Veel belangstelling
het Fries
voor
onderwij scongres
Gabe Shroar
Muziekkorps „Excelsior”
wijdt nieuwe instrumenten in
Vakmensen discusseerden over het
probleem van de tweetaligheid
Nota
Fan de Martinytoer
F
Zilveren filmpjes
BSBiK
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
DINSDAG 30 JANUARI 1968
107e JAARGANG
No. 8
Bolswards Nieuwsblad
Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
W ymbritseradeel.
ós hjoed to sizzen
Morgen viert h.k.h. prinses Beatrix haar 30e verjaardag
PIET
GOED REKKENJE EN NOATELL’N
Tj. de J.
DALLAS. John Pulice (L), in liet (burgerleven werknemer bij een vliegtuig
fabriek en Et. Field, in het burgerleven piloot bij een luchtvaartmaatschappij,
lopen hier langs de rij straaljagers nadat hun onderdeel, het 703de marine
squadron in verband met de situatie rond de Pueblo in aktieve dienst is
geroepen. In totaal worden 14.6000 man opgeroepen.
Advertentieprijs: 16 cent per nam
Ingezonden mededelingen dubbel tarief
Contractprijzen op aanvraag
Uitgave: A. J. OS1NGA N.V., Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 13
Telef. 2044 - Na 18.30 uur 2660 of 2335
(05157)
Donderdagavond 1 februari heeft in Nij-
land weer de jaarlijkse uitvoering plaats
van het plaatselijke muziekkorps „Ex
celsior” en het plaatselijke koor „Looft
den Heer”. De inwoners van Nijland die
krijgen dan voor de eerste maal de ge
legenheid in eigen dorp het korps op de
nieuwe instrumenten te beluisteren. En
deze keer mogen ze dat gratis, omdat
ze hiervoor zoveel hebben bijgedragen.
In de vorig jaar gehouden jaarvergade
ring bleek, dat door ’n groot aantal leer
lingen (12) de aanschaf van nieuwe in
regel» uit zqn „Ofskie”:
Yn kringen leit it libben om üs hinne
Ite hüsgesin, it heitelan ,de wrAld.
De heer Meertens is ervan overtuigd,
dat de liefde voor het heitelan nog altijd
de hechtste grondslag is voor een besef
voor de waarde van de grotere samenle
lt oerliz yn de bistjürskommisje foar it
Noarden is in saek, dy’t dan allinnich
bifredigjend wurkje kin, as de dielnim-
mers objekten bipleitsje, dêr’t foar alle
trije winst yn sit of troch ünderhannel-
jen komme ta in trits fan punten, dy't
meiinoar bipleite wurde sille, mar dêr’t
elk fan de dieinimmers syn spesifyk diel
yn hat. Ik bin foar sa’n oerliz, ek al
freget dat fan de Drintse en Fryske
leden greate bitüftens en hurde saek-
likheit. Mar yn dy bistjürskommisje sit
men mei lykweardige partners om ’e
tafel en hat praktysk eltse provinsje it
vingsgebieden waarnaar we tegenwoor
dig streven, misschien met meer enthou
siasme dan zakelijk inzicht. En de
grondslag van de opvoeding van de jon
ge Fries tot een welbewuste Fries is het
onderwijs in zijn moedertaal en in de
heemkennis. Dat alles is een Fries be
lang ,maar niet alleen. Friesland kan
op dit terrein een pioniersarbeid verrich
ten waarmee andere gebieden waar een
regionaal besef leeft en zin heeft hun
voordeel kunnen doen. Daarom interes
seert het hem, niet-Friese buitenstaan
ders, zo bijzonder wat er in Friesland
gebeurt en gaat gebeuren.
ge Philips yn 1891 yn Eindhoven bigoun
wie it neat oars as in earm stedtsje, mei
in rige stienearme doarpen deromhinne.
En pas yn 1920, don't dizze doarpen by
Eindhoven foege waerden koe it 45.000
ynwenners telle, noch net de ’:elte fan
Het Hebreeuws als leervak op de gym
nasia afgeschaft.
Yn stilte ris hwat goed to dwaen
Kin blide hertsforhuging jaen
Veel grote woorden.
Maar ’t kabinet,
geeft toch het Noorden
heel weinig pret.
Niemand op stoot, ja
't is weer maleur.
De Haagse nota
stelde teleur.
't Is heus geen stom ste'
Maar 't zaakje rein?
Né,Jt noorden kon wel
een stiefkind zijn.
