Friezen ontmoetten el
kaar op Helgoland
Bols-weg bij* Bolsward
Gabe Shroar
CM
Fan de Mart in vloer
Illllillllllillllllllllllllllllllllllillllllllllllll
eiland. Het beste ontwerp werd uitge
zócht. De Bondsregering investeerde
164 miljoen mark in het nieuwe op-
bouwplan. Twee jaar had men nodig het
eiland van bommen en mijnen te ont
doen. Intussen moest elke baksteen, elke
druppel drinkwater, elk stuk gereed
schap worden aangevoerd. Het eerste
Helgolandse gezin keerde terug in 1954,
nog geen 15 jaar geleden. Tien jaar zou
de opbouw duren.
Wouda’s meelfabriek n.v.
viert 150 jarig bestaan
Hwat hat
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
Ma
liSH
-
l71
BOB
107e JAARGANG
DINSDAG 21 MEI 1968
No. 39
Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
W ymbritseradeel.
g«-
Tj. de J.
a
I
2«
Advertentieprijs: 16 cent per mtn
Ingezonden mededelingen dubbel tarief
Contractprijzen op aanvraag
Uitgave: A OSINGA N V., Bolsward
Administratie- en Redactic-adres:
Marktstraat 13
Telef. 2044 - Na 18.30 uur 2660 of 2335
(05157)
De Helgolanders houden van hun eiland.
Misschien zit hun liefde tot hun geboor
tegrond wel wat dieper dan bij ons en
dat heeft natuurlijk zijn reden. Hoe vol
overtuiging zong het Helgolander man
nenkoor op de Friese avond het
Green es deat lün
Rooad es de kant
Wit es deat sün
Deat es deat woapen fan
’t Hillige lan.
Helgol nd moet inderdaad wel iets heb
ben gehad van een „heilig land”, anders
Abonnementsprijs I 3-50 per kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Bittere drankjes
'.tinne swiet wurkje
Bolswards Nieuwsblad
(Foto L. Spijksma)
yn üs lan twongen om oant 1976 in bi-
paeld kwantum stienkoal óf to nimmen,
alhoewol dizze bidriuwen folie goedkea-
per en Ijeaver oalje of gas ha wolle. En
sa moat üs PEB dit jier goed 37 miljoen
kilo stienkoal ófnimme, hwert hja winlik
gjin plak foar hawwe. It blykt dan jit
goedkeaper to wezen om dy stienkoal
mar oan trêdden troch to forkeapjen
foar mindere priis en seis oalje of gas to
nimmen. En dy steatsminen brüke foar
har chemyske bidriuwen it gas üt it
Noarden hjirre en litte de stienkoal bliu-
we.
Mar wy seis binne ek gjin stür better,
hwant doe’t bliken die, dat hünderten
buorkerjjen sünder elektrisiteit bliuwe
moasten fanwege de hege oanslütkosten,
is it PEB-bidriuw troch de Fryske Stea-
ten twongen om mei help fan de gemeen
ten 8 miljoen to bisteegjen oan de fin-
rendabele bidriuwen en elk wie der foar.
Op dit stuit bigjint foar de buorkerijen
in oare kwestje to spyljen, dy’t yn dy-
selde sfear leit. Sa’t men wit, kin elke
boert neist it ijocht ek stream krije foar
krêft, mar net fierder as foar motoren
oant fiif P.K. Dêr is it „net” op birek-
kene. Dit wie ek genóch foar de melk-
masines en lichte motoren, mar de léste
tiid komme troch de oanwinnende me-
chanisaesje masines foar it Ijocht, dy’t
mear P.K.’s freegje. Net allinnich de hea-
kanonnen, mar ek nije types fentllatoren
hawwe in heger formogen nedich. En der
sitte wy wer yn deselde kwestje. Hwant
sil in buorkerij 10 P.K. brüke kinne, dan
moat it „net safolle forswierre wurde,
dat it trochmekoar 3 oant 5.000 goune de
Voor ons op de schrijftafel ligt een stukje rode rots, geraapt op de noordpunt
van Helgoland, het Friese eiland in de Noordzee, bijna 100 km uit de Duits-
Denemarkse kust. We raapten het op de noordpunt, vlak tegenover „Lange Anna”
een rots, ongeveer ter grote van de Martinitoren ,die als eenzame en onbereikbare
wachter voor het eiland staat. Bijna 500 Friezen waren in het afgelopen weekend
op dit in meer dan een opzicht merkwaardige eiland. Uit „ons” Friesland een
kleine honderd, nog eens honderd uit Oost-Friesland, voorts grote groepen uit
Noord-Friesland, van de eilanden Sylt, Fohr, Amram (van voor de kust van
Sleeswijk-Holstein. Er waren er uit Makkum, Witmarsum, Wons, Bolsward en
Hidaard om maar in de eigen omgeving te blijven, maar ook uit Aurich,
Keitum, Husum.
pleats kostet. It liket ienfaldich om to
sizzen: nou, hwa’t it dan hawwe wol, sil
dat op tafel lizze moatte. Like ienfaldich
is it om to sizzen: It PEB moat soargje,
dat it „net” swier genóch is om moderne
masines to brüken.
