MODERNE METHODEN VAN
VUIL VERWIJDERING
iUllSMr
Samenwerking wordt wellicht
eis des tijds
BB
■O
SI;
106e JAARGANG
No. 47
DINSDAG 20 JUNI 1967
Eksamen
I
V.N.-Foriim
Ban de Martinytoer
CCF neemt ijswafels
in produktie
Zilveren filmpjes
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindeloopen, Wonseradeel, Workum
Hwat hat
üs hjoed to sizzen
nemen.
PYT
PIET
Te koop gevraagd electr. kookplaat.
Tj. de J.
na
Advertentieprijs: 16 cent per mm
Ingezonden mededelingen dubbel tarief
Contractprijzen op aanvraag
4e week juni 1942
heden vuil die weggewerkt moeten wor
den en door de verandering in samen
stelling.
Tot voor kort werd gerekend dat per
hoofd van de bevolking jaarlijks rond
200 kg vuil vrij kwam. Samen met de
afvalstoffen van de kleinere bedrijven
ligt dit thans, reeds boven 300 kg en
verwacht wordt dat dit cgfer nog voor
het einde van deze eeuw verdubbeld zal
zijn. De snellere omloop van duurzame
gebruiksgoederen, het kwistig gebruik
van verpakkingsmateriaal, in het alge
meen dus de toenemende welvaart, zijn
daarvan de oorzaken.
Te koop een goede Tilbury met of zon
der tuig, een paar beste leren leidsel:
en een koffer. M. Okkema, Oosterend.
Sovjet-Russlsche legers aan de Wolcho
teruggeslagen.
Wegens vertrek van de heer Gez. Schrik
uit Harlingen is tot directeur van d
zangvereniging „Zanglust” te Kimswe
de heer K. D. Anema te Harlingen bc
noemd.
Sebastopol („de verhevene”) de voor
naamste oorlogshaven der bolsjewisten
op de Krim aan de Zwarte Zee in Duitse
handen.
20.000 Raapplanten te koop. KI. D. de
Jong, Pingjum.
Hevige strijd bij El Alamein. Herhaalde
Britse tegenaanvallen afgeslagen.
Vervoer aardbeien door particulieren ver
boden.
Gemaal bij Urk gereed. Weldra zal wor
den proefgedraaid.
Abonnementsprijs t 3.25 per kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
It is safier,
fan fjouwer jier,
de dreechste dei.
Kom, haldt jim tael,
sa wurdt der sein,
tsjin famke en feint
’t fait wol hwat ta,
jim sifers ha
üs knap hoop jown,
de race sil woun!
De kandidaet
hat faeks oar praet.
It wurdt grif in toer,
in blyn aventür.
Der wit gjinien
hoe’t de dobbelstien
aenst rólje sil,
soms tink ik stil,
ik rêd it wol,
as by gefal
’t lok gunstich is,
mar ’t bliuwt Onwis
Wjirret it tsjin
ien punt tomin
fjouwer jier forgees.
ik sjees, ik sjees
Wy ha ’t wer hawn
’t hat efkes spand
mar ’t is dochs sa,
't foei genöch ta
ik tocht op ’t lést
dit slagget bést
Jonges, gjin soarch
ik stean jim boarch
gjin mankemint,
hwa’t weaget wint!
In tsjustere wolk
hat faek in sulveren r&nne
Vuilnisbelten exit
In de geschetste ontwikkeling is
Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Uitgave: A J. OSINGA N.V„ Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 13
Telef. 2044 - Na 18.30 uur 2660 of 2335
(05157)
Ruim honderdtwintig landen
vormen de grote Raad.
Onderling losse banden,
elk van hen zingt en praat
meest voor eigen parochie
geen vastomlijnde keus,
’t Lied der V.N. klinkt toch niet
bijster harmonieus.
Sommige landen loosden
nu reeds een diepe zucht.
Toestand in *t Midden-Oosten
stemt niemand erg gerust.
Het smeult nog fel daarbinnen
de wapens rusten wel,
maar de vrede te winnen
dan vordert men nooit snel.
