een
Nog een hap en een snap
uit een vergeelde krant
Fan de Martinytoer
Gysbert Japiks
Zilveren filmpjes
Sinneblinkje
Wel beschermen, niet „bevriezen”
1603-1666-1966
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
DINSDAG 19 APRIL 1966
105e JAARGANG
No. 30
Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Overheid wil stads
en
O
dorpsgezichten bewaren
Re-
PYT
STEAN NOED FOAR JINS ERFSKIP
Tj. de J.
Uitgave: A I OSINGA N V.t Boisward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 15
4e week april 1941
Foar elk in weardefol geskink
Unütsprutsen weardearre.
In hiel-lyts glimke sinneblink
Lokkich dy't it de neisten bringt
De wrald sil dêrfan hearre.
De sinne yn in minskehert
In blinkje, hiel biskieden
Fiif dagen ünbisoarge pret
De neisten dy’t it fielden
Al blaest de wyn kald üt noard-east
Is de loft griis bitrutsen
Dit sinneblinkje is üs treast
Op Amelan üntstutsen.
Yn Amsterdam drige gefaer
Inkele hüsgesinnen,
Waerden it needlottich gewaer
Hwat der tsjin to bigjinnen?
In branstifter die syn misdied
’t Hat minskelibbens kostte.
Nimmen kin fan dit swier fortriet
Neibisteanden forlosse.
Telef. 2044 Na 1830 uur 2660 of 2335
(05157)
PRESIDENT JOHNSON IN MEXICO
President Johnson (links) wordt verwelkomd door de Mexicaanse president
Diaz Ordaz, terwijl diens echtgenote, mevr. Johnson (links) begroet. De
Amerikaanse president is enthousiast ontvangen in Mexio
Abonnementsprijs t 2 90 pet kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Bolswards Nieuwsblad
Wymbritseradeel.
folie fan harren it hiele libben, wylst de
oaren hjir ris in kear yn it moaist fan de
simmer in pear dagen of wiken har for-
tier sykje.
Fryslan moat Fryslan bliuwe foar har
eigen 500.000 biwenners, omt hja fan dit
lan hélde. It mei net binefter bliuwe yn
mooglikheden en libbensniveau, mar it
moat har eigen gesicht halde. In modern
gesicht, sünder mis, mar in gesicht mei
karakter en styl, mei in eigen aerd en
skiën tme.
Dy’t seis jierren om utens west hat, hat
ünderfoun hwat soks sizze wol. Dy’t nou
jit yn fiere lannen syn brea en bistean
foun hat, wit it jit folie better. By alles
hwat hja yn it nije lan foun ha, fiele hja
djip, hoefolle hja efter litten ha, hwat
hja nearne wer fine sille.
It byld fan Fryslan lit hünderten emi
granten nea wer los en om in film of
sprekker üt it aide lan binei to kommen
reizgje hja üren lang.
Dit Fryslan is üs erfskip en it is kostber.
Dit is in ryk erfskip. Om dit to hoedzjen
binne der miljoenen bistege oan syn
prachtige tsjerken en tuorren en hwa
kin him Boalsert foar de geast helje
sünder syn machtige Martiny, toer en
tsjerke beide, syn stêdhüs en Bruorre-
tsjerke
Mar net minder is it lanskip fan in apar
te, nobele struktuer. De manske pleat-
sen, stjelpen of pleatsen mei in foarein,
hawwe dêryn in tige wichtich plak, hja
stoffeare dit lan sa alderkostlikst, dat it
alle oandacht hawwe moat, hoe’t wy mei
dit kostbere meubilair hannelje.
