overzichtelijk
en
„Rondom Rembrandt” boeiend
liane Shroar
Bolswarder reed
aan
Tour-triomf
Fan de Martinytoer
bromfietsrijdster
Zilveren filmpjes
Mil
j
«•'O S
f
107e JAARGANG
No. 56
DINSDAG 23 JULI 1968
Wymbritseradeel.
PIET
Koloniale reserve moet zich melden.
Vervoersverbod voor schapen.
'd
Advertentieprijs: 16 ct per mm
Ingez. mededelingen dubbel tarief
Contractprijs op aanvraag
Hy, dy’t oaren flokt,
moat seis net op erbarming rekkenje
Verschijnt
DINSDAGS en VRIJDAGS
Uitg. A. J. OSINGA n.v., Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 13
Tel. 2044 - Na 18.30 uur 2660 of 2335
(05157)
weinig roem verworven als schilder. Hij
kan echter niet omgaan met het vele
geld, dat hij beheert. Hij legt op een
voor hem onverantwoorde wijze kunst
verzameling aan en is o.a. dol op exo
tische voorwerpen en stoffen. Zijn schul
den stijgen voortdurend en in 1656 gaat
hij failliet. Zeven jaar later overlijdt
Hendrikje. Ze wordt begraven in de
Westerkerk. Zijn zoon Titus leeft nog,
trouwt in 1668 maar sterft zeven maan
den later. Na zijn dood wordt zijn doch
ter Titia geboren. Spoedig daarop over
lijdt ook Rembrandt zelf (1669), een paar
dagen later gevolgd door de weduwe van
De Tour kreeg waarde, want
’t was nog nooit voorgekomen,
dat een uit Nederland
de leiding had genomen.
Zo prima partij gaf,
Zijn sportster staat te glanzen.
Wij doen ons petje af.
Hulde en eer Jan Janssen!
Het bij zich dragen van een geldig per
soonsbewijs is verplicht.
De Tour zit er weer op.
Wereldnieuws alle dagen.
Wie ligt er aan de kop,
mag ’t groen of geel fier dragen?
Men giste en overwoog
de beste rennerskansen
en daarbij viel het oog
van velen op Jan Janssen.
Abonnementsprijs f 3,50 p kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
ik
ik
in
Dit jeugdportret van Rembrandt werd geschilderd door zijn vriend en mede
werker Jan Elevens (ca. 1626). Dit portret heeft een merkwaardige historie.
Jan Lievens, die later naar Engeland vertrok, heeft het wellicht daar verkocht
of het Is op een andere manier daar terecht gekomen. In leder gevol wordt het
in 1736 in Engeland reeds, na het overlijden van de 10e Earl (is graaf) van
Derby overgeschilderd met Engelse hoed en Engelse mantel) en voorzien van
Engelse familiewapens, beschreven als zijnde een portret van een eerdere graaf
uit dit geslacht. Pas 4 jaar geleden werd het door de heer Cevat op een
veiling gekocht en toen het werd schoongemaakt en de overschilderingen
waren verwijderd, kwam de signatuur van Jan Lievens voor de dag. Ofschoon
de overeenkomst met de zelfportretten van Rembrandt onloochenbaar is, zou
den volgens sommigen de blauwgrijze ogen tegen identifikatie pleiten, aange
zien de zelfportretten van Rembrandt steeds bruine ogen hebben. Wanneer
Rembrandt door anderen geschilderd wordt, bijv, door zijn leerling Govert
Flinck (Nat. Gallery te Londen) wordt hij ook afgebeeld met grijze ogen.
Wat Vondel is voor onze Nederlandse dichtkunst, Gysbert Japicx voor de Friese, is
hun tijdgenoot Rembrandt voor de Nederlandse schilderkunst. Ieder schoolkind
weet dit te vertellen en geen landgenoot die niet wet dat Rembrandt De Nachtwacht
schilderde. Voor veel houdt helaas ook daarmee de kennis van de kunstenaar op,
hoewel er kasten vol boeken over hem zijn volgeschreven. Geen wonder, algemeen
wordt hij gezien als de favoriete schilder uit de gouden eeuw en zijn leven is als
een roman. Hij werd geboren als molenaarszoon te Leiden (aan de Oude Rijn, van
daar zijn naam Rembrandt van Rijn), drie jaar nadat te Bolsward aan de Wipstraat
de kleine Gysbert het licht luid gezien. Merkwaardigerwijs zou hij ook drie jaar
nadat Gysbert in 1666 aan de pestziekte stierf, in 1669 overlijden. Het waren kin
deren van dezelfde tijd. Of zij elkaar ooit hebben ontmoet? Waarschijnlijk niet.
