EEN BLIK OP
WONSERADEEL
Uitvoering „Oranje
Bolsward
iB
///A
en
Duidelijk verschil lassen „greid-
lytse bouhoeke'’
Gysbert Japiks
Bi
Fan de Martinytoer
Zilveren filmpjes
Verloving op komst
■i
F
105e JAARGANG
No. 7
llllllllllllllllillllllllllllllllllllllllllllllllll
59
I
si
.4
.4
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindeloopen, Wonseradeel, Workum en Wymbritseradeel.
g
m
1603-1666-1966
1
Sir
Kij, 'V
DINSDAG 25 JANUARI
Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
ATOOMBOM VERMIST
ge-
aan
nu
it
It
over-
7
Ingezonden mededelingen dubbel tarief
Contractprijzen op aanvraag
De scheepvaart ondervindt veel hinder
van het ijs.
De burgerlijke mobilisatie in Bulgarije
omvat alle mannen en vrouwen tussen
16 en 70 jaar.
Door kolenschaarste papierfabriek te
Velzen stopgezet.
Rapen, zo zoet als suiker, 25 cent, kool
(vorstvrij) per pond 5 cent. Prei p. pond
6 cent. Knolselderij per 2 stuks 10 cent.
J. Hoitinga, Laag Bolwerk te Bolsward.
Plan oprichting gastankstation te Bols
ward.
Uitgave: A. J. OSINGA N V., Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 13
Telef. 204 i - Na 18.30 uur 2660 of 2335
(05157)
van Ideale weer hebben .Oranje’ zeker
parten gespeeld, maar de vaste kern
van trouwe aanhangers is toch wel zo
groot, dat de lege stoelen niet al te
veel opvielen.
Onder de trouwe aanhangers bevond
zich ook de oud-voorzitter Nawijn met
familieleden, die de reis Deventer-Bols-
ward hadden gemaakt, om deze avond
bij te wonen. Voor wat de bezetting be
treft, heeft het vertrek van deze fa-
leld in rie lit mey dy frye
Bern, so geanu’ djin saken wol
Den sil de’ Hümmel oer dijn dwaen
Lock, in mijlde Seyning jaen.
Taljochting: Noch in goede houliksrie:
Sil de himel lok en mylde seine ze
gen) jaen en de saken goed gean, dan
moat men „jeld en rie” mei frije litte.
jeld de alderein, tink ek oan kjeld
koude). By it trouwen moat men dus
harkje nei de goede rie fan de élden.
ge-
ge-
Laatste week januari 1941
Gyjbert -
froed en from
gol en goed
•eit éi hjoed:
Bols wards Nieuwshlai
De speldjes voor de Winterhulp konden
niet tijdig in Nederland worden vervaar
digd. Ze zijn nu door Duitsland geleverd
Voor de opbouw van haar organisatie
heeft de directie van Winterhulp 14
auto’s aangeschaft. De speldjes kosten
f 3,75 per honderd. Nederland had ze
slechts kunnen leveren voor 4,36 per
honderd.
Sünt de EEG syn ynfloed bigoun fiele to
littene, is de ütfier mei dy fiif partners
oer it gehiel tige tanaem en wol yn syn
gehiel mei 55%. Dat hat de situaesje
gans forlichte en bydroegen ta it feit,
dat de stipe fan regearingsside folie
minder hoegde to wêzen. Mar der is in
tige great ünderskied tusken oan de ie-
ne kant de suvel en oan de oare kant
fleis en aeijen. Kij, bargen, hinnen en
har fleis en aeijen geane foar 90% nei
de EEG-Iannen ta en dêrtroch wie it
mooglik, dat de ütfierwearde fan 1953
oant 1964 fan fleis en aeijen oproun
fan minder as 700 miljoen ta 1500 mil
joen goune. i
De EEG hat dus in greate forbettering
brocht yn de fleisposysje en dy fan de
aeijen, mar it is tige spitich, dat it mei
de bilangrike suvelprodukten folie min
der liket. De ütfier nei de EEG-lannen
sakke fan 38% oant 32%, binammen de
büterposysje is tige sakke. Dat komt
omt dizze lannen praktysk har seis réd
de kinne mei büter, tsiis en oare suvel
produkten en dêr’t hja it noch net
kinne, wurdt alles dien om sa fier to
kommen. Foar fleis en aeijen is jit in
goede merk yn dizze yndustry-lannen
en dat lit him ek wol bigripe. As de lea-
nen yn de yndustry tanimme, giet it
forbrük fan fleis en fleisprodukten mei
hinnen en aeijen by de greate massa
hurd omheech. Dat sjocht men yn eigen
omkriten like goed. En men hoecht ek
fuort net bang to wêzen, dat de merk
oerfierd wurdt hwant it oandiel dat Ne-
lan yn de totale konsumpty fan dy lan
nen is, mei ütsündering fan de aeijen
net mear as 1 of 2%.