En by alle bigryp foar de ekonomyske
situaesje fan de boerestan en dielend yn
har noeden en frezen, soene wy dochs
graech in goed wurd dwaen wolle foar
dit wichtich aspekt fan har bistean. Wy
soene it sa bitter jammer fine, as üs
boerefolk net genóch each mear hie
foar har skoander bisit, har Fryske
pleatsen. Wy fine it skoof en skande, dat
de lanboupolityk fan de neioarlogske
jierren sa negatyf wie foar dizze kant
fan de agraryske problemen en it oan
hierder en eigner ünmooglik makke de
pleatsen har gerak to jaen. Wy sjogge
it foaral alle dagen tanimmen en dêrby
de ünforskilligens foar dizze dingen ta
nimmen. Frjemde ütbousels montaezje-
stallen, smoarge, wite kuilbulten dy’t as
mislearre skieppetsizen it hiem bidjerre.
Kin dy fabrikant gjin grien plastyk
meitsje 1 Of kin it neat mear skille, hoe’t
it der ütsjocht op it boerehiem By aids
wie de boer greatsk op pleats, hóf en
hiem. It wie him mear as in kostwin
ning, it wie syn djür erfskip. Hawwe de
moderne tiden party boeren de smaek en
de soarch foar dit sieraed fan har stan
üntnomd Dat soe üs tige bigreatsje.
Alderearst om de boeren seis, hwant dy’t
him seis weismyt, wurdt troch de bar-
gen opfretten, seit in aid sprekwurd, mar
net minder om Fryslan seis, hweryn de
boerepleatsen, mei har earlike, ienfaldi-
ge styl, har hoven en mantels de moaiste
stoffearing binne, dy’t men tinke kin.
Hwa’t hjir noed foar stiet, biwarret in
kostlik erfskip!
Mennig jongh in dertten Minsche
Suwn, ijn kreft, ney wad en winske,
Juwnz fol-noegge giet ney bed
Wirt mey Sinne opgong belet.
Taljochting: Gysbert bisjongt hjirre de
forgonklikheit fan it minskelibben. Man-
nich jong en derten dartel) minske,
soun, yn syn krêft, dy’t alles nel winsk
hat en jouns woltomoede op bêd giet,
wurdt mei sinne-opgong bilet (is dus yn
de nacht hommels forstoarn).
In de radiorubriek „Mens en Samenleving” van liet Ministerie van Cultuur,
creatie en Maatschappyk werk hield dr. ir. J. C. Visser, hoofd van de afdeling
Stedebouw van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg, onlangs een belangwek
kende beschouwing over het conserveren van stedenschoon, dorpsgezichten en de
taak van de gemeenten hierbij.
De Monumentenwet van 1961 regelt naast de vaststelling van een register van
beschermde monumenten, in de wandeling genoemd: de monumentenlijst, de aan
wijzing van zogenaamde beschermde stads- en dorpsgezichten. De bescherming
van waardevolle historische stads- en dorpsbeelden is, ten aanzien van de monu
mentenzorg zoals we die reeds langer kennen, een nieuw element.
Op Amelén woen’ hja ’t forstean
Elkoars lésten to dragen
V.V.V. hat fekansje oanbean
Fiif kostleas frije dagen
Dy’t troffen waerden troch it leed
Kin hjir Onderdak fine.
't Eilan is sellich, ’t stran is breed
Wy litte de sinne skine.
Hja jowe har net mear rêstich del
En dy’t by nacht wif slomme
Makke it minst geroft bang, kjel
Soe 't swarte spoek opkomme?
Hwat hinget hjoed of moarn üs bern
Twaheech, boppe de holle?
Wy hawwe alle moed forlern
De soarch wurdt sa tofolle
jowt, de lieding nimme moatte yn de
striid om dizze provinsje to meitsjen ta
in diel fan Nederlan, dêr't it meartal fan
syn biwenners it leafst bliuwt en bliu
we kin. De frijheit om om utens to gean
bliuwt fansels foar elts iepen. Mar hja
meije en moatte net twongen wurde om
om utens to gean, omt hja hjir gjin brea
of takomst fine kinne, of omt it hjir yn
wenjen en libjen, materieel, maetskiplik
en kultureel binefter bliuwt. Ik siz net,
binefter rekket, mar bliuwt, hwant yn
mannich opsicht binne wy al tsientallen
jierren binefter by folie oare provinsjes.
