen waren er in 1865 niet minder
Het is de verdienste van de heer J. Boer
stra, verbonden aan de Rijksvoorlich-
tingsdienst te Sneek, dat hij bewer-
kingskosten en bedrijfsresultaat tegen
elkaar heeft uitgezet.
Hij werd hierin bijgestaan door de „re
kenmeesters” de heer J. Bouius, die
het grootste deel verzorgde, en de heer
A. Bosma. Zij verrichten hun werk on
der de dagelijkse leiding van de heer
J. D. Brouwer.
Het L.E.I. stelde de cijfers beschikbaar
waardoor de samensteller weer een be
langrijke bijdrage heeft kunnen leveren
aan het inzicht in de bedrijfsresultaten
in Z.W.-Friesland.
De resultaten van het onderzoek zijn
vastgelegd in de ons toegezonden ge
stencilde mededelingen no. 18.
Bij de onderzoekingen is uitgegaan van
de bewerkingskosten per kg melk.
Het betreft hier cijfermateriaal uit de
L.E.I.-boekhoudingen op veen en klei
in Z.W.-Friesland over het boekjaar
1963/’64. Het gaat bij beide groepen om
bedrijven met een oppervlakte van 15
tot 35 ha. Afwijkende bedrijven (bijv,
vaarbedrijven) en bedrijven gelegen in
gebieden met een in uitvoering zijnde
ruilverkaveling zijn niet opgenomen, ’t
Betreft hier voorts bedrijven, die met
hun bewerkingskosten per kg melk in
het traject van 12-24 cent liggen.
De gemiddelde bewerkingskosten per kg
melk zijn bij de veengroep 18.1 cent en
bij de kleigroep 17.5 cent.
Bij de onderzoekingen werden groepen
bedrijven vergeleken, die verschilden,
wat betreft de bewerkingskosten per
kg melk. Er bleek in de eerste plaats,
dat bij de groepen met de lagere bewer
kingskosten per kg melk het aantal ar
beidsuren per bedrijf (en per ha) lager
was (op veen was het verschil kleiner
dan op klei). Verder was er bij die cate
gorieën sprake van een sterkere mecha
nisatie. Er werd daar voorts minder van
de diensten van de loonwerker gebruik
gemaakt.
Daarnaast was bij de groep met de la
gere bewerkingskosten per kg melk de
bedrijfsvoering intensiever. Er werd daar
namelijk meer stikstof aangewend, meer
gemaaid en een dichtere melkveebezet-
ting aangehouden.
De melkproduktie per koe was bij de
groep met de lagere bewerkingskosten
per kg melk hoger. Hetzelfde gold voor
de omzet en aanwas op veen. Daarbij
waren de bedragen voor kracht- en
ruwvoer in deze groep op veen hoger
(bij meer wintermelk) en op klei lager
(bij weinig verschil in wintermelk).
Het eindresultaat was een veel hogere
bedrijfswinst bij de groepen met de
lagere bewerkingskosten per kg melk.
Het aantal arbeidsuren van de boer w’as
op veen bij hoge en lage bewerkings
kosten vrijwel gelijk. Op klei was bij
laatstgenoemde groep de arbeidstijd van
de boer veel korter.
Wanneer men bovengenoemde conclu
sies leest en ze vergelijkt met de samen
vattingen uit eerdere gestencilde me
dedelingen, dan is de overeenkomst op
merkelijk. Daar werd namelijk gevon
den, dat de betere bedrfsresultaten
en de groep met meer merkkoeien per
man een gevolg waren van een lagere
personeelsbezetting en een intensiever
systeem van bedrijfsvoering.
Kennelijk is een intensief systeem van
graslandexploitatie (mits goed uitge
voerd) met daarbij aangepaste vee
dichtheid en bewerkingskosten van gro
te invloed op het bedrijfsresultaat.
Daarnaast is natuurlijk de kwaliteit be
nevens de verzorging van het rundvee
van grote invloed. In dit verband moet
ook worden gewezen op het belang van
genoeg voer van geschikte kwaliteit van
eigen bedrijf. Bij de voeding is het
voorts terdege zaak na te gaan hoe
ver men kan gaan met het verstrekken
van aangekocht voer.
Bij het trekken van conclusies uit deze
onderzoekingen met het oog op de toe
komst moet men er natuurlijk wel ter
dege rekening mee houden, dat er op
de weidebedrijven een bepaalde ontwik
keling gaande is, die zich de afgelopen
jaren kenmerkte door een dalende per
soneelsbezetting, opvoeringsmechanisa-
tie en meer inschakelen van de loonwer-
Veel wordt er geschreven, maar meer wordt er gesproken over de afname
van het aantal arbeidskrachten op de landbouwbedrijven. Ook in Z.VV. Fries
land beweegt het aantal arbeidskrachten zich nog steeds in dalende lijn.
De werkzaamheden op de bedrijven blijven echter en nemen in sommige
gevallen zelfs nog toe. Het gevolg is, dat de vervanging van arbeid door
kapitaal ook doorgaat.
Dit heeft natuurlijk zijn invloed op de bewerkingskosten. Van veel belang
is dan de vraag hoe het bedrijfsresultaat uiteindelijk zal zijn.
dan 427 „geheel bedeelden”, (55 meer
dan vorig jaar) en 696 tijdelijk bedeel
den. Aan hen werd uitbetaald f 21.238,68
dus ruim 21 duizend gulden voor ruim
duizend bedeelden, d.w.z. gemiddeld een
f 20,— per jaar.
De werkverschaffing te Makkum ver-
27 personen werk, dat be
stond in vlasbraken, waarvoor f 589,35
loon werd uitbetaald.
Het spaarbankwezen staat ook nog in
de kinderschoenen. Arum heeft bijv. 68
deelnemers met een totale inleg van
f 539,38. Er werd 3 rente gegeven.
I