Men vraagt bescheiden
Krijgt dit gewest,
zo tussenbeiden
nul op 't request?
Hoe kun je ’t zeggen
Denkt 't kabinet.
Waarlijk geen pech en
wij meten net
nooit met twee maten
Elk krijgt zijn deel
Stop alle gaten
't lukt nooit geheel.
De heren hoorden
Neem het grif aan
Steeds wordt het Noorden
onrecht gedaan.
Elk een stuk brood dra?
Zeker gegund.
Maar de Haagse nota
Snijdt ’t zeer verdund!
Benoemd tot burgemeester van Leeuwar
den, mr. W. J. Schönhard, lid van de
N.S.B.
Abonnementsprijs f 3.50 per kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Hwaf hat
strumenten nodig was. En daar men te
vens graag van hoge stemming wilde
overgaan, zoals na de oorlog zoveel
korpsen deden, naar de lage stemming,
werd een actie om aan geld te komen
noodzakelijk.
Na een onderzoek, dat door een deskun
dige werd gedaan, bleken 11 instrumen
ten te kunnen worden omgebouwd en
dienden er 16 te worden aangekocht. La
ter zouden dit er 18 worden.
Van de gemeente kreeg „Excelsior” tien
jaar subsidie vooruit, hetgeen neerkwam
le week februari 1943
Als ordemaatregel heeft de wehrmachts-
befehlhaber Niederlande 10 gijzelaars la
ten doodschieten. Een vrij groot aantal
anderen is naar een concentratiekamp
gestuurd, dit als vergelding voor het feit
dat de dader van het neerschieten van
een Duitse onderofficier zich niet heeft
gemeld.
Welke schipper is genegen onze inboedel
vanaf Hilversum te vervoeren naar
Schettens? K. Nettinga, Alb. Perkstr.
25a, Hilversum.
Afscheid van ds. W. F. ter Bruggenkate
als predikant der Herv. Gemeente te
Oosterlittens.
Mussert heeft Hitler ter gelegenheid
van het feit, dat hij 10 jaar geleden de
macht overnam, dank gebracht voor al
hetgeen hij reeds voor Nederland heeft
gedaan.
een moeizame pioniersarbeid van enkele bij hierbij aanhaalt, de bekende
tientallen onder hen zich in betrekkelijk
korte tijd bewust geworden dat ze een
baal spreken die een kultuurtaal is, een
taal waarin zowel letterkundige als we
tenschappelijke boeken kunnen worden
geschreven, en inderdaad ook geschre
ven worden. Er is een Friese letterkunde
en er is een Friese wetenschap, geschre
ven in de eigen Friese taal. Dat heeft
natuurlijk konsekwenties, en wel aller
eerst deze, dat aan het Fries, èn aan de
Friese kuituur, een ruimere plaats in
het onderwijs dient te worden ingeruimd
dan op het ogenblik nog het geval is. Er
is de mogelijkheid dat ook op de mid
delbare scholen lessen in Fries worden
gegeven. Men kan zeggen dat dit al op
de helft van de scholen gebeurt; men
kan ook zeggen, en het laatste lijkt mij
juister dat dit op de helft van de scholen
nog altijd niet het geval is.
De schrijver meent dat het onderwijs in
het Fries in de lagere klassen van de
lagere school in de hogere en zeker in
de hoogste klassen dient te worden
voortgezet. Het Fries heeft nog een an
dere funktie dan om er kleine kinderen
in te leren lezen, schrijven en rekenen.
Mag een Friese jongen en een Fries
meisje ook niet leren, zich in hun moe
dertaal behoorlijk uit te drukken Wan
neer ze Nederlandse opstellen leren ma
ken, waarom dan ook geen Friese
Wanneer men daartegen aanvoert dat
het overgrote deel van de jonge Friezen
dat toch nooit in de praktijk zal brengen
vraagt hij of ze de Nederlandse opstel
len soms wel in de praktijk zullen bren
gen. Een belangrijk deel van het onder
wijs, ook het lager onderwijs, komt nu
eenmaal alleen maar een minderheid
ten goede.
Hij meent ook dat het onderwijs in het
Frk 1 de lagere klassen van de lagere
school zijn voortzetting moet vinden in
onderwijs in de Friese heemkennis in de
hogere klassen, wat dan heel in het bij
zonder natuurlijk ook voor het kweek-
schoolonderwijs geldt. De Fryske Aka-
demy heeft al een voortreffelijke Hant-
lieding foar geakunde gepubliceerd, die
de geïnteresseerde docent daarin weg
wijs kan maken. Hij zou aan de heem
kennis als schoolvak in het algemeen
een grotere plaats bij het lager en mid
delbaar onderwijs ingeruimd willen zien
dan op het ogenblik nog het geval is.
