radio-actieve Het gevaar van straling Nu de echte zweep voor Alfred Nuttige toepassing in de geneeskunde Illlllllllllllllllilllllllllllllllllllllllilllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll Fan de Martinytoer Zilveren filmpjes Stip, Stip, Stip ,Freule’ twintig jaar Kamerlid Canlale-uilvoering in de Martini Voor Friesland 44.310 nieuwe woningen üs hjoed p p to sizzen DINSDAG 23 NOVEMBER 1965 104e JAARGANG No. 91 STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS Contractprijzen op aanvraag Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindeloopen, Wonseradeel, Workum (Slot). De stralenschade. (Cliché De Noord-Oost-Polder) Fall out. J. S. Inwendige besmetting. ■i RELAESJES EN YNFORMAESJES! i Nuttig gebruik. Alfred, de belangrijkste getuige bij de overhandiging van de Gouden Zweep, door de heer R. Hilverda aan de heer Bert van Dijk. Advertentieprijs: 15 cent per mm Ingezonden mededelingen dubbel tarief Uitgave: A. J. OSINGA N V, Bolsward Administratie- en Redactie-adres: Marktstraat 13 Telcf. 2451 Na 18.30 uur 2660 of 2335 (05157) 4e week november 1910 Hwer’t gjin ear is is gjin sear Minsken mei hwat libbenserfaring witte, dat it fan great bilang is, dat in minske yn lytser en greater kring goede relaes- jes hat. Fijannen hat men altyd tofolle en freonen altyd to min. Elk komt yn omstannichheden, dat dizze relaesjes fan greate bitsjutting binne foar syn persoan of foar syn saek of wurkkring. Mar ek is fan net minder bilang, dat men foar allerhanne omstannichheden de goede man of frou wit to finen. Is men goed ynformeard, dan is de helt fan de swier- Kleine atoombommen die vooral in de troposfeer hun splijtingsprodukten ge ven, zijn gevaarlijker dan de bommen, die via de tropopauze in de stratosfeer komen. De lang levende splijtingspro dukten kunnen echter wel degelijk scha delijk worden. Hieronder zijn een aan tal, die ook biologisch belangrijk zijn. Sommige blijven een tijd in de stratos feer zweven, worden door de daar heer sende winden over heel het aardopper vlak verspreid, zakken geleidelijk naar beneden en wanneer ze eenmaal in de troposfeer aangeland zijn, komen zij vrij snel met regen, sneeuw en mist naar het aardoppervlak. En juist daar, waar veel regen valt, is de bevolkings dichtheid het grootst. De radio-actieve neerslag kan in de bodem dringen, via het gras in het lichaam van de koe te recht komen en weer via de melk in dat van de mens. Ook kan dit weer zonder deze tussentrap geschieden via graan of groente of nog meer direct via het drinkwater. 25-jarig jubileum Chr. Gem. Koor. Direc teuren waren achtereenvolgens A. van Albada, K. de Vries, H. Hartsma, J. Mo- bach, Tj. Faber. Thans is dirigent de heer Haitsma. Het eerste bestuur be stond uit de heren D. B. Eerdmans, J. Mooy, J. de Jong, B. Hempenius en C. Lammertsma. De le Fryske boekewike hat wol for- tuten dien. Te Rotterdam een proef genomen met de oprichting van een centrale keuken. Op succesvolle wijze wordt thans thee gezet van lindebloesem, kersebladeren en braambessenbladeren. Abonnementsprijs f 2 65 pet kwartaal (bij vooruitbetaling) Giro 887926 De puntsjes op 'e 1 't Is hwat foar de W.A.C., Dy set puntsjes Mei ’t greatste gemak. En alles docht mei Oan diz’ tellende race, Hja toane har ridder Alhiel sünder frees. Hwant to forlizen Dat hindert ek neat, Men komt jimmer Droech oer de feart. De winners binne Fêsthaldend gerest, Hja sette har to skoar En dogge har bést. Helje de puntsjes fan ’e 1 De W.A.C. wie wer goed, Dêrmei ha de lêzers Ek hieldochs gjin noed. het na- im- hete plekken). De hoeveelheid straling, die