Mar sa lost men it net op. Dit soarte
fan masines meitsje yn in jier mar in
lyts tal uren, sadat de streamkosten lang
net de oanlizkosten goed meitsje kinne.
Dat liket nearne net op. Der is in ruil-
forkaveling op priemmen set, hwer’t men
fan doel is dy hegere kosten yn it
hiele plan op to nimmen, mar dat is
jit in ütsündering. It is ütsletten, dat it
PEB seis dy kosten drage kin en sa sit
it aerdich foar it krüs. Der is ek in oare
oplossing mooglik foar party boeren, dat
is de oanskaf fan in swiere Dieseltractor.
Mar dat liicht der ek net om, dy rint ek
yn de papieren.
It PEB hat oan de organisaesjes de sug-
gesty dien om it allegearre meimekoar to
finansieren, mar der seach men ek gjin
ijocht yn, omt lang net eltse boer hjir
bilang by hat. It is ek fan great bilang,
dat de streampriis fan 7 sinten de KWH
net omheech giet mei it each op it oan-
lüken fan yndustry en it oantreklik
meitsjen fan it Noarden. En sa sil it wol
foar it krüs sitten bliuwe de earste jier-
ren. Oant de fierdere mechanisaesje sa
algemien wurden is op de buorkerijen,
dat it net mear to kearen is en opnij de
oerheit deryn bihelle wurdt om it slucht
to meitsjen. En dan binne wy der alle
gearre wer foar. Seis de „frije boer”.
dy kant üt wolle, mar dat it de minsken
seis binne, dy’t hyltyd mear fan de oer
heit forwachtsje en freegje. Wy triuwe
meimekoar de oerheit al fierder op in
gebiet, dat winlik harres net is en wy
dogge dat sa gau wy yn de lytse loege
komme to sitten of foar swierrichheden
komme to stean.
Yn üs gebiet is tomin wurkgelegenheit
foar in oanwinnende bivolking, dus wy
fergje wy de oerheit op premy’s, goedk.
komt üt himsels net al to gau en nou
fergje wy de oerheit o remy’s, goedkeape
bouterreinen en algemiene forsjenningen
sa as swimskoallen, sportfjilden, kultu-
rele sintra, sporthallen, doarps- en buert-
huzen, rekréaesjeterreinen e. s. f. oars
komt dy yndustry net of to min. De
greate oalje-reus, de Shell wol al yn üs
lün bouwe as de oerheit in kanael grave
wol fan in pearhündert miljoen goune
foar dat bidriuw. Sa triuwe en twinge wy
de oerheit al fierder de wei op, dy’t de
measten prinsipieel forsmite en sa bou
we wy mei oan in oerheitsmacht, dy’t
de frijens fan de minsken al fierder oan
bannen leit. Lyts 25 jier nei de oarloch
sitte wy jit mei de oerheitsmacht op it
gebiet fan de leanen en de prizen en gjin
minske kin sizze, byhwannear wy der in
kear ófkomme sille.
In sterk staeltsje ran de gefolgen fan dat
oerheitsyngripen sjogge wy by de steats
minen. Sa’t men wit rint it mei dy minen
hurd efterüt en wurdt de iene nei de oa
re sluten. Mar sil dat net in ramp wurde
foar Süd-Limboarch, dan moat dit dochs
mei fordracht gean en dêrom hat de oer-
troch politike ynfloeden, dy’t prinsipieel heit bygelyks de elektrisiteitsbidriuwen
zou men het voor onmogelijk moeten
houden wat hier in enkele jaren is ge
presenteerd.
Helgoland is een miniatuureiland, dat
men in ruim een uur rond kan lopen.
Het is nauwelijks twee kilometer lang.