Dêrom is it skoan to bigripen, dat de
De verloving van kroonprins Harald
van Noorwegen en prinses Benedikte v.
Denemarken lijkt ophanden te zijn, vol
gens berichten in het dagblad „Extra-
Tj. de J. bladet”.
f//r/
Donderdag 20 januari hield de Chr. mu
ziekvereniging „Oranje” te Bolsward
haar jaarlijkse uitvoering in „de Doe-
le”.
Om organisatorische redenen was het
aanvangsuur op half acht bepaald. En.
er werd ook stipt op tijd van start ge
gaan. Rekenend op het bekende „Bols-
warder kwartiertje” waren er daardoor
nogal enige laatkomers.
Het vroege aanvangusuur en het verre
boeren har holle mear gelegen litte oan
de fleisprizen en dêrüt folget wer, dat
men de greatste oandacht jowt oan de
geskiktheid fan de kij om fleis to lever-
jen. De suvelexport nei de EEG-lannen
wie yn de léste jierren mar it fjirde
part fan de ütfier fan fleis en aeijen. Ek
by it oanhélden fan keallen en hokke-
lingen sjocht men in greate foroaring.
De nofteren keallen, dy’t eartiids yn
massa’s nei de slachter giene, binne foar
it oergreate diel fordwoun, hja wurde
oanhélden en fierder meste en bringe
de léste jierren in goede priis op. Dat it
stamboek op it heden de bisten greater
ha wol as eartiids sit der ek foar in diel
op fêst. Sawol de molke as de fleis-
produksje hawwe der bilang by.
Dêr’t nou it bilang fan de export foar
de boeren sa great is en de EEG-lannen
fierwei üs béste klanten binne, kin men
it skoan bigripe, dat ek yn boerekringen
de strideraesje yn de EEG mei greate
bilangsteiling folge wurdt. Hwant sün-
der eksport is it priispeil fan üs pro-
dukten net op in reedlik peil to hélden.
Derüt folget ek, dat alle middels, dy’t
dizze eksport bifoarderje kinne, oan-
grypt wurde moatte, sawol fan regea
ringsside as fan de kant fan de eksport-
organisaesjes. In greate iendracht tus
ken dizze lésten leit yn de mooglikheit,
dat de boeren har koöperaesjes sterker
meitsje en moreel twinge mekoar to
sykjen. Nei de kant fan it bütenlén
moat men safolle mooglik as ien man op
’e merk komme, sil men goede saken
dwaen. Der is jit it ien en oar oan to
forbetterjen.
Palomares, Spanje: Personeel van de
Amerikaanse hichtmacht doorkruist
het terrein in de hoop de vermiste
atoombom op te sporen, welke zich
aan boord heeft bevonden van de neer
gestorte B-52 straalbommenwerper.
milie destijds een flinke aderlating be
tekend. Het podium was dan ook min
der vol dan dat we bij „Oranje”
wend waren.
Voorzitter De 'Witte opende met
bed, waarna Psalm 150 1 werd
speeld.
De door A. Deibecq gecomponeerde
paraphrase op „Veilig in Jezus armen"
werd alg tweede nummer ten gehore
gebracht. Fraaie loonvorming en een
mooi klankgehalte vielen hier en in de
er op volgende 2 Engelse Hymnes te
waarderen. Dergelijke nummers moe
ten zeer zuiver worden gespeeld en dit
was in het lage en vooral ook in het
hoge register best verzorgd.