daar ter plaatse afgegeven wordt is wel 10 x de dosis, die in de rest van het orgaan wordt afgegeven. Plutonium is in dit opzicht gevaarlijk. Deze stof is een z.g. „botzoeker”, d. w. z. heeft net als radium de neiging zich in het skelet te concentreren. Helaas bestaat er geen doeltreffende methode of behan deling om botzoekende radio-actieve stoffen, wanneer zij eenmaal enkele uren in het lichaam zijn, er weer uit te krij gen. Tot nu toe ging het voornamelijk over de schadelijke gevolgen van de radia- actieve stoffen. Maar er is ook een nut tige toepassing, met name in de ge neeskunde. Een radio-actieve isotoop verraadt zijn plaats in het lichaam, door dat het stralen uitzendt. Deze straling kunnen wij meten en zodoende nagaan, waar de stof zich in het lichaam bevindt, n.l. met de z.g. Geiger-teller. De gevoeligheid van een dergelijk ap paraat is zeer groot. Kan men met schei kundige methoden nauwelijks 0.1 gam ma Jodium bepalen (1 garnme 0.001 miligram), radio-actief gemaakt jodium kan men in de dosis van de tienmiljoen- ste gamma aantonen. Doordat radio actieve stoffen zich door hun straling verraden, kan men ook de lotgevallen van een bepaald atoom in het hele stof wisselingsproces volgen. Dit heeft tot gevolg gehad, dat wij te genwoordig een veel beter inzicht ge kregen hebben in de processen die zich in ons lichaam afspelen, bijv, de werking van de schildklier en het zich elders in het lichaam bevindend schildklier- weefsel, de afbraak van rode bloed- hjirby alle leden oanjown binne, de da gen hwerop hja sitting halde en de soar- te fan saken dy’t hja op dy ünderskate dagen bihannelje. Dan komme de kan- tongerjuchten to Ljouwert, Snits, it Fean en de Sweach, mei apart de leden fan de pachtkeamers by dizze kantons. In fol- sleine list fan adfokaten en prokureurs, doarwarders, en de kolleezjes foar it ad ministrative rjucht. De notarissen yn Fryslan, alle adressen fan de polysje, de forkearspolysje, de wetterpolysje, de bistjüren fan de ge- fangenis, de lju fan de reklassearing, pro juventute en de ried foar de berne- biskerming. Mar jit folie mear ynfor- maesjes jowt bygelyks de 40 blêdsiden oer it ministery fan binnenlanske saken, bigjinnend mei de 11 kommissarissen en de nammen en adressen fan de deputear- den, de steateleden, de yndieling en funk- sionarissen op de provinsiale griffy, mei de omskriuwing fan de saken, dy’t eltse ófdieling bihannelt, de kommisjes troch it provinsiael bistjür ynsteld en dan fan eltse Fryske gemeente alle ynformaes- jes dy’t jo mar winskje kinne. Seis de doarpen steane mei har bifolking-oantal der allegearre yn. Hast bilangriker bin ne jit de 60 blêdsiden oer it ünderwiis en de kulturele organisaesjes en ynstansjes, hweryn jo folslein op de hichte komme mei alle skoallen fan hokfoar type ek, mei alle nammen en adressen, dy’t jo noadich ha kirne, de forienings, de stüdzjefounsen, de Henen en beurzen foar studearende bern, de musea en bibliothe ken, in komplete list fan allerhanne soar- ten kulturele forienings, adressen fan alle kranten en blêdden, dy’t yn Fryslan Alfred moest er uiteraard voor van stal worden gehaald en hoewel hij licht kreupelde (getrapt door één van de 40 andere paarden van stal Van Dijk) was toch weer iedereen verrukt van zijn im posante verschijning. De gouden zweep een pracht exem plaar met zware gouden knop zal een ere-plaats krijgen tussen de dui zenden andere prijzen, die stal Van Dijk reeds in de wacht heeft gesleept. Zeven maal kampioen van Nederland; 2 maal tweespannen met Ulex en zes maal landelijk kampioen tandem even eens met Ulex. „En dan te