Beneden zijn wat straatjes met winkels
en hotels. Dan ineens rijst er een 58 m.
hoge rotswand, waarboven in het Ober
land men opnieuw straten met winkels
en hotels vindt. Helgoland is een schoon
eiland. Schoon in dubbele zin. Er is geen
paard, geen koe, geen geit, geen konijn,
üs hjoed to sizzen
Rijksweg 43 ter hoogte van de Rehobothschool bij Bolsward veranderde
vrijdagmiddag omstreeks twee uur van asfalt in alkohol. Een vrachtwagen
t fa. C. J. Duin te Beverwijk, bestuurd door de heer C. G. W. Rietkerk,
raakte in een slip, schoot door de middenberm en kwam gekanteld op de
andere banen .richting Sneek. Drie uur lang kon daarom slechts één rijbaan
worden benut. De gemeente zorgde ervoor dat de kapotte flessen enz. werden
opgeruimd. Omdat enkele ambtenaren van de douane uit Leeuwarden de
nog aanwezige voorraad moest opnemen en deze nogal enige tijd op zich
Heten wachten, kon eerst om plm. vier uur de boel opnieuw worden geladen.
Door een tekort aan dozen werd een grook aantal flessen verpakt in enkele
balen stro. Om vijf uur was alles weer normaal.
geen schaap. Verkeersborden zijn er niet
De krachtcentrale beschikt over een
dienstautootje, maar verder gaat alles
te voet. We zagen slechts eenmaal een
fiets op het eiland.
De kleuren van het wapen mogen dan
groen, rood en wit zijn, de hoofdkleur
van het eiland is het rood van de kale
rots. Groen is er zeldzaam, wat onkruid
en paardebloemen. Nauwelijks is er gras
Ondanks dat zagen we op de vrije zater
dagmiddag enige mannen met bewonde-
renswaardige moed werken aan een
volkstuintje. De teelaarde moet wo.„.
aangevoerd. Een flinke stortbui en het
hele tuintje spoelt weg. Hier zou het
letterlijk ploegen op rotsen zijn, maar
niemand die dit in zijn hoofd haalt.
In onze eeuw hebben tweemaal de „Hal-
luner Moats (Helgolandse zeelieden) de
rampzalige gevolgen van een oorlog
moeten ondergaan. Reeds Keizer Wil
helm II evacueerde het eiland en maak
te er een vesting van. In de dertiger ja
ren breidde Hitler het onderaardse net
werk van bunkers sterk uit en maakte
hij van het tot toen weer vredige eiland
een vlootbasis. Op 18 april 1945 bom
bardeerden op grond hiervan een Engel
se luchtvloot van 1000 vliegtuigen het
eiland. -Alle eilandbewoners zaten bang
en bevend in de bunkers. Zij hoorden
hoe grote rotsblokken in zee stortten en
hun geliefde eiland tot een puinhoop
werd. Er stond geen enkel gebouw meer
overeind. Ook de vuurtoren was gesneu
veld. Het kerkhof was door de bommen
omgewoeld. Brokken van zerken die her
en derwaarts over het eiland verspreid
werden teruggevonden zijn nu als het
enige dat nog aan vroeger herinnert,
ingemetseld in de ringmuur rond de
kerk. Voor de 20 doden was geen plaats.
De lijken werden in zee geworpen.
Tien jaar lang zou het eiland in duister
nis blijven gehuld. Het eiland werd ont
volkt, de Helgolanders verspreid over
het voor hen zo vreemde vasteland. Toch
zochten zij elkaar steeds weer op en
spraken elkaar moed in. Zij zongen het
lied van „Geen es deat lün” en leerden
hun kinderen het Helgolander dialekt.
Toen eindelijk de vrede daagde, ver
klaarden de Britten, dat niemand mocht
terugkeren. Om alle versterkingen gron
dig te vernielen, werden alle onderaard
se gangen en bunkers volgestopt met
6700 ton ontplofbare stoffen. Het werd
een van de grootste niet nucleaire explo
sies in de geschiedenis van de mensheid.
Op ruim 700 km., zelfs tot in Parijs,
werd de ontploffing gehoord. De verbol
gen en troosteloze Helgolanders aan de
vaste wal zagen hoe een vuile zwarte
wolk oprees. Honderdduizenden tonnen
rode rots werden losgescheurd. De zui
delijke punt van het Huterland gleed in
zee. Nog stond de romp van het schier
onverwoestbare eiland en nog was dit
het einde niet.
Helgoland werd oefenterrein voor de
Royal Air Force. De Helgolanders hiel
den desondanks kontakt met elkaar, ga
ven een eigen blaadje uit en stuurden
verzoekschriften naar het Britse Lager-
de bezettingsautoriteiten, naar de
Ver. Naties en naar de Paus. Niets hielp
In 1950 werd de daad bij het woord ge
voegd. Twee studenten René Leudes-
dorff (nu predikant) en Georg von Hatz-
feld (nu uitgever) landden vijf dagen
voor Kerstmis klandestien op Helgoland.