De grote landen denken
spaar beide, kool en geit
niet te veel aandacht schenken
aan de gerechtigheid.
Neem ’t een beetje gelaten
wij zelf buiten gevaar
het spel der diplomaten
heet „ons kent ons” nietwaar?
Ruim honderdtwintig landen
een langademig debat,
*t zal mogelijk weer verzanden
Het zit ook heus niet glad
vindt saam Arladnes draad hier
in ’t Oosters labirinth.
Hol gefraseerde praatsier
dat er doekjes om wint.
En tot besluit het communiqué
Bespreking kan vrucht dragen
Wij gaan, met ’t resultaat tevree,
de zitting weer verdagen.
DODEWAARD
2
Dat de kwestje fan de atoomsintrale tige
it omtinken wurdich is, blykt üt de Ont
wikkeling yn Amearika en Ingelan. For-
line jier binne safolle bistellingen foar
atoomsitrales yn Amearika dien, dat hja
yn 1974 as al dy projekten ütfierd binne
in produksje hawwe fan 30 miljoen K.W.
dat is al fiif kear safolle as üs neder-
lanske totale produksje. De forneamde
maetskippij: General Electric, skat dat
yn 1980 ientrêdde fan alle elektryske
sintrales atoomsintrales wêze sille. Hjir-
üt blykt, dat ek Nederlan forstannich
hannele hat mei it initiatyf, meimekoar,
in atoomsintrale to bouwen. Wy meije
Mede door de verkoop van de Sweden
Freezer zacht-ijs-machines is de afzet
van Friesche Vlag ijsmix in het laatste
tiental jaren belangrijk toegenomen. De
ijsmachines, die in Berlikum (Fr.) wor
den vervaardigd in een bedrijf, dat het
gezamenlijk eigendom is van Sweden
Freezer Manufacturing Co. te Seattle en
de Coöp. Condensfabriek „Friesland” te
Leeuwarden, zijn in ons land een groot
sukses gebleken. De toename van de
ijsmix-afzet betekent langzamerhand een
wezenlijk deel van de bestemmingsmoge-
lijkheden van de friese melk.
Om deze lijn in het CCF-verkoopappa-
raat te vervolmaken en meer service aan
de afnemers te kunnen bieden door het
brengen van een afgerond pakket is on
langs besloten de fabricage van ijs
wafels en -hoorntjes ter hand te nemen.
blijven slechts afvoer of verbranding
over, hetgeen de totale kosten voor de
gemeenten ongunstig beïnvloedt.
Het verbranden in gemeentelijke of re
gionale installaties lijkt een aantrekke
lijke en afdoende oplossing voor het af
valstoffen probleem. Om die redenen
staat deze methode dan ook in het cen
trum van de belangstelling. Ook hier
aan zijn echter weer een paar „maren”
verbonden: moderne vuilverbrandingen
vergen hoge investeringen, die alleen bij
verwerking van grote hoeveelheden af
valstoffen tot een aanvaardbaar kosten
niveau per ton leiden. In andere termen:
in het algemeen komen alleen steden
met meer dan 250 300.000 inwoners
daarvoor in aanmerking ui’, financieel
oogpunt. Een belangrijke kostenfactor
is de eis, dat de rookgassen zorgvuldig
gezuiverd moeten worden om luchtver
ontreiniging te voorkomen.
Aan het „afdoend” zijn van verbran
ding kleeft het „maar” van de rest, de
•as en de slakken. Zij maken rond 1/3
van het gewicht van de te verbranden
stoffen uit. Voor een stad als Rotterdam
betekent dit ca 100.000 ton as en slak
per jaar'. Gelukkig is dit kwantum ten
dele nog goed bruikbaar in de wegen
bouw.