Ter afwisseling als 4e nummer de man
„Gluck auf” van Joh. Wichers, waar
van het trio zeer beschaafd werd ge
speeld.
Muziek in moderne stijl kwam deze
avond ook aan bod en wel in de 2de
Rhapsodie en Negro Spirituals van Eric
Ball, een bekende Engelse componist
van verscheidene concoursnummers.
De syncopische voordrachtsvorm werd
door alle groepen goed aangevoeld,
vooral de trombones kwamen hier veel
aan bod.
In de Marche Triomphale van F. Rous
seau konden de pistons en trompetten
zich eens goed uitleven in het geven
van veel triomferende signaalmotieven.
Het Fantasie-duo voor Sopraan Sax en
Alt Sax van A. Deibecq werd uitgevoerd
door de solisten R. Dijkstra en mej. A.
Conradi, aan de piano begeleid door diri
gent Anema. Dat deze solisten heel
wat in hun mars hebben (getuige hun
successen op solistenconcoursen) werd
ook nu weer bewezen. Het sublieme
samenspel werd door de zaal hogelijk
gewaardeerd. Licht en lenig kwamen da
moeilijke stoccata-gedeelten er uit!
Als nummer 8 was de mars „London
Finest" gekozen. Dirigent Anema liet
hiermee horen, dat hij zelf ook wel in
staat is een goede mars te componeren.
De iets meer klassiek en traditioneel
ingestelde hoorders kwamen aan hun
trek met de uitvoering van „Rachel”
grand Valse van L. Langlois en „Na
bucco” de l’opera van G. Verdi.
Bij de wals viel de mooie inleiding op
en de vloeiende overgangen. Verdi stelt
weer andere eisen en het is moeilijk
voor een fanfare om daar helemaal aan
te voldoen. De uitvoering van „Nabuc-
cco” was daardoor misschien niet he
lemaal vlekkeloos, maar in zijn geheel
toch van goede kwaliteit.
Als slot van het muzikale gedeelte kon
den de trommen zich nog eens geducht
roeren in de „Tambour maitre wars”
van P. B. Bisselink.
Het eerste gedeelte Van de avond was
zeer vlot afgewerkt en om ruim 9 uur
konden de musici het veld ruimen voor
de decorbouwers.
Dirigent Anema was als steeds in zijn
directie zeer beslist en beheerst ge
weest en zijn intenties werden door de
spelers goed gevolgd.
In de ruime pauze kreeg een leder ge
legenheid de verloting tot een succes te
maken. Daarvan werd goed gebruik ge
maakt, want de loten werden snel l
de man (en de vrouw) gebracht.
Als sluitstuk van de avond trad ook
weer op de „Krite Boalscert” fan it
Frysk Selskip 1844. Zij brachten het
blijspel in 3 bedrijven „In foarlik bern”
met groot succes:.
Na afloop werd aan spelers en speel
sters een trommel met inhoud
bandigd, beschikbaar gesteld door de
beschermheer der vereniging.
Het was half één toen voorzitter De
Witte deze zeer geslaagde avond kon
sluiten.
van de socialistische beweging rond
1900.
De neerslag van de kerkelijke gezindte
vinden we ook bij het onderwijs. Van
de 21 lagere scholen zijn er 6 openbare
en 15 bijzondere. De o.l. scholen bevin
den zich in Makkum, Zurich, Ping-
jum, Arum, Kimswerd en Witmarsum.
De bouwhoek met zijn grote onkerke
lijkheid is hier niet vreemd aan.
Het beeld wat zo juist van Wonsera
deel gegeven is, vormt maar een klein
uittreksel van wat zich er werkelijk af
speelt. De getallen zijn slechts benade
ringen. Toch vallen hieruit een klein
aantal geringe verschillen tussen het
noordelijk en het zuidelijk grondgebied
der gemeente te ontdekken. Laat ech
ter bovenal de tweedeling symbolisch
zijn.
13700 ha agrarische grond. Het overige
deel is meest water. Drie takken van
landbouw worden beoefend, n.l. akker
bouw, tuinbouw, veeteelt. De eerste twee
bouwhoek) eisen hiervan 2330 ha
(17 en de greidhoek 11370 ha
(83 Hier reeds zien we een duide
lijk verschil. De veeteelt neemt van het
grondgebied een vijfmaal zo grote plaats
in.
