en
Nynke
en
n
Afke
n
en
en Harmke
Nynke
Sjoukje
Afke fan Wergea
Ir
J
:o
Raad Bolsward
El
id
leent f400.000
1
4 O
kW!
fan Hichtum
I
Fan de Martinytoer
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindeloopen, Wonseradeel, Workum en Wymbritseradeel*
p- J. KALMA
t W
f LC
r1.
Ml
108e JAARGANG No. 4
DINSDAG 14 JANUARI 1969
Twadda printings
Gaaf
Na 1870
34%
„NET FORTSJINNE!
Flink mensen
Een laat portret (uit 1935, enkele jaren voor haar dood) van mevr. Troelstra
Uiltje.
nieuwe
r,
Tj. de J.
Advertentieprijs: 16 ct per mm
Ingez. mededelingen dubbel tarief
Contractprijs op aanvraag
De skrluweter
Sj. Troelstra-Bokma de Boer
<1860-1939) en „Afke's Tiental"
Verschijnt
DINSDAGS en VRIJDAGS
Uitg. A. J. OSINGA n.v., Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 13
Tel. 2044 - Na 18.30 uur 2660 of 2335
(05157)
vele talen vertaald worden, het laatst
(pas in 1959...) in het Fries.
Na haar echtscheiding, in 1907, ging
Nynke van Hichtum van haar pen le
ven.
Het is Raima wijst daarop merk
waardig, dat de relatie met het geloofs-
noch 5.34.983 boeren en arbeiders foar
ten levere ha? Yn 1947 hiene wy der
nedich. Dat wie 19.9 persint fan üs bi-
ropsbifolking. Mar yn 1960 koene wy
in produksje fan 20 persint mear dwaen
mei 389.043 boeren en arbeiders. Of
om it oars to sizzen, yn 1947 moast
ien op de fiif foar it iten soargje, mar
yn 1960 wie dat noch mar ien op de
acht.
Abonnementsprijs f 3,75 p. kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Een van de oude platen van de ver
maarde C. Jetses uit de eerste druk
van „Afke’s Tiental”: Boukje en Syt-
ske passen op de kleine Wibe. (IIlus-
straties ontleend aan het besproken
boek)
En hwa dogge dat dan? Dogge dat de-
selde minsken Dan soe it al in skoan
ding wêze. Dogge hja dat mei ïnear lan
miskien? Né, de oerflakte kultuerlan
is sünt 1945 fan 2.314.687 ha tobek
roun ta yn 1966 noch 2.247.153 ha dat
is 67.529 ha minder.
Bols wards Nieuwsblad
van het Friese leven duidelijk. Daarom
wensen wij, dat dit boekje spoedig in
het Nederlands wordt vertaald. Zeer
velen zouden er vreugde aan kunnen
beleven.
Harmke Tuinstra en haar man Sjoerd
Feenstra, die model stonden voor
„Afke” en „Marten”, het echtpaar-uit
-het boek
Nederlan hat yn syn iverige en bikwa-
me boere- en tündersstan in weardefol
bislt. It is ek hjoed de dei noch ien
fan de stevige fundaminten fan har
folksbistean en dêrom fortsjinje hja in
reedlike bihanneling en oprjochte wear-
dearring. Der hawwe hja rjocht op.
De schrijver, die onder meer hervormd
predikant in Warga geweest is, heeft als
een der beste historici van Friesland
met grote ijver en precisie alles ver
zameld, dat te vinden was over de
schrijfster en over het gezin van Feen
stra, en hij heeft dat geplaatst in het
kader van het godsdienstige, politieke
en sociale leven in Friesland, rondom
de eeuwwisseling' tot in de jaren der
tig.
En hoe stiet it mei de minsken dy’t
dit sterk gr oei jende kwantum p óduk-
Soe der net in bytsje mear weardear-
ring wêze moatte foar in groep dy’t op
it heden allinnich likefolle of mear pres-
teart as eartiids trije, fjouwer man?
De boerestan hat problemen genóch,
hoe hja har ek ynspanne, hja steane
foar in wrald, dy’t sa sterk oan it for-
oarjen is, dat it de béste fakentiida
noch to slim is, mar men soe dochs
hwat mear bigryp forwachtsje meije
foar in groep, dy’t sa posityf meiwur-
ket oan de ekonomyske krêft fan Ne
derlan.
