Nu ook eetbaar eiwit
uit aardolie
Geslaagd Jeugd appèl
w
voor
Toekomstmogelijkheden
hongergebieden
Gysbert Japiks
llllllllllllllllllllllllllllllllllll!lllllllllll!lll
DINSDAG 11 OKTOBER 1966
105e JAARGANG
No. 79
IHH
ban de Mart in y loer
1603-1666-1966
Zilveren filmpjes
Hoe zoeter,
hoe pienterder?
I
.1 BW
I
PRESIDENT SOEKARNO IN TRANEN
Geweldige aanvoer van druiven.
,1
A
Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Uitgave: A J. OS1NGA N VBolsward
Dit zo juist uitgebroede kuiken is voor
bestemd om in het BP-laboratorium
in Frankrijk te worden opgefokt met
behulp van eiwit dat uit aardolie is ge
wonnen
Djakarta: President Soekarno in tra
nen voor het graf van general Yanl,
die bij de mislukte staatsgreep in ’65
om het leven is gekomen.. Het zou
voor het eerst zijn, dat de president
zich in het openbaar zo aangedaan
toonde
Abonnementsprijs t 2.90 pet kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 8879-6
Se week oktober 1941
De moderne wetenschap is zó ver gevorderd dat uit aardolie een welhaast on
voorstelbare hoeveelheid uiteenlopende produkten kan worden vervaardigd. Dat
benzine, smeerolie en petroleum van aardolie worden afgeleid is genoegzaam be
kend. Maar dat ook reukstoffen, plastics en kunstvezels hun oorsprong vinden in
ruwe olie, die soms tot enkele kilometers diep uit het binnenste van onze aarde
wordt gewonnen, is nog niet tot iedereen doorgedrongen.
Het allernieuwste op het gebied van de verwerking van aardolie tot produkten die
de mensheid ten dienste staan, is de winning van eetbare eiwitten. De olie-industrie
heeft zich daarmee op een terrein begeven dat grote perspectieven voor de wereld
bevolking opent, niet in de laatste plaats in de landen die al sinds mensenheugenis
onder de voortdurende bedreiging met de hongerdood leven.
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 1}
Gelijkstelling Duitse- en Nederlandse dl.
ploma’s.
Telef. 2044 Na 18.30 uur 2660 of 2335
(05157)
de
zij
de
de
Eervol ontslag van de heer K. J. J. Lot-
sy als gevolmachtigde voor de sport.
De Tel.: Langs de wanden van de ka
pel zijn meer dan 1000 jaar oude ge
brandschilderde ramen, welke gewijd zijn
aan de boekdrukkunst
Wie ruilt woning van f 5,50 6. f 6,huur
te Bolsward, tegen woning van f 6,— in
Leeuwarden.
Generaal Ter Poorte aanvaardt opper
bevel in Ned. Indië.
Kantongerecht Sneek. B. G. te Workum:
te laat op straat f 6,— of 6 dagen. R.
v. d. V. te Schettens: geen identiteitsbe
wijs tonen f 1,of 1 dag hechtenis, J.
M. te Bolsward, idem f 2,of 2 dagen.
De blauwe plaatsnaamborden zullen ver
dwijnen. Inplaats hiervan komen er gele
borden met zwarte rand. De meeste bor
den zullen een Duitse tekst krijgen.
De Duitse opmars is de grootste militaire
onderneming aller tijden. Voor Moskou
leveren de Russen een wanhoopsstrijd.
Nu er geen benzine meer is, verrijzen de
gasgenerators als paddestoelen uit de
grond.
Makkumers; schipper Schelte de Jong
is op komst met een lading aanmaakturf
welke verkrijgbaar zijn zonder bon.
IT BLIUWT OAN IT FORD ARJEN
Yn it jier 1882 wiene der jit 32 plakken
yn Fryslan, dêr’t in wykmerk halden
waerd, nou yn 1966 binne dat offisieel
jit seis, hwerfan mar trije fémerken.