De gemeente telt 12174 inwoners. Het
aantal personen per km: bedraagt dus
ongeveer 77. De juiste cijfers van de
bouw- en greidhoek ontbreken mij.
Naar schatting is de bouwhoek bijna
twee keer zo dicht bevolkt dan de greid
hoek. Het dichtheidscijfer van Fries
land ligt rond 150 en van Nederland
rond 375. Hieruit blijkt, dat dit deel
van Friesland erg dun bevolkt is. Na
1950 vermindert het aantal inwoners
nog steeds, ’n Groot aandeel heeft hier
in de ontvolking. Mechanisatie van ’t
boerenbedrijf stoot de arbeider af. De
stad lokt, waar veelal meer verdiend
wordt, waar het werk minder zwaar en
regelmatiger is, waar meer beroepskeus
is, waar meer studiemogelijkheden zijn
en waar we meer ontspanning zien.
De communicatiemiddelen (auto, brom
mer, fiets) verkorten de afstanden tus
sen de plaatsen, maar toch is menig
dorp nog geen woongebied en de stad
het daarbij behorende werk-, studie en
ontspanningscentrum. Het pendelen ge
beurt reeds, maar nog op te kleine
schaal.
Sinds 1950 loopt het inwonertal van
Wonseradeel sterk terug. In de periode
’50-’60 verminderde de bevolking van
deze gemeente met 8,5 De bouw
hoek nam een percentage van 8,7
voor zijn rekening en de greidhoek
8,3 De afname tussen beide laat
slechts een gering verschil zien.
Toch moet er op gewezen worden, dat
er in die periode van de 1000 mensen
ongeveer 85 niet meer geteld konden
worden. Ook het afgelopen jaar bedroeg
dit ruim 8 (van 12276 naar 12174).
Vervolgens wordt de beroepsbevolking
bekeken. De percentages zijn benade
ringen. Wonseradeel geeft het volgende
beeld:
Landbouw en visserij: bouwh. 40% en
greidhoek 46
Nijverheid (bouwnijverheid, industrie
e.d.: bouwhoek 22 en greidhoek 26
Handel en verkeer: bouwhoek 18% en
greidhoek 14
de ütfier to forsoargjen. De boer en syn
folk sitte om de deale net stil. Yn it
treflike boek fan it Lanbou Ekonomysk
Ynstitüt: „De Nederlandse Landbouw
in een groeiende economie”, dat okker-
deis al foar de twadde kear printe wur
de moast troch de greate bilangsteiling
by it ütkommen, wu’rit oanjown, dat de
efficiency fan it boerewurk sünt 1920
mear as fordübele is. It rare forhaeltsje,
dat de „steun” de boeren it jild sa mar
yn ’e skerte smyt, soe men nou mar ris
oan de jiskeman meijaen moatte. Ne-
derlén kin bliid en greatsk wêze op syn
agrariërs, dy’t in stevige grounslach
iizze foar syn yndustry en hannel. Lyk-
wols bliuwt it wier, dat it bütenlan lüke
moat, sille de prizen hoek hélde. Ek nou
jit wurdt de helt fan de bouboerspro-
dukten nei it bütenlan forkoft, fan it fé
35%, fan de bargen 45% en fan hinnen
en aeijen seis 55%. Meiinoar giet 42%
oer de grins. Bisjocht men nou de pro-
dukten apart, dan blykt, dat de bou-
boerprodukten mar 20% fan dy ütfier
ütmeitsje.
Dat binne dan siedsied en strie, jirapels
en setters, flaechs, karwei, koalsied,
earte en beantsjes, gerssied en sokke
artikels. Mar 80% fan üs ütfier komt
üt de féhalderij en syn ünderdielen. De
bilangrykste export is dy fan de suvel
produkten, allinnich dizze is 30% fan it
totael en oardel kear safolle as fan alle
bouboerprodukten. Dan komt mei 19%
de bargen en it bargefleis en spek, aei
jen komme op 14,3%, wylst de kij en it
kouwefleis cp 8,6% sit, hinnen en piken
libben en slachte komme op 6.6% en
1.6% is dan foar it oare fé, sa as hyn-
ders en sa.