It plan Mansholt festiget de forkear-
de en ünbillike yndruk as soe it yn
de lanbou, stipe troch hege subsydzjes,
mar hwat op sokken gean. It tsjin-
oerstelde is wier, dat wize de feiten üt.
Mar dat wol net sizze, dat der gjin
earnstich birie noadich is foar de ta-
komst. En noch minder, dat de agra
riërs net alle seilen bysette moatte om
boer to bliuwen.
Dat er oan it plan Mansholt goede kan
ten sitte, omt hjirtroch de lanbou-pro-
blemen op spektakulaire wize finder de
oandacht fan it greate publyk brocht
binne, sadat elk him opnij biriede moat
op de situaesje, kin ik wol meistimme.
Mar der sitte ek tige kweade kanten
oan syn optreden, dy’t jit lang de „ima
ge fan de boerestan skea dwaen sille.
Men hoecht de kommentaren fan greate
parse mar tolêzen om dit yn to sjen.
Mansholt hat de yndruk jown, dat it mei
dy boeren winlik mar in hopeleaze en
alderwetske boel is, dat hja gjin bigryp
hawwe fan rationeel buorkjen en mo
dem bidriuwsbihear en dat de greate
biezem der mar ris troch moat om 5
miljoen fan dizze kneukelhouwers op
to romjen.
Hwant nationael en ynternationael
stean hja finder swiere druk. Har oan-
tal sil alle jierren noch minder wurde
en dus moatte har prestaysjes noch
tanimme. It bliuwt dus: mei minder
minsken mear produseare. Mar as de
boeren har mei hert en siel op dizze
taek talizze, dan meije hja, tinkt my,
twa dingen forwachtsje. It earste is,
dat har wurk troch it folk op in bil-
like wize waerdeard wurdt, der hawwe
hja rjocht op. En it twadde is, dat
de oerheit harren taek mooglik makket.
Yn it foarste plak troch harren yn steat
to stellen har ark, dus groun en gebou
wen, aloan oan to passen oan de mo
derne easken. Net allinnich troch ruil-
forkaveling, mar ek derbfiten. Yn it
tredde plak troch de bilêstingen sa to
meitsjen, dat de needsaeklike ynfestea-
ringen mooglik bliuwe.
Hoe finbillik dit soarte fan biskuldigin-
gen is, hoe oars de realiteit is, soe
ik dizkear graech ris mei feiten biwi-
ze. Hwant dat de boerestan de kom-
mende jierren jit hiel hwat forwurkje
moat, liket my wol wis, mar dêrom
hawwe hja net fotsjinne, dat harren in
kroan op ’e kop setten wurdt. Mar lit
ik earst de feiten ris sprekke litte.
De agrariërs soargje op it foarste plak,
dat in bifolking fan 12% miljoen mins
ken alle dagen brea, bfiter, tsiis, mol-
ke, sfiker, griente, fruit, blommen en
hündert oare artikels yn alderhande
soarten en kwaliteiten krije kinne. Dy
bifolking is sfint de oarloch mei 3 mil
joen tanaem, mar elk fan har yt der
hjoed better fan dan eartiids en nim-
men hoecht op syn diel to wachtsjen.
Boppedat kin üs lan noch foar 6.000
miljoen góune oan agraryske produkten
ütfiere, dat is 25 persint fan üs totale
eksport. Wy sjogge dus, dat dizze agra
riërs bilangryk mear presteare, sawol
foar it eigen folk as foar de needsaek
like eksport.
De agraryske biropsbifolking wie yn
1960 noch mar 12.1 persint. De léste
sifers binne fan 1967 en hwat jowe dy
to sjen? De produksje fan de agrari
ërs roun noch mei 10 persint op, mar
!it tal koe al wer lytser. It wie yn dat
jier 291.034, dat is wer 20 persint min
der as yn 1960. Har persintaesje sakke
oant 9.1 persint fan de biropsbifol
king, dus ien op de alve wie mar agra
riër. Wol men in wiere yndruk hawwe
fan hwat de boerestan yn dizze 20 jier
presteard hat, dan kin men sizze, dat
hja mei de helt fan de minsken 25 per
sint mear produsearden. Hokfoar birop
docht har dat nei?