De kommunikatie was gebrekkig. Of zij van elkaar hebben gehoord? Vermoedelijk
wel. Gysbert Japicx althans had relaties met Leeuwarder schilderskringen (Matthijs
Harings schilderde bijv, zijn portret en dat van zijn vrouw Syke Salvis) en’
Rembrandt had die relaties ook.
Een succesvolle race?
Luistert naar de profeten.
Al heeft sportbroeder Kees
vanzelf ook brood gegeten,
zoals hij het beziet,
beslist geen lauwerkransen
geen overwinningslied
aan de eindspurt, voor Jan Janssen.
RESPEKT FOAR GRINS
In wike twa forlyn is in boek ütkomd
mei as titel: Industrieel palet van Gro
ningen”. In skoandere ütjefte, sawol
hwat de fleur en smaek as de ynhald
oangiet. It boek jowt yn de 120 siden
troch wurd en foto's in ütstalling fan
hwat it moderne Grins ta stan brocht
hat en da is tige de muoite wurdich. It
is in boek, hwerüt in geast sprekt fan
bitrouwen yn de eigen krêften en de
eigen mooglikheden. It tsjüget fan in
dynamyk, dy’t elk waernimme kin, dy’t
dipze sterke provihsje bisjocht.
De Grinzers kleije net, mar wurkje hurd
oan har eigen bistean en takomst, hja
hawwe der ek it fêste bitrouwen yn en
hoege it net fan bütensteanders to hear-
ren, dat it yn Grins goed wurkjen en
libjen is.
By üs yn Fryslan is it to faek de ge-
woante om fan Grins en de Grinzers
dy karaktereigenskippen op to neamen,
dy’t oars binne as hjir en dan meast yn
negative sin. Wy neame har dan ma-
tearialistysk en fêsthaldend, wy fine har
net botte goederjowsk en hjit op jild en
mear fan dit soarte negative skogingen.
Mar wy moate üs net yn de Grinzers
forsinne, hja binne oars as de Friezen,
mar bileaven net minder. Hja hawwe yn
har aerd en wurkwize alle eigenskippen
dy’t wy hjir ek hawwe, mar fan it iene
hwat mear en it oare hwat minder.
Sa is it nou ien kear by alle folken en
folksslaggen. Hja binne oars, dat is
wier, hja reagearre ek oars, hja prate
oars, hja fiele oars en gean sa mar troch
mar hwat oars is, is dêrom net minder.
It soe foar Fryslan en de Friezen in best
ding wêze as hja de Grinzers hwat bet
ter koene, hja binne dat wurdich om har
seis, mar it is ek in bést ding, dat men
syn buorman ken. Hwant wy sitte mei
dy buorman yn de bistjürskommisjei
„Het Noorden des lands” en wurde yn
Den Haech en de rest fan it lan meast
yn ien sike neamd.
De Grinzer en dat wol sizze de Grinzer
yn it algemien is fêst oertsjüge, dat syn
provinsje in tige bêsten-ien is. Hy is
der "dis mei en greatsk op. Syn stêd:
„stad” is syn sintrael punt, déi’t men
schaar is te zien. Het is nog geen eigen
kompositie en de verschillende figuren
zijn ontleend aan prenten van Lucas van
Leyden. De weliswaar korte leerperiode
bij v. Swanenburgh is toch voor de jonge
Rembrandt zeer waardevol geweest. Wij
wijzen in dit verband op het feit, dat
Rembrandt, die zelf niet zoals vele tijd
genoten in Italië is geweest, hier een
leermeester vond die gewerkt heeft in
Venetië en Napels en daar natuurlijk
allerlei invloeden onderging. Bovendien
is wellicht de belangstelling van de pro
testantse Rembrandt voor de apocriefe
bijbelboeken mede te danken aan het feit
dat v. Swanenburgh als Rooms Katholiek
beter in deze vertelstof thuis was dan hij
Kees weet er alles van
Jan haalt de buit nooit binnen,
heus, mijn schoonmama kan
dan net zo goed gaan winnen!
Nu kruipt Kees in zijn schulp.
Hij bleek het toch maar mans en
haalde het zonder hulp
De doordouwer Jan Janssen.
Zondagmiddag omstreeks 6 uur stak de
63-jarige mevr. Pietje Abma-v. d. Meer
bij Folsgare de rijksweg 43 over. Mevr.
Abma, die op haar bromfiets reed, was
op bezoek geweest bij haar getrouwde
dochter mevr. L. Bosma-Abma en was
op de terugweg naar Sneek, waar zij
haar man in het ziekenhuis zou bezoeken.
