mogelijkheden
van
Gahe Skroar
Keuze uit tal
-■ (JIJ iJ3 3
Guozze tael
L I
Fan de Mar tiny t oer
''31
J. s.
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
I
DINSDAG 10 DECEMBER 1968
WymbritseradeeL
9
HOE MET DE
BROEREKERK
Hwat hat
üs hjoed to sizzen
Tj. de J.
st. nicolaasfeest werd gevierd, sleep
am te gaan trainen.
I
DUSSELDORF. Johan Meesters heeft st. nicolaasdag zijn 65ste verjaardag
gevierd. Uschie Glas, die met hem in de komedie ,,Unsere liebste Freundin”
speelt, verraste Heesters met twee grote „bloemen”.
Advertentieprijs: 16 et per mm
Ingez. mededelingen dubbel tarie£
Contractprijs op aanvraag
heeft de zeer karakeristieke gothieke
voorgevel „aangezet” met betoverende
kleurnuances van een warm oker tot een
EFKES BUORKJE
BIJ DE BUORREN
Abonnementsprijs f 3,50 p. kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Dan geane dêr faeks lüden
Heech yn ’e loft
dy’t üs dogge tinken
Oan ’t kommen.de skoft.
Harren rop kin de minsken
Wol men it forstean
Faeks tige stypje
Om fierder to gean.
In ünthjit üt twang
duorret ornaris net lang
Echte profeten ha soms,
faelske altyd oanhingers
As jouns de mist
Us Fryslan bislacht
En oer ’t stille lanskip
Komt wer de nacht.
Verschijnt
DINSDAGS en VRIJDAGS
üïtg. A. J. OSINGA n.v„ Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 13
Tel. 2044 - Na 18.30 uur 2660 Of 2335
(05157)
het voor alle mogelijk doeleinden aan
gewend. In 1855 voor een landbouwten
toonstelling, in het volgend jaar voor
een door ds. Felix uit Heeg geleide bid
stond voor Israël en in 1893 voor een
petrol eumexposirie
Als steenhouwerswerkplaats bewees de
kerk tijdens de stadhuisrestauratie (1893
1895) goede diensten; voor iets anders
was zij trouwens ternauwernood meer
bruikbaar. Trots een in deze jaren veel
verkondigde opvatting, dat de ruïne de
moeite van herstel niet meer zou lo
nen, sprongen enkelen met vuur voor
haar behoud in de bres en wisten suc
ces te boeken. Het „vervallen, verwaar
loosde gebouw, met zijn voor een goed
deel van leien beroofd dak, met zijn
door de straatjeugd gebombardeerde ra
men” (beschrijving uit 1887), onderging
in de periode 1903 tot 1907 een gron
dig herstel en werd naderhand weer voor
de eredienst in gebruik genomen. Zo is
haar uiterlijk schoon als weleer en ver
raadt in niets de schamelheid van het
inwendige, dat na de overbrenging van
enige kostbare stukken naar de Marti
nikerk, geheel is ontluisterd. Een destijds
aanwezig daktorentje werd na afbraak
niet herbouwd.
Niettemin, wie in de gelegenheid is om
een ogenblik in de rustige hof achter
het koor van deze kerk te toeven, ver
staat daar heel misschien iets van de
taal, die stomme steenbrokken kunnen
spreken
I
Bolswards Nieuwsblad
spoedelixt zal besteden aen een ley-
decker om gerepareert ende opgebouet
te worden”. De kerkgangers moesten
zich gedurende de uitvoering van het
werk behelpen met de voormalige kapel
van mirakelen over het water, die juist
tevoren geschikt gesmaakt was voor
avondpredikaties. De herstellingen aan
de Broerekerk bleken niet afdoende,
want in 1616 was er reeds opnieuw spra
ke van restauratie. Jarenlang verval
hadden het gebouw zo ernstig aangetast,
dat omvangrijke voorzieningen getroffen
moesten worden. In verband met de ver
wachte hoge onkosten, gingen er stem
men op om dan tenslotte ook de kerk
maar liever af te breken en het af
komende puin insgelijks te bestemmen
voor de verdediging tegen het water. Ge
lukkig werd deze crisis bezworen en
vónd de hoognodige restauratie doorgang.