Er was geen plek zonder krater. Overal
lagen onontplofte bommen. Tijdens een
barre sneeuwtocht plantten Zij de groen
witte vlag van de Europese beweging op
het eiland met hiernaast de vlaggen van
West-Duitsland en Helgoland.
De Britten stoorden zich niet erg aan
deze „bezetting” en kondigden aan dat
op 22 december de bombardementen zou
den worden hervat, wat ook gebeurde.
DEN HAAG. De direktieraad van de PTT heeft de bouw van een PTT-
tentoonstellingsark goedgekeurd, welke gebruikt zal worden ten behoeve
van de voorlichting zowel van de schooljeugd als het grote pxbliek. Men hoopt
dat de ark in de eerste helft van 1968 zijn tournee door Nederland zal kunnen
aan vangen.
Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindeloopen, W onseradeel, Workum en
OERHEITSSOARCH EN
BIDRIUWSLIBBEN
It hat lang in grounslach west foar de
taekfordieling tusken oerheit en bi-
driuwslibben. dat de earste soarge foar
de algemiene bitingsten ynsake forkear:
wegen, spoar, post, kanalen - ünderwiis
en kultuer - lünsfordigening - algemiene
folkssounens - rjucht en oarder en sa
mear en dat de partikuliere ündernim-
mingen fierder seis foar har eigen din
gen opkamen. Yn it moderne libben sjog
ge wy, dat de taek fan de oerheit aloan
greater en bilangriker wurdt. It opmer-
kelike fan dit feit- is, dat dit net komt
De avond daalt over Helgoland. Links
van het rotsachtige eiland de „lange
Anna", de alleenstaande rots (plm. 50
meter hoog).
De uitbouw gaat nog steeds door. Het
was wel wennen voor de eilandbewoners
Verdwenen waren de typisch Friese
huisjes. Het was alles moderne nieuw
bouw, berekend op de ontvangst van ’n
stroom toeristen. Er kwam een nieuwe
vuurtoren met een lichtstraal van 26
miljoen kaars, die zijn licht meer dan 40
mijl de zee inzendt. Er kwam een gloed
nieuwe jeugdherberg, een zwembad, een
groots opgezet zee-aquarium, een Kur-
haus, een kerk en gemeentehuis.
Zaterdag en zondag was het de Friezen
dag. Dat de pompeblêdden uitwaaiden
op de strakke wind déééd je iets. Ook
dat je in de winkels soms ineens met je
eigen Fries terecht kon en er Helgolan
ders bleken te zijn, die „ons” Fries had
den geleerd.
Honderden stroomden zaterdagmiddag
samen bij het volksdansen. Op de pro
menade. Vele honderden gasten bevolk
ten zaterdagavond de riante Nordsee-
hallen waar een Friese avond werd ge
boden en noord-, oost- en westerlauwers
Fries elkaar afwisselden. Misschien het
meest indrukwekkend was de Friese
kerkdienst, gedeeltelijk ook in „ons”
Fries (verzorgd door ds. J. Rienstra te
Ruurlo, gebor en te Oosterend). De dienst
werd besloten met
Nou tankje God de Hear,
Mei müle en hert en hannen,
Dy’t greate dingen die
Oan üs en alle lannen.
Door de aanwezige noord Friezen
zongen als:
Nü tunk aal üsen God
Ma hart an müs ë.n hönje
For aal dAt wat Hi deet
Jinj üs an aal lönje.
En door de Oost Friezen als:
Nu dankt mit ’n anner Gott mit
Harten, Mund un Hannen,
de grote Dingen deit, hier un
in alle Lannen
De uns van Ollers her,
de uns van Kind up an
hett overut völ Goods hento
vandage daan.
Het was een goede ontmoeting daar op
Helgoland en nog lang zal de herinne
ring blijven aan deze „familiedag” van
alle Friezen.
De studenten vluchten naar de vaste
wal, maar kwamen vier dagen later te
rug met voedsel en warme dekens. De
kranten schreven sensatie-artikels.
Op oudejaarsavond volgde een groep
studenten uit Duitsland, Groot Brittan-
nië, Italië en de Ver. Staten, op hun
beurt gevolgd door een scheepslading
verslaggevers, cameramannen en t.v.-
ploegen. De 50 „dwazen” ontstaken een
vreugdevuur in de open lucht om nieuw
jaar te vieren. Het had effekt. Journa
listen bogen de wereldopinie in de rich
ting van de wens tot een vreedzame
bestemming. Zelfs de kranten in India
prezen de studenten als „ware discipe
len van Gandhi”. In het Britse Lager
huis werden vragen gesteld.
