Nijverheidsonderwijs voor meisjes
biedt vele mogelijkheden
Koffie en Thee
een eeuwen-
oud genot
holle frase
Enschede heropent Bolswards
succes-expositie
Gysbert Japiks
„Maar de huishoudschool” wordt
Fan de Martinvtoer
Zilveren filmpjes
DINSDAG 13 DECEMBER 1966
105e JAARGANG
No. 97
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
1603-1666-1966
Bolswards Nieuwsblad
Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindeloopen, Wonseradeel, Workum
te
Part-time opleidingen.
Leraressenopleiding.
Vorming persoonlijkheid.
De primaire opleiding.
Vervolgopleidingen.
bi-
Andere mogelijkheden.
Japan verklaart de oorlog aan Amerika.
Het houden van pluimvee beperkt.
Tj. de J.
Advertentieprijs: 16 cent per mm
Ingezonden mededelingen dubbel tarief
Contractprijzen op aanvraag
Over het wezen en de betekenis van het Nijverheidsonderwijs voor meisjes (in
de volksmond de Huishoudschool) bestaan vele misverstanden.
Mej. J. Eerdmans, directrice van de Chr. Landbouwhuishoudschool „Nijenhove”
te Bolsward, attendeerde ons in dit verband op een oriënterend artikel in „Uitleg”,
het weekblad van het Departement van Onderwijs en Wetenschappen, dat we op
haar verzoek hier laten volgen;
Uitgave: A J. OSINGA N.V., Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 13
Telef. 2044 Na 18.30 uur 2660 of 2333
(05157)
Jetta, 'de twaalfjarige dochter uit een
middelgroot gezin, waarvan de vader
als boekhouder werkzaam is, heeft van
het hoofd van de lagere school het ad
vies gekregen naar de huishoudschool
te gaan. De beide andere kinderen be
zoeken de m.u.l.o. en de h.b.s. Maar
Jetta meer een doekind dan een stu
diehoofd vindt het prachtig en dus
hebben vader en moeder zich erbij neer
gelegd.
Zo waren niet zozeer teleurgesteld, dat
Jetta het voorbeeld van haar broer en
zuster niet kon of wilde volgen, maar
bouwhuishouden. Bij verschillende op
leidingen moet in de praktijk worden
gewerkt.
Het Rijksmuseum Twenthe te Enschede
heeft z|jn deuren geopend voor de boeien
de tentoonstelling; Koffie en thee - een
eeuwenoud genot.
Tijdens een persconferentie verklaarde
de conservator, drs. A. L. Hulshoff, zich
niet te kunnen herinneren dat het mu
seum ooit een dergelijke fraaie tentoon
stelling binnen zijn muren heeft gehad.
De expositie is ingericht door het Ko
ninklijk Instituut voor de Tropen te
Amsterdam in opdracht van Koffiebran
derij en Theehandel Van der Plaats te
Bolsward.
Het bedrijf heeft dit jaar zijn 125-jarig
bestaan met een reeks van bijzondere
evenementen gevierd. Eén hiervan was
een tentoonstelling over koffie en thee
in het fraaie stadhuis van Bolsward,
op 12 september geopend door de hui
dige Minister van Economische Zaken,
drs. J. Bakker.
Benoemd tot dijksgedeputeerde van het
waterschap „Westergo’s IJsselmeerdlj-
ken”, de heer H. R. Kingma te Bols
ward.
De vissers A. en D. Lemstra te Wit-
marsum vingen een snoek van 10 pond,
89 cm lang.
Op Malakka trekken de Britten terug.
Japanners op twee plaatsen in Brits-
Borneo geland.
De uitgeweken noorse regering verbreekt
de betrekkingen met Finland.
Nije Fryske boeken: Tjitte Winia fan L.
Brolsma; Jonges fan Gaesterlan fan I.
de Jong; De Gouden tried I fan W. Cu-
perus.
Ook Brits-Indië in oorlog met Finland,
Hongarije en Roemenië.
Abonnementsprijs f 2.90 per kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
3e week december 1941
Gysbert - om
froed en from
gol en goed
aeit fis bjoedt
Athene: Leden van de Griekse Marine dragen overlevenden van de ramp met
de „Heraklion” aan land. De geredden waren opgepikt door het Britse
oorlogsschip „Ashton”.
Athene: een blijde hereniging: De kwartiermeester van de gezonken „Herak-
lon”, die als door en wonder gered werd, wordt hier door zjjn diepbewogen
moeder en broer begroet na zijn aankomst in Athene. De man werd gered
door het Finse schip „Nunulahti”.
HOE SIL DAT MOARN KOMME?
Hjoed sette de Fryske steaten har
ried fierder fuort oer de algemiene si-
tuaesje en de bigreating foar ’67 en
woansdei sil nei alle gedachten it üt-
stel oangeande de fordieling fan de kos
ten, dy’t foar de sédiken nedich binne,
oan de oarder komme. In ütstel, dat yn
de forroune moannen al in heap op-
skuor brocht hat en de bilanghawwen-
den as in stien op ’e mage leit. Winlik
in aeklik ütstel, omt it net mooglik is it
sa to dwaen, dat it jin bifrediget.
It gefal sit sa. De soarch foar de sé
diken wie by aids foar de minsken, dy’t
der tichte by wennen. Uteraerd wiene
dat boeren en dizze dyksboeren bisoch-
ten, by heech wetter, dat to kearen of
mei har hüshalding en fé nei in feilich
sté üt to wiken. Yn lettere tiden binne
foar dit doel wetterskippen oprjuchte,
hwertroch folie mear minsken meidiene
oan de kosten fan dat dyksbihear, omt
hja de grinzen fan dy wetterskippen 20
oant 40 kilometer it lan yn leine. Yn üs
tiden lykwols bliek dit net foldwaende,
hwant de kosten fan dy sédiken waerden
bilangryk heger en sünt de Ofslütdyk er
kommen is, drukke dy hege kosten bi-
nammen op de sédiken fan Koarnwer-
tersan nei Hams en fierder de noard-
kust lans nei de Lauwerssé.
It is bikend, dat it provinsiael bistjür
dizze wetterskippen holpen hat mei rinte-
leaze foarskotten. Dit jild kinne dy wet
terskippen fansels nea werombitelje, dat
wit elk wol, mar de foarm is nou ien-
kear sa. Soe de provinsje dat net dien
ha, dan wiene de lésten foar dy sé-
wearende wetterskippen sa heech wur-
den, dat it gjin kant mear üt koe. Hja
makken in regeling, hwerby in grins
steld waerd foar dy wetterskipslêsten.
Kaem men der oerhinne, dan naem de
provinsje troch foarskotten it measte
foar syn rekken. Salang dat oer ien of
twa ton gie, hat de provinsje der net it
measte fan sein, mar de léste jierren rin-
ne de kosten fan de sédiken sadanich
op, dat de provinsje dit jier hast in
miljoen bypasse moat as hjir gjin for-
oaring yn komme soe. En sjocht men
nei de wurken, dy’t yn de kommende
jierren oan de sédiken fan Harns oant
de Lauwers barre moatte, dan is it düd-
Is de feilichheit fan de Nederlannen in
saek fan it gea of it gewest of is it in
saek fan de nasjonale, dus de ryksoer-
heit?
Wy bitelje allegearre foar de bifeiliging
fan de lansgrinzen, foar de douane like-
goed as foar de float, omt de feilichheit
in rykstaek is. Mar de tilde erffijan fan
in great diel fan Nederlan is de sé, dy’t
dei en nacht syn slach slaen kin. Tsjin
dizze fijan to fjuchtsjen is likegoed ryks-
saek. Mar omt it Ryk (noch) net syn
folsleine forplichtingen neikomt, draeije
der oaren foar op en hwa wurdt hjirfan
de dupe? Moatte de eigners fan 70.000
h.a. dat heale miljoen opbringe of is it
mear billik, dat de 500.000 ynwenners
fan Fryslan in goune de man bylappe?
Is it billiker de boeren en eigners, dy’t
troch de Pachtwet dizze hegere lésten
op nimmen forhelje kinne, dit nije offer
op to lizzen, towyl elts wit, dat hja mei
de wettelike hieren al sünt de oarloch
oan de forkearde kant sitte, dan dat de
provinsje it docht? It is foar beide in
aeklike saek, hwant hja moatte bitelje
foar it Ryk, mar jammergenóch is der
moarn mar kar üt twa: Of de hiele pro
vinsje, óf de 3 4% fan de Fryske bi-
folking, dy’t har lan of pleats yn dit ge-
biet lizzen ha.
Persoanlik haw ik mei dizze kar gjin
kopskrabjen mear, mar ik kin skoan bi-
gripe, dat alle leden net gelyk tinke. Ha-
war, moarn sille de kranten de ütslach
wol fortelie en lit üs hoopje, dat de
mearderheit de minderheit de han boppe
de holle haldt.
Dy eer gierge wyn borlle het naet
dan onrest in guea.
Op 16 december te Bolsward overleden
A. Alt, geb. op 24 maart 1881 te ’s-Gra-
venhage. Hij deed reeds op 16 jarige leef
tijd eindexamén HBS en voltooide zijn
studie aan het conservatorium, toen hij
18 jaar oud was. Als jongen maakte hij
(als violist) reeds een zomertournee mee
met leden van de Italiaanse opera en
zwierf met hen door Europa. Hoewel
ook Zutfen hem in 1910 benoemde tot
organist gaf de heer A. Alt aan Bolsward
waar hij ook werd benoemd de voorkeur
wegens de schone klank van het orgel.
In 1914 begon hij met het houden van
lezingen. In 1926 maakte hij een kunst
reis door Amerika.
tilden zwaar aan die „huishoudschool” gevold door meisjes die zijn overgega:
die, naar zij menen, „toch alleen maar
opleidt voor atelier en hulp in de huis
houding”.
Nu Jetta haar nieuwe school bezoekt,
hebben haar ouders er min of meer
vrede mee. Misschien ook omdat Jetta
een nieuw gebouw heeft getroffen. Dat
ziet er licht en kleurig uit, maar toch.
Zoals die ouders van Jetta denken, den
ken er veel, te veel. Want die huishoud
en nijverheidsschool biedt zoveel toe
komstmogelijkheden, meer dan vele bui
tenstaanders vermoeden. Er zijn leer
lingen van huishoudscholen, die het zelfs
tot lerares bij het nijverheidsonderwijs
kunnen brengen, al moet daarvoor na
tuurlijk een flinke portie theorie kunnen
worden verwerkt. En die opleiding
duurt niet langer alg diezelfde opleiding
via m.u.l.o., m.m.s. of h.bjs. Maar zo
ver is Jetta nog lang niet. Zij is ten
slotte nog maar in de eerste Idas en
kan, afhankelijk van haar interesse en
mogelijkheden, vele kanten uit.
Die eerste klas is het begin, zoals alle
eerste klassen een begin zijn, van de
tweejarige primaire opleiding van het
lager nijverheidsonderwijs.
En daarin krijgen de meisjes niet alleen
vakken als zorg voor de gezondheid, de
voeding, de woning en de kleding en
de naaldvakken, maar ook algemeen on
derwijs: Nederlandse taal, rekenen,
aardrijkskunde, geschiedenis, een der
moderne talen naar keuze, muziek e.d.
Van de in totaal 32 wekelijkse lessen
nemen deze laatste vakken bijna de
helft van de tjjd in beslag. Na de twee
jarige primaire opleiding, waarvoor een
getuigschrift wordt uitgereikt, zijn vele
meisjes nog maar 14 jaar en mogen niet
anders dan in de huishouding werken.
Een uitzondering wordt gemaakt voor
meisjes jonger dan 15 jaar, die met
toestemming van de arbeidsinspectie,
onder bepaalde voorwaarden, in de in
dustrie aan de slag mogen. Zijn zij ech
ter 15 jaar en ouder, dan staat het hen
vrij een beroep te kiezen.
derverzorgster, welke opleiding na een
volgend praktijkjaar kan worden afge
sloten met het diploma kinderverzorg-
ster in koloniehuizen, waarna verder een
elders te volgen opleiding voor het di
ploma kinderbescherming kan worden
gevolgd.
Er is voorts, na de assistente-opleiding
voor meisjes die zich aangetrokken voe
len tot de naaldvakken een twee-jarige
cursus costuumnaaister, eventueel af te
sluiten met een een-jarige vervolgcursus
tot coupeuse. De hiervoor genoemde
u.l.n.o.-opleidingen kunnen ook worden
ian
naar de vierde klas van een m.u.l.o.,
dan wel een overgangsbewijs kunnen
overleggen naar de vierde klas v.h.m.o.
Er is voor hen echter een maar.
alvorens deze u.l.n.o.-opleidingen te kun
nenen volgen, dienen zij een jaar de z.g.
oriëntatieklas te doorlopen, die voor hen
in de plaats treedt van de assistente-
opleiding. Zij, die een overgangsbewijs
bezitten naar de 4de klasse m.u.l.o. of
de 3e klasse van het v.h.m.o., kunnen
worden geplaatst in de oriëntatieklas,
waarna ze door kunnen naar enkele an
dere u..n.o.-opleidingen.
De huishoudschool telt nog een aantal
part-time opleidingen in het kader van
het leerlingstelsel, zoals de tweejarige
kapsteropleidingen, huishoudhulp, ge
zinshulp en kleuterhulp, alsmede de 1-
jarige opleidingen verzorgings-assisten-
te en confectienaaister, alsmede cursus
sen, b.v. voor bejaarden helpster. Het
zal uit deze, overigens nog niet geheel
volledige opsomming duidelijk zijn, dat
een huishoud- en nijverheidsschool voor
meisjes voor veel meer opleidt dan ate
lier of huishouding. Veel meisjes ziet
men later terug alg kinderverzorgster,
kantoorbediende, tandarts-assistente e.d.
Vele meisjes maken echter gebruik van
de vele op deze primaire opleiding aan
sluitende vervolgopleidingen.
Een enkel cijfer ter verduidelijking. In
1964 slaagden 30.246 van de primair op
geleiden. In datzelfde jaai- gingen 21.293
van de primair opgeleiden een van de
voortgezette opleidingen volgen. Wat zij
daar voor keus hebben?
Daar is in de eerste plaats de éénjarige
opleiding voor leerling-verkoopster. Ook
kunnen de primair opgeleiden verder
leren voor assistente A(lgemeen) waar
bij de nadruk ligt op theoretische vor
ming, voor assistente H(uishoudelijke
vorming) en voor assistente N(aaldvak-
ken).
Aan het eind van deze opleidingen,
waarbij eveneens veel aandacht aan de
algemene vorming wordt geschonken,
wordt ook een getuigschrift uitgereikt.
Het valt natuurlijk niet te ontkennen,
dat het huishoud- en nijverheidsonder
wijs een andere inhoud heeft dan mulo
of v.h.m.o.
Het tracht echter op eigen wijze door in
tegratie van hoofd, hart en handen de
leerlingen door vorming van de persoon
lijkheid voor te bereiden op een plaats
in de maatschappij. In de laatste jaren
wordt aan de algemene vakken veel
aandacht geschonken, waarbij ook cul
turele elementen een grotere rol in dit
onderwijs zijn gaan spelen.
Om een paar voorbeelden te noemen:
naast ruimere aandacht voor de vakken
als rekenen, taal, geschiedenis, aard
rijkskunde, enz., nemen muziek, vele
vormen van vrije expressie, uitdruk
kingsvaardigheid, discussie en om
gangsvormen een grotere plaats in.
Op deze wijze tracht het nijverheids
onderwijs voor meisjes tegemoet te ko
men aan de eisen die de snel verande
rende maatschappelijke verhoudingen
ook van dit onderwijs vragen.
De uitdrukking „het is maar een huis
houdschool” is thans dan ook nog slechts
een frase, die een steeds hollere klank
zal gaan krijgen.
Na deze assistente-opleidingen staan er
opnieuw een groot aantal mogelijkheden
open, zoals de tweejarige opleiding tot
inrichtings-assistente (Inas). Deze op
leiding, waarvan 9 maanden school, 1
jaar stage, afgesloten met drie maan
den school, geeft aansluiting op de ver
pleegstersopleiding. Er is voorts de één
jarige vooropleiding verzorgende beroe
pen, waarvan 3 maanden stage, de
eveneens nog één-jarige opleiding kin-
een later bezoek moesten beantwoor
den.
Gezien het succes hebben het Tropen
instituut en de firma Van der Plaats
zich bezonnen op een herhaling van de
expositie elders. Nu het Rijksmuseum
Twenthe aan de tentoonstelling gastvrij
heid verleend heeft blijkt, dat deze daar
door een ruimere opstelling van het
beschikbare materiaal in tien zalen
nog beter tot Zijn recht komt.
Vrijdagavond 9 december vond de offi
ciële opening plaats door Dr. J. H. Jager
Gerlings, Hoofd van het Tropenmuseum.
Uit zijn woorden bleek, dat koffie en
thee sinds eeuwen volksdranken bij uit
stek zijn. Beide dranken hebben boven
dien sterke invloed gehad op het maat
schappelijk leven, zowel op het gebied
van handel, scheepvaart en industrie,
als op het terrein van de cultuur, het
godsdienstig leven en de politiek.
De expositie beeldt een en ander op aan
trekkelijke wijze uit. Eerst wordt in een
passende entourage aandacht gevraagd
voor de plantange-werkzaamheden en ’t
verschepen. In de zalen, gewijd aan de
koffie- en theecultuur blijkt bijv, dat in
het oosten tot voor kort tinnetjes met
diverse theesoorten, in een bewerkt hou
ten doosje verpakt, als bijzondere be
loning voor bewezen diensten gebruikt
werden. Ruime aandacht wijdt de ten
toonstelling ook aan de historische rol
van Nederland bij de verspreiding van
koffie en thee en de „utensiliën” om
de dranken te zetten.
De heer J. M. Slob, verkoopdirecteur
van Van der Plaats, deelde nog mee, dat
het menseljjk organisme ca twee liter
vocht per dag nodig heeft. In het dran
kenpatroon van de consument maken
koffie en thee samen meer dan 80
uit. Van het theeverbruik in de Euro-
markt neemt ons land niet minder dan
55 voor zijn rekening. Niettemin daalt
het theeverbruik enigszins: in de laat
ste 10 jaren van 800 tot 600 gram per
hoofd per jaar. Het koffieverbruik is
daarentegen gestegen met 165 tot
ca. 5 kg, dat is 4 5 kopjes per per
soon per dag (kinderen niet meegere
kend). Er zijn 68 koffiebranders en
theepakkers in Nederland, waarvan
20 ca. 90 van de markt beheerst.
Van der Plaats met een omzet vooral
in het noorden en oosten van het land,
behoort tot de eerste zes.
De tentoonstelling, samengesteld uit
bijdragen van verscheidene musea en uit
enige particuliere collecties, is tot en
met zondag 29 januari open.
en Wymbritseradeel.
De expositie is een succes geworden. In
de 35 openingsdagen hebben zich bijna
7000 bezoekers gemeld. Uit Ameland
maakte men er een groepsreis heen.
Bonden van Plattelandsvrouwen namen
een excursie naar de tentoonstelling in
hun programma op. Ook togen er groe
pen leerlingen van detailhandelsvak-
scholen heen, o.m. uit Hoogeveen,
Zwolle, Apeldoorn en zelfs uit Rotter
dam, om er aanschouwelijk onderwijs
te genieten. De leerlingen van de hoog
ste klas van de kweekschool in Sneek
spendeerden er een dag aan en stelden
er vragen op, die de lagere klassen bij
Een geheel andere weg die na de pri
maire opleiding openstaat, is de drie
jarige vooropleiding tot lerares bij het
nijverheidsonderwijs voor meisjes. De
keuze hiertoe wordt, uiteraard in over
leg met de leerlinge en haar ouders,
zeer sterk bepaald door het oordeel van
de schoolleiding, die bij haar beslissing
vanzelfsprekend grote waarde hecht aan
o.m. het feit, of het meisje in staat zal
zijn de fikse portie theorie te kunnen
opnemen.
Tot nu toe is in de praktijk gebleken,
dat slechts een klein percentage van
de leerlingen (ruim 1 deze oplei
ding gaat volgen. Worden veel meisjes
wellicht ook afgeschrikt door de ge
dachte dat na deze drie-jarige voor
opleiding de eigenlijke, nog eens vier
jaar durende leraressenopleiding be
gint?
En toch doen zij er niet langer over dan
de meisjes met m.u.l.o, m.m.s. of h.b.s.
Ook deze leraressenopleiding, die onder
het middelbaar nijverheidsonderwijs valt
biedt weer een scala van mogelijkheden.
Men kan lerares worden op het gebied
van: de naaldvakken, de huishoudvakken
eenvoudige handwerktechnieken, stof
versieren en tekenen, kinderverzorging
en -opvoeding en handen-arbeid, land-
lik, dat dit gat in ófgroun wurdt.
Dizze finansiële needsituaesje is aküt
wurden troch de Deltawet, dy’t de dyks-
bihearders forplichtet de diken op sa-
neamde delta-hichte to bringen om de
feilichheit sa great mooglik to meitsjen.
Mei dy dyksforheging en de dyksfor-
swierring is men nou dwaende, sa as de
measte minsken tusken Surch en Harns
wol sjoen hawwe. By dizze Deltawet
heart de „bydragenwet-Deltawurken”,
dy’t de kostenfordieling regelje sil. Mar
dy bydragenwet komt mar net los, der
wachtet men nou al jierren op. It Ryk
wurket sa lang mei foarskotten en wol
75% fan de kosten. En sa lang dy by
dragenwet der net is, moatte de séwea-
rende wetterskippen mar sjen hoe’t hja
de miljoenen fan dy dyksforheging fi-
nansiere. Fan de weromstuit wurde de
tokoarten elts jier heger en moat de
provinsje op basis fan de bisteande re
geling al mear bypasse.
It ütstel, dat moarn yn bihanling komt,
wol nou de miljoen fan de provinsje ta de
helt werombringe en dus de bydrage fan
de wetterskippen seis trlje, fjouwer kear
forheegje. Oer dat ütstel sille de steaten
in oardiel ütsprekke moatte. Foar de
measte steateleden gjin maklike kar.
De kearn fan de saek, hwert it hjirom
giet, sit yn de fraech: „Hwa moat de
kosten fan de sédiken bitelje? Binne
dat de boeren, dy’t ticht by de sédyk
wenje of hwat fierderöf! Binne dat alle
minsken, dy’t mei har eigendommen
ticht by de sé wenje? Is dat de pro
vinsje, dy’t oan sé leit? Of is de soarch
foar de sédiken in nationael fraechstik?
Ondanks de scala van mogelijkheden
blijkt er bij een aantal ouders toch een
wat afwerende houding ten opzichte van
de huishoud- en nijverheidsscholen te
bestaan, die zich vooral richt tegen de
nogal gemêleerde samenstelling van de
schoolbevolking naar milieu. Dat is een
teer onderwerp, waaraan wij zeker niet
zullen voorbijgaan, omdat er wel het
een en ander tegenin kan worden ge
bracht.
Vooreerst dat die houding in het alge
meen zeer overtrokken is. Ook op an
dere scholen voor voortgezet onderwijs
komen leerlingen uit zeer uiteenlopende
kringen, een feit dat daardoor de ouders
zonder meer wordt geaccepteerd en te
recht. Dat die afwerende opvatting des
ondanks bij een gelukkig afnemend
aantal ouders ten aanzien van het
wijs een andere inhooud heeft dan mulo
die onderwijskringen uiteraard niet on
bekend.
-X-
«ter»'
97