Ljouwert, Snits en Wolvegea forwurkje
hast twa kear sa folie fé as eartiids de
32 plakken meimekoar. De trije wyk-
merken, sünder fé, binne Drachten, Fren-
tsjer en Boalsert en it liket dat de han-
nel en de kreamen of diskes yn dy plak
ken, wol aerdich buorkje wol. Nou’t de
tiid oer is, dat allerhanne nearingdwaen.
oan ’e doar komme to freegjen
de iene nef de oare jowt it oer
de destillatiekolbmmen van de raffina-wurdt it biswier, it guod fan de merk
Vele MA’, en J.V.-ers uit Bolsward en omgeving toonden vrijdagavond jl. hun
belangstelling voor het Jeugd-appèl (georganiseerd door het Streekverband van
M.V. en J.V.), gehouden in het „Gereformeerd Centrum” te Bolsward. Voorzitter
de lieer Kiestra van VVitmarsum, sprak in zijn welkomstwoord dan ook z’n vreugde
over dit bezoek uit en hoopte, dat deze start voor het verenigingsleven van veel
betekenis mocht zijn. Vervolgens las hij een gedeelte uit de frijbel, n.l. Mattheus
25"1430. Een gelijkenis door Jezus uitgesproken en handelend over de talenten.
in douche of küpbad krije koene. Hwat
is der tankber gebrük fan makke en
stiene hja ta de doarren üt op freed en
sneon. Nou is it badhüs op stjerren nei
dea en is foar it Griene Krüs in finan-
sieel blok oan ’e foet. Sa hat it alle skyn,
dat de tiid fan wissichheden net tydlik
mar bliuwend foarby is. Dy't hjoed jit
in bloeiend affear hat in bilangrike funk-
sje of in moai stik jild, is der lang net
wis fan, dat it lang sa bliuwe sil, hwant
de tiden foroarje en de minsken derby.
Wie it yn myn jongesjierren foar de
measten sa, dat de bern nei de Legere
Skoalle nei in baes of tsjinst giene, op it
heden folgje 93% fan de jonges en fam-
kes yn Fryslan, nei de Legere Skoalle
wer in oare skoalle.
En mei troch it meardere fmderwiis
komt in great diel fan de jongere gene-
raesje net mear werom op it selde plak
as de aiden. In al greater wurdend diel
komt yn de lytsere en greatere stêdden
torjuchte wylst de measte lytse doarpen
yn ynwennertal sakje. Der binne gunsti
ge ütsünderingen op, lyk as Winsum
troch de Miedema's, Bakhuzen troch de
fa. Mous en ek tichterby troch wakkere
oannimmers, mar it gehiel lit düdlik
sjen, dat de üntwikkeling giet yn de
rjuchting fan de greatere sintra. De mo
derne minske freget folie mear fan syn
wenplak as eartiids en de forsoargjende
middenstan hat al greater klantekring
nedich om syn bistean to halden. Opfal-
lend is derby, dat ek de bijierre minsken
dy’t har nei rintenierjen sette, foar in
great part net yn it doarp bliuwe mar
in greater plak opsykje. Dit alles mak- net, wy moatte mei.
Wy binne ynne wrad, in de wrad iz yn
uwz, in woe him fenne wrad irf-suwnerje
wol, moat im fen ’lm salm irf-schiedje
In dizze skiedinge wirt de deade neam-
me.
Continu proces.