In Friesland ligt dit gemakkelijker dan
in andere provincies, al zou het alleen
maar zijn omdat er al zoveel voorarbeid
verricht is en omdat de Friese kuituur
in velerlei opzicht een veel meer uit
gesproken karakter bezit dan die van
andere streken van ons land. Men mag
van de Friezen verwachten dat ze hierin
het spits afbijten.
Heel in het bijzoner denkt de heer Meer
tens in dit verband aan de Friese letter
kunde. Hij weet dat verschillende leraren
Nederlands van middelbare scholen in
Friesland aandacht besteden aan de mo
derne Friese letterkunde, haar hij krijgt
de indruk, dat dit teveel aan het per
soonlijk inzicht van de docent wordt
overgelaten. Wanneer er een Friese lite
ratuur bestaat die aan de streeklitera
tuur ver ontgroeid is, dan dient het lite
ratuuronderwijs daarmee rekening te
houden. Het bekende boek van J. Pie-
benga, Koarte skiednis fan de fryske
skriftekennisse, zou op de literatuurlijst
van elke Friese middelbare en kweek
school moeten voorkomen. En ook dat
is nog niet het geval.
Er is een woord van Pieter Jelles Troel-
Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindeloopen, Wonseradeel, Workum en
op f 4500,Omdat hierdoor gedurende
tien jaren een zekere leegte zou ont
staan in de gewone kas, kwam men op
het idee, een papier-actie te beginnen,
waarvan de opbrengst inmiddels buiten
gewoon hoog blijkt te zijn, n.l. f 1000,
Deze papier-actie, waaraan alle leden
van het korps meewerken, wordt dus niet
in de eerste plaats gevoerd voor de in
strumenten.
Maar met dit alles was men er niet en
in de herfst van het vorig jaar besloot
men met een lijst te gaan lopen om nog
een f 3500,bijeen te brengen. Nijland
liet haar muziekkorps niet in de kou
staan, want de actie heeft tot nu toe
bijna f 5000,opgebracht, waarvoor het
bestuur en de leden de dorpsbewoners
zeer dankbaar zijn. Er is dan ook beslo
ten dit jaar geen contributie op te halen.
Daar bovendien de prijzen van de nieu
we instrumenten en de kosten van het
reviseren van de elf oude instrumenten
mee vielen, kon het gehele nieuwe in
strumentarium betaald worden. Op 18
december 1967 kwamen ze aan in Nij
land: zes bugels; twee pistons; een so-
praansax; een altsax; twee cor’s; drie
baritons; een tuba; een trombone en
een grote bas.
Op het concert van donderdag a.s. spelen
de leerlingen nog afzonderlijk enkele
nummers, maar daarna zal „Excelsior”
een bezetting van 29 man hebben, wat
erg mooi is, maar het mooiste van alles
is, dat er in Nijland weer jarenlang goe
de muziek kan worden gemaakt.
De map bevatte o.a. een vertaling van
de wel zeer deskundige rede van dr.
Lewis, voorheen inspekteur van het on
derwijs in Wales (Engeland) dat, zoals
men wellicht weet, ook tweetalig is en
waar men een soortgelijke problematiek
aantreft als in Nederland. Ook waren er
enkele tijdschriften ingevoegd. In „De
Stenen Man” vonden we een artikel, dat
is te beschouwen als een „pleidooi” van
een buitenstaander, nl. van P. J. Meer
tens, aan welk algemeen oriënterend
betoog wij het volgende ontlenen.
De heer Meertens meent, dat het dr. J.
B. Schepers is geweest, die als eerste
is opgekomen voor onderwijs in de
Friese taal op Friese scholen. Ongeveer-
veertig jaar geleden heeft De Holder
dat pleidooi overgenomen. In diezelfde
tijd werd de Provinciale Onderwijsraad
van Friesland in het leven geroepen,
die het denkbeeld overnam en het aan
de regering doorgaf. In 1937 liet de
wet-Slotemaker de Bruine toe dat „daar,
waar naast de Nederlandse taal een
streektaal in levend gebruik is, onder
lezen en Nederlandse taal enige kennis
van die streektaal begrepen kan zijn.”
