Rembrandt
zijn tijdgenoten
en
6abe SKraar
Bolsward
m
Twee maal Rembrandt
1
UNIEKE EN BOEIENDE TENTOONSTELLING
S J
Fan de Martinvtoer
ag
r-
1 J'M
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
f?
J
-Wi
M'. U';
-F
E'
'r - -T-
107e JAARGANG
DINSD AG 2 JULI 1968
No. 50
W ymbritseradeel.
Hwat haf
us hjoed to sizzen
Bij de foto’s
OER DIAGNOSE EN THERAPY I
Tj. de J.
Advertentieprijs: 16 et per mm
Ingez. mededelingen dubbel tarief
Contractprijs op aanvraag
Als handelaar wist ik dat veel verzame
laars stukken kopen van meesters, die
door andere liefhebbers gezocht worden.
Vanzelfsprekend zijn de prijzen voor der
gelijke schilderijen, Jan van Goyen, Sa
lomon van Ruysdael, Avercamp, Jan
Brueghel, enz., veel te hoog omdat de
vraag het aanbod aanzienlijk overtreft.
Het zou misschien wel nuttig kunnen
zijn als ik u het een en ander vertelde
over het verzamelen van schilderijen. Ik
zelf begon er mee omdat ik sinds jaren
ook al als hobby Rembrandts schilde
rijen heb bestudeerd, niet alleen omdat
ik deze meester zo zeer bewonder, maar
ook omdat specialisatie ekstra voldoe
ning geeft. En om Rembrandt beter te
leren kennen, is het noodzakelijk ook
het werk van zijn leerlingen zoveel mo
gelijk te bestuderen.
Es fuotten moatte leare om
likegoed oer stieneftige wegen to gean
as oer sêfte sljuchte paden
Abonnementsprijs f 3,50 p. kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Verschijnt
DINSDAGS en VRIJDAGS
Uitg. A. J. OSINGA n.v., Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 13
TeL 2044 - Na 18.30 uur 2660 of 2335
(05157)
Bolswards Nieuwsblad
De 22e schilderijententoonstelling van na de oorlog is, om het in kaatstermen
uit te drukken, „in boppeslach”. Ruim zestig schilderijen, waarbij drie echte
Rembrandts en verder belangrijke doeken van zjjn leermeesters, tijdgenoten en
leerlingen, sieren de zalen van het stadhuis, dat merkwaardigerwijs uit dezelfde
periode dateert, aan die, waarin deze meesterwerken ontstonden. Nog nooit was
een tentoonstelling zo homogeen, aldus burgemeester J. M. A. Mulder in zijn
openingswoord, nog nooit ook zo kostbaar. Het verzekerd bedrag is f 5 miljoen!
Al deze werken zijn partikulier eigendom van de heer Daan Cevat te Londen,
die zelf tijdens de opening een inleiding hield, die we hier letterlijk laten volgen:
Opmerkelijk is het echter, dat voor de
Rembrandtschool weinig belangstelling
bestaat en toen ik negen jaar geleden
het vroege zelfportretje van Rembrandt
kon bemachtigen, besloot ik in overleg
met mijn vrouw, want dergelijke liefheb
berijen vergen financiële inspanningen,
tot het vormen van een verzameling van
schilderijen rondom Rembrandt.
Voor niet-ingewijden lijkt het vaak een
onmogelijke taak om aan zoiets te be
ginnen; ’t is echter heus niet onmigelijk.
De beoordeling van schilderijen zou ver
geleken kunnen worden met de herken
ning van modellen van auto’s, waar een
liefhebber, wiens hobby dit is, het jaar
en het model herkent. Hierbij ziet hij
onbewust een kombinatie van een groot
aantal eigenschappen die tesamen het
antwoord geven. Met schilderijen is dit
In zekere mate ook zo. Bij een eerste
indruk stelt men vast: de periode of de
eeuw, het land, een bepaalde stad of
gebied in dit land, bijv. Amsterdam,
Haarlem, Utrecht en misschien zelfs de
stijl van een bepaalde meester. Na enige
ervaring doet men dit bijna onbewust,
hoewel er toch steeds verrassingen en
problemen blijven opduiken.