Zij moet bij het oversteken niet goed heb
ben opgelet. De heer A. de Vries uit Bols
ward, die met zijn auto naderde, kon
hierdoor een aanrijding niet voorkomen.
Gistermorgen is mevr. Abma aan de ge
volgen overleden.
üt alle hoeken nei ta giet. Hy hat neat
gjin bihoefte om nei oare stêdden to
gean, hwant yn „stad” is alles to finen
en to krijen. De stêd Grins is it „pronk-
jewail” fan syn Ihn, in stêd mei styl,
mei allure en gounzjend fan libben en
drokte. Foar de Grinzer sprekt it fan-
sels, dat dingen fan bilang yn Grins
fêstige wurde: hwer yn de goedichheit
soene hja better op har plak wêze?
Dizze selsbiwuste geast makket düdlik
dat Grins earlik mient, dat foar Noar-
delike dingen de stêd Grins fierwei it
measte to bieden hat en dat it dus jild
en tiid forgriemen is as men foar dizze
noardlike dingen oankomt mei Ljouwert
Assen of it Fean. De Grinzer fynt dit
rounüt bispotlik, al sil hy gjin swiere
wurden brüke en hy mient dat izer-
fêst.
Dit gefoel fan eigenwearde hat byge-
lyks de Grinzer konfeksje-yndustry
brocht ta it ponearen fan de Grinzer
styl yn manlju’s klean.
En mei sukses! Hokfoar Fries soe der
oan tinke doarre om pakken to meitsjen
mei it etiket: Fryske styl?
Fansels, de Friezen hawwe ek mei har
eigen provinsje op, mar by de Grinzers
sit it folie djipper, net mei wurden. mar
wol yn it murch fan har stevige bon
ken. Dêrby is de Grinzer in arbeidsum
minske, hy is dreech en wit fan troch-
setten en lithAlden.
Hy forswetst jo net mei folie wurden,
mar it slagget jo ek net om him om
to praten, net yn in wike en net yn in
jier. Hy haldt boppedat net fan folie
dit zelf van huisuit wellicht was, al be
denke men wel dat de apocriefe boeken
in deze tijd ook bij de protestanten nog
wel gelezen werden.
In 1625 gaat Rembrandt naar Amster
dam, aar hij zes maanden blijft en
werkt bij Pieter Lastman en vermoedelijk
nog enige tijd bij Jacob Pynas. Lastman
was ook al in Italië geweest, waar hij
o.a. omging met de bekende Elsheimer.
Toen Rembrandt bij hem Lastman was
reeds sedert jaren Jan Lievens zijn leer
ling. Met deze Jan Lievens zou Rem
brandt in 1625 in zijn geboortestad Lei
den samen in een atelier werken.
Leerlingen worden allengs leermeesters
en in 1628 komt de later zo bekende
Gerard Dou te Leiden bij Rembrandt in
de leer.
Het verrassende van de tentoonstelling
„Rondom Remhrandt” is, dat men aan de
hand van de geëxposeerde werken Rem
brandt als het ware op de voet kan vol
gen. Men vindt bijv, er een Elsheimer,
een Pieter Lastman en een Jan Lievens.
Na 1632 komt er de relatie met Friesland
Het was de tijd - om even dicht bij huis
te blijven - dat Gysbert Japicx na zijn
schoolmeesterschap in Witmarsum en
een onbekende verblijfplaats (Wommels,
Beetgum, Leeuwarden?) naar zijn va
derstad terugkeert o.a. als voorzanger
in de Martinikerk. In 1632 woont Rem
brandt nl. bij Hendrik v. Uylenburg te
Amsterdam. Hier leert hij het Friese
meisje Saskia, een nichtje van v. Uylen-
burgh, kennen. In 1634 trouwt Rem
brandt, merkwaardigerwijs in de her
vormde kerk van St. Anna Parochie, dus
in het heitelan van Saskia. Het huwelijk
is niet erg gelukkig. Driemaal wordt er
een kind geboren, dat na kortere of lan
gere tijd het jonge echtpaar ontvalt. In
1641 schenkt Saskia het leven aan Titus,
maar zij zelf overlijdt het jaar daarna.
Zij liet een aanzienlijk vermogen na,
waarvan Rembrandt het vruchtgebruik
mocht genieten zolang hij weduwnaar
zou blijven. Dit heeft aanleiding gegeven
tot tal van trieste verwikkelingen. Rem
brandt kon zich geen nieuw huwelijk
veroorloven, hij kon evenmin leven zon
der liefde, noch zonder dat een vrouwen
hand zijn zaken bestierde. Zo ontstaat
o.a. met Hendrikje Stoffels, de verzorg
ster van Titus, een (buitenechtelijke)
verhouding. De gevolgen blijven niet uit.