bedenken, dat niemand hem wilde hebben, toen ik hem 10 jaar geleden in Niekerk kocht,” aldus de heer Van Dijk, er wat mis troostig aan toevoegen: „zo’n paard krijg ik nooit weer.” Op de Jongstleden gehouden ouderdag, die onder leiding van mej. J. Eerdmans als directrice van de Chr. Landbouwhuishoudschool „Nijenhove” te Bolsward werd gehouden, hield dokter B. 3. Monroy van Makkum, docent aan de opleidingsklasse aan deze school een even boeiend als belangwekkend betoog over „Straling en geneeskunde”, waarvoor een goede belangstelling bestond, geven wij hieronder een samenvatting, die onze belangstellende lezers zeker met interesse zullen volgen. Er is de laatste jaren nogal eens be weerd, dat de periodieke Röntgendoor- lichtingen voor keuringen in bedrijven en onderwijzend personeel aanleiding zou geven tot optreden van longkanker. Dit is echter beslist onjuist. De dosis is zo klein, dat deze geen merkbaar effect heeft, zelfs zo gering, dat deze ver be neden de natuurlijke stralingsdosis ligt, waaraan alle mensen blootstaan. Boven dien om helemaal geen risico te lopen sluit men bij het bevolkingsonderzoek de kinderen tot 15 jaar uit. Naarmate het kind jonger is, is de stra- lengevoeligheid groter. Dit geldt in toenemende mate voor het nog niet ge boren kind. Bestraalde moeders brach ten bijv, meer kinderen met misvormin gen ter wereld dan niet bestraalde. Bij 4400 slachtoffers van de atoombom- aanval op Japan, die vóór de geboorte of tot 10 jaar aan straling waren bloot gesteld, bleken er 33 idioten, 19 met leucaemie en een groot aantal met oog- beschadigingen te zijn. Ook z.g. mon gooltjes, kinderen met gespleten gehe melte, klompvoeten, geestelijke afwij kingen enz. kwamen voor. De bijna 14-jarige Alfred het „fe- nomeen-concourspaard” van stal J. W. van Dijk was zaterdagmiddag het middelpunt van de belangstelling. Nu eens niet op het concoursterrein, maar „thuis” op de „Alfred-hoeve” aan de Sloefweg onder Emmeloord. Op 11 september j.l. won Bart van Dijk met Alfred de eerste prijs éénspannen open klasse in Bolsward. De gouden zweep, beloning voor deze prestatie, was toen echter niet klaar en Bert mocht, als troostprijs, zijn ere- ronde rijden met de geleende gouden zweep 1964. Zaterdagmiddag kwamen leden van ’t concours-comité en oud-leerlingen van de Rijkszuivelschool uit Bolsward, die de zweep beschikbaar stelden, naar de polder om de echte zweep aan te bieden. lichaampjes, de „Ijzerhuishouding” in het lichaam. Ook bij het therapeutisch gebruik is er een nuttig effect. Zo worden bijv, voor het doodstralen van kanker Röntgen stralen gebruikt. Ook wordt veel ge bruik gemaakt van Radium. Dit is ech ter erg duur. Veel goedkoper en net zo goed is het radio-actieve cobalt. Zuiver cobalt is zeer bros, men mengt het daar om meestal met nikkel. Men brengt de ze nikkelcobalt alliage in de gewenste vorm en stelt deze dan bloot aan een neutronen-bombardement. Door de zeer sterke straling moet de omgeving goed beschermd worden. Men omgeeft het radio-actief cobaltstaafje dan ook met een 30 cm dikke loodlaag die 800 kg weegt. Vandaar dat men wel spreekt van cobaltbom. Spreker eindigde zijn boeiend betoog met de opmerking; veel is nog onbe kend, doch datgene wat bekend is, noopt ons tot grote voorzichtigheid bij het gebruik, maar vooral bij het mis bruik van deze stoffen. De stralenschade hangt in de eerste plaats af aan de geabsorbeerde dosis. Wanneer men de stralingsdosis verdeelt in kleinere porties met grotere tussen ruimte tussen de bestralingen kan men een grotere totaaldosis toedienen zon der heet weefsel al te veel te