Hoeveel Nederlanders kennen Afke’s Tiental van Nynke van Hichtum niet?
Misschien moet men 40 jaar of ouder zijn om er mee te hebben kennis gemaakt.
Maar wie dat heeft, zal de levensechte beelden van het grote gezin in het Friese
dorp voor de geest krijgen, en het sobere verhaal van kleine gebeurtenissen, wijze
moederlijkheid van Afke, de armoede en de fierheid van leven.
Nu is er onlangs een boekje verschenen voor Hollanders: helaas in het Fries
geschreven door ds. J. J. Halma, die een boeiend verslag doet van de schrijf
ster Sjoukje Bokina de Boer, geboren in de hervormde pastorie van Nes (West-
Dongeradeel), en van „Afke”, die in werkelijkheid Harmke Tuinstra (1847-1922)
heette, vrouw van de kaasmakersknecht Sjoerd Feenstra; zij en Sjoerd hebben
hun 12 kinderen opgevoed in het kleine huisje aan de Hillebuurt te Warga. Titel:
„Nynke fan Hichtum en Afke fan Wergea” (uitg. Osinga Boalsert, is Bolsward).
In „Hervormd Nederland” van 4 jan. schrijft L. H. Ruitenberg hierover het
Volgende, dat we met toestemming van de redaktie ovememen:
Het jonge gezin komt in Leeuwarden
te wonen; kan in al zijn armoede
een dienstbode hebben, de oudste doch
ter van Harmke Tuinstra uit Warga,
Hiltje. De verhalen van Hiltje over haar
moeder, over haar gezin, het blijvend
In een spoedeisende zitting heeft gis
teravond de raad van Bolsward zijn
fiat gegeven aan een lening groot
f 400.000 (bijna een half miljoen)
ten behoeve van de bouw van een
brug, die via het Plantsoen over de
Hartwerdervaart de verbinding tot
stand zal brengen met het
plan Eekwert.
Een tweede punt was het intrekken
van het raadsbesluit, waarbij des
tijds een boerderij te Kubaard was
gekocht voor het Weeshuis, dit om
als ruilobject te dienen voor de aan
koop van de boerderij op het Oordje.
Deze aankoop was niet meer nodig,
nu inmiddels het Weeshuis zelf deze
boerderij aangekocht heeft en het
vrijkomende terrein overdraagt als
industrieterrein. De gemeente blijft
dus thans buiten de transactie, die
nu rechtstreeks door het Weeshuis
tot stand wordt gebracht.
De vergadering stond onder leiding
van loco-burgemeester E. Oldenziel,
wegens vacantie van burgemeester
J. M. A. Mulder.
Afwezig waren wegens zeer drukke
werkzaamheden de leden Drs. K.*A.
Duran en S. Siegersma.
Aan het begin van de vergadering
wenste de voorzitter de raad een
voorspoedig nieuwjaar.
contact later, als Leeuwarden voor Nieu-
weramstel, en Utrecht daarna voor
Den Haag, verwisseld worden (Troel
stra is dan kamerlid)dit alles vormt
de grondslag van het boek, waarmee
mevrouw Troelstra, onder haar naam
als schrijfster Nynke van Hichtum we
reldnaam zou maken. Het boek speelt
in Warga. Rond 1890 een dorp van 1000
zielen. Veehouderij, boterfabriek, een en
kele smid die schaatsen fabriceerde, en
scheepshelling. Een school toen nog;
voor de hervormde, roomse en menno-
nistenkinderen.
Van het gezin van Sjoerd en Harmke
is, afgezien van wat Afke’s Tiental
geeft, nogal wat bekend, doordat zoon
Wierd Feenstra (geb. 1876) in 1942
uitvoerig zijn jeugdherinneringen op
schreef. En dan klopt het aardig: het
rustige dorp, veel armoede, een gezin
(niet van 10, maar van 12 kinderen),
waarvoor het hard werken was, en al
len deden zo gauw mogelijk mee. Ze
gingen braafjes naar de kerk bij ds.
