I
I
hark
en
sjoch
J
gr
lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll^
Fan de Martinytoer
Gysbert Japiks
Zilveren filmpjes
DINSDAG 30 AUGUSTUS 1966
105e JAARGANG
No. 67
1603-1666-1966
KAKI, MI EDENBERGER TRAINT GEDUCHT VOOR DE ONTMOETING
MET CASSIUS GLAY
1 r
Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Hevige gevechten aan de Estlandse kust.
Sovjetvloot Ingesloten door mijnenveld.
er
MAANSA1 ELI.IET MAAKT FOTO’S VAN DE AARDE
Tot ziens, dit was Hark en Sjoch!
Tj. de J.
Uitgave: A. OSINGA N V, Bolsward
Administratie- en Redactie-adtes:
Marktstraat 13
Telef. 2044 Na 18.30 uur 2660 of 2335
(05157)
Het najaar kondigt zich reeds aan.
Mocht u het niet willen geloven, be
kijk dan eens de klimmer aan het
huis van familie Van 't Zet aan de
Harlingerstraat. De wingert tooit
zich reeds in herfsttint.
Restauratie. De gerestaureerde kerk
te Exmorra kan eind volgende maand
gereed zijn. Longerhouw en Schraard
zijn nog lang zo ver niet. Op enkele
vierkante meters grond drie kerk
restauraties. Wonseradeel heeft wél
oog voor historische bouwsels.
Frysk en Fr(J is slecht te spreken
over de Bolswarder zakenman, die
Gysbert Japicxlepeltjes liet maken
met Hollandstalig opschrift. En dit
terwijl PTT als homage aan de Frie
se dichter een postzegel uitgaf met
Fries opschrift.
Taboe. Het blad komt tot de conclu
sie, dat het Fries blijkbaar taboe is
voor de Bolswardse zakenlieden. Ner
gens heeft men het Fries te baat ge
nomen bij de commerciële G. J.fees-
ten.
Het witte kleed. Een 69-jarige leze
res uit Wieuwerd-Britswerd deelde
H. en Sj. telefonisch mede, dat zij
als 3-jarige leeftijd(I) het heeft mee
gemaakt, dat er iemand werd be
graven, waarbij de baar gedekt was
door een wit laken.
Abonnementsprijs 1 2.90 per kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
le week september 1911
Dit Is de eerste foto van de aarde, gezien door de Lunar Orbiter, welke rond
de maan cirkelt. Op de voorgrond (rechts) het maanoppervlak, links het half
rond van de aarde, dat door de zon wordt beschenen. Aan de onderkant van de
bol de Zuidpool. Zuid- en Noord-Amerika z(jn gedceltcl'jk zichtbaar.
Soms horen we de opmerking, dat de citaten die wij momenteel onder „Gysbert-om,
froed en from” uit „De Fryske Rymlerije” publiceren niet alleen vrij moeilijk zjjn,
maar ook wat zwaarmoedig. En terecht. Plaatsten we in het begin van dit jaar
citaten uit de „Boartlike- en Mingeldeuntsjes” en het meer moraliserende „Hüs-
mannepetear”, thans citeren we uit het grote prozawerk, een vertaling, misschien
beter gezegd, een bewerking uit het Frans.
IT SKILT IN BOEL HVVA'T
IT DOCHT
Tritich oaljemaetskippijen hawwe de re-
gearing witte litten, dat hja net ré bin-
ne om de oalje en 't gas üt sé to heljen
as de bitingsten, dy’t de regearing stelt,
foroare wurde. Meimekoar hawwe dizze
oalje-produsinten hiel hwat to sizzen,
hwant sa’n eksploraesje freget oan des
kundigen en materiael safolle, dat in
bütensteander of de regearing seis der
net oan bigjinne kin. Hja kinne dus goed
partij leverje en hja binne sa wiis wol.
dat hja op dit punt ien line lóket al sitle
Niet mals. I. De 19-jarige J. F. uit
Ferwoude kreeg wegens het negeren
van een stopteken van een politieman,
het besturen van een scooter zonder
rijbewijs en zonder verplichte verze
kering, resp. een week gevangenis
straf, f 100 boete en een week hech
tenis met zes maanden ontzegging
van de rijbevoegdheid.