Dat dit folie minsken net mear dwers
sit, komt foar in bilangryk diel hjirfan,
dat hja it noait oars wend wiene, dat
hja to min op ’e hichte binne fan de for-
oaringen yn oare kontreijen en binam-
men hjirfan ek, dat hja oan har eigen
lan en folk sterk forboun binne. Dit léste
groeit mei de jierren, alteast as der groei
yn de minsken sit. It freget in lichame-
like en geastlike ripens om de kleur, it
klimaet, de skientme fan minsken en
lansdouwe to sjen en to genietsjen, jin
al mear thüs to fielen by dizze minsken
en by dizze romme, iepene fjilden, hwer
yn de tsjerken en tuorren, de pleatsen
en molens, de puollen en marren in lan
skip foarmje, dat mannichien net misse
wol of kin. Dit alles is Fryslan!
En by de sterke oantrün om de provinsje
mear attraktyf to meitsjen foar de re-
kreaesje, mei men nea forjitte, dat it
alderearst giet om de fraech, hoe’t de
provinsje wêze moat foar har eigen bi
wenners. Dér giet it alderearst om, hwant
hja libje hjir 365 dagen fan it jier en
Te Leeuwarden is de eerste Duitse
school geopend in de noordelijke provin
cies. Burgemeester Jhr. Mr. J. M. van
Beijma hoopte in zijn openingswoord,
dat de kinderen mochten opgroeien tot
goede burgers. Verschillende Duitse
autoriteiten voerden tevens het woord.
Zij spraken de wens uit, dat de kinderen
mochten opgroeien tot goede nationaal
socialisten. Na de opening werd de
hakenkruisvlag gehesen.
De eerste betonstortingen voor de nieu
we weg Boisward—Sneek zijn begonnen.
Gysbert - om
(roed en from
go! en goed
seit 6s hjoed:
De stad- en dorpsgezichten omvatten
namelijk groepen van gebouwen, die
door de huidige Monumentenwet kun
nen worden beschermd, indien deze groe
pen of complexen door hun bijzondere
sfeer voor de schoonheid van stad of
dorp van belang zijn.
Vele voorbeelden zijn te geven van his
torische groeperingen, die een fraai,
maar tevens ook een karakteristiek, dat
wil zeggen een voor een stad of dorp
kenmerkend beeld vormen. Denkt U
aan de stadsgrachten en havens, typi
sche elementen in vele van onze oude
steden: in Amsterdam zowel als Delft,
in kleinere steden zoals Oudewater en
Schoonhoven: in Harlingen en Sloten in
het noorden van ons land, of in het
zuiden Middelburg of Goes. Dit geldt
ook verder voor marktpleinen, bijvoor
beeld in Haarlem met de oude Bavo-
kerk, of de Markt in Gouda met zijn
monumentale gothische stadhuis.
En wie denkt hier niet aan de Markt-
straat-Appelmarkt te Boisward met het
stadhuis op de achtergrond of de Merk
te Workum.
Van geheel andere aard, doch hierdoor
niet minder belangrijk, zijn de histo
rische dorpsbeelden; een dorpsstraat of
een marktveld bij een oude, meestal uit
de middeleeuwen daterende dorpskerk,
of een groepering van boerderijen en
bescheiden huizen rond een brink, die
met fors geboomte is beplant. Het gaat
hierbij niet alleen om de gebouwen zelf,
maar om het geheel van bebouwing mét
de tot de groepering behorende wegen
en straten, eventueel sloten of grachten
en de beplanting. Kortom, het gaat om
alles, wat het stads- of dorpsbeeld mede
bepaalt en tot de schoonheid of karak
teristiek hiervan, bijdraagt.
In tegenstelling tot het „bouwkundige”
monument, het individuele gebouw dus,
zouden we bij de historische groeperin
gen kunnen spreken van een „stede-
bouwkundig” monument. Spreker ge
bruikte hier het woord „stedebouwkun-
dig”, omdat daarbij de nadruk valt op
de situering van de gebouwen, op de re
latie tussen deze gebouwen onderling,
of wat ruimer omschreven op het
historische plan van aanleg, zoals dit
zich in het verleden heeft ontwikkeld
en zich nog steeds ontwikkelt. Hierbij
komt een belangrijk nieuw aspect naar
voren: het aspect van de planologie of
ruimtelijke ordening.