In 1654 wordt haar dochter Cornelia ge
boren. Rembrandt heeft intussen niet
üs hjoed to sizzen Sf
in de richting dat we hier te doen hebben
met een tot nu toe onbekende afbeelding
van de Friese schilder-predikant.
Zo wordt men op deze rijke tentoonstel
ling telkens weer gekonfronteerd met
verrassingen. Het feit, dat al de meer
dan 60 stukken op de een of andere wijze
betrekking hebben op Rembrandts indi-
rekte of direkte leermeesters, op de grote
schilder zelf, ofwel op zijn school of om
geving, is niet het enige dat deze expo
sitie zo boeiend maakt, dit is niet minder
de omstandigheid dat het hier een parti-
kuliere verzameling betreft, waarvan het
overgrote merendeel der stukken, be
halve dan in de Lakenhal van Leiden,
waar deze tentoonstelling van april-
16 juni werd gehouden, nimmer in Ne
derland is tentoongesteld. Dit maakt een
bezoek aan de tentoonstelling wel heel
uniek. Geen wonder dat er goede be
langstelling voor bestaat, zoals o.a. op
de vrijdagavond jl. gehouden rondleiding
bleek. Maar ook andere werkdagen 9-5
en 7-9 uur en zaterdags 9-5 is er menig
een die zich de kans als deze werken
voor praktisch 1 cent per stuk!) te zien,
niet laat ontglippen. Wil u nader worden
geïnformeerd, dan kope u vooraf de rijk
gedokumenteerde katalogus. Deze kost
weliswaar f6.- maar hier staan dan ook
een 60 foto’s in (alle geëxposeerde wer
ken staan er in afgebeeld) en dit is wel
uitgerekend nog maar tien cent pér foto
Een ansichtkaart kost meer en de foto i
zijn gevat in een waardevol boekwerk.
Maar ook zonder deze katalogus is er
met enige inspanning veel waardevols te
ontdekken.
4e week juli 1943
Bols wards Nieuwsblat
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindeloopen, Wonseradeel, Workum en
Titus. Van Rembrandts nakomelingen
zijn dan nog alleen in leven, zijn wettig
kleinkind Titia, nauwelijks enige maan
den oud en zijn onecht Kind Cornelia.
De laatste trouwt op jeugdige leeftijd en
vertrekt naar Batavia, waar zij een zoon
krijgt die zij Rembrandt noemt. Titia
huwt op 18-jarige leeftijd in 1686. Deze
personalia zijn wel niet zo belangrijk,
maar geven toch een inzicht in het fel
bewogen leven van de grote kunstenaar,
waaronder zijn werk niet of althans niet
gemakkelijk is te verstaan. Figuren als
Saskia Titus en Hendrikje Stoffels
hebben nl. vele malen model gestaan voor
zijn schilderijen.
Ondertussen vormt Saskia niet de enige
schakel met Friesland. Zo werd Govert
Flinck, van wie te Bolsward zeker drie
schilderijen zijn te zien, in 1633 leerling
van Rembrandt. Zelf was hij geen Fries,
Govert Flinck werd nl. geboren te Kleef,
zes jaar nadat Rembrandt te Leiden het
levenslicht zag. De Leeuwarder schilder-
predikant Lambert Jacobsz (waarvan
werk is te zien in het Fries Museum)
heeft bij zijn bezoek aan Kleef de toen
nog jeugdige Govert Flinck meegenomen
naar de Friese hoofdstad om daar het
schildersvak te leren. In Leeuwarden was
toen, zoals reeds opgemerkt, ook bekend
de schilder Matthijs Harings, niet minder
bekend was er Wybrand de Geest, die
huwde met een zuster van Saskia en
dus een zwager van Rembrandt zou wor
den. Als schilderes woonde er Margareth
de Heer, die familiebanden had met de
Bolswarder dichter Gysbert Jacobs.
In een kleine stad als Leeuwarden moet
menselijkerwijs gesproken Govert Flinck
hen hebben gekend en vermoedelijk heeft
hij er wel over hen verteld, toen hij in
1633 leerling van Rembrandt werd en
ging inwonen bij Hendrik v. Uylenburg.
Er hangt in de Vierschaar van de hand
van Govert Flinck uit dezelfde jaar 1633
een merkwaardig ovaal schilderij, aange
duid als „Portret van een gebaarde
man met baret”. Het is afkomstig uit de
verzameling Potochi, eerder uit de ver
zameling Radziwill uit Warschau. In het
portret is zowel invloed te bespeuren van
de eerste leermeester Lambert Jacobsz
als van Rembrand. Dit pleit voor het
jaartal 1633, dat nl. door sommigen ook
wordt gelezen als 1643.
