Samenwerking zeer belangrijk
Demonstreren vindt de
Fries belachelijk
slecht
Nog
meer
rokers
nieuws voor
Petear mei Tjerk de Jong, voorzitter
Fryske Nasjonale Partij
w
I I
Even wachten
I
Friese Vlag-
scliaaktoernooi
Het verloren rijk
van de Sik
- aMm
DINSDAG 18 MAART 1969
108e JAARGANG No. 22
De gemeenten in de
z.w.-hoek van Friesland
hebben elkaar nodig
Afgeleid probleem
J.S.
Mi»
Foto L. K. Mol
Bestuursverkiezing
Vraagstuk bestuursorganisatie
Volwaardig.
Problemen
Welke concrete mogelijkheden
I
;v. v*-;'
Burgemeester Mulder luidt de bel. Nee, ditmaal niet voor een zwembad, niet
uit blijdschap omdat eindelijk het Gysbert Japiksbeeld is gearriveerd, maar bij het
bezoek van het koor uit Houston, dat een klokkenspel bespeelde en ook
de gastheer deze kunst eens liet proberen.
Advertentieprijs: 18 ct per mm
Ingez, mededelingen dubbel tarief
Contractprijs op aanvraag
Verschijnt
DINSDAGS en VRIJDAGS
Vitg. A. J. OSINGA n.v., Bolsward
Administratie- en Redactie-adre»:
Marktstraat 13
Tel. 3044 - Na 18.30 uur 2660 of 2335
(05157)
de Jong zonder zijn
voorzitter gebombar-
Tot voorzitter werd gekozen burgemees
ter L. Rasterhoff, tot secretaris burge
meester H. L. Sixma van Heemstra
van Gaasterland, tot penningmeester ir.
P. J. Tichelaar te Makkum, tot lid de
heer Th. Gort te Lemmer en voorts drs.
J. Mulder te Sondel namens Sudergoa.
platteland als passagier opdraaien voor
de hoge vervoerskosten, terwijl het ge
subsidieerde tramkaartje in Amsterdam
maar een paar dubbeltjes kost?”
Er zijn nog veel meer kritiekpunten die
voorzitter De Jong, in de modern-antiek
ingerichte opkamer van zijn uit 1875
daterende boerderij, opnoemt.
„Staatssecretaris Grosheide deelde on
ze deputatie destijds mee, dat er geen
geld voorhanden was voor meertalig on
derwijs in Friesland. Toen we ’s avonds
weer thuis waren, lazen we in de krant:
Zij hadden reeds gedach*
Hun nesten te bouwen
Reeds waren zij bezig
Met takjes te sjouwen.
Maar de ijzige kou
Die speelde hun parten
De maartse buien
Begonnen te tarten.
Nog even geduld
En de tijd die breekt aan
Dan komt de lente
In haar langzame baan.
Zijn ijzeren staven
Verbond vele steden
Het was zijn weg
In het verre verleden.
Hij helpt nu mee
Aan het uitbrekersplan
Helpt alle staven
Vervoeren als 't kan.
Straks groet hij Bolsward.
Dan voor het laatst.
Want dan is zijn weg
Naar elders verplaatst.
Hun huwelijksband
Werd weder verkild
Omdat de natuur
Het niet had gewild
Abonnementsprijs f 3,75 p. kwartaal
(b|j vooruitbetaling)
Giro 887926
Eens gaf hij het beeld
Van een fleurig bestaan.
Want wie wilde reizen
Kon met hem gaan.
Nu Is het gedaan.
Men beperkte een deel
En kreeg overlast.
Van de liggende rail.
Zijn adem gaat stokkend
Als hij achterom kijkt
En de lege wagon
zich met staven verrijkt.
Bolswards Nieuwsblad
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindeloopen, Wonseradeel, Workutn en Wymbritseradeel.
voorzieningen in de Zuidwesthoek te
kortkomingen vertonen. Ook de ver-
keersvoorzieningen en de recreatiebe-
langen zouden punten van nadere over
weging kunnen vormen. De vorming van
z.g. scihoolranddiensten is een vraag
stuk, dat binnen afzienbare tijd zeker
de aandacht zal vragen. De omstandig
heid dat de stichting Sudergoa, die al
vele jaren haar schijnwerper op Fries
land's Zuidwesthoek heeft gericht, deel
neemt aan de werkzaamheden van „Zuid
west Friesland” heeft het voordeel dat
wij niet geheel met lege handen behoe
ven te beginnen, aldus de heer Raster
hoff, die besloot met er op te wijzen dat
De Nederlandse schaakkampioenswed-
strijden 1969 zullen binnenkort in Leeu
warden onder de naam Friesche Vlag
Schaaktoernooi om het kampioens-
schap van Nederland worden gehouden.
De definitieve data z|jn maandag 31
maart tot en met zaterdag 12 april. De
deelnemers zullen naar alle waarschijn
lijkheid zijn de internationale groot
meester Donner, de internationale mees
ters Ree, Langeweg, Kuijpers, Kramer
en Zuidema, en de heren Scholl, Tlm-
man, Etmans, De Ruiter, Van Baarle en
Piket
„Belangrijk, ja zeer belangrijk, acht ik dat de samenwerking, hoe vaag ook
omschreven, tot stand is gekomen. De mogelijkheid tot verdere groei, tot vrucht
bare gezamenlijke arbeid, is geschapen. De verdere ontwikkeling daarvan zal
enerzijds afhangen van een toename van het besef bij de deelnemende gemeente
besturen dat samenwerking in het belang der bevolking noodzakelijk is, ander
zijds van het feit, dat de ontwikkeling van het maatschappelijk leven op tal van
gebieden, deze samenwerking onvermijdelijk zal maken, ja min of meer zal dic
teren. In elk geval is de basis voor een verdere ontwikkeling nu gelegd.” Dit zei
burgemeeste.r L. Rasterhoff van Sneek in zijn openingswoord van de constitueren
de vergadering van het algemeen bestuur van het rechtspersoonlijkheid bezittend
lichaam „Zuidwest Friesland”, welke vergadering maandagavond in het Sneker
stadhuis werd gehouden. Vertegenwoordigers van de deelnemende gemeenten
Workutn, Bolsward, IJlst, Hindeloopen, Gaasterland, Wymbritseradeel, Staveren,
Wonseradeel, Lemsterland en Sneek waren aanwezig. De gemeenten Sloten,
Hemelumer Oldeferd en Doniawerstal doen (nog) niet mee in dit samenwerkings
orgaan. Burgemeester Rasterhoff hield een gedegen openingsspech, waarin hij
tal van facetten belichtte. Na deze rede bracht zijn collega burgemeester J. van
Hout van Wymbritseradeel Sneek’g eerste burger dank voor diens uiteenzetting.
„Wordt deze stap nuttig geoordeeld om
dat Friesland’s Zuidwesