Nieuw boek over ,De Stêd Warkum’
Gate Shroar
A. J. Osinga forstoarn
Workum vandaag schakel tussen
verleden en toekomst
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii
Fan de Martinvtoer
Zilveren filmpjes
nis®:
106e JAARGANG
No. 45
DINSDAG 13 JUNI 1967
Hwat haf
te
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindeloopen, Wonseradeel, Workum en Wymbritseradeél.
üs hjoed to sizzen
Verplichte levering voor de vetweiders.
ii
Tj. de J.
Advertentieprijs: 16 cent per mm
Ingezonden mededelingen dubbel tarief
Contractprijzen op aanvraag
De geast forriket him mei hwat er
üntfangt, it hert forriket him mei
hwat it jowt
3e week juni 1942
DEN HELDER: Admiraal Michie! Adriaansz. de Ruyter gaat aan boord van
Hr. Ms. jager „Holland” om met zijn mannen de roemruchte tocht naar
Chatham te herhalen. De in 17e-eeuwse kledij gestoken invasie-deelnemers
hebben het hunne er toe bijgedragen aan de feestelijke herdenking van de
tocht naar Chatham.
Het boekwerk gedrukt op fraai il-
lustratiepapier telt vele medewerkers
en stond onder redactie van de inmid
dels gepromoveerde promotor van de
Zuidwesthoek, tijdens het samenstellen
nog drs. G. Bakker. Hij wijst er in zijn
voorwoord op, dat Workum een rijk
verleden heeft, dat niet alleen wordt
gehoed, maar ook een belangrijke plaats
inneemt in de ontwikkeling. De geres
taureerde monumenten zijn te Workum
b.v. geen dode objecten, maar zijn zeer
functioneel. De harmonische aansluiting
van de toekomst op het verleden wordt
te Workum niet weinig gediend door de
medewerking van tal van plaatselijke
verenigingen.
Mr. dr. K. de Vries neemt het eerste
hoofdstuk voor zijn rekening, waarin hij
de ontwikkeling van Workum van dorp
tot stad beschrijft. Opvallend is het dat
Workum niet op Friese maar op Hol
landse wijze tot stad is verheven. Op
19 april 1399 kreeg het van graaf Al
brecht van Beijeren daartoe privileges.
De mening van de Workumer historicus
ds. T. H. Siemelinck, dat Workum toen
al een 25 jaar stad zou zijn, wordt ont
zenuwd doordat kon worden vastgesteld
dat deze schrijver de dupe werd van een
fout in het z.g. charterboek.
Hoe dan ook, Workum werd reeds vóór
1400 stad en bleef dat ook na het ver
dwijnen van de Hollandse bezetting, al
heette de stad toen nog geen Workum,
maar Wolderkum.
Goed aansluitend op dit artikel is de
verhandeling van dr(s) Bakker over de
Workumer magistraatsbestelling in de
jaren 1635 en 1637. Wist u b.v. dat Wor
kum in die tijd 8 burgemeesters telde?
Niet minder belangrijk is zijn artikel
over de politieke strijd in Workum in de
18e eeuw. Opvallend is hierbij (het gaat
over wat ons uit de schoolboekjes be
kend is als de strijd tussen de „patriot
ten en prinsgezinden”) de grote rol die
de Mennisten hierbij spelen.
Van geheel andere aard is het hoofdstuk
van de heer R. S. Roarda, die het ver
schijnen van het boek niet meer heeft
mogen beleven. Hij is degene, die met
schier onuitputtelijk geduld de criminele
sententies van het Hof van Friesland
tussen 1700 en 1811 heeft nagegaan en
hierbij stuitte op tientallen en nog eens
tientallen „zaakjes”, die tonen dat de
Workumers in vroeger jaren niet altijd
in het gareel liepen. Niet alleen dat in
deze sententies veel oud-Workumer na
men zijn bewaard, men krijgt tevens
ook meer kijk op het dagelijkse leven
van die tijd.
Zo stal b.v. de 22-jarige pottebakkers-
de sintrale net to bouwen oan de Bur-
gumer Mar mar oan de Lauwerssé en
D. S. hawwe tasein hjir in ündersyk nei
dwaen to litten. Dat is dan de safolste
kear, dat om dy nije sintrale striden
wurdt. Foar de Direksje en D. S. is dit
in fortrietlike saek, hwant mei al dy
praterij en kranteskriuwerij wurdt it
momint, dat dy nije sintrale wurkje kin,
al fierder fuort skoud. En it stiet sa,
dat nou al dy sintrale te let komt om de
aloan groeijende konsumpsje fan elektri-
siteit oan to kinnen. Trochstrings moat
der nei acht jier wer in nije sintrale boud
wurde of de bisteande fordübele. Dat
heart hwat stüf, mar as men wit, dat it
forbrük jierliks sahwat mei 10-12% ta-
nimt, dan kloppet dy rekken krekt. Nou
soe it net sa slim wêze as it allinnich
gie om forgreating of fordübeling fan it
bisteande, mar sa simpel is it net. Troch
de aloan fierder geande technyk is it sa,
dat de masines, dy’t hjoed biskikber bin-
ne, dus de béste, mei in jier of tsien lang
net mear meikomme kinne. Hja binne
dan dan ekonomysk net mear rendabel,
der binne dan bettere makke, dy’t üt de-
selde branje mear K.W.H.’s helje kinne
en dêrtroch foardieliger binne. Al soene
de bisteande masines dan ek noch sa
goed as nij wêze, hja binne ekonomysk
forsliten en der moatte oaren foar kom-
me. Nou bistiet er tusken de P.E.B.’s On
derling in oerienkomst, dat hja mekoar
helpe sille as de sintrales in skoft for-
legen sitte om mear produksje. Hja dog-
ge dat via de S.E.P. Mar de regels fan
dy S.E.P. litte net ta, dat in bipaeld
bidriuw der misbrük fan makket troch
seis syn sintrale to lyts to halden. Is de
eigen produksje under in bipaelde grins
dan moat der boete bitelle wurde oan dy
S.E.P. en net sa’n bytsje.
It gefaer is nou libbensgreat, dat troch
al dat geseur en sabotaezje by tiden, de
nije sintrale fierst to let klear komt. De
tsierderij tusken de Provinsje en Bur-
gum (Tietsjerksteradiel) hat der in bul-
te skuld oan en nou’t er dan einlings en
to’n lésten op like, dat dizze ta in skik-
king komme soene, nou wolle sommige
lju wer in hiel oare kant üt. It soe sa
slim net wêze, as it giet oer in nij
stêdshüs of in park, mar eltse moanne,
dat it to lang duorret, kostet it bidriuw
en dêrtroch üs meimekoar, skatten jild.
En fierwei de measten, dy’t hjiroer prate
en skriuwe, hawwe gjin idé, hwat er
allegear oan fêst sit. It is in goedkeap
kunstke om oare nammen to neamen,
mar hja witte hin oftonei net hoefolle
ündersyk en birekkens der makke wurde
moatte om soks üt to sykjen. Hawar, dat
is dan ien fan de skaedkanten fan de de-
mokraty.
Kantongerecht Sneek: Tj. B. te Worn*
mels: te laat op straat f 1,of 1 dag.
D. R. te Arum: geen persoonsbewijs
kunnen tonen f 1— of 1 dag. R. S. te
Burgwerd: overtreding verduisterings-
verordening f 1,of 1 dag.
Hinnaerderadiel. Folwoeksen deade mos-
ken kin men ynleverje by de leden fan
de Boererie foar 2 sinten per stik.
Vraag naar melk stijgt, de produktie
daalt.
Ruim 90.000 percelen gebruikten te veel
gas en electriciteit.
Verplichte aangifte van elke verandering
in de paardenstapel.
Verplichte levering van paarden ten be
hoeve van de Duitse weermacht.
Abonnementsprijs f-3.25 per kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Uitgave: A. J. OSINGA N.V„ Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 13
Telef. 2044 Na 18.30 uur 2660 of 2335
(05157)
Bols wards Nieuwsblat
Gisteren had te Workum ten stadhuize een
heid plaats: het aanbieden van het eerste exemplaar van „De stêd Warkum,”
DODEWAARD 1
I
De measte minsken hawwe der gjin weet
fan, hoe op dit stuit de situaesje is fan
ien fan de bilangrykste forsjenningen
fan üs tiid: de elektrisiteit. Wy brüke it
alle dagen en witte net better dat as jo
it knopke omdraeije of yndrukke, dan
wurket it. Dochs liket it der in bulte op,
dat hjir yn Fryslan de kwestje fan de
elektrisiteit mei gauwens tige yn de pu-
blike bilangstelling stean sil, omreden
de tarieding ta in nije sintrale folie lan
ger duorret as nedich is. Lêstendeis ha
wy yn de krante léze kinnen, dat in
adres nei Deputearre Steaten stjürd is
om oandacht to freegjen foar it nij idé,
even stijlvolle als zinvolle plechtig-
een
prachtig geïllustreerd en veelzijdig boekwerk over Workum, verschenen als no. 4
in de Sudwesthoeke-rige van de Fryske Akademy. Vindt u elders in dit blad meer
over de uitreiking, hier een korte schets van het boek, dat wij bij Workumers en
oud-Workumers van harte kunnen aanbevelen. Met de wetenschap dat het eerste
nummer in deze reeks, n.I. over Makum, reeds lang is uitverkocht en er nog veel
navraag is, willen we deze aanbeveling graag vergezeld doen gaan van de raad:
wacht niet te lang met bestellen, het boek is nu nog voorradig, straks niet meer.
Het zou b.v. best als een origineel Vaderdagscadeau kunnen dienen.
Ien fan de kreten, dy’t hjiroer ütkriten
wurde, is, oft it jit wol goed is in sin
trale to bouwen fan it konventionele ty
pe, dat wol sizze, mei stienkoal, oalje of
ierdgas as branje. Moat it net in atoom-
sintrale wurde, sa as Amearika en In-
gelan al boud ha? Nou is de situaesje
sa, dat dizze atoomsintrales by de stan
fan wittenskip en technyk op it heden
folie en folie djürder binne as de ge-
woane. Dat greate lannen it dochs dogge
is alderearst in kwestje fan prestige. Sa
as hja milliarden ütjowe oan de romte-
feart, alhoewol der gjin baten foaroer
steane, sa wolle hja op it terrein fan de
atoomeksploitaesje foaroan bliuwe. Op
de lange termyn sit der ek jit in winst
kans yn, hwant meidertiid sille hja dan
de oaren foar wêze en kinne hja as le
verancier fan atoomprodukten en des-
kundichheit de winst werom helje. Lytse
lannen kinne soks net, alteast net op
deselde wize. Hja moatte biskiedener
wurkje.
Mar hja meije der ek net neist stean
bliuwe. Dêrom wurd der oan de Neder-
lanske universiteiten ek hurd wurke oan
de atoomstüdzje en is inkelde jierren lyn
yn Petten (N.H.) in reaktor-sintrom
zoud foar atoomündersyk. Ik haw der
destiids al ris hwat fan forteld.
De elektrisiteitsbidriuwen meimekoar
binne wer in stap fierder gien en hawwe
op mienskiplike kosten in plan yn üt-
fiering om hjir yn Nederlan ek in earste
atoomsintrale to bouwen. Dat wurdt mar
in lytsen ien, dy’t sahwat in stêd as
Ljouwert bitsjinje kin, mar lykwols
wurde de kosten skat op 125 miljoen.
Mei sin hawwe hja mar in lytse sintrale
bouwe wollen omt it fêst stiet, dat yn
dizze nije wittenskip en, technyk safolle
en sa hurd foarje sil, dat hy fêst syn tiid
net üttsjinje sil. Oer inkelde jierren is
der grif al wer hwat betters. Wy hawwe
dizze wike mei dy sintrale yn opbou ta
west en hawwe, ünder deskundige lie-
ding, ien en oar bisjoen. En graech wolle
wy de oare kears ris hwat fortelle fan
dizze earste atoomsintrale dy’t by Dode-
waard oan de Wael, ticht by Druten, yn
oanbou is.
Meer dan 3000 NSB-ers hebben hun aan
hankelijkheidsverklaring uitgesproken
aan de leider Mussert in het Utrechtse
stadion. Indien in 1937 het Nederlandse
volk de NSB was gevolgd en niet Colijn
en Oud, was het voor veel leed gespaard
gebleven.
knecht Andries Hayes uit het veerschip
van Jacob en Klaas Robyns twee kazen,
samen 50 pond zwaar en in de daarop
volgende nacht uit de trekschuit van
Alle Seerps een koperen theeketel. Hij
werd drie jaar verbannen. Het is slechts
één voorbeeld en zeker niet een van de
pikantste.
Over de Workumer scheepvaart, die in
de 17e en 18e eeuw voor de stad erg be
langrijk was, schrijft F. S. de Vries een
30-tal belangwekkende bladzijden.
Dezelfde schrijver verdiept zich nog
meer in details in het volgende hoofd
stuk over het leven van een Workumer
smakschlpper, samengesteld naar aan
leiding van oude scheepsjournalen. Uit
deze journalen krijgt men terecht be
wondering voor de prestaties van de
buitenschippers, die het toch veelal
moesten doen zonder voldoende onder
wijs. Als voorbeeld neemt de schrijver
de journalen van Harmen Pieters (geb.
1 april 1741). Als matroos op het schip
De Jonge Komelijs van schipper Freek
Reinders n.I. in 1764, hield hij er reeds
een soort logboek op na. Naar aanlei
ding hiervan zou een roman te schrij
ven zijn. Zo vaart b.v. in 1744 „De
Waakzaamheid” de haven van Duin
kerken uit om in Nantes wijn te laden.
Het begon meteen al „dick van de ree-
gcn en een stijve koelte.” Enige dagen
blijft het weer slecht, maar dan wordt
het mistig en stil. Op 17 december
schrijft Harmen: „Een klein sugie om 8
uir wier ’t mistig en stil en moesten Wy
weer ten anker” en dan „Op donderdag
22 december op een banck vast tot 31
dito wierden wy weer vlot.”
Wat zit er al een stuk zeemansavontuur
In dit ene zinnetje verborgen: negen
dagen vast op een bank met alle ge
varen van dien. Bovendien al deze da
gen, ook de Kerstdagen, afgesloten van
de wereld, Oudejaarsavond en Nieuw
jaarsdag op zee. Op 4 januari werd ein
delijk de veilige haven bereikt
De burgemeester van Workum, mr. B.
van Haersma Buma, neemt in zijn zeer
gedocumenteerde en met welversneden
pen geschreven bijdrage over de histo
rische gebouwen als stadhuis, kerk en
herberg (De Zwaan) kennelijk wraak
op hetgeen mevr. Gruip-Kruseman over
Workum schreef in haar nu ruim 40
jaar geleden verschenen „Vacantie aan
de Friese kust” toen ze van Workum
meldde: Het welvarende boerendorp
drijft een levendige handel in landbouw
producten, maar onze aandacht wordt
door geen enkel mooi gebouw of schil
derachtig plekje getrokken.” Wie een
maal vol bewondering rond de aloude
Ek in ikebeam yn it wald fait ienkear om en faeks net iens troch
in stoarm. Anne Joukes Osinga hie de êldens fan de tige sterken
al efter him litten en al waerd hy de léste jierren wol hwat minder,
syn 82 jierren wiene him net oan to sjen, syn geast wie noch hel
der en der gyng suver gjin del foarby as men koe him rinnen sjen
yn de stêd. Fan de Nanne Reynstrjitte nei „de saek” of nei it Wees-
hüs en dan de weromreis fakentiids in oar paed lans, ünderweis
skerp waemimmend as der yn ’e stêd wér hwat foroare. Amper
stik west is hy nou hinnegien. Syn devys fan ,,’t Ark Jimmeroan
Opskerpjend” trou oan de ein ta, hat er meilibbe mei syn greate
famylje, mei syn saek, mei de stêd yn al syn fasetten. Boalsert
hat oan dizze boeresoan fan Ipekolsgea, ienris ien fan de earste
Buvelstudinten, gans to tankjen. Doe’t er as jongfeint yn de suvel
soe en to Boalsert op ’e nije suvelskoalle kaem, sil er net tocht ha,
dat syn libben ienkear sa nau oan dat fan Boalsert boun wurde soe,
mar dan op in hiel oare manear. Ynpleats fan de suvelskoalle
waerd it by syn omke Wiarda yn Snits it drukkersfak en hy kaem
der al gau, sa jong as er wie, allinne foar to stean. Doe waerd to
Boalsert de saek fan de ald-skoalmastei- Piter de Jong oernommen,
dy’t in printerij hie en de De Jong’s krante eksploitearde.
Hjirmei wie de grounslach lein foar it hjoeddeiske AJO-bidriuw,
sünt de léste jierren omset yn in famylje N.V. Fjouwer fan de 10
bern, fjouwer soannen, stiene him by en namen njonkenlytsen it
wurk en de lieding oer, elk op syn plak, itsij yn de ófdieling boek-
hannel, ütjowerij, krante of printerij. In follesidich bidriuw, hwerfan
de ünderdielen hieltyd wer yn elkoar gripe. Mei troch kunde oan
dr. G. A. Wumkes yn Snits krige dêrre al de saek njonken it saek-
like in idiële kant, earst troch it ütjaen fan Fryske preken, al gau
ek troch boekwurken yn de eigen tael. Sünder de standertwurken
as de Bodders, Paden fan Fryslan, de Fryske wurdboeken, de Gys-
bert Japiks-ütjeften is de Fryske biweging snver net to tinken. Mar
ek gans in rige romans en dichtbondels kamen der by A. J. Osinga
fan de parse en dêrnjonken periodiken „Yn üs eigen tael,” „De Stim
fan Fryslan”, in blêd foar skilders, it fakblêd „De Bakkerij”, de
Kerkklok, de Suvelkrante (nou Technologies), de Provinsiale Al-
menak en nochris tsientallen ütjeften hiene syn om tinken, soarch
en noed.
Seis by it klimmen fan de jierren libbe hy yntins mei, bleau fan
alles op 'e hichte, die bipaelde dingen noch leafst seis. Hy hie syn
fêst plak, ja, syn fêste stoel, syn eigen skriuwark. Foar „de bern”
de riejower, foar it persoaniel de fortrouwensmans, de „baes” ek,
dy’t yn persoanlik wol en wé meilibbe. In man mei brede bilang
stelling, dy’t ek yn it soasiael, maetskiplik en tsjerklik libben syn
spoaren neiliet. Hwat koed er net mei tagedienens prate oer it
Weeshüs, der’t hy as jiert-enlange fad en foarsitter safolle bitsjut
hat, as lid fan ünderskate komité’s, destiids as man fan de Perma-
ninte Feestkommisje ek de greate stimulator fan it organisearjen
fan tentoanstellingen as b.g. de NEBAT. As tsjerkfad hat er sines
dien ta. de restauraesje fan de Martini-tsjerke, letter ta de restau-
raesje fan it oargel. Hy wie ek dyjinge, dy’t kaem mei de idé in
Gysbert Japiksbitinking to hélden, de stipe op de eftergroun fan
mannich bisykjen en krewearjen.
It soe net yn syn geast wêze, dit alles hjirre breed üt to mjitten,
hy wie foar alles biskieden, gjin man fan swéslaen en fan show,
al koe hy it by gelegenheit fyntsjes en soms snedich sizze. As im-
men mei skerp saeklik ynsjoch, doarste hy dochs mannich avontür
oan, as man fan tradysje, koe hy dochs syn tiid soms fier foarüt
wêze, hy peare strangens oan hertlikens, syn eagen koene dwers
troch jin hinne sjen, mar tagelyk efter de brillegleazen laitsje, in
wurker, dy’t ek oaren wist to ynspirearjen, in man fan great Gods-
bitrouwen, mar tagelyk ien dy’t wist fan it: Help josels, sa helpt
jo God. Syn bern en bemsbern, Boalsert, ja, hiel Fryslan sille him
misse, as heit, as pake, as boarger, as steechüthaldende Fries, as
immen dy’t fan gjin ophélden wist, dy’t jimmeroan de seine skerpe,
oant de Greate Meaner kaem.
Dat hy nou rêste mei yn frede.
St. Geertruidiskerk is gewandeld of in
deze sfeervolle kerk een concert heeft
meegemaakt, weet wel anders. Bouw
geschiedenis en restauratie worden uit
voerig beschreven. Speciale aandacht
wordt besteed aan de merkwaardige to
ren, evenals aan de klokken. Ook van
het stadhuis valt veel te verhalen.
De scheepsbouwgeschiedenis is een
hoofdstuk apart, waarbij speciale aan
dacht is besteed aan Ul’be Zwolsman,
zoon van de Makkumer scheepsbouwer
Willem Zwolsman, die zich in Workum
vestigde. Het artikel hierover van L.
Kamminga getuigt van grote deskundig
heid.
Bij de geschiedenis van het Workumer
Nut en zijn instellingen blijft uit de
aard der zaak Nederlands oudste spaar
bank niet onvermeld. Maar ook waren
er tal van andere activiteiten als b.v.
de zondagsschool, de zg. tussenschool,
begrafenisbus, naaischool, bewaar
school, het houden van volksvoorlezin
gen, floralia en de hulpbank. De heer
drs. W. T. Beetstra verhaalt er uitvoe
rig van. Hij schrijft ook een bijdrage
over het hardzeilen in vroeger tijden.
Workum zou niets zijn zonder zijn ach
terland, het Heidenschap. Wie zou daar
beter van kunnen vertellen dan de Frie
se „sneuper” O. Santema, die vooral tal
van oude namen van boerderijen en lan
derijen opdiept en zijn bijdrage tot een
leesbaar geheel maakt.
Dit boekwerk, 230 pagina’s groot, moet
voor alle Workumers een even waarde
vol als kostbaar bezit zijn, al is natuur
lijk nog niet alles verteld. Wij misten
nog de geschiedenis van de Workumer
industrieën, met name die van de aarde
werkfabrieken, de geschiedenis van de
R.K. en de Doopsgezinde kerken enz.
Maar wie weet, ook Makkum kreeg een
tweede boek. Over het succes van het
eerste zal afhangen of dit er komt, maar
aan dit succes twijfelen we niet; boeken
met een locale geschiedenis als dit voor
zien in een alom gevoelde behoefte.
Te koop Piekestelp. W. Heerma ta
Edens 22.