Voordat wij beginnen te verzamelen die
nen wij uit te vinden waar onze ver
wantschap, onze sympathie, ligt. Een
voorbeeld hiervoor is een ervaring die
ik aan het einde van de oorlog had in
Londen. Ik liet daar vaak mijn haar
knippen door een bepaalde kapper. Ge
durende ’t knippen vertelde hij nonstop
de beste moppen en hij had een onuit
puttelijke repertoire en daardoor spraken
wij nooit over persoonlijke zaken. Hij zag
aan mijn uniform dat ik in het Neder
landse leger was, maar hij kende mijn
beroep niet, totdat een andere klant en
ik elkaar groetten. Die man was een
kunsthandelaar en zo kwam mijn kap
per te weten, dat ik dit ook was. Hij
zei toen dat het eigenlijk wel jammer
was dat hij niet de gelegenheid gehad
had om kunst te leren waarderen. Hier
op heb ik hem geadviseerd, 3 zondag
middagen op te offeren en dan drie mu
sea te bezoeken die in moderne- of oude
kunst specialiseerden. Daarna moest hij
zelf beslissen welk museum hem het
meeste trok. Na drie weken besloot hij
dat de Tate Gallery op hem de meeste
indruk maakte, waarop ik hem advi
seerde, daar nu drie zalen per zondag
middag beter te gaan bekijken. Toen zijn
keuze op de impressionisten gevallen
was, raadde ik hem aan om een populair
boekje over deze school te kopen, dit te
lezen en dan per middag één zaal te
bestuderen. Na korte tijd hoorde ik zijn
pracht moppen niet meer, maar was ik
toch blij zijn intelligente opmerkingen
te horen en te weten dat deze man een
nieuwe interesse in zijn leven gevonden
had.
Met dit verhaal hoop ik duidelijk ge-
litten. De ministers yn de bikende nota
en ek oare Iju, binammen yn de pro-
vinsje Grins, miene prate to kinnen oer
it syktebyld fan it Noarden. En omt hja
miene to witten, hwat it Noarden skilt,
hawwe hja ek in resept foar it Noarden
klear makke. As de pasjint dit nou mar
ynnimme wol, dan sil it sike PÏoarden
wol wer by de wal opklauwe, tinkt
har.
Wy achtsje dizze diagnose en dizze bi-
hanneling in fiksje. Der is allinnich op
de kaert in Noarden, oarg binne it trije
ünderskate provinsjes, hwerfan elk bi-
stiet üt tige ütienrinnende gebieten. It
is like ünmooglik om foar dat Noarden
in therapy to bipalen as foar de hiele
bifolking fan in sikenhüs. Dy patiënten
binne wol allegeaiTe siik, mar hpkfoar
dwaes soe harren deselde medikamenten
tatsjinje wolle?
Mei greate foldwaning lies ik dizzer
dagen yn Elseviers Wykblêd in artikel,
hwerfan ik de folgjende passage oer-
nim:
„De groote taak is om het Noorden zijn
eigen kanseen te geven en daarvoor is
het noodzakelijk dat men zo weinig mo
gelijk generaliseer. Dat wil zeggen, dat
een doelmatige ontwikkelingspolitiek
bijzonder op haar hoede moet zijn om
uit te gaan van of te mikken op
een regionaal vraagstuk van zo maar
de omvang van de drie noordelijke pro
vincies. Bepaalde factoren, die de drie
gewesten gemeen hebben in tegenstel
ling met het overvolle westen, beteke
nen beslist niet genoeg om daaruit een
springplank te zagen voor een uniform
programma voor Groningen, Friesland
en Drente. Onderling zijn de verschil-
maakt te hebben, dat iedereen kunst
kan waarderen. Echter is het noodzake
lijk dat ieder zijn eigen keuze maakt,
onbevooroordeeld dus, zonder ons te la
ten beïnvloeden door wat anderen zeg
gen of schrijven, want onze waardering,
onze sympathie, is een persoonlijke zaak
en wij moeten ons dus niet laten beïn
vloeden door de smaak en opinie van
anderen, om van snobisme maar niet te
spreken.