Op 3 januari werd de „bevrijders” de
toegang tot het eiland ontzegt. Ze gin
gen weg, maar stelden als eis, dat het
eiland niet meer zou worden gebom
bardeerd. In Cuxhaven werden zij als
helden ingehaald.
Op 1 maart gaven de Britten het eiland
eindelijk terug. Het was niet meer dan
een puinhoop. Een geldinzameling in
Duitsland bracht in korte tijd een mil
joen mark bijeen. Er wérd een prijs
vraag uitgeschreven voor de wederop
bouw. Spoedig zwierven 128 m. schets
boeken gewapende architekten over het
Honderdvijftig jaar geleden begon een
jong, ondernemend inwoner van Sneek
een grutterijtje aan het Grootzand. Die
jonge zakenman (24 jaar) stak al zijn
geld in zijn zaak. Langzaam maar zeer
zeker begon de zaak „te lopen” en van
daag kan iedereen constateren, dat die
zaak nog steeds volop in bedrijf is. Want
Wouda’s Meelfabriek is bijna niet meer
weg te denken uit het Sneker stadsbeeld.
Ter gelegenheid van anderhalve eeuw
Wouda’s Meel heeft het bedrijf een fraai
boekwerk laten maken, waarin de gehele
ontwikkeling wordt beschreven. En nog
is het eind van de expansie van de fa
briek niet in zicht. Op verschillende
plaatsen in het bedrijf wordt naarstig aan
uitbreiding gewerkt, terwijl ook hier de
automatisering steeds verder wordt door
gevoerd. Tekenen genoeg om te kunnen
vaststellen, dat Wouda’s Meelfabriek NV
nog even vitaal is als 150 jaar geleden.
Grondlegger van het bedrijf was Hans
Claes Wouda. Hij opende op 2 mei van
het jaar 1818 zijn grutterij aan het Groot
zand, in het pand waarin thans Hofstede
woont. Voorin (aan het Grootzand) had
hij de winkel en daarachter tot aan het
Achterom (thans Singel) de „fabriek”.
Van verharde wegen rond Sneek was in
die dagen nog geen sprake en het verkeer
maakte derhalve op grote schaal gebruik
van de waterwegen.
In 1850 werd een neef van H. C. Wouda,
Nicolaas Jurjan, een zoon van broer Yke,
in de zaak opgenomen. Hans Claesz.
werd vier jaar later burgemeester van
Sneek. Hij bleef aan de zaak verbonden
en de eenmanszaak werd een firma, offi
cieel geheten Firma N. J. Wouda, Stoom-
meelfabriek, Grutterij en Handel.
Na de laatste wereldoorlog volgde een
periode van belangrijke uitbreidingen.
Viermaal, in 1954, 1958, I960 en 1967
werd de expeditie-afdeling uitgebouwd,
in 1957 de grondstoffensilo, in diezelfde
periode werd ’n pneumatische los-instal-
latie aangebracht.
Ook de produktie-afdelingen werden ge
moderniseerd en gemechaniseerd. Met re
gelmaat liep de afzet van de grutterij-
produkten terug en vier jaar geleden,
werd met deze afdeling gestopt. Thans
vervaardigt Wouda’s Meelfabriek alleen
voederprodukten. Als gevolg van vele in
tegratie verschijnselen ging de NV in ’66
samen met de Verenigde Mengvoederfa
brieken Koudijs NV, Wouda behield ech
ter zijn eigen identiteit.
Voor de toekomst staan nog tal van ver
dergaande automatiseringswerken op het
programma, evenals verdere uitbreiding
van de bedrijfsruimte. Zo zal waarschijn
lijk nog dit jaar een nieuwe grondstof
fensilo gereed komen. Dit gebouw zal 29
meter hoog worden en daarmee nog en
kele meters hoger zijn dan het sinds het
begin hoogste punt.
De huidige direkteur, ir. U. Kuipers, is
tevens van mening, dat over ongeveer vijf
jaar het gehele produktieproces geauto
matiseerd zal kunnen zijn.
Ter gelegenheid van het jubileum
zal woensdagmiddag a.s„ om half
drie in de foyer van Amicitia een recep
tie zijn voor genodigden en ’s avonds
voor het personeel een optreden van het
selskip Rients Gratama.
Tevens zullen alle personeelsleden en re
laties een blijvend aandenken aan dit ju
bileum ontvangen.
Daarna gaat N. J. Wouda’s Meelfabriek
N.V. vol goede moed aan de volgende 150
jaar beginnen.
7
w
N
A