Bolswards Nieuwsblad
gean. Oan dizze draeijende turbines bin
ne de generatoren forboun, dy’t de elek-
trisiteit meitsje. By in normale sintrale
fine wy ek dy turbines en generatoren,
mar de stoom komt dan üt de stoom-
tsjettels. Dy kearnsplitsing soe yn in-
kelde minuten fierst to wyld wurde en
dêrom moat dy regele wurde. Dêrfoar
tsjinnet it wetter, dat om de uranium-
stêfkes hinne sit. Hwant alles bart ün-
der wetter. Ien fan de lêstichste dingen
is, dat er net allinnich waermte frjj
komt, mar ek radioaktive strieling. Dêr
om sit om dat reaktorapparaet in stielen
huls en dan jit twa meter beton.
De gassen wurde yn in hündert meter
hege skoarstien earst suvere en dan frij
litten. Mar by dit alles binne sokke
strange feilichheitsbipalingen, dat der
nea skea foar de minsken of dieren üt
fuortkomme kin.
It kuolwetter, mear as 20.000 m3 per ure
komt üt de Wael en giet der ek wer nei
werom. It is dan in pear graden waer-
mer wurden. De stoom wurdt troch kon-
densors wer ta wetter makke en giet
nei de reaktor werom. Hoe great de
energy is, dy’t troch kearnsplitsing op
wekt wurde kin, blykt wol üt it feit,
dat sa’n sintrale mar ien kear yn it jier
opladen hoecht to wurden mei uranium.
Dan kin hy wer in jier produseare. Yn
ien kilo uranium sit safolle energie as
yn 3.000.000 kg. stienkoal of 2.500.000
liter oalj».
Elk sjocht dan ek wol yn, dat yn de ta-
komst hoe langer hoe mear atoomsintra
les komme sille, hwant koal en oalje
reitsje ien kear op. Oan de oare kant
de Uiuuiuiaiiiinc.i tan dizze
en Wymbritseradeel.
Het ontstaan van de VAM.
In de twintiger jaren kreeg ook 's-Gra-
venhage moeilijkheden met het vinden
van geschikte terreinen voor het depo
neren van de afvalstoffen en het maak
te plannen om eveneens een vuilver
branding te stichten. Terzelfdertijd even
wel deed de georganiseerde landbouw in
Drente een beroep op de regering om te
bevorderen dat weer stadsvuil in een
aanvaardbare vorm beschikbaar zou
komen voor de bemesting van ontgon
nen heidezandgronden.
Dit leidde rechtstreeks tot 'de oprichting
van de N.V. Vuilafvoer Maatschappij en
in 1931 gingen de bekende VAM-treinen
het vuil van Den Haag naar Wijster in
Drente rijden. Daar werd het in een
speciaal (door ir. Van Maanen, toen
malig directeur van de Ned. Heide Mij
ontworpen) bedrijf tot compost ver
werkt en aan de landbouw afgeleverd.
Die treinen rijden intussen nog steeds,
maar wat betreft Den Haag zal dit over
een paar jaar een einde nemen; want de
plannen uit 1926 zijn nu in uitvoering
gekomen en er wordt hard gebouwd aan
een moderne vuilverbranding.
Ontwikkeling en wurdt it hawwen fan
dit elemint wer bysünder bilangryk.
De autoriteiten binne fansels net oer iis
fan ien nacht gien mei dizze sintrale.
General Electric, dy’t it plan makke hat,
hie dizze reaktor al op 14 oare plakken
yn bidriuw steld, wylst er mear as 20
yn opbou binne. Mar de opdrachtjowers
hiene it bitingst makke, dat de ütfiering
barre moast troch de nederlanske yndus-
try. Hwant allinnich op dizze wize
groetje wy mei de Ontwikkeling mei.
Dêrom ek wurdt dit earste projekt tige
djür, hwant alles hwat hja meitsje
moatte, is alhiel nij en freget dêrtroch
hiel hwat kopbrekken en probearjen.
It is dan ek wol düdlik, dat de K.W.U.’s
fan dizze sintrale tige djür ütkomme
sille. Mar troch de skea om to slaen oer
alle P.E.B.’s en de oerheit is dit forant-
wurde.
De nije sintrale to Burgum sil wol op
ierdgas draeije, tink ik, of op oalje, mar
it is net ütsletten, dat yn 1980 Fryslan
reëel foar de fraech komme sil oft dan
net it momint kommen is om oer to
skeakeljen op in echte atoomsintrale.