Een merkwaardige bijzonderheid is - wat
niet in de overigens zeer waardevolle en
uitvoerig gedokumenteerde katalogus
staat vermeld, maar wat wij ontlenen
aan een mondelinge mededeling van de
eigenaar van de geëxposeerde schilde
rijen, de heer Daan Cevat - dat de ge
baarde man niemand minder zou voor
stellen als Lambert Jacobsz, de aanvan
kelijke leermeester van Govert Flinck
zelf. Bij het schoonmaken van het paneel
(dat oorspronkelijk wellicht vierkant is
geweest) kwam nl. bij de uitgebeelde
figuur het typische Mennonietenkraagje
voor de dag, het bescheiden kanten pre
dikantenkraagje, zoals dit alleen door de
doopsgezinde predikanten werd gedragen
Het feit, dat Lambert Jacobsz zowel de
leermeester was van Govert Flinck als
Mennonietenpredikant, wijst wel sterk
Hitler heeft Mussolini s’.s geschenk op
zijn 60e verjaardag aangeboden de ver
zamelde werken van Nietzsche.
i Hwat hat
HONOLOELOE, Hawaii. President Lyndon Johnson en de Zuidvietnamese
president Nguyen van Tliieu, gehuld in bloemenslingers, tijdens het spelen van
de volksliederen, na hun aankomst voor het hernieuwde overleg. Zonder veel
opzienbarend resultaat te hebben geboekt, is Johnson inmiddels teruggekeerd.
wurden, jo prate him gau to folie. Foar
enthousiaste taspraken is hy immuun,
dy dogge him neat.
De aide kommissaris fan Drinte, Lint
horst Homan, plichte to sizzen: As
yn Drinte in dümny sykje dan nim
in Fries, mar foar kassier nim ik
Grinzer.
Dat stimt alhiel oerien mei it forhael
fan trije manlju, dy’t yn de trein praet-
ten oer it winnen fan de hünderttüzen.
De Hollanner sei: As ik dy win, dan
keapje ik in winkel yn de Leidsestrjitte,
dêr is jild to fortsjinjen. De Brabander
sei; As ik dy win, dan gean ik earst
in wike nei Brussel om ris goed lol to
hawwen. dan sjoch ik wol fierder.
Mar doe’t hja de Grinzer fregen, hwat
hy dwaen soe as hy de ton winne soe,
sei er: Earst ris neitelle!
In anekdote, mear net, mar hy is net
fansels komd. Dit birekkene aerd mak
ket de Grinzer yn de ekonomyske sfear
ta in sterke figuer, dy’t respekt fortsjin-
net. Dy’t mei him wrakselje wol, moat
dat tige goed witte. It palet fan Grins
lit düdlik sjen, dat it gjin deade, mar
in fül libjende provinsje is, dy’t alle
seilen byset om foarüt to kommen. Hja
hawwe sterke troeven yn hannen en hja
witte dy to brüken, foargoed. It soe
foar Fryslên en de Friezen in skoan
ding wêze as hja har spegelen oan de
positive kanten fan it Grinzer aerd, bi-
namrnen as hja mei har yn deselde
ploech sitte. Dogge hja dat net, dan
stiet de winner tofoaren al fêst.
Tj. de J.
Voor Nederlandse jongens en mannen
van 16 jaar en ouder is. voorzover zij
er geen vaste verblijfplaats hebben, een
verblijfsverbod afgekondigd voor de pro
vincies Overijssel, Gelderland, Drenthe,
Groningen en Friesland.
Om nog even een tijdsvergelijking te
maken. Toen in 1617 het toen nieuwe en
pas herbouwde stadhuis van Bolsward
in gebruik werd genomen, was Rem
brandt 11 jaar en zat hij wellicht aan de
oevers van de Rijn zijn vaders molen te
tekenen. In 1621 kwam hij als 15-jarige
knaap in de leer bij zijn stadgenoot Ja
cob van Swanenburgh, van wie naast
Rembrandts zelfportret in de Vierschaar
een allegorisch schilderij hangt, dat hier
en daar aan Jeroen Bosch doet denken.
Hij bleef er drie jaar en gaat dan naar
Amsterdam. In deze v. Swanenburgh-
periode schilderde de toen vermoedelijk
17-jarige Rembrandt „de triomf van
Mordechai”, dat eveneens in de Vier-
'3