Niet mals. II. De 44-jarige grond
werker G. K. uit Makkum wegens
het bewust vals invullen van een ver
klaring inzake werkeloosheidsuitke-
Verkla.ring. De schrijver Gerard K.
van het Reve heeft verklaard: „In
Greonterp is geen sterk toneelleven”,
Ook niet veel bioscoopbezoek, dach
ten we.
dat fan foarenoan wer opboud wurde
moast. Der wiene mar twa middels om
hjir in bigjin oan to krijen: it iene wie
de help fan büten, de Marshall-help it
oare wie de lan. en tünbou. De minsken
moasten wer iten en klean hawwe om
oan it wurk gean to kinnen en dêrom
moast tsjin eltse priis hjir foar soarge
wurde. De regearing hat doe in birop op
de boeren dien om hjir har uterste bést
foar to dwaen. „De regering vraagt ko
ren en veel, de uitgeputte bevolking eist
vet en eiwitten om weer te kunnen wer
ken”, dat wiene de slogans fan dy jier-
ren. De fortsjintwurdigers fan de lanbou
binne doe ek mei de regearing oan it
ünderhanneljen west oer de kondysjes,
mar hja hawwe doe in minne beurt mak
ke. Hja hawwe in stek falie litten dy’t
needlottich west hat foar de hiele fier
dere üntjowing. Hiene hja mar in advi
seur hawn üt de kring fan de oaljeman-
nen, dy hie har it paed wize kinnen. Mar
hja namen genoegen mei de kondysje,
dat hja foar de agraryske produkten de
saneamde kostpriis krije koene. Oer in
oandiel yn de maetskiplike winst fan de
kommende tiid doarsten hja net iens to
tinken. Dy is dêrom dan ek nei de yn-
dustry en hannel gien. Mar de kostpriis
hawwe hja ek nea krige. Unbigrypliker-
wize giene hja akkoart mei de saneam
de kostpriis, hweryn as forgoeding foar
it gebrük fan lün en gebouwen in .pacht’
opnommen waerd, dy’t fêstskroefd waerd
op it leechste peil fan de léste sawntlch
jier. Hja giene akkoart mei de wet, dy’t
forbea dy rfpacht” to forheegjen. En dêr-
Gevaar voor kinderen. Gebruikers van
bestrijdingsmiddelen zijn strafbaar
als zij lege verpakking van bestrij
dingsmiddelen in de sloot gooien, op
het veld achterlaten of laten rond
slingeren op andere plaatsen, waar
kinderen er bij kunnen komen.
Bedenk, dat zelfs zeer kleine hoe
veelheden van vele bestrijdingsmid
delen dodelijk kunnen zijn. Wanneer
men lege zakken verbrandt, moet
men oppassen voor giftige rook. Lege
bussen plat trappen en flessen stuk
slaan, alvorens ze te begraven op
een geschikte plaats.
hja troch den del elkoar mei wite of
blauwe pompen dan ek aerdich dwers.
Nou binne dy oaljemannen bileaven gjin
stumpers en ek gjin earme breaf juchters.
Der wurde yn dat fak miljoenen winst
makke en har ynstallaesjes en raffi-
naerderijen sjogge der pikobello üt. Mar
hja miene, dat hja mei har wurk en ri-
siko ek rjucht hawwe op in forgoeding
fan dat kostbere apparaet en lyksa
rjucht hawwe op in bihoarlike winst
oars dogge hja dat net.
Hja nimme dizze helding oan, alhoewol
hja witte, dat elts jier, dat wachte wurdt
mei de eksploraesje fan it Continentael
Plat, foar it lün in forties bitsjut fan
folie miljoenen. Fansels kin ik alhiel net
bisjen oft dizze oaljemannen tofolle
freegje of net, ik haw der ommers
gjin fors tan en dus gjin oardiel oer
mar ik wol wize op de grounslach fan
de kwestje: forgoeding fan alle kosten
en in bihoarlike winst en oars giet it mar
oer. As dizze saek aensens yn de Kea-
mers komt, sil bliken dwaen, dat alle
sprekkers en ek de regearing it mei dizze
grounslach iens binne en dat it fierder
allinnich mar giet oer de greatte fan dy
winst yn forban mei it risiko. Allinnich
oer dat léste sille hja fan miening for-
skille en bymekoar komme moatte.
En nou gean ik in stapke tobek en her-
innerje oan 1945/’46, doe’t in soartgeli-
kense kwestje op hiel oar terrein him 6f-
spile hat. Doe lei hjir, nei de flecht fan
de Hitlermannen, in earmoedich lün mei
10 miljoen minsken, dy’t gjin goed stik
redding mear hiene en in bidriuwslibben,
Over meester Gysberts vertaalkunst uit
het Frans is reeds veel geschreven. Als
deskundige geldt op dit gebied zeer ze
ker thans wijlen dr. C. Kramer uit Leeu
warden, destijds een van de beste Gys
bert Japicxkenners en als leraar M.O.