De te Lavéra gevolgde produktiemethode
van eiwitten met een aardolie-fractie als
basismateriaal is tot op zekere hoogte
gelijk aan wat zich afspeelt bij ieder
gistingsproces. De aardolie fractie, die
gewoonlijk ongeveer een tiende van de den
ruwe olie bedraagt, wordt afgetapt van
to heljen, wer minder great, ommers
helje moat men it dochs en faeks sit der
wer nije bloei yn foar de wyk- en wyk-
einmerken. De selsbitsjinning, anneks
automaten, hawwe yn koarte jierren it
pleit woun en al mear sjogge wy ek yn
de lytsere plakken u.zze foarm fan de-
tailforkeap tanimmen. It bliuwt oan it
foroarjen. In jier of tsien lyn, doe’t de
hannel yn turf en swarte branje him
konsintrearde yn ien han, koe men by
de streek gauris hwat oergunstige praet-
sjes opheine oer dy branjehannelers, dy’t
nou gjin konkurrinsje mear hiene en
sa’t men sei, op flewiel sieten. Nou is it
blêd alhiel omkeard. Yn 1960 wie yn Ne-
derlan 81% stienkoalkachels, 16% oalje-
kachels en 3% gaskachels. Mar yn dizze
fiif, seis jier is it mei hanpen omkeard.
It ierdgas nimt de oaren finael yn ’e bek,
Ondanks alle adfortinsjes fan „leefwarm-
te” en geselligens. It léste jier waerden
mar 11.000 koalekachels forkoft tsjin
338.000 gaskachels. En elk, dy’t syn
skoandere haerd kwyt wol, fornimt wol
hoefolle wearde dy hat. Dochs binne der
al forütsjende lju, dy’t dizze hausse yn
gashaerden mei in skalk each bisjogge
en sizze, dat de gashaerd ek mar in
koart libben forwachtsje mei.
Hja wize op it tanimmende oantal huze-
blokken en flats, dy’t allegearre oer-
geane nei in systeem fan sintrale for-
waerming, sadat ek de aparte gashaerd
mar in tydlik oergongsforskynsel wêze
soe.
En hwat wie It in prachtich ding, doe’t
destiids it Griene Krüs oan de Gasthüs-
singel in badhüs boude, dêr’t de minsken
ket de libbens- en bisteansfragen foar de
biwenners fan de lytsere doarpen net
maklik en it liket oannimlik, dat de
flecht üt it lytse doarp jit wol fierder
gean sil.
Nou is it redelik, dat net allinnich de
sakeman rekken haldt mei dizze tiids-
forskynsels en mei soarch neigiet, hwert
hy syn netten ütset, mar ek de oerheit
sil oan dizze dingen net foarby gean
kinne. Sa binne der yn üs provlnsje op
it heden jit 119 legere skoallen mei ien
of twa learkrêften, dy’t rjuchtstreeks ün.
der it bistjür fan de gemeente falie. Dêr-
neist jit 67 protestants kristlike en 5
roomsk kathelike, in lytse twahündert
skoaltsjes, dy’t hast foar in ünmooglike
taek steane. Sille de aiders en de ge
meenten hjir tofré mei bliuvze, nou’t fan
de üntwikkeling fan har bern foar de ta-
komst safolle öfhinget. Né, jo kinne der
mar net mei de klomp yn omslaen, dêr-
foar sitte der tofolle dingen oan fêst,
mar sa bliuwe kin it ek net. Ek op
tsjerklik terrein wurdt it al slimmer de
gemeenten of parochjes to bisetten mei
foargongers en it jild op to bringen foar
tsjerke, geastliken en pastorijen. Yn
boppe-Grins is nou in gearwurfcing komd
tusken in stik as acht tsjerklike ge
meenten, dy’t meiinoar twa dümny’s
hawwe foar it gewoane wurk en ien foar
de jeugd. De sneinstsjinsten binne de
iene kear hjir en de oare kear yn in
oar doarp, hwert de fierstófwenjenden
mei in bus hinne gean. Mar oft dat sa
bliuwe sil Wy sette de tiidsstream
net stil, hy giet al hurder en graech of
Tj. de J.
ouders nooit thuis en het te veel aan
zakgeld hebben.
De maatschappij, zo vervolgde hij, zorgt
er voor dat de men§ over veel vrije tijd
kan beschikken, maar helaas wordt deze
vrije tijd niet altijd nuttig besteed.