Ter herinnering aan de voltooiing hier
van deden de kerkvoogden Johannes van
Heerma, Heercke Heerckes en Francis-
cus Rollema een steen in het koor van
de kerk plaatsen. In de uitvoerige tekst
werd „seeckere olde inscriptie” uit 1281
opgenomen, waaruit blijkt, dat de Fran
ciscanen in dat jaar de gebouwen bin
nen Bolsward hadden betrokken. Kan
men zich aan de ene kant verwonderen
Vrijdag 6 december begon in Zweden de schaatsweek tussen hardrijders uit
Noorwegen, West-Duitsland, Zweden en Nederland. Terwijl in Nederland
Cees Verkerk ’s avonds zijn schaatsen
Hja hawwe in tael
Troch harren forstien
Dêr troch fiele hja
Har mei innoar ien
Keppels guozzen geane
En fleane dan oer.
Har tinken is faeks
It nedige foer.
Nei’t Suden giet oan
Har foarman dy seit
Ik sykje in plak
dêr’t takomst yn leit.
zacht reseda, die geen mensenhand ver
mag na te bootsen.
Sedert het einde van de dertiende eeuw
hebben de paters Franciscanen binnen
Bolsward verblijf gehouden en even-
lang, misschien zelfs nog langer, zoals
sommigen menen, standen nabij de
plaats, waar de verbindingsweg met
Sneek begint, hun gebouwen. De kloos
terlingen bezaten in de stad een grote
omheinde ruimte benevens buiten de I
stadsgracht een perceel land. Een „eigen
weg” tussen de kloostertuin en hun vet-
weiderij liep via een onderaardse gang
en een bruggetje over de gracht.
In de vroege ochtend van 31 augustus
1503 legde een zware brand het Min-
derbroedersconvent in de as; slechts de
kerk bleef op het nippertje gespaard.
Later is men wel weer tot herbouw
overgegaan, doch heel veel profijt heb
ben de oorspronkelijke bewoners er niet
meer van gehad. In de verwarde tijd na
1570 wisselden de kloostergebouwen
nogal eens van eigenaar en gebruiker.
Toen de prinsgezinde troepen in 1572
Bolsward binnenrukten, hadden de pa
ters tijdig een goed heenkomen gezocht.
Hun kerkje kreeg „inkwartiering” en
werd door de soldaten van Diederick van
ken telle en dan bigjint de greate bou-
hoeke, dy’t yn Grinslan Het Hogeland
hjit. Dat Hogeland giet fan Zoutkamp
oant Deflsyl en wie destiids de moai-
ste en fleurichste bouhoeke fan üs lan.
Prachtige, greate pleatsen mei fjilden
bést forsoarge boulan, hwerop aller-
hanne gewaechs tige tierich groeide. As
jong ünderwizer haw ik der inkelde
jierren tahalden en mei greate nocht.
Dat is nou al wer krapoan fyftich jier
lyn en de tlid hat gjin skoft hélden. Dit
greatste diel fan Grinslan, mei twein-
tich gemeenten, is op it heden it grea-
e soargebem fan Grins, hwant der is
gjin biweging yn to krijen. Neist de ef-
terütgeande agraryske bifolking is der
yn dat gebiet gjin inkelde stêd of mansk
plak. Der is ek gjin yndustry of re-
kreaesjegebiet, der binne oars net as
boupleatsen mei heechstens stationaire
doarpen, dêr’t de faklju en de winkel-
Iju de ien nei de oare üt fordwine. Un
der lieding fan de bikende prof. Bou-
man is der okkerjiers al ris in mansk
rapport opsteld oer dit Hogeland, mar
dieden binne der nou net üt fuortkomd.