Frans, naar wij menen te weten ook ge
promoveerd op een onderwerp uit deze
tijd, gespecialiseerd in het Frans uit de
tijd van onze gouden eeuw.
Op de vakantieleergang van de Prov.
Underwiisrie, welke leergangen in vroe
ger jaren Inspirerend werkten en een
ontmoetingsplaats vormden van vele
Friezen, die belang stelden in een be
paald onderwerp, heeft dr. Kramer in
1931 een belangwekkende rede gehou
den over de vertaalkunst van de Bols
wardse dichter uit het Frans.
Gysbert Japicx heeft ons drie vertalingen
uit het Frans nagelaten. Wij citeren mo
menteel in ons rubriekje uit de grootste
van de drie: In sünerlinge forh&nlinge
fan libjen en stjerren (Een vreemde, zon
derlinge verhandeling over leven en ster
ven). Het is, zo heeft men kunnen ach
terhalen een bewerking in het Fries van
„Discours sur la vie et la mort” van
Philippe au Plessis Mornay, een bekend
Frans staatsman en schrijver uit de tijd
van Hendrik IV. Hij was een van de
leiders der Hugenoten.
Gysbert Japicx was zelf in zijn leven
meermalen met de dood in aanraking
geweest. Al zijn kinderen, behalve de
niet oppassende zoon Salves, gingen hem
en zijn vrouw vóór in de dood. In een
jaar moest hij zelfs drie van zijn kinde
ren ten grave dragen, gestorven aan een
pestziekte, die destijds niet als epide
mie deskundig bestreden af en toe
veel slachtoffers maakte. Geen wonder,
dat Gysbert Japicx het geheel met de
schrijver van het „Discours" eens was,
dat 't leven eigenlijk niets anders bracht
dan zorgen en smart en dat de dood
soms slechts uitkomst kan geven.
Er was dus vooral ook door bittere
levenservaring een geestelijke, levens
beschouwelijke verwantschap met de
Franse schrijver.
Hoe Gysbert Japicx er nu precies toe is
gekomen de drie bovenbedoelde vertalin
gen uit het FTans te maken, zal wel al
tijd een open vraag blijven. Dr. Kramer
veronderstelt, dat het wellicht mogelijk
is, dat hier gedacht moet worden aan de
mei waerd yn de kostpriis ien fan de
wichtichste ünderdielen, namlik de
soarch foar de lannen en gebouwen, dy’t
de grounslach binne fan it bidriuw, ün-
mooglik makke. Dizze hülding fan de
lanboumannen hat in libbensgreate flater
west, hwerfan de gefolgen nea wer goed
to meitsjen binne. Hwant hja hawwe de
lanbou, dy’t mear as mannich oare bi-
driuwstüke, forlet hie fan modernisea-
ring en fornijing, dêrfoar de kans ünt-
nomd. Wolle jo in resint biwiis? Dizzer
dagen is in rapport ütkomd oer situaes-
je yn de 400 topbidriuwen, dy’t der yn
üs lan binne, mei mear as fyftich melke-
kij. Sjoch hjir de konklüzje:
„Als opvallende uitkomst van dit onder
zoek kwam naar voren, dat de verkave
ling in het algemeen vrij goed was, maar
dat de bedrijfsgebouwen in vele gevallen
sterk verouderd zijn. Driekwart daarvan
dateert van voor de oorlog, waarvan ’n
groot deel zelfs vóór 1900 werd gebouwd.
Een van de konsekwenties hiervan is<
dat er slechts weinig bedrijven zijn, waar
al het vee in één gebouw is onderge
bracht. Ook een gevolg van de verouder
de gebouwen is, dat de inrichting vaak
erg ondoelmatig is
Dit rapport is ütbrocht troch in ryksyn-
stitüt en giet oer de topbidriuwen yn Ü8
lan, it griene hout dus, oer it toarre sille
wy mar net prate.
Oaljemannen en boerefolk, it skllt in
boel, hwa’t it docht.
vriendschap met de Leeuwarder uitgever
Claude Fonteyne, van afkomst ’n Frans
man uit Parijs. Maar dit slechts als we
zoeken naar een aanleiding. De eigen
lijke bedoeling van Gysbert Japicx zal
geweest zijn te tonen, dat de Friese taal,
mits goed gehanteerd, in staat was méér
te zijn dan volkstaal, nl ook een geschikt
medium om diepe, wijsgerige beschou
wingen in te vertolken. Door dit vertaal
werk wilde de dichter het Fries als cul
tuurtaal optrekken aan de normen die
destijds voor het Frans alszodanig gol
den. Frans was nl. destijds de cultuur
taal.