Vanzelfsprekend ontkomen wij niet hele
maal aan invloed van anderen, vooral
in het begin niet, omdat wij, nadat wij
onze keuze gemaakt hebben, weten waar
onze verwantschap ligt, boeken moeten
gaan lezen om meer over ons onderwerp
te leren. Pas veel later weten wij de
goede en de slechte boeken te herkennen.
Om bij Rembrandt te blijven, er zijn
honderden boeken die zijn werk behan
delen. De oudste waarderingen komen
meestal van schilders in de 17e eeuw,
van Hoogstraeten, von Sandrart en de
Lairesse, in de 18e eeuw Houbraken en
Reynolds. En pas in de 19e eeuw, in
1836, publiceerde de Londense kunsthan
delaar John Smith de eerste oeuvre-
catalogus van Rembrandts schilderijen
en het grote werk van Bode en Hofstede
de Groot verschijnt eerst tussen de ja
ren 1897 en 1906. Hierop volgt de op
Smith gebaseerde oeuvre-catalogus van
Hofstede de Groot in 1915 en dan die
van Bredius in 1935 en van Bauch in
1966.
Mij is sinds jaren duidelijk dat de meeste
tegenwoordige opinies gebaseerd zijn op
die van Bode en Hofstede de Groot en
dat dit, in mijn overtuiging, lichtzinnige
opinies waren. Ik ben er verder van
overtuigd dat misschien wel de helft
van wat tegenwoordig op Rembrandts
naam staat, niet door hem geschilderd
is en dit Rembrandts roem schaadt. Ik
heb daarom sinds jaren zoveel mogelijk
Rembrandts, die toegankelijk waren, ui
terst kritisch bekeken, dus zonder mij
door de opinies van anderen te laten be
ïnvloeden en het is schrikbarend hoeveel
beroemde Rembrandts in de grote Rem-
brandtverzameling, zoals Leningrad,
Washington, New York, Kassei, niet van
de meester kunnen zijn, althans naar
mijn mening.
Gelukkig heeft het rijk nu geld beschik
baar gesteld om het een studiegroep van
zes deskundigen mogelijk te maken, alle
zogenaamde Rembrandts te onderzoeken
en opnieuw kritisch te bestuderen en dit
team is daarmee reeds begonnen. Jam
mer genoeg zal het enige jaren duren
voordat wij het resultaat mogen ver
wachten. Een der leden van dit team,
Bob Haak, zal nog dit jaar een boek
over Rembrandt publiceren, waarin hij
tekeningen en etsen, zowel als schilde
rijen behandelt en hoewel hij hierin geen
oeuvrecatalogus brengt, zal het interes
sant zijn te zien welke beroemde Rem
brandts daarin niet zullen voorkomen.
Ook is er veel te weinig studie gemaakt
van het werk van Rembrandts leerlingen
en van schilders die door Rembrandt be
ïnvloed werden en is het bepaald nood
zakelijk hun werk voor ogen te houden
bij het schiften van wat nog steeds ten
onrechte op de naam van Rembrandt
staat en mijn vrouw en ik hopen dat deze
tentoonstelling moge bijdragen tot een
grotere interesse in de meesters rondom
Rembrandt.
en hij leerde bij hem, juist in de jaren die
zo belangrijk waren voor de vorming
van onze jonge meester, de werken van
binnen- en buitenlandse meesters kennen
die Uylenburg, de kunsthandelaar, steeds
in huis had. Tot de kring van Uylenburg
behoorde eveneens de Friese meester
Wybrand de Geest, die, evenals Rem
brandt, met één van de meisjes Uylen
burg trouwde. Overigens, één van de
schilderijen in deze tentoonstelling, stelt
misschien een bekende Fries voor. De
heer Wurfbain, direkteur van het mu
seum ,de Lakenhal te Leiden, houdt het
voor mogelijk dat het ovale portret door
Flinck diens in 1636 overleden leermees
ter Lambert Jacobsz voorstelt. Inder
daad zou een samengaan van een schil-
dersmuts en een Mennonieten predikan
tenkraag zeer goed bij deze figuur pas
sen, die even beroemd was om zijn
preken als om de voortbrengselen van
zijn penseel.