En, zo stelde spreker, wat zegt ons als
M.V. en J.V.-ers, of beter gezegd, hoe
spreekt de bijbel over de houding van de
mens in de samenleving. In de eerste
plaats dit: Heb ontzag voor het gezag,
dat in God z’n oorsprong vindt, want
Hij is immers de bron van alle gezag.
Nu, een klein beetje van dit gezag geeft
Hij aan de ouders en regeerders. Beide
zijn ze van Godswege gesteld. De over
heid is de dienaresse Gods en dient om
het goede te beschermen en het kwade
te straffen. Niet de politie „pesten”,
maar heb ontzag voor het gezag, dat is
de houding van de christen in onze dagen
Paulus, hij gehoorzaamde de heidense
staat der Romeinen, louter uit het feit,
dat zij een rechtsstaat was. Anders wordt
het, aldus spr., als ’t recht wordt vertrapt
zoals bijv, in de tijd van „Het Derde
Rijk”.
De christen moet de dingen dan ook
nuchter onder ogen zien, ’t Is eenmaal
noodzakelijk, dat de Wet er is, wil
maatschappij geordend leven en zal
tot ontplooiing komen. Neen, niet
chaos, maar het Evangelie, doet
rechtsstaat goed functioneren. Weest dan
blij en dankbaar, dat je in vrijheid mag
leven en werken. Wij staan, aldus spr.,
midden in de wereld, doch zijn niet van
de wereld. Heb dan de wereld niet lief,
maar Jezus. De bijbel spreekt tot de
jongeling: „Gij zijt sterk, want het
Woord van God is in u.” Dit is radicaal
De Amerikaanse professor Redby heeft
onlangs in een bijeenkomst van voe-
dinsspecialisten in Los Angeles een in
leiding gehouden over „de invloed van
suikerhoudende produkten op 't vermo
gen om logisch te denken”.
Hij formuleerde daarbij als-eijn mening
dat het rijkelijk ter beschikking komen
van suiker het denkvermogen van de
mens in de laatste eeuwen krachtig
heeft bevorderd. Zonder suiker zouden
we volgens hem misschien wel tien
eeuwen langer nodig gehad hebben om
het intelligentie-niveau van de tegen
woordige tijd te bereiken. Dit is uiter
aard een moeilijk bewijsbare stelling,
maar professor Redby heeft de levens
loop van 1000 personen onderzocht en
daarbij gevonden, dat 209 van hen die
een suikerrijke voeding hadden genoten,
vooraanstaande posities op academisch
niveau hadden bereikt. Hij noemde het
een biologische wet dat een hoog ver
bruik van suikerhoudende voedings- en
genotmiddelen samengaat met een in
tensieve geestelijke aktiviteit. Overigens
was men er het tijdens deze conferentie
over eens, dat het voedingsonderzoek
nog vele geheimen en geheimzinnighe
den heeft op te helderen.
Gysbert - om
froed en from
gol en goed
•eit hjoed:
derlj. Deze af gesplitste fractie van ruwe
olie bevat ongeveer tien procent wasdeel
tjes die geschikt zijn voor de eiwitten
producerende organismen groeien in een
goed vermengde olie/water-oplossing,
waaraan enkele voedingsstoffen zijn toe
gevoegd. Terwijl olie, water en voedings
stoffen worden toegevoegd aan de ene
zijde van de reactiekamer wordt het
mengsel dat de ongebruikte olie en de
eiwitten bevat afgevoerd, zodat een on
afgebroken proces ontstaat. De eiwitten
worden afgescheiden, gewassen en ge
droogd, en het niet te consumeren ge
deelte van de olie wordt teruggevoerd
naar de raffinaderij.
Bij een hoeveelheid van één ton omge
zette wasdelen kan men rekenen op een
produktie van ongeveer één ton gecon
centreerd eiwit. Theoretisch is het mo
gelijk één ton eiwitconcentraat te produ
ceren uit honderd ton olie. Vast staat al
Hierna kwam aan het woord Ds. Lam
bers Heerspink uit Joure, die was uit
genodigd deze avond ’t onderwerp „Pro
vo of G.J.V.-er” voor de jongeren in te
leiden.