beschadi gen. In de Röntgentherapie van kwaadaar dige gezwellen maakt men hiervan ge bruik. Zodoende krijgt het te bestrijden gezwel toch een flinke dosis, doch wordt het tevens meebestraalde gezon de weefsel gelegenheid gegeven om zich telkens weer te herstellen. Ook moet men rekening houden met de verschil lende stralengevoeligheid van de weef sels. Radio-actieve stoffen kunnen ook in het lichaam terecht komen en van bin nen uit het weefsel bestralen, bijv, door inademing van radio-actieve stof, opne ming via het maag-darmkanaal van ra dio-actieve stoffen bevattend voedsel en drinkwater. Ook kan inwendige besmet ting tot stand komen door een bescha digde huid en door inspuiting van radio actief materiaal, zoals in de genees kunde vaak gebeurt. De moderne pro- duktie van radio-actieve isotopen heeft de kans op een inwendige besmetting enorm vergroot. Hoewel bij besmetting het weefsel zich herstellen kan, zal het tenslotte toch ontaarden en ten onder gaan of tot een kankervormend weefsel worden. De na tuurlijke verwijdering uit het lichaam is meestal zeer gering. Nu staat het lichaam altijd bloot aan de z.g. natuurlijk radioactieve stoffen. Deze bevinden zich in de lucht, die we inademen, in het voedsel en water dat wij opnemen. In het algemeen blijken de longen de hoogste dosis van de na tuurlijke straling te ontvangen. Som mige radio-actieve stoffen hebben de neiging zich op bepaalde nauw om schreven gebieden van de organen te concentreren. Deze hooggeconcentreer- de gebieden noemt men Hot spots De onder alle parlementariërs zeer ge ziene jonkvrouwe mr. C. W. I. Wttewaal van Stoetwegen („de freule”) is twintig jaar lid van de Tweede Kamer voor de Christelijk Historische Unie. Ter ge legenheid van dit feit is haar in haar flat te Den Haag -een verrassing be zorgd door de aanbieding in intieme kring van een aantal cadeaus en bloemen. Het Nederlandse volk heeft vanouds een algemene belangstelling voor het Oratorium gekoesterd. Dat ook in het noorden des lands, in Friesland, de be langstelling voor de kantate (beknopt oratorium, maar lyrisch inplaats van verhalend) hartelijk en deugdelijk is, bleek zodagmiddag. Bij de maandelijkse kantate-uitvoering was ondanks de slechte weersomstandigheden een zeer groot aantal bezoekers aanwezig. Hierna willen wij opmerken, dat doel van een dergelijke uitvoering tuurlijk de „godsdienstoefening” is; mers, we kunnen de kantate beschou wen als het muzikale voedsel voor het geloofsleven. Preludium van de uitvoering vormde het allegro van de bewerking van een viool concert van Meek door Walther, de neef van J. S. Bach, dat gespeeld werd op het Hinschorgel. De dirigent van de Martini-cantorij, Frans Tersteeg, zorg de met een voortreffelijke registratie (louter prestanten) en briljant spel voor een waardig begin van de uitvoering. De hoofdschotel van het programma be stond in het GLORIA van Vivaldi, die stellig een ieder kent van de door Each voor orgel bewerkte vioolconcerten. Ook dit meesterwerk ademde geheel de geest van de grote meester. Na de grootse introductie werd 't duet „Laudamug te” door de gezusters Veen- stra en Broere-Bronsema indringend vertolkt. Het brede „Gratiss aginus” werd gevolgd door een sopraan-aria met obligaathobo (d.w.z. met hobo als solist en tegenstem), zoals we ook in de Matthflus Passion kunnen beluiste ren. De sopraan mevr. Veenstra was geheel tegen haar aandeel opgewas sen, dit in tegenstelling tot de alt, die in de hierop volgende dialoog tussen so list en koor op de duur haar rol niet aan bleek te kunnen. Ook het koor viel even terug, maar het gloria