Het is erg jammer dat mijn vrouw van
daag niet in Bolsward kan zijn, maar wij
komen samen terug, vóór september en
dan zal zowel zij als ik, gelukkig z„.i
te zien hoe mooi onze stukken hier
hangen. Het is dus geen gebrek aan
belangstelling harerzijds, als zij de keus
zou hebben tussen een nieuwe aanwinst
voor de verzameling en een nieuwe hoed,
zou zij steeds aan een schilderij de voor
keur geven en dit wil natuurlijk niet
zeggen dat zij nu geen hoedjes heeft.
Zoals u wellicht bekend is, was deze
verzameling tot twaalf dagen geleden
tentoongesteld in Rembrandts geboorte
stad Leiden en is het een geluk dat nog
een beperkt aantal catalogi uit Leiden
over zijn, die hier vérkocht mag worden.
Deze catalogus is zeer uitvoerig en we
tenschappelijk door de direkteur van de
Lakenhal, de heer Wurfbain, samenge
steld en er is daaruit heel veel te leren.
Van groot belang is daarin ook de in
leiding van de heer Bob Haak, conser
vator aan het Amsterdams Historisch
Museum, die sinds geruime tijd een kri
tische studie maakt van Rembrandts
werk.
Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindeloopen, Wonseradeel, Workum en
Sil in dokter in sike helpe kinne, dan
moat er earst op ’e hichte wéze fan
syn kwael, hy moat de sike ündersykje
en op grotm fan dat ündersyk to witten
komme, hwat de pasjint skilt. Dat
neamt men de diagnose stelle. Hat dy
diagnose goed west, dan kin hy ek de
krekte middels oanjaen om de kwael
oan to pakken en foar safier dat moog-
lik is, dizze to fordriuwen. Dat is de
therapy, it better meitsjen. Wie de
diagnose net goed, dan sil ek de thera
py net helpe of to min.
Party minsken yn Den Haech en ek
op oare plakken, hawwe har miening
oer it cftcioankommen.de Noarden witte
Twee portretten van Rembrandt. Het kleinste is een zelfportret van
Rembrandt, door de schilder gemaakt in 1629. Reeds hier ziet u de
clair-obscuur-techniek van Rembrandt. Het gaat de schilder nimmer
om de juiste uitdrukking van het gezicht dan wel om de speling van
het licht Het grootste van de twee hier afgebeelde portretten werd
ca. 1626 gemaakt door Rembrandts tijdgenoot Jan Lievens. Het is
de vroegste afbeelding van de schilder die wij kennen. Sedert 1736
was het in Engeland (overgeschilderd met Engelse hoed en mantel!)
bekend als de Earl (graaf) van Derby. De heer Cevat kocht het
werk in 1964, verwijderde de overschilderingen en toen kwam de
signatuur van Jan Lievens voor de dag. U ziet hier een heel andere
opvatting. Het is Lievens nl. juist wél te doen om het gezicht van
de jonge Rembrandt te tonen.
len in produktieve en recreatieve moge
lijkheden in industrialisatie, urbanisatie
en culturele ontwikkeling sterk. De
mensen en de mentaliteit, de landschap
pen en de economische aspecten lopen
in allerlei opzichten uiteen.
Hè, hè,. as hja dat nou yn Den
Haech ek mar ris ynsjen woene, dan
koe der tominsen in bigjin makke wurde
mei it stellen fan in oantal diagnoses:
ien foar de stêd Ljouwert en in oare
foar Grins en wer in oare foar Assen
of Emmen, ien foar de Fryske bouhoe-
ke en ien foar de Südwesthoeke en wer
in oare foar de Feankoloanjes en wer
in hiel oare foar it Grinzer Hegelan,
foar it Oldambt, foar de Hondsrug, foar
it Sintrael weidegebiet yn Drinte en sa
fierder. De skriuwer fan it boppesteand
sitaet seit dan ek torjucht:
„Het onvolledig ontwikkelingsbeleid zal
in de eerste plaats rekening moeten
houden met de strukturele moeilijkhe
den van elke provincie afzonderlijk. In
de tweede plaats zal voor elk van de
produktieve elementen landbouw, in
dustrie, dienstverlening) een specifieke
therapy gehanteerd moeten worden!”