Na eerst het één en ander over „een no
zem” te hebben gezegd, vervolgde spre
ker zijn betoog met een uiteenzetting
over de denkwijze van de „provo” en dé
achtergronden hiervan. Hij zag dan ook
veel overeenkomst tussen het nozem- en
provo-type, doch wilde de laatste cate
gorie in twee groepen verdelen.
De eerste groep zou spr. eigenlijk willen
rangschikken bij hen, die een minder
waardigheidsgevoel bezitten. Vaak ner
gens interesse voor hebben; alleen maar
t.v.-kijken en dergelijke, dat is wel één
van de kenmerken van dit type. Zelfs
sport beoefenen is hun te veel, ’t Is dan
ook veelal een dom slag jongelui, die,
doordat ze ook totaal geen ambitie voor
enigerlei studie hebben, hun vrije tijd
doorbrengen in verveling. De gevolgen
zijn dan ook veel geschreeuw en lawaai
op straat en hierdoor in conflict komen
met de politie. Gezag is hun vreemd en
streven dan ook naar chaos. Vooral in
clubverband zijn ze sterk, als enkeling
vaak zwak.
De tweede groep zou spreker meer in
de intellectuele sector willen zoeken.
Volgens hen, neemt de onleefbaarheid
in de wereld bij de dag toe en niemand
komt hiertegen in opstand. Daarom ne
men zij de leiding om zodoende de mens
heid uit te dagen. Zal cje toestand wat
dit betreft verbeteren, dan moet eerst
alles op z’n kop worden gezet. Geen wet
en geen gezag is dan ook hun leuze. De
strijd voor anarchie is niet bedoeld voor
lange duur, maar moet eerst plaats
vinden, zal verbetering mogelijk zijn.
Alles moet een mechanisch verloop heb
ben. De mens wordt zodoende bevrijd
van het cachet waarin hij zich bevindt.
Spreker constateerde deze feiten niet al
leen, maar ging ook uitvoerig in op de
achtergronden, die de oorzaken zijn van
deze gedachtengang. Enkele daarvan
noemde spr.: geen gezelligheid thuis;
gezegd. Maar de jeugd in onze tijd
vraagt toch, radicaal te zijn, zo stelde
spreker. God zoekt in onze tijd een jeugd,
die strijdt en vraagt: „Wat wilt Gij dat
wij zullen doen?”
Na deze gloedvolle rede, kondigde de
voorzitter aan, dat na de pauze die
hierop volgde, het gezelschap uit Sua-
meer het tweede deel van de avond zou
vullen met het toneelstuk „Villa Bom-
berg”.
Het was een stuk waar „Amor" om de
hoek kwam kijken en dat door haar
verwikkelingen dan ook voor verras
singen zorgde. Het applaus was aan het
slot wel een bewijs dat het goed in de
smaak viel.
Tenslotte bracht voorzitter Kiestra in
zijn slotwoord dank aan allen, inzonder
heid Ds. Lambers Heerspink van Joure
en het toneelgezelschap uit Suameer,
voor hun medewerking tot het slagen
van deze avond. Na het gezamenlijk
zingen van Psalm 119 5, sloot Ds.
Lambers Heerspink met dank aan God.
wel, dat een eiwitten-uit-aardolie-fabriek
ten minste 2000 maal sneller eiwitten kan
maken dan een koe.
De eerste experimentele vorm van het
eiwitconcentraat was een wit poeder dat
volgens de chemici geleidelijk de smaak
van oude kaas kreeg. Men ziet hierin ’n
goed dierenvoedsel met gelijke toepas
singsmogelijkheden als bijvoorbeeld vis
meel.