Lykwols dan moatte de optimisten oer
de hiele liny gelyk krije en dat fait nou
jit net to bisjen. It soe üs al in leaf ding
wurdich wêze as yn 1970 yn Burgum
de flagge set wurde koe op in moderne
gassintrale, hwert wy al folie earder fan
profiteard hawwe koene, as der net sa
folle Onkunde en dwersbongelerij oan dit
projekt forknoeid wie. Hawar, wy hoop
je it risseltaet jit to sjen.
hjir net büten bliuwe. Mar oan de oare
kant is de atoomwittenskip tige jong en
moat men rekken halde mei bilangrike
nije Ontwikkelingen, dy’t fêst komme
sille. Sa is bygelyks yn de bisteande
atoomsintrales de energyboarne it ura
nium, mar dêrfan wurdt net mear as
34% binut yn it brükte prosedé. Prof.
Went, ien fan de topmannen op dit ge-
biet eksperimenteart dêrom mei Tho-
riumoxyd en sjocht dêryn greate moog-
likheden. Nou is it düdlik, dat Onkundi
gen en bütensteanders sa as wy alle-
gear binne, ünmooglik sizze kinne, hwat
er barre sill.
Mar it liket forstannich in middenwei to
kiezen: Wol meidwaen, mar net to Tim
pen fan wal stekke. Dat bisiket men
nou yn Dodewaard. As alles giet, sa as
de direkteur fan dizze atoomsintrale for-
wachtet, dan sil mei lyts twa jier de
sintrale oan it wurk kinne. Dan wurdt
de energy net mear helle üt stienkoal,
oalje of gas, mar troch de splitsing fan
uranium. In atoom uranium bistiet üt
in kearn en dêrom draeije de elektronen.
Sa’n kearn is wer opboud üt protonen en
neutronen. Sjit men in neutron yn de
kearn fan in uraniumatoom, dan splitst
dy kearn him, hwerby twa of trije neu
tronen frij komme en op har bar oare
atomen oanfalle.
Op dizze wize üntstiet in keatllngreak-
sje, dy’t aloan fierder giet. By dizze
splitsing üntstiet in heap waermte en
troch dy waermte wurdt it wetter om-
set yn stoom. Dy soom wurdt Onder hege
druk set en as dy oproun is ta 70 atmos-
fear, dan wurdt hja troch de turbines
laet, dy’t dan mei gong oan it draeijen jjnoLteare
i
schreven aan de mogelijkheden om com
post af te zetten 'in land- en tuinbouw:
De vraag naar compost en dan voor
al in de betere kwaliteiten is nog
steeds groeiende. Er is de laatste jaren
in Nederland per jaar rond 200.000 ton
stadsvuilcompost tegen stijgende prijzen
geplaatst.
Interessant is de wijziging in het afzet-
patroon: tussen 1931 en 1951 ging vrij
wel de gehele produktie naar de akker
en weidebouw, in 1965 wa: dit nog
maar 18%; ruim 40% werd toen reeds
gebruikt in alle vormen van tuinbouw
en nog eens rond 40% vond zijn weg
naar plantsoenen, sportvelden, weg
bermen, parken e.d.
De oorzaak van de geringere animo
van de gemeenten ligt in het feit dat
niet alle afvalstoffen omgezet kunnen
worden in compost. Er is steeds een
rest, bestaande uit hout, puin, metalen,
plastics, grove textiel e.d. die alsnog ver
wijderd moet worden. Als zodanig geeft
het composteren dus maar een partiële
oplossing. Het aandeel reststoffen neemt
om eerder genoemde redenen gestadig
toe en bedraagt in sommige plaatsen
al rond 40%. Hiervoor moet dan op
nieuw een weg gevonden worden. Is
storten ongewenst of onmogelijk dan
Op de Verolme-werf te Rozenburg wordt op het ogenblik hard gewerkt om
de tanker „Diane”, die op 17 april jl. bij het lichtschip Goeree in aanvaring
kwam met een Duitse kustvaarder, binnen de gestelde tijd van vijf maanden
klaar te krijgen. Op de foto het schip op de werf
Kiezen.