Dizze tweintich gemeenten mei troch-
inoar noch gjin 4000 minsken, bliuwe
op ien hichte hingjen of sakje fierder
wei.
It twadde gebiet is it Oldambt, de east-
hoeke. Ek dêrre greate boupleatsen mei
in sakjende arbeidersbifolking, allin-
nich is der dit forskil dat Winschoten
mei alle energy bisiket de minsken op
to fangen en work to forskaffen. Dat
is nou in plak fan 18.000 ynwenners en
iverich as in bij.
It libbansritme yn de Feankoloanjes
I07é JAARGANG No. 97
Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindeloopen, Wonseradeel, Workum en
Sünt in jier as sawn bistiet der in apart
Stadistysk Zakboek voor het Noorden
des Lands dat ütjown wurdt fanwege de
trije provinsjes en klear makke wurd
troch de trije ETI’s. Fan ’e wike kaem
it nije, troch A. J. Osinga’s N.V. kreas
printe boekje wer fan de printerij, in
wolkom en nijsgjirrich boekje foar al
dejingen, dy’t meiwurkje wolle oan de
forbettering fan de situaesje, hweryn
dizze trije provinsjes forkeare.
Hwant it sylt noch altyd krap, it romme
sop wol noch net komme, ’t is en
bliuwt in hurde striid om net fierder
leit folie heger. Alhoewol folie lytser
as de klaeihoeke boppe de stêd, wenje
hjir folie mear minsken. Hwant hjir is
yndustry en skipsbou, neist de forbou
fan fabryksierdapels, biten en néten. Hjir
is ek Philips mei syn nije fabrieken bl-
goun en de AKÜ. Sadwaende kinne hjir
op in lytsere oerflakte as it Hegelan
gjin 68.000 minsken brea fine, mar mear
as 130.000. En wylst de bifolking pp
it Hegelan en it Oldambt stil stiet, bin
ne hjir yn fiif jier tiid mear as 7000
minsken by komd, dat is de heechste ta-
name fan hiel Grinslan.
Der bliuwt dan noch de stêd Grins seis,
mei har omkriten. In warbere en drokke
stêd mei in bloeijende universiteit, aka-
demysk sikenhüs en tige drok sake- en
yndustrieel libben. Ek dy giet oant nou
ta fiks foarüt, de léste fiif jier mei
6.722 minsken. Yn deselde jierren groei
de de stêd Ljouwert mei 1419 mins
ken, dat is gans minder. Mar derneist
groeide Drachten mei lyts seistüzen en
Snits mei trijetüzen. Hwant hwat Grins-
lên mist by syn greate stêd, dat is in
harmonyske opbou fan syn hiele pro
vinsje. De greatste helt sit gjin avesaes-
je yn. Dêr sil dizze provinsje noch jier
ren foar nedich hawwe om der gong yn
to bringen. Soe dat soms fan de nije
lemshaven by Oudeschip komme moat-
te? Nou dan hawwe hja der fuort by
hüs wol fiif en tweintich jier mins
ken genêch, dy’t graech oan ’e slach
wolle. Buorman; Fryslan sil him sa
lang seis wol rédde moatte.
Dy kin better de oare kant ütsjen
over de weergave van een opschrift uit
de „Katholieke tijd”, aan dé andere kant
krijgt men bij het lezen van een der
regels van de kerkvoogden zelf voldoen
de gelegenheid om achter hun ware ge
voelens te komen. „Quod deformavit
Papismus vera reformat religio et pie-
tas, voce sonante Dei’, wat het Papisme
heeft misvormd, hebben ware godsdienst
en vroomheid, naar de roepstem Gods,
hervormd!