In de tijd van Gysbert Japicx had het
Fries bijna afgedaan als literaire taal,
het was teruggezakt tot het peil van ’n
streekdialect, slechts bruikbaar voor de
ongeletterde, de gewone man. Juist op
dit moment kwam Gysbert Japicx als
„taalsmid” en taalbouwer om het Fries
zijn ereplaats terug te geven. In dit op
zicht bestond er verwantschap tussen de
Bolswarder poëet en de vroege Renais
sancedichters uit het Frankrijk van zijn
dagen. De Franse dichters wilden het
Frans, dat een heel wat hechtere positie
had dan het Fries, toch verrijken met
nieuwe woorden.
Deze taalverrijking als Renaissance-
ideaal kon op verschillende manieren
worden nagestreefd. Men kon b.v. woor
den ontlenen aan de klassieke talen, men
kon ook neologismen vormen, nieuw
vormingen dus, eigengemaakte woorden,
in de hoop dat deze zich een vaste plaats
in de taal zouden verwerven, men kon
ook en dit werd vooral nagestreefd
welhaast vergeten woorden of uitdruk
kingen nieuw leven proberen in te bla
zen. Tenslotte kan men ook woorden,
gezegden en spreekwoorden aan de
volksstaal, de gesproken niet ge
schreven dialecten gaan bezigen als
inbreng in de taalschat.
Veelal betrof het hier uitdrukkingen ont
leend aan het boerenbedrijf of geënt op
de taal van ambachtslieden.
In dit opzicht nu handelde Gysbert Ja
picx net eender als zijn Franse tijdge
noten. Ook hij verwierp geenszins de
Friese dialecten, maar smeedde het hier
gevonden taalmateriaal tot cultuurtaal.
Ook ontleende hij b.v. wel woorden aan
de oud-Friese wetten.
Gysbert - om
froed cn trom
gol en goed
•eit (is hjGudt
op zijn werkbezoek in Kootstertille
zijn dierbaar hoofddeksel. Pas terug
in Leeuwarden merkte hij het. In
Kootstertille blijkbaar ook, want.
de hoed werd hem daar per speciale
koerier teruggebracht.
Bijbels. Een lezer uit Skuzum zond
ons voor deze rubriek een bijbels
raadsel: „Ik heb God gediend en ben
toch niet zalig geworden. Wie ben
ik?”
Advertentieprijs: 16 cent oer mm
Ingezonden mededelingen dubbel tarief
Contractprijzen op aanvraag
De Duitser Karl Miklenberger, Europees kampioen zwaargewicht, oefent ge
ducht voor de ontmoeting met de wereldkampioen Cassius Clay. Mildenberger
acht zich niet kansloos, omdat tijdens het gevecht Clay Biran London in Lon
den „iets” heeft gezien. Het gevecht zal 10 september plaatsvinden in het
Frankfortse Waldstadion
Het zou zeer de moeite loven, maar een
studie op zich vormen, slechts door zeer
deskundigen te ondernemen, het streven
tot taalverrijking van Gysbert Japicx te
vergelijken met dat b.v. van de Franse
Renaissancedichter Ronsard. Zoals Ron-
sard en ook dus Bellay er toe kwamen
griekse schrijvers na te volgen of te
vertalen, ging Gysbert Japicx franse
schrijvers vertalen in het Fries, n.l. om
dezelfde reden. Zoals het Grieks een ge
heel andere taal was dan het Frans, was
het Frans dit op zijn beurt dan het
Fries. Juist door die afstand kon de ver
taler zijn kunnen tonen.
Hoe is nu Gysbert Japicx te werk ge
gaan met de vertaling van het „Dis
cours” in het Fries? Heeft hij b.v. elk
woord gewikt en gewogen en zijn „Su-
nerlinge forhénlinge” gemaakt tot „een
nationaal kunstwerk van de eerste rang”,
zoals Dr. Haantjes het zo mooi uitdrukt
in zijn dissertatie over de grote friese
dichter? Dr. Kramer vindt het jammer,
dat dr. Haantjes gemeend heeft, dat hij
met slechts een viertal bladzijden kon
volstaan om de lezers te overtuigen wat
de vertaalkunst van Gysbert Japicx be
trof.
In tegenstelling met dr. Haantjes is dr.
Kramer van mening, dat het bij Gysbert
Japicx veel voorkomend verschijnsel van
alliteratie (zijn aan het begin van een
aantal woorden, in het Fries ook wel
stêfrijm letterrijm genoemd) en as
sonance (samenklank van woorden)
geen „pronken met woorden” Is zoals dr.