eindigde met een indrukwekkende finale, die kulmi- neerde in een dringend Amen. Het sluitstuk vormde het bekende slot- koraal „Jesus bleibet meine Freude” uit de kantate 147 (Wohl mir, dasz ich Jesum habe), de laatste kantate uit de Weimarse periode (1708-1717) van J. S. Bach. De uitvoering hiervan kon dus ook met orkest en obligaathobo geschie den. De orkestpartij werd verzorgd door leden van het Frysk Orkest, van wie wij de hoboïst Boekema met name noe men. Het koororgel werd bespeeld doof J. W. Boegenga. Tot slot stellen wij, dat het GLORIA voor de luisteraar een openbaring was, zoals dit ook het geval was met de primière in 1939. W. J. A. v. d. Heide. Bolswards Nieuwsblad en Wymbritseradeel. In het algemeen zijn groeiende en zich delende cellen en die weef sels, die afhankelijk zijn van een rijke bloedvoorziening, evenals ook de embryonale weefsels en verder ook de gezwelcellen het meest stralengevoelig. Zeer gevoelig zijn bijv, het beenmerg en milt en de voortplantingscellen. Min der gevoelig zijn de huid, de maag en de ingewanden. Het ongevoeligst zijn de spiercellen, zenuwcellen en bindweef- selcellen. De bestralings-effecten kunnen betrek kelijk spoedig, bijv, na enkele weken optreden, maar er kan ook een zeer lange tijd tussen bestraling en effect liggen, die z.g. latentietijd. Bij het bestuderen van de effecten die optreden bij het bestralen van het ge hele lichaam is men afgegaan op de ervaringen, die men opdeed bij slacht offers in Japan (Nagasaki en Hirosji- ma), ongelukken bij arbeiders in de atoomindustrie en op de resultaten van dierproeven, op muizen en vliegen. Een dosis van 500 r Röntgen) in eens toegediend over het hele lichaam is meestal dodelijk voor de mens. De gevolgen uiten zich in de stralings ziekte (misselijkheid, braken, diarrhee, veelal gevolgd door koorts, uitputting en verwardheidstoestanden, waarbij de dood meestal optreedt na ongeveer een week. Ook ondanks soms schijnbaar herstelde gezondheid treedt er een daling op van het aantal witte bloedlichaampjes; Tussen de 2e en 4e week, voorafgegaan door een toestand van onbehagen, treedt er dan een nieuwe reeks ziekteverschijn selen op, n.l. haaruitval, bloeduitstor tingen in de huid en slijmvliezen van de mond, zweren in mond, keel, tand vlees, enz. De bloedarmoede neemt hierna snel toe, hierdoor verzwakt het lichaam. Ook het aantal bloedplaatjes daalt en er ont staan haast niet te stelpen bloedingen. De meeste patiënten zullen dit niet over leven. Is dit wel het geval, dan is er een zeer lange herstelperiode nodig, ter wijl in deze periode toch nog een plot selinge dood kan optreden. Bij bestraling van delen van het lichaam worden bij toediening van een kleine dosis (200 r.) de haarvaten doorlaat baar. De huid gaat dan rood zien en zwelt. Bij 400-500 r. laten de haren los en is herstel slechts na maanden moge lijk. Bij een eenmalige dosis van 1200 r. worden de talgklieren vernietigd, schil fert de huid af, ontstaat een sterke roodheid en is de haaruitval definitief. Wordt de dosis groter dan 2500 r. dan volgt een afsterving van het weefsel. Na herstel blijft de huid uiterst dun en wordt gemakkelijk beschadigd. Bij bestraling van de bloedvormende weefsels, als wervels, borstbeen en rib ben, treedt er een verhoogde kans op leucaemie op (kwaadaardige bloedziek te). Bij bestraling van de ogen volgt een lensvertroebeling (staar), merk waardig overigens, want de lens groeit praktisch niet. Een intensieve bestraling voor borst kanker heeft een sterke vorming van huidweefsel tot gevolg. Bij arbeiders in de uranium-mijnen kwam bijv, een hoog