Voorzichtiger kon het al niet, maar het
was althans een begin. En al een jaar
later waren er een honderd lagere scho
len in Friesland waar het Fries als leer
vak in de hoogste klassen was ingevoerd.
Voorlopig zou het daarbij blijven. Maar
toen in 1950 P. Post, die in Nederlands-
Indië de tweetaligheid in 't lager onder
wijs bestudeerd had, een onderzoek in
stelde naar de prestaties van 12- en
14-jarige leerlingen op taalgebied, bleek
hem dat deze in Friesland ver beneden
het landelijk gemiddelde lagen. Post
weet dit aan het feit, dat het Friese kind
op de lagere school niet met zijn Friese
moedertaal, maar in het hem vreemde
Nederlands werd ingewijd in de vakken
die men daar pleegt te onderwijzen. Een
voortgezet onderzoek bracht aan ’t licht
dat Friessprekende kinderen die hun
eerste onderricht in het Fries kregen
minder moeilijkheden hadden met het
aanleren van het Nederlands dan kinde
ren die direkt met Nederlands onderricht
begonnen waren.
Dit argument moest ook diegenen aan
spreken die minder enthousiast waren
geweest voor de invoering van het Fries
op de lagere scholen. Het heeft zeker
bijgedragen tot de totstandkoming van
de wet-Cals in 1955, die bepaalde dat
„daar, waar naast de Nederlandse taal
de Friese taal of een streektaal in le
vend gebruik is, het leerplan kan bepa
len, dat ten hoogste tot in het derde
leerjaar de Friese taal of die streektaal
rjucht fan veto as it harren oer de hege
skuon giet.
Folie nuodliker is it Noorden des lands
foar den Haech oer, hwant der stiet men
foar in burcht fan ministery’s, dêr’t it
jild weikomme moat. Jo hawwe der
wol, it rjucht fan freegjen en oanstean,
mar hoe’t hja der bislisse, dat is har
saek. Jo kinne dan wol wegerje as it net
nei it sin is, mar dan gean jo foarby.
Nou hat men, al fan de earste dei of,
dat men fan rykswege op it departemint
oan it dokteren gien is mei de efter-
bliuwende gebieten, foreale west op in
bipaelde theory: de saneamde agglome-
raesje en ütstrielingstheory. Dy sjocht
de oplossing fan üs probleem sa; Meitsje
earst troch sterke stipe in greate kearn
(stêd). Hat dizze stêd bipaelde greatte,
dan sil dy fierder al makliker en mear
bidriuwen ta him lüke en sterk groeije.
Fanüt dy stêd komt dan yn twadde yn-
stansje in ütstrieling nei büten, dy’t de
hiele streek mei optilt en ta nij libben
bringt. En sa sil in swak ekonomysk ge-
biet, nel forrin fan inkelde tsientallen
jierren, ta bloei komme. Dizze theore-
tyske hypothese komt hyltiid om ’e hoe-
ke as it departemint fan Ekonomyske
saken him hearre lit. Haldt men dat
foar eagen, dan kloppet de nota oer it
Noarden as in bus. It Noarden is in
swak ekonomysk gebiet, it moat for-
bettere wurde, der is in stêd, dy’t fier-
wei de greatste is, dus, meitsje dy stêd
greater en sterker en dan sil dêrwei de
ütstrieling bigjinne oer dat hiele Noar
den. Grins is yn de eagen fan de ekono-
men fan it departemint it greate lük-
hynder foar de wein fan it Noarden. Dat
Een afgeladen Harmoniezaal heeft gisteren geboeid geluisterd naar enkele
toespraken over het probleem van de tweetaligheid in Friesland. Van vele zijden
waren ze gekomen; Friese statenleden, gedeputeerden, burgemeesters, school
besturen, maar vooral de vakmensen zelf: onderwijzers, le.raren, kleuterleidsters,
onderwqs-inspekteurs. Een grote verscheidenheid van toehoorders, die echter allen
iets gemeen hadden: belangstelling voor de problematiek van het tweetalig onder
wijs. De inleidingen waren ver van gemakkeljjk en het zou ons te ver voeren
hier een resume? te geven, daar de probleemstelling wel wat aan de vaktechnische
kant was gehouden. Gelukkig maar voor hen die zich (nog) niet ai te zeer
in de materie hadden ingewerkt, werd aan elk der deelnemers aan dit kongres
een map verstrekt die ruimschoots informatie bood.
wol sizze, it is noch net sa fier, mar der
moat it hinne. Hjir binne de wurden fan
de ministers seis: „Waar het in het
Noorden in vergelijking met andere
landsdelen echter ook nog aan schort, is
de aanwezigheid van een enkele veelzij
dige, grote stedelijke agglomeratie, die
als de economische motor voor een uit
gestrekt gebied kan fungeren en o.a.
door haar gevarieerde arbeidsmarkt een
sterke aantrekkingskracht kan uitoefe
nen op nieuwe, stuwende bedrijvigheid
van modern karakter!”