Met ca 900 gemeenten zal Bolsward
vroeger of later waarschijnlijk zelfs
op korte termjjn een keuze moeten
doen. En zoals meestal hebben verschil
lende factoren invloed op die keuze. De
voornaamste factor is de financiële.
Elke goede oplossing op dit terrein is
kostbaar in vergelijking met gewoon
storten. Vrijwel steeds zijn hoge inves
teringen nodig en vrijwel elke gemeente
tobt met kapitaalgebrek. Het ligt dan
ook voor de hand dat de keuze slechts
moeizaam tot stand komt en dat graag
gewacht wordt op wellicht goedkopere
nieuwe methoden.
De gemeente Haarlem neemt een proef
met het vermalen van de afvalstoffen
in grote hamermolens; het verkleinde
vuil heeft veel van zijn onaangename
eigenschappen verloren en kan gebruikt
worden voor het ophogen van lage ter
reinen die een bestemming als park of
plantsoen hebben; mits de opgebrachte
afvalstoffen uiteindelijk met een laag
grond van ca 50 cm afgedekt worden, is
dit een zeer bruikbare wijze. De kosten
zijn zeker voor niet té kleine gemeenten
aantrekkelijk.
Ontbreken de terreinen voor het „be
graven” van al of niet verkleine afval
stoffen, dan blijft de keuze tussen zelf
composteren, zelf verbranden en VAM-
afvoer.
De belangstelling van gemeenten om
een eigen compostbedrijf te stichten
neemt af. Dat moet niet worden toege-
1950 een versnelling waar te
Naast de genoemde drie grote steden
kregen vele middengrote en kleinere
gemeenten moeilijkheden met het hand
haven van vuilnisbelten, hetzij door
door ruimtegebrek hetzij uit esthetische
of hygiënische overwegingen. In de
voorafgaande twintig jaar had de Ne
derlandse landbouw de VAM-stadsvuil-
compost dermate leren waarderen als
organische meststof, dat verschillende
gemeenten hun vuilverwijderingspro-
bleem gingen oplossen door het stich
ten van eigen compostbedrijven.
Zij werden daarin aangemoedigd door
het Ministerie van Landbouw, Visserij
en Voedselvoorziening. De grootte en
vaak ook de ligging van deze bedrijven
t.o.v. woonkernen maakten het no
dig om hierbij andere methoden toe te
passen dan het eerder aangeduide „van
Maanen-systeem.” Opgang hebben ge
maakt het zgn. Rasp-systeem (een Ne
derlandse uitvinding die ook op tal van
plaatsen elders in de wereld wordt toe
gepast) en het evenzeer bekende (Deen
se) Dano-systeem.
Sinds 1951 zijn op deze basis gemeen
telijke bedrijven tot stand gekomen in
14 plaatsen, o.a. te Sneek.
De huidige situatie samengevat kunnen
dus in hoofdzaak vier methoden van
vuilverwijdering worden onderscheiden:
1. het storten op een vuilnisbelt. Naar
schatting wordt nog ruim 2/3 van de
in ons land geproduceerde afvalstoffen
op deze wijze „verwerkt.”
2. het composteren in plaatselijke be
drijven; dit betreft ca 8% van de totaal
te verwijderen hoeveelheden.
3. verbranding (14%).
4. afvoer en werwerking door de N.V.
„VAM” (10%).
Algemeen wordt ingezien dat het voor
deel van de eerstgenoemde methode, nl.
de geringe kosten die hij meebrengt,
niet opweegt tegen de talrijke ernstige
bezwaren tegen vuilnisbelten in ons
dichtbevolkte land. Zowel door de plaat
selijke, provinciale en landelijke over
heden wordt dan ook ernstig gestreefd
naar alternatieve oplossingen.
Deze noodzaak wordt nog groter door
de geweldige toeneming van de hoeveel-
Een stukje geschiedenis.