Pater Georgius Couwenberg, een Min
derbroeder, die in de eerste helft van de
zeventiende eeuw te Bolsward de zielzorg
heeft uitgeoefend en de lotgevallen van
het tot de Hervormden overgegane
kerkje wel met bijzondere belangstel
ling zal hebben gevolgd, vermeldt in een
geschrift „Statio Bolsmardiensis”, dat
het gewelf van het gebouw in 1649 ge
polychromeerd en met serren beschil
derd werd.
De geschiedenis van de kerk blijft ver
volgens geruime tijd in duister gehuld.
In enkele stukken vinden we wat ge
gevens over diverse grote en kleine re
paraties, doch ingrijpende veranderin
gen deden zich niet voor. Ongeveer te
gen het midden van de negentiende eeuw
was het aanzien van het historisch bouw
werk bepaald danig geslonken en werd
Bronckhorst op niet al te zachtzinnige
wijze van de nog aanwezige inventaris
ontdaan. Een deel had men tijdig in
veiligheid kunnen brengen. Nadat de mi
litairen dit kerkelijk onderdak hadden
ontruimd, beklom kort daarop (31 au
gustus 1572) voor de eerste maal een
predikant der reformatie de kansel. De
vreugde voor de aanhangers van de
nieuwe leer was spoedig in het tegen
deel verkeerd, daar een paar maanden
later Caspar de Robles kans zag de
stad te vermeesteren. De rollen waren
omgekeerd en de Katholieke eredienst
werd onmiddellijk hersteld. De Minder
broeders verschenen evenwel niet meer
ten tonele, doordat him gelederen waar
schijnlijk te zeer waren gedund om het
convent in Bolsward opnieuw te kunnen
bevolken. 13 juli 1575 droegen de over
sten van het Minderbroedersklooster te
Leeuwarden met toestemming van de
Provinciaal hun gebouwen over aan de
reguliere kanunniken van het Hasker-
convent. Voor de nieuwe eigenaars be
tekende het verkregene allerminst een
rustig bezit. In Bolsward was de strijd
tussen Katholieken en „Gereformeer
den” voorgoed ontbrand en daarbij vorm
de de verlaten kerk- en kloostergebou
wen een onderdeel van de inzet.
Aan het openlijk geharrewar kwam een
einde doordat de raad van Bolsward zich
op 14 augustus 1578 akkoord verklaar
de met de door Matthias voorgestelde
religievrede, die aan beide partijen vrije
uitoefening van godsdienst moest waar
borgen. De Gereformeerden kregen de
beschikking over de Broerekerk, terwijl
de Katholieken in het bezit van hun pa
rochiekerk op Oldehoof (Martinikerk)
werden gelaten. Deze toestand duurde
voort tot februari 1580, toen de open
bare beleving van de RoomsKatholieke
eredienst radicaal onmogelijk werd ge-
ihaakt.
Omstreeks deze tijd moeten de kloos
tergebouwen van de Minderbroeders met
de grond gelijk zijn gemaakt. De magi
straat van Bolsward verkocht de af
braak voor 513 Caroligulden aan de Bui-
tendijksters om er hun zeeweringen tus
sen Makkum en Harlingen mee te ver
sterken. Ook ditmaal is de kerk de
dans ontsprongen, en bleef, om welke
reden weten we niet, buiten het slo-
pingsplan. De protestanten hebben haar
na de ommekeer van 1580 benut, waar
schijnlijk voor hun godsdienstoefenin
gen, met zekerheid voor het wekelijkse
vraagleren op dinsdag en donderdag. Het
gebouw was de laatste jaren zeer ver
waarloosd, zodat in 1597 werd besloten,
dat men „de Minnebroederskercke opt
Als oudste getuige van Bolswards veel
bewogen verleden, staat aan een ruim
plein de vroegere kloosterkerk der Min
derbroeders. Verre van veilig was haar
bestaan, gelijk dat van andere bejaar
de bouwwerken; meer dan eens hing
haar leven aan een zijden draad. Be
dreigingen van brand, plundering en af
braak wisselden elkaar af en het mag
een wonder heten, dat de uit de twee-
1 de helft van de dertiende eeuw stam
mende kerk als enige onderdeel van een
grbot complex, althans naar het uiter-
lijk'*tamelijk ongeschonden uit dé smelt-
krd&s der eeuwen te voorschijn is ge
komen.