De gemeentevlag van Wonseradeel, een blauw veld met daarover in het midden
een horizontale baan, symboliseert de deling van het gemeentegebied zowel in
het verleden als in het heden. Vroeger scheidde de Marn, een zeearm die tussen
Pingjum en Witmarsum doorstroomde, en die de verbinding tussen Waddenzee
en Middelzee was, het grondgebied der gemeente. Twee grietmannen bestuurden
dit deel van Friesland. De één voerde het bewind over Wonseradeel-buitendyks
en de ander over Wonseradeel-binnendijks. Langzamerhand slibde deze stroom
dicht. De gevulde sleuf werd vruchtbaar landbouwgebied.
Overige; bouwhoek 20 en greidhoek
14
Het percentage dat in Nederland in de
agrarische sector werkt, bedraagt
13 De nijverheid eist 43 in totaal
Nederland op. De gemeente is dus, en
begrijpelijk, erg op de landbouw inge
steld.
Bovendien valt op dat zowel in de land
bouw en visserij als in de nijverheid de
greidhoek meer mensen een bestaan
biedt. Door handel en verkeer en an
dere beroepen wordt dit weer opgevan
gen. Door de afneming van de werk
gelegenheid in het agrarisch bedrijf
trekken velen weg. Dit wegtrekken,
deze ontvolking kan door een groot deel
tegengegaan worden door industrialisa
tie. De werkgelegenheid in naburige
steden kan dit proces misschien ophef
fen. Toch is het ook van belang om in
dustrie in eigen gemeente aan te trek
ken.
In sommige dorpen (Makkum, Witmar
sum,, Zurich) treffen we industrie aan,
maar is dit voldoende Reeds treden
symptomen van werkloosheid naar vo
ren. De z.g. verborgen werkeloosheid
in de leeftijdsgroep van 50 tot 65 jaar
kan ’s winters duidelijk geconstateerd
worden. Zolang dit gezien wordt, zal
de teruggang van het inwoneraantal
doorgaan.
Aan de hand van gegevens, ontleend
aan de laatste volkstelling, werd het nu
volgende overzicht van de kerkelijke
gezindte in Wonseradeel samengesteld:
Rooms-Katholiek: Bouwhoek 7%, greid
hoek 11
Ned. Hervormd: bouwhoek 42 greid
hoek 50
Gereformeerd: bouwhoek 28 greid
hoek 28
Andere: bouwhoek 2.5 greidhoek
2.5
Geen; bouwhoek 20.5 greidhoek
8.5
Duidelijk is het grote verschil in on
kerkelijkheid te zien. In de bouwhoek is
dit ongeveer twee-en-een-half keer zo
groot. Misschien heeft dit verband met
de opkomst van het socialisme rond
1900. Deze beweging vond veel aanhan
gers in de „lytse bouhoeke”. De socia
listen streden toen tegen de vijf k’s; ka
pitaal, kroeg, kazerne, koning en ten
slotte de kerk.
De katholieke kernen in Wonseradeel
zijn: Witmarsum, Makkum en Greon-
terp. De twee laatste liggen in het
greidhoeksgedeelte. Deze verhouding
tussen de ligging wordt teruggevonden
in de percentages.
De politiek heeft nauwe banden met de
kerkelijke gezindte. De zetelverdeling
in de gemeenteraad correspondeert er
mee. Daar zowel de bouwhoek als de
greidhoek hun stem in de verkiezing
uitbrengen, komt er een compromis tot
stand.
Bij de gemeenteraadsverkiezingen wer
den de zetels als het volgt verdeeld:
k.v.p. 1, p.v.d.a. 4, v.v.d. 1, a.r.p. 4
en c.h.u. 5.