De Wereld Gezondheidsorganisatie heeft
strenge voorschriften gemaakt ten aan
zien van het beproeven van nieuw kunst
matig voedsel. Vele jaren van experimen
teren zijn noodzakelijk om te onderzoe
ken hoe verschillende diersoorten na ver
scheidene generaties hierop reageren.
Via viskwekerijen zou het eiwit op prak
tische manier kunnen bijdragen aan de
voedselvoorziening van de mens; men
heeft al forellen van zo’n vijf kilo ge
kweekt.
Naast Lavéra is men ook in proteïne-
stations in Grangemouth (Schotland) en
bij de BP raffinaderij te Port Harcourt
(Nigeria) met de produktie van dit ei
witconcentraat bezig. Ook worden proe
ven genomen in verschillende landen on
der zeer uiteenlopende klimatologische
omstandigheden.
Wellicht lijkt het tempo langzaam- waar
mee het eiwittenprojekt zich gedurende
de uitvoerige proeven met betrekking tot
het voederen van dieren ontwikkelt. De
ze proeven moeten echter worden uitge
voerd en de tijdsduur ervan wordt be
paald door de natuurlijke kringloop die
niet kan worden versneld.
Advertentieprijs: 16 cem pei mm
•X
Ingezonden mededelingen dubbel tarief
Contractprijzen op aanvraag
Het begon allemaal in 1957 toen de heer
M. Champagnat, die werkzaam is in een
van de laboratoria van BP te Lavéra in
Frankrijk, werd verzocht het afscheiden
van wasdeeltjes uit petroleum en benzine
te onderzoeken en meer in het bijzonder
een mogelijkheid te vinden om bij het af
breken van deze wasdelen de hulp in te
schakelen van uiterst kleine levende we
zentjes: micro-organismen. De wasdelen
hebben in veel aardolieprodukten een
storende werking, omdat ze bij koud
weer stollen en daardoor leidingen en fil
ters kunnen verstoppen. Het team dat
met de micro-biologische onderzoekings-
werkzaamheden werd belast vond al
spoedig geschikte micro-organismen die
kieskeurig genoeg waren om de onge
wenste wasdeeltjes te consumeren en de
rest van de brandstof ongemoeid te laten.
Terwijl de micro-organismen bezig wa
ren de was te verwijderen, vervolgden ze
hun normale levenscyclus en plantten ze
zich voort, en al doende produceerden ze
eiwitten.
Sommige eiwitten kunnen worden ge
bruikt als voedsel dat in verscheidene de
len van de wereld in te geringe mate
aanwezig is. Wat de heer Champagnat
tot een geniaal uitvinder maakte, was
dat hij op dit moment niet stil bleef staan
bij het bereikte resultaat wat betreft het
verwijderen van de wasdeeltjes, maar
dat hij verder keek en mogelijkheid zag
voor de olie-indifstrie om mede in de
wereldvoedselbehoefte te voorzien.
Er volgden enkele jaren van experimen
teren om te onderzoeken welke micro-
organismen het beste geschikt waren
voor de combinatie van het verwijderen
van de wasdeeltjes én het produceren
van een goed evenwicht in de eiwitbe-
standdelen (aminozuren), omdat de
waarde van eiwit als voedsel afhangt van
de respectieve hoeveelheden van enkele
van deze aminozuren en de daarmee ver
bonden vitaminen.
Nadat eveneens succes was bereikt met
het zuiveren, gaf men de nu verkregen
eiwitten in kleine hoeveelheden door
het voedsel gemengd aan dieren; die
weigerden het aldus eiwitrijk gemaakt
voedsel niet en daarmee was de tijd rijp
om te onderzoeken of de laboratorium
proeven mogelijkheden openden voor toe
passing op grotere schaal. Hiertoe werd
in Lavéra een groot proefstation ge
bouwd.
Bolswards Nieuwsblad
STREEKBLAD VOOR WES7- EN ZUIDWEST FRIESLAND
Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Ilindcloopen, Wonseradeel, Workum en Wymbritseradeel.
79