De Öngelijkvormige, ruwgekerfde brok
ken.— onvervalste Friese kloostermop
pen* van dertig centimeter lengte zijn
voor de bouwmeester geen beletsel ge
weest om een originele, luchige en te
gelijk evenwichtige compositie te schep
pen, waarvan het reliëf de voornaamste
bekoring uitmaakt. In volmaakte een
voud, zorgen de scherpe contouren van
j halve spitsbogen en „klimmende” nis-
I sen voor voldoende afwisseling. De tijd
De Ned. Hervormde gemeente te Bolsward heeft zich onlangs beraden over de
toekomst van de Broerekerk. Onze redaktie ontving naar aanleiding van dit tal
van fieakties, ook van niet hervormden. We hebben zo het vermoeden dat óók
door de eigenaresse van het historische kerkgebouw deze reaktles op prjjs worden
gesteld. Het lot van het oudste bouwwerk van Bolsward gaat immers ieder recht
geaarde Bolswarder ter harte. Om die reden brengen we deze kwestie nog eens
onder de aandacht. Heeft u een oplossing voor het probleem wat met de kerk te
doen? Zet uw mening vrijmoedig op papier, graag ondertekend met leesbare
handtekening en uw adres. Graag willen wij dan de meningen doorgeven. Wanneer
ze daar geschikt voor zijn bij wjjze van ingezonden stuk in ons blad. Is dit minder
het geval, dan zenden we ze door aan de kerkvoogdij. Om uw geheugen nog even
op te frissen, citeren we hieronder het artikel dat de heer W. H. Keikes over de
kerk schreef in het kostelijk boekje „Bolsward, ouderdom met gratie”.
efter to reitsjen. Dat is hjir sa, mar
lykas yn Grinslan en Drinte. En lju,
dy’t yn ’e knipe sitte, sykje faken by-
mekoar haldoan en haldfêst, dat is hjir
ek sa. Hja hawwe ek skoan gelyk as hja
troch meimekoar to dwaen mear birik-
ke kinne as apart en salang dit sa liket
to wêzen, moatte se it foaral net lite.
It sil fan de fortuten ófhingje hoe lang
dizze firma bymekoar bliuwt. Wy wacht-
sje dit fierder mar óf.
Wol is it sa, 'dat hieltyd wer blykt, dat
der och sa’n bytsje minsken binne oan
wjerssiden fan de Lauwers, dy’t mei
mekoars saken op ’e hichte binne. Hjir
witte wy in binaud lyts bytsje fan der-
jinsen en dêr witte se fan üs faeks noch
minder. Der groeit dan fuortynienen
net in mienskip üt, fier fan dat. Mar
dochs soe it in skoan ding wêze as wy
fan üs buorlju en hja fan üs hwat bet
ter op ’e hichte wiene, binammen nou’t
wy yn de bistjürskommisje safolle
meimekoar to meitsjen hawwe.
De provinsje Grins is yn greatte twa-
trêdde fan Fryslan, mar der wenje like-
folle minsken as hjirre. Dus it is rich
ter blfolke. Lykwols, dat giet net troch
oer de hiele provinsje, mar allinnich
foar twa gebieten.
Dat is yn it foarste plak de stêd Grins
mei omlizzende gemeenten en twad; de
feankoloanjes. De léste jierren bigjint
ek de hoeke: Delfsyl-Appingedam oan
to lüken, mar it greatste diel fan Grins-
lên is net mear, mar earder minder bi-
folke dan Fryslan.
Oan de noardkant fan de stêd Grins
leit earst in greidhoeke fan fjouwer lyt-
se gemeenten, dy’t meiinoar 9000 mins-
-■