De bescherming van stads- en dorpsge
zichten vindt nu plaats op grond van
planologische maatregelen.
Het stedebouwkundige aspect speelt ook
een belangrijke rol bij de procedure, die
aan de aanwijzing van de beschermde
stads- of dorpsgezichten vooraf gaat.
Om alle belangen zoveel mogelijk tot
hun recht te laten komen, wordt bij deze
procedure het oordeel gevraagd van de
Verschijnt in: Boisward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, llindeloopen, Wonseradeel, Workum en
Burgemeester Mr. S. M. van Haersma
Buma van Wymbritseradeel op last van
de Rijkscommissaris ontslagen.
Reeds meer dan 100.000 arbeiders heb
ben werk gevonden in Duitsland.
MABO. Vanaf 28 april wordt de autobus
dienst Makkum-Workum-Gaasterland
hervat. J. Bouma
- De plaatselijke vereniging van vee
houders te Utens en Hennaard is ge
heel ontbonden. Mevr. Van der Werf-
Flieringa vraagt een flinke Dagmeid.
v.g.g.v., grote was buitenshuis. Aanmel
dingen in persoon 89 uur. Moaije
teammen piken en hinnen. L. Sieperda,
Snittserwei, Boalsert. Steeds voor
radig Pietermans Deventerkoek 56 ct.
R. Reinsma, Grootz’and. Het bestuur
van De Hanze, roept sollicitanten op
voor de betrekking van leraar in het
cijferen. Tramstation Arum: optreden
van het duo Jan en Greta, zang-, dans
en transformatieduettisten. Te koop
of te huur gevraagd 25 klaverruiters. H.
Sj. Miedema te Zurich. Raapolie bij
5 liter f 1,50. Harkema’s winkels.
Machinale schoenmakerij Johs. Kooistra
vraagt flinke nette leerjongen. Hwa
forsekere wêze wol heechste prizen to
krijen foar wrak fé birichtet dat oan
W. Zijlstra, slachter en keapman, Boal
sert. Oanbringers, tink om de tsien gou-
ne! Gaarmann’s koffie en thee munt
uit door kwaliteit en prijs. H. Gaarmann,
Thee- en koffiehandel, Boisward. Een
lekkernij, een pijp tabak van De Haas,
fabriek Oosterdijk, Sneek. Bij S. K.
Elzinga, ged. hoefsmid te Oosterend, zijn
voorradig alle maten veevoeder-kook-
potten. Te koop 30.000 koolraapplan-
ten 45 cent de 1000 bij Siebren de Jong,
Allingawier.
Nog een aannemelijke partij mansklom-
pen. Beleefd aanbevelend S. Hengst. So-
lar-lantaarns en Chrbid tegen lage prijs.
F. van der Meer, Rijwielen, Wommels.
Ondergetekende bericht aan de geachte
ingezetenen van Nijland, dat hij binnen
kort hoopt te komen met een lading le
soort turf uit de Groningse venen. Aan
bevelend C. S. Hofstra, turfschipper.
Aangeboden grote en kleinere partijen
dekriet en bladriet, te bekomen bij R. P.
Veltman te Workum. L. J. Timmer,
piano- en orgelhandel Boisward. Onze
instrumenten zijn niet van z.g. oorlogs
materiaal vervaardigd, doch alle geheel
in koper. Gevraagd te Boisward een
doodgraver. Jaarwedde f 900,plus
vrije woning of bij gemis daarvan
f 100,De heer D. Terhenne bedankt
ingaande de nieuwe zittingsperiode als
lid van de raad van Boisward.