percentage longkanker voor, veroor zaakt door de vervalprodukten van het Ingeademde radio-actieve gasradon. Deze hechten zich aan stofdeeltjes en sloegen neer in het longwecfsel. richheit al oplost. En hoe faken komt it yn it libben net foar, dat men net rjucht wit by hwa’t men wêze moat om ta syn doel to kommen. Of ek, dat men net wit op hokfoar wize in organisaesje of bi- stjürslichem ynrjuchte is en hwer’t men it tichtste by klear komme kin. Fansels nei folie freegjen en omswalkjen komt men op it lést wol torjuchte, mar hie men in goede ynformaesje hawn, dan hie de saek al lang klear west. Dit spile my troch de holle, doe’t de post de nije ütjefte fan de „Provinciale Alma nak van Friesland” brocht hie. In kreas ütfierd hoekwurk, yn stevige ban, fan 280 siden, mei in skat fan ynformaesjes foar elk, dy’t oan it publike libben diel- nimt. Yn dizze foarm is it nou de twad- de kear, dat dit boek forskynt, mar tsientallen jierren wie it, yn syn bihin- dich formaet, al de gids foar hünderten fan minsken en ynstansjes. It boek bi- gjint mei in kaertsje fan de Fryske ge meenten, mei har setelplak en dan kom me eftermekoar de leden fan it kenin- klik hüs, de ministers en steatssekreta- rissen en de leden fan de Ried fan Stea- ten. Jo fine der de leden fan de earste en twadde keamer mei har wenplakken en de partij hwert hja foar sitte, de rekken- keamer mei har bureua-adres en dan folgje eftermekoar de ünderskate mi- nistery’s en de ynstellingen, dy’t yn Fryslan under sa’n ministery falie. It is foar elk tige nijsgjirrich yn dit boek to sjen, hoe’t bygelyks ünder it departe- mint fan justysje falie: it gerjuchtshóf en de arrondissemintsrjuchtbank to Ljouwert, mar folie wichtiger is it, dat ütjown wurde en de ynstansjes, dy’t har biheare. By it departemint foar forkear en wet- tersteat kömme alle polders en wetter- skippen mei de bistjüren en har gebieten nei foaren. It sprekt fansels dat ek it departemint fan Lénbou en Fiskerij net sunich yn dit boek foar it Ijocht komt. De konsulinten mei har assistinten, de kultuertechnyske tsjinst, de grounkeamer, de Heide Mij, de Gront Mij, de de lanbou-organisaesjes mei al har ynstellings- en ófdielings- adressen, de N.A.K., de feilingen, de K.I., de stamboeken, de fokforienings foar hynders en skiep, bargen en geiten en al sa mear. Sa giet dat troch mei de oare departeminten en har wurksumheden yn üs provinsje. Jo fine alle geastliken, dümny’s en pastoars, de tsjerklike or ganisaesjes mei har classisi, of dekena ten, kleasters en huzen, mël as slot jit in list fan de bistjüren fan politike par tijen en sportorganisaesjes. Summa summarum in boek, hweryn jo alles fine kinne, hwat in libben minske, dy’t mei syn tiid en de maetskippij, hwer yn hy forkeart, mei libbet, nedich hat om alhiel en deeglik ynformearre to wê- zen. Dat de ütjower fan dit kostlik ynfor- maesjeboek de firma A. J. Osinga n.v. to Boalsert is, binne wy greatsk op. Hwant hoefolle skriuwerij hjir net oan fêst sit en mei hokfoar krektens de set ters fan sa’n boek har wurk dwaen moat- te, der ha jo en ik gjin aen fan. Dat hoecht ek net, wy kinne der fan profi- teare en wy hoopje, hiel folie mei üs. Tj. de J. Hwat hat (gabe Skroar Tussen 5 mei 1945 en 1 juli 1965 zijn in Friesland 44.310 huizen gebouwd. In Ne derland 1.245.719. Friesland staat in de rij van de 11 provincies op de derde plaats van onderen. Alleen Zeeland en Drente hebben in deze 20 jaar nog min der huizen klaargekregen.

Kranten in de gemeente Sudwest-Fryslan (Bolswards Nieuwsblad, Sneeker Nieuwsblad en Friso)

Bolswards Nieuwsblad nl | 1965 | | pagina 1