Dus: „daar schort het aan”. Nou it is
wol aerdich foun, mar it is fansels net
wier. Hwant as it dit is, dêr’t it „Het
Noorden aan schort”, hoe stiet it dan
mei alle oare provinsjes büten de beide
Hollannen?
Op Eindhoven nei binne alle greate sted-
den yn dy acht provinsjes lytser as
Grins. Hwerom „schort het” nou by üs
oan in greate stêd.
Is Grins net great genoch foar dit doel,
hoe great moat in stêd dan wêze om de
agglomeraesje- en ütstrielingsfunksje
forfolje to kinnen?
En hwer hat Eindhoven syn groei oan
to tankjen, oan hokfoar greate stêd?
Oan Brussel faeks of Rotterdam? Of is
Eindhoven great en sterk wurden troch
in bitüfte smid, dy’t yn it earme efter-
lan fan Braban bigoun is mei in pear
sinten en in hierd pakhüs Doe’t de jon-
mede als voertaal bij het onderwijs
wordt gebezigd”. Daarmee was men
weer een stap verder en sindsdien heeft
Frielsand zg. Friese scholen. Deze aan
duiding is niet vrij van enige overdrij
ving, want men verstaat daaronder niet,
zoals een buitenstaander op het eerste
gezicht zou denken, scholen waarin het
hele onderwijs in het Fries wordt ge
geven ,maar scholen waar de kinderen
leren lezen, schrijven en rekenen in het
Fries en pas op het eind van het tweede
leerjaar Nederlands leren, dat dan gaan
deweg ook de voertaal van het onderwijs
wordt. Het spreekt vanzelf dat derge
lijke scholen alleen mogelijk zijn in een
plaats of streek waar het Fries, en niet
het Nederlands, de voertaal is.
De Friezen konden tevreden zijn, en ze
waren het ook, tevreden en dankbaar.
Maar niet alle Friezen waren voldaan.
En de heer Meertens gelooft dat deze
onvoldanen gelijk hadden - en hebben.
Wat is het geval? De Friezen zijn na
By Van der Meulen tusken Achlum en
Hitzum binne earste soart jonge föle en
aldere fóle geiten to keap. Sneins net.
de stêd Grins yn dy tiid. Troch de firma
Philips is dizze stêd nou ütgroeid ta ticht
oan de 200.000 minsken. Hie it oan de
autoriteiten lein, dan wie der neat komd
hwant, doe’t de Süd-Willemsfeart groe
ven waerd, gie men Eindhoven foarby.
Letter ha se op eigen kosten in kanael
makke.
En hoe stiet it mei it twadde punt: de
ütstrieling? Hwannear bigjint dat dan
en hoe fier giet dat Ijocht en dy waerm-
te? Ik haw jierren yn it Noarden fan
Grins wenne, mar ik haw neat oars
sjoen as dat dy greate stêd Grins it ei
gen ekonomysk libben öfrimde. Bakker
en slachter koene noch sahwat it libben
hélde, mar foar alles, hwat net dagelikse
kost wie, gie men „naor stad”. Dêrom
lizze der yn it Noarden fan Grins tsien
tallen greate en lytse doarpen op ’e
rêch Fanwege de ütstrieling
De greate foroaring foar de hoeke Delf-
syl en Appingadam is komd troch de
Ontdekking fan it salt, dêrt de greate
soadafabriken üt fuortkomd binne en
mei it ierdgas de aluminiumyndustry.
Dit soart basisyndustryen kinne in hiele
streek omheech bringe, sa as de Heech-
ounen yn Ymuiden. Mar as de bloei fan
Fryslan komme moat fanüt dizze hoeke,
dan lizzè de müzen strak dea foar de
spine. Foar Grins is it in moai ding en
foar har binne wy der bliid mei, mar as
men mei fantastyske theoryen üs wiis-
meitsje wol, dat Fryslan hjir mei om
heech giet, dan is dit net mear as ape-
koal mei in sabeare, wittenskiplik saus-
ke. Minister Schut hat Fryslan foar skut
set. Nomen est omen!