Hjir bin ik it nou alhiel mei iens. En
dêrom is my dat driuwen nei uniformi
teit foar it Noarden ünbigryplik en tige
nuodlik. It hat goed west, dat de trije
provinsjes meimekoar oan de klokstou-
wen hongen hawwe om de needklok to
lieden en yn safier kin men mei de gear-
wurking fan de trije provinsjes wol yn-
stimme, mar it is net reëel om to dwaen
oft wy hjir mei ien gebiet en ien need
to krijen hawwe, jit minder mei ien
oplossing. Dêrfandinne dat de plannen
oer it Eemshavengebiet f-aeks wol foar
En is niet Friesland juist de provincie
bij uitstek voor de tentoonstelling van
een kollektie als de onze, waar toch
Rembrandts vrouw een Friezin was!
Ook waren twee van zijn meer bekende
leerlingen, Govert Flinck en Jacob Bac
ker, leerling van Lambert Jacobsz in
Friesland, voordat zij bij Rembrandt
kwamen. En de jeugdige Rembrandt
woonde de eerste jaren, nadat hij uit
Leiden naar Amsterdam verhuisde, bij
Gerrit van Uylenburg, een andere Fries,
in part fan Grins bitsjutting hawwe
kinne, mar perfoarst net foar it hiele
gebiet.
Der binne hjir en yn Den Haech min
sken, dy’t der op üt wolle dizze trije
provinsjes tige ticht bymekoar to brin-
gen en oerkoepeljende organen to kre-
eren. It sil düdlik wêze, dat dit wetter
tégen is yn in lekke koer.
It is allinnich de provinsje of de stêd
Grins, dy’t hjir jern by bispinne kin,
hwant dy mienskiplike organen komme
dan as fanselg yn de stêd Grins to-
rjuchte. De publike opiny yn it Westen
is dochs al, dat as hja oer it Noarden
prate, dan is it Grins. Foar Fryslan
is dit stribjen libbensgèfaerlik, wy wur
de dan in die! fan de Grinzer Ommelan
den en hwa’t der heil yn sjocht ken syn
regionale skiednis net. Fryslan moat
foar har eigen biwenners bistean en
brea fine en dat is de taek fan har
provinsiael bistjür en har organen om
hjir yn Den Haech foar to pleitsjen.
It mienskiplik appèl op it Nederlênske
folk en de regearing is allinnich in in-
sidenteel barren, gjin fêste forkearing,
jit minder in üngelokkich houlik mei
der üt fuortkomme.
Fryslan hat syn eigen neden en moat
ek seis de middels om dêr üt to kom
men sjen to krijen. Hja kinne derby as
foarbyld nimme de wize hwerop Süd-
Limboarch syn greate problemen yn
koarte jierren ta in oplossing bringt. As
in lyts diel fan in lytse provinsje great
genóch is om de regearing ta dieden
to bringen, dan is in greate provinsje
fêst great genóch om datselde to freeg-
jen.
Mijnheer de burgemeester, dames en
heren.
Gedurende een aantal jaren heb ik met
grote belangstelling de leerzame en inte
ressante tentoonstellingen gevolgd, die
’s zomers in uw prachtige stadhuis ge
houden worden. Ik had echter nooit ge
droomd, dat ónze kollektie hier eens
mocht hangen en mijn vrouw en ik waren
enorm trots, toen de heer Ronday aan
uw gemeentebestuur voorstelde, dit jaar
ónze schilderijen te tonen.
.v-y:
r?i‘<
•Sr
i'; -t.'
,T -
y.;