De Bank van leening te Boisward op
geheven. Benoemd tot tijdelijk wethouder
te Boisward, de heer H. J. Boersma. Af
scheid burgemeester M. Oberman, die 9
jaar alszodanig aan Boisward was ver
bonden. Mej. A. Brems te Kimswerd,
slaagde voor de hoofdakte. Te koop een
zeer nette soliede dresseerkar te be
vragen bij J. R. van Slageren, mach.-
wagenmakerij te Arum. Overleden op 56
jarige leeftijd Ds. W. Timmermans, Pa-
quy, predikant bij de Ned. Herv. Ge
meente te Cubaard, welke gemeente bij
een 20 tal jaren diende. Te koop een
beste makke kedde bij H. Hoekstra te
Waaxens (Henn.). Te koop wegens aan
schaffing van het electrlsch licht een
nette soliede petroleumlamp, T. Kam-
minga. Arum.
Advertentieprijs: 16 cent per mm
Ingezonden mededelingen dubbel tarief
Contractprijzen op aanvraag
Uit het 2e blad (zaterdag 9 aug. 1919)
lezen we dat er aan de Freulepartij te
Wommels 31 parturen deelnamen. Op de
vier kwamen Dokkum, Kimswerd, Dron-
rijp en Wommels. De nikkelen klokjes
bleven In Wommels, het goud was voor
Dronrijp. IJ. O. Bekema aan de
Blauwpoort adverteert met uitgewogen
jam 12 cent per ons. Herman Gaar
mann en Elisabeth Bonte melden hun
ondertrouw. Huwelijksvoltrekking 30
augustus. Getrouwd G. A. Heldoorn
en A. J. Huisman, die hartelijk dank
zeggen voor de vele blijken van belang
stelling. Op 10 aug. herdacht P. Pan
bakker, dat hij 40 achtereenvolgende ja
ren de volksvermaken te Arum met zijn
Carroussel heeft opgeluisterd. Steeds ten
genoege van alle kermis-voorstanders.
Witmarsum schonk hen ter gelegenheid
van dit jubileum een gouden medaille.
gemeenteraad. Gedeputeerde Staten, de
Monumentenraad en van de Rijksplano
logische Commissie. Nadat deze advie
zen zijn ingewonnen, wijst de minister
van Cultuur, Recreatie en Maatschap
pelijk Werk, samen met zijn ambtgenoot
de Minister van Volkshuisvesting en
Ruimtelijke Ordening, de beschermde
stads- en dorpsgezichten aan.
De beschikking, die op de aanwijzing
betrekking heeft, wordt dus door beide
ministers ondertekend. De maatregelen,
die na de aanwijzing tot een beschermd
stads- of dorpsgezicht genomen moe
ten worden, berusten echter niet op de
Monumentenwet, maar op de Wet op de
Ruimtelijke Ordening en de Woning
wet, de twee wetten, die sedert 1 aug.
1965 de Woningwet van 1901 hebben
vervangen.
Hieruit blijkt duidelijk de aard van de
bedoelde maatregelen, namelijk deze
zijn van stedebouwkundige aard. In de
wet op de Ruimtelijke Ordening is ge
steld, dat voor een gebied, dat als stads
of dorpsgezicht is aangewezen, een be
stemmingsplan gemaakt moet worden.
Dat wil zeggen een stedebouwkundig
plan, waarop de bestemmingen van de
verschillende gebouwen zijn aangege
ven, de hoogte van de bebouwing en
de profielen van de straten zijn vastge
legd, kortom waarbij die maatregelen
zijn genomen, die we reeds lang kennen
bij het vroegere uitbreidingsplan. Dit
plan wordt gemaakt door de gemeente
en doorloopt de gebruikelijke procedure
van het stedebouwkundige plan: name
lijk de vaststelling door de gemeente
raad, de goedkeuring door Gedeputeer
de Staten met mogelijkheid van beroep
op de Kroon. De belanghebbenden heb
ben hierbij de gebruikelijke mogelijkhe
den tot het maken van bezwaren tegen
het plan.
In de eerste plaats kunnen zij hun be
zwaren kenbaar maken bij de gemeen
teraad en vervolgens bij Gedeputeerde
Staten, als het plan door de gemeente
raad is vastgesteld.