Het is nog niet zo heel lang geleden dat
de verwijdering van het huisvuil geen
problemen vormde, waarover gesproken
en geschreven werd, aldus dit blad. De
afvalstoffen uit de huishouding gingen,
vaak vermengd met de faecaliën die met
de tonnetjes werden opgehaald, zonder
verdere bewerking dan wat mengen, als
meststof naar de landbouw.
Een bekend voorbeeld was de stad Gro
ningen, waar de turfschippers deze zgn.
beltcompost als retourvracht meenamen
naar de veenkoloniën en de zandgron
den.
Er zijn verschillende oorzaken dat dit
systeem van vuilverwijdering verlaten
werd:
1. Toen Justus von Liebig in de eerste
helft van de 19e eeuw met zijn ontdek
kingen over de plantenvoeding het
kunstmesttijdperk inluidde, bestond er
aanvankelijk een sterke neiging bij de
boeren om geheel op deze eenvoudige
en betrekkelijk goedkope manier van
bemesten over te gaan. Er werd onder
schat dat de grond méér nodig heeft dan
kunstmestzouten om blijvend hoge op
brengsten aan landbouwgewassen te
kunnen geven. Pas later is duidelijk in
gezien dat de grond een levend substaat
is voor plantengroei en dat dit leven
slechts in stand kan worden gehouden
met organische meststoffen, zoals stal
mest, groenbemesting en compost. Zoals
nog zal worden besproken, heeft dit be
sef een grote invloed gehad op de nieu
we systemen van vuilverwijdering.
2. In de grote steden werden de hoeveel
heden afvalstoffen te groot om via een
regelmatige afvoer aan de landbouw
kwijt te raken.
3. Met het invoeren van riolering kwa
men geen faecaliën meer aan de belt-
compost ten goede, waardoor de kwali
teit terugliep.
4. De aard van de afvalstoffen die door
de gemeenschap werden uitgestoten,
veranderde in ongunstige zin.
Deze ontwikkeling noodzaakte de ge
meenten om permanente stortplaatsen
in te richten en zo ontstonden de veelal
verfoeide vuilnisbelten, berucht om
stank, branden, vliegen- en rattenpla-
gen, grondwaterverontreiniging en ont
siering van het landschap.
Niet overal is deze ontwikkeling even
snel gegaan. Want hadden Amsterdam
en Rotterdam reeds in 1912 resp. 1918
zo'n gebrek aan stortruimte dat zij op
vuilverbranding overschakelden, in bijv.
Tholen bestond in 1960 nog het gebruik
om de „stadsmestvaalt” enkele malen
per jaar bij opbod te verkopen aan de
landbouw.
Wanneer het Ministerie van Verkeer en Waterstaat bezwaar maakt tegen de aan
wezigheid van de vuilstortingsplaats (het „gat” bij de Marneziji) in de onmid
dellijke nabijheid van de Rijksweg, dan zal dit of wel zijn buiten voorkennis van
de betrokken minister, öf een teken dat de bewindsman van zienswijze is ver
anderd sedert de tijd dat hij nog wethouder was van de gemeente Bolsward. Want
vergissen wij ons niet, dan was het de huidige minister^ die eens met het toen
lumineuze idee kwam een ten behoeve van grondwinning gegraven gat te gebrui
ken als vuilstortplaats. Het „gat” is jarenlang voor velen een ergenis geweest,
maar nu is de tijd niet ver meer, dat het zal zyn volgestort en Bolsward een an
dere voorziening zal moeten treffen. Wellicht wordt het zelfstandig oplossen van
het vuilverwijderen voor een betrekkelijk kleine gemeenschap als Bolsward een
te zware belasting en zal men hier samenwerking met (een) andere gemeente(n)
moeten zoeken. Het is trouwens niet alleen Bolsward dat kampt met dit probleem.
In het maandblad „De Gong” wordt b.v. uiteengezet, hoe het vraagstuk van de
vuilverwijdering voor welhaast heel Nederland nijpend wordt.