Vredenburg, die berusting predikte. Een
van de stimulansen voor deze kerkgang
was de mogelijkheid, dat er bij de dia-
konie moest worden aangeklopt in don
kere dagen. Moeder Harmke met haar
eergevoel en haar sterk zedelijk be
sef droeg dat alles, streng en mild te
gelijk, veeleisend en liefdevol.
Raima gaat ook na, wat er van de
kinderen Feenstra geworden is: flinke
mensen, politiek op de SDAP ge
oriënteerd, praktisch allen als ik
goed begrijp buitenkerkelijk.
Daarover heeft Sjoukje Troelstra ge
schreven. Zij heeft als hét ware van zich
af geschreven. Toen Harmke in 1921
overleed, schreef ze: ,,Ik moet beken
nen, dat mij dikwijls haast een gevoel
van jaloezie bekroop als ik zag hoe
veel de arme, eenvoudige vrouw voor
haar kinderen was. Ik had mijn eigen
kleintje zo innig lief, maar dikwijls
kwam de gedachte bij mij op: kon
ik haar maar evenveel geven als Afke
aan haar kinderen geeft! Zou men zo
arm moeten zijn, om zo alles en alles
te kunnen zijn voor je kinderen om zo
absoluut jezelf te kunnen verloochenen
met zo’n opgeruimd gezicht, en je kin
deren juist datgene te geven, wat ze
nodig hebben, zonder ze te verwennen
enzonder zichzelf weg te cijferen
Het boek kwam in 1903 uit. Het zou in
leven niet zichtbaar wordt. Ze had geen
enkele reden om anti-godsdienstig te
worden. Haar herinneringen aan de pas
torie van Nes zijn gaaf en vreugde
vol. Het is, of dit geloofsleven opgaat
in de hoge zedelijke benadering van
mens en ding. Maar het is evenzeer
merkwaardig, dat deze vrouw in een
tijd, dat ook zij volop in de jonge, fel
le socialistische beweging stond, en dat
met sterke overtuiging, een boek kon
schrijven, als Afke’s Tiental, waarin
geen woord propaganda of sociale bit
terheid voorkomt, alleen menselijke
waardigheid en waarheid.
Dit boekje behandelt schijnbaar kleine
geschiedenissen. Maar dat is gezichts
bedrog. Achter de schijnbare kleine ge
beurtenissen van gewone mensen leeft
een grote werkelijkheid van menselijk
zoeken.
Raima maakt dit door zijn grote kennis
Eerst: het godsdienstig klimaat; tijd
van crisis na 1870, opkomst van het
modernisme. Vader Bosma de Boer was
geen scherpslijper. Hij was lid van de
Dokkumer predikantenkring „Onze
Krans”, waar de gedachte van de Pro
testantenbond geboren werd, als reactie
op het werk van de jonge Confessionele
Vereniging (1864), die in Friesland wor
tel schoot.
Nes, toen nog vissersdorp, had ds.
Bokma de Boer getrouwd met een
Doopsgezinde vrouw van 1856 tot
1882 als predikant; hij was gematigd
vrijzinnig in een vrijwel rechtzinnige
gemeente, waar hij zich kon handhaven
door de zaak niet op scherp te stellen.
In dat gezin groeide als jongste de ten
gere Sjoukje op. zij zoog de sfeer en
de waarden van dit geordend leven in.
Aan het eind van deze periode maakt
Zij kennis met de jonge Leeuwarder
advokaat mr. Pieter Jelles Troelstra,
vurig literair hoogst begaafd, maar
vooral strijder en met ontzaglijke
persoonlijke offers leider van de
jonge SDAP.
Zij trouwden, maar Raima beschrijft
dit met groot invoelingsvermogen
het huwelijk was niet ideaal. Er was
een geestelijke band, maar er kwam
klaarblijkelijk vervreemding, doordat
Sjoukje niet kon geven, wat Troelstra,
de gespannene, de nerveuze, vroeg. Zij
leefden bovendien in twee werelden, die
van strijd en die van poëzie. Het hu
welijk zou ook later ontbonden worden.
Wat èn Troelstra èn zijn vrouw er la
ter over schreven is sober en nobel.
7