Tenslotte kan men de Kroon om een uit
spraak vragen. Het is met de bescher
ming van de stads- en dorpsgezichten
dus zo, dat de minister van Cultuur,
Rrecreatie en Maatschappelijk Werk,
samen met de Minister van Volkshuis-
Nou’t de drokte oer de forkiezingen
hwat bilune is, de argewaesje oer mins
ken en tastannen in ütlaet foun hat,
giet it normale libben wer syn gong. En
dat leart, dat mei kreten en happenings
net folie oan de situaesje foroaret, de
dingen steane jit op itselde plak. It
komt wer krekt as altyd oan op de ar
beiders, de lju, dy’t hwat üt ’e wei sette,
de wrotters en trochsetters, net op de
skreauwers en skriemers.
Yn koarten sil in nij kolleezje fan Depu-
tearrent foar safier as de Wet har foech
vesting en Ruimtelijke Ordening aan
wijst, wut voor bescherming in aanmer
king komt, maar dat de maatregelen
ter bescherming genomen worden door
de gemeente onder goedkeuring van
Gedeputeerde Staten, die hierover het
advies vragen aan de Monumentenraad.
Men zal zich nu af vragen: wat behel
zen deze maatregelen Beogen deze
maatregelen een volledige conservering
van het thans bestaande? Een nauw
keurige omschrijving van de aard van
deze beschermende maatregelen is in
het algemeen niet gemakkelijk te geven
Het zou inderdaad eenvoudig zijn om
op te merken, dat alles zo moet blijven
zoals het is. Dit is echter zeker niet
de bedoeling van de wetgever gew'eest.
De Memorie van Toelichting op de Mo
numentenwet stelt hierover het volgen
de: „Het ligt geenszins in de bedoeling
dergelijke stads- en dorpsgezichten door
de bescherming te „bevriezen" in de toe
stand waarin zij zich bevinden. Het stre
ven moet er op gericht zijn dat wense
lijke en noodzakelijke veranderingen
slechts geschieden op zodanige wijze,
dat het aspect van het geheel niet of
althans zo weinig mogelijk schade
leidt".
Deze uitspraak is te beschouwen als
een algemene richtlijn. Wat betreft de
details van de te nemen maatregelen,
zullen deze geval voor geval bezien
moeten worden. Het gaat immers mede
om het behoud van het eigensoortig ka
rakter van de verschillende historische
stads- en dorpsbeelden. Het plan zal dan
ook moeten zijn als een pak, dat wordt
aangemeten. Confectie is hier niet aan
vaardbaar.
Bij de uitwerking van de maatregelen
voor de beschermde stads- en dorps
gezichten heeft de gemeente een belang
rijke, zo niet de belangrijkste taak.
Deze taak betreft in de eerste plaats
het vervaardigen van ’t stedebouwkun
dig plan, waarbij, zoals ik al eerder heb
gezegd, de maatregelen er op gericht
moeten zijn, dat de elementen die van
belang zijn, inderdaad beschermd wor-
d n. De Rijksdienst voor de Monumen
tenzorg is steeds gaarne bereid de ge
meenten hierover van - advies te dienen.
Deze bescherming betekent echter niet
„bevriezing”. Dat wil dus zeggen, dat
bestaande bebouwing vernieuwd kan
worden, en dat eventueel zelfs nieuwe
bebouwing kan worden toegevoegd. Het
spreekt vanzelf, dat deze beböuwing zal
moeten voldoen, zoals elke bebouwing
aan de eisen van welstand en schoon
heid. Binnen de beschermde stads- en
dorpsgezichten zullen deze eisen mede
afgestemd moeten zijn op het karakter
van de beschermde historische groepe
ringen. Hetzelfde mag gelden voor
nieuwe bestratingen of nieuwe beplan
tingen.
Het uiteindelijke doel is iets van de
schoonheid in stad en dorp, die ons uit
het verleden is overgeleverd, te behou
den als waardevol onderdeel van ons
toekomstig levensmilieu.
L
30