Als delen afzonderlijk een verdeling
moest geven, zouden er wel grote ver
schillen optreden. De k.v.p. werd dan
eenzelfde plaats toebedeeld, maar in de
bouwhoek was de p.v.d.a. bijna vier keer
zoveel zetels als in de greidhoek gege
ven, de v.v.d. twee keer zoveel, de a.r.p.
evenveel, maar de c.h.u. bijna vier keer
zo weinig. De grote p.v.d.a.fractie in
de bouwhoek is ook weer het gevolg
IT BILANG FAN DE EXPORT
is al in aide boerewiisheit, dat
bütenlén lüke moat, sille de prizen fan
de lanbouprodukten reedlik wêze. De yn-
komsten fan de buorkerij moatte it fan
de export ha, ek al wenje yn Neder-
lén op it heden 12 miljoen konsuminten,
dy’t ek fan great bilang binne. It kin
sommige minsken net faek genöch foar
hélden wurde, dat de lénbou, ündanks it
feit, dat de agraryske bifolking yn Ne-
derlén sünt 1920 fan 25% oant 9% wer-
omroun is, it dochs klear spilet om earst
dy 12 miljoen Nederlanners oan brea,
büter, tsiis, aeijen, molke en fleis, grien-
ten en fruit en jit tsientallen dingen
mear to helpen boppedat jit 40% fan
Thans kan men nog over een deling
van Wonseradeel spreken. De greidhoek
en de bouwhoek hebben hun eigen ka
rakter. Ondanks deze deling is de een
heid sterker. VrVoeger stond het gebied
dat nu tot Wonseradeel behoort, onder
twee besturen. Thans echter is er één
hoofdzetel te Witmarsum.
Het is moeilijk om een duidelijke schei
ding tussen greid- en bouwhoek aan te
geven. Symbolisch wordt Rijksweg 43
wel genoemd. Als we de encyclopedie
van Friesland opslaan, dan wordt er
over de „Lytse Bouhoeke” gesproken.
Dit gebied omvat de dorpen Kimswerd,
Witmarsum, Arum en Pingjum. Het
overige deel rekent men tot de greid
hoek. Ook in een gemeentelijke publi
catie ter herinnering aan 10 jaar bevrij-
ding -met vliegende vaandels en
slaande trom worden de bovenge
noemde dorpen onder eenzelfde noemer
genomen, n.l. de bouwdorpen. De reste
rende 23 dorpen vallen uiteen in dor
pen rond de oude meren, dorpen langs
de oude zeedijk, binnenlandse dorpen en
het nieuwe dorp. Deze dorpen worden
verder niet in het hokje van de greid
hoek geduwd.
Voor het nu volgende is dat wel ge
beurd, hoewel er enige vraagtekens bij
bijv. Makkum (industriedorp?), Zurich
bouwdorp of Kornwerderzand
(dienstverlenend dorp?) geplaatst kun
nen worden. Om het geheel overzichte
lijker te maken, zijn deze bedenkingen
naar het tweede plan geschoven. Voor
dat de twee delen vergeleken worden,
dient mén te beseffen, dat Wonseradeel
een eenheid is, gegroeid uit meerdere
gebieden. Belangrijk voor de ontwik
keling hiervan was Bolsward.
Deze plaats diende als centrum van de
grietenij. De stad maakte zich langza
merhand los uit het omringende gebied.
Toch vond men daar de zetel van het
grietenijbestuur. In 1880 wordt het grie-
tenijhuis naar Witmarsum verplaatst.
Bolsward oefende geen invloed op de
naamgeving van de gritenij uit. Leeu
warden deed dit bijv, in Leeuwardera-
deel en Franeker in Franekeradeel.
De naam is afkomstig van het dorp
Wons, waar waarschijnlijk vroeger in
de Middeleeuwen het grietenijgevecht
fverd gehouden (Wonser Weerstal).
In de 14e eeuw heette Wons Woldens,
de grietenij Woldenzeradeel. In de loop
der tijden is dit langzamerhand ver
vormd.
De gemeente wordt nu vaak in de ge
deelten bouwhoek en greidhoek gesplitst.
Ieder deel had en heeft zijn kenmerken
de eigenschappen. Ze zijn niet erg
scherp tekenend meer, maar toch tre
den er verschillen op.
De nu te gebruiken gegevens zijn niet
wetenschappelijk vastgelegd. De getal
len zijn bij benadering vastgesteld. De
laatste volkstelling verstrekte de grond-
gegevens, van waaruit de overigen be
rekend zijn.
De oppervlakte van Wonseradeel be
draagt ongeveer 15700 ha, waarvan
-4» A
TT*
ont
Abonnementsprijs f2.90 per kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