Haantjes meende, maar dat juist deze
verbindingen (zoals „slobjen en bodzjen,
„omwranteljen en wrotten”, „schortinge
en scheel”) juist voorbeelden zijn van de
rijkdom en innerlijke kracht van het pro
za van Gysbert Japicx.
Die rijkdom blijkt ook daar, waar Gys
bert Japicx als de franse schrijver ver
schillende malen achtereen hetzelfde
woord gebruikt, telkens weer een andere
benaming voor dezelfde zaak weet te
vinden. Zo gebruikt Mornay op het oor
spronkelijke ongeveer bij toerbeurt de
twee woorden „médicin” en „barbier”,
n.l. voor het in onze ogen antieke begrip
geneesheer. Inplaats van deze twee
woorden gebruikt Gysbert Japicx: ge-
nêsmaster, hanmaster, ierlitter, hielmas-
ter, pleisterlizzer. Zijn taal is hier dus
meer dan dubbel zo rijk. Spreekt Mor-
ney op 6 plaatsen achtereen van „plai-
sirs”, dan wordt dit bij Gysbert Japicx
in een wonderbaarlijke woordrijkdom
respectievelijk: 1. wraldsbigearen, 2.
nochten, 3. fordoarne formeitsen, 4. wil
le, dy’t it birou ünderwurpen is, 5 for-
bliningen, 6. wraldske lusten.
Het verschil is ook, dat de franse schrij
ver voor allen redenaar was en de Bols
warder vertaler in de eerste plaats dich
ter.
Zijn vertaling werd dan ook een kunst
werk op zich, dat in waarde ver uitreikt
boven het oorspronkelijke.
Het werd als het ware een nieuwe en
dan vooral rijke compositie van een be
staand gegeven.
Dr. G. A. Wumkes noemde dit zelfs een
werkstuk op Europees niveau, ontspro
ten uit het Bolsward uit de gouden eeuw,
destijds centrum van renaissance bescha
ving. Geen wonder dat wij 300 jaar na
dat Gysbert misschien wel eens wat
„moeilijk” vinden. Trachten wij hem te
volgen, dan is het echt de moeite wel
waard.
Dy gierge goarre het nin genotte fen al
sijn goed.
Nieuwste snufje in Duitsland: dames
schoenen geheel van stro.
Omsingeling van Petersburg nog slechts
een kwestie van tijd.
Grada het beste bleekwater 15 ct. per
liter. Hettema, Marktplein.
ring drie weken gevangenisstraf,
waarvan 2 voorwaardelijk met twee
jaar proeftijd.
O, die dominee! Frans Hals schilder
de een predikant, welks schilderij
is opgehangen in de trappenhal van
het stadhuis. Reeds zes weken staart
het oog van de dominee naar een
„sneeuwwitte” (ontblote) boezem
aan de overzij. Een grapje van de
heer Ronday?
Staatssecretaris. De Staatssecretaris
van Economische Zaken, de heer J.
A Bakker, zelf oud-Bolswarder,
komt 12 september naar zijn vader
stad om datr een expositie, georga
niseerd door ’t Instituut voor de tro
pen, te openen.
Wie mist een paar schoenen? Vrij
dagmorgen lag er in de tuin Dr. J
Halbertsmastraat 27 een paar schoe
nen. Tot op heden nog niet terugge
haald. Wie is op kousevoeten naar
huis gegaan?
Frysk appèl. Bij de huis a-an huls
actie in Arum in het kader van het
Frysk appèl, zei iemand tegen een
colporteur; „Dêr hoege jimme net
hinne, dy binne Kristlik.” De man
is toch maar gegaan, werd zelfs in
huig genomen en deed zaken.
Met de hoed in de hand. Maar
looo-burgemeester J. Visser vergat
Bolswards Nieuwsblad
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindcloopen, Wonseradeel, Workutn en Wymbritseradeel.
Klein wit kleedje. Mevr. T. Koldijk-
Westra te Huins vertelt ons, dat het
nu 58 jaar geleden te Drogeham
tweemaal heeft meegemaakt, dat
een jonge moeder met haar kindje
stierf. In dat geval kwam er een
zwart laken over de kist met daar
overheen als teken van onschuld
een klein wit kleedje. Dit heeft des
tijds zo’n indruk op haar als 11-
jarig meisje gemaakt, dat’ zij zich
het nog levendig herinnert.
Het Filologen-congres komt ook
naar Bolsward, dat woensdag gast-
vrouwe zal zijn van een groot aan
tal Friese taalgeleerden uit binnen-
en buitenland.
66
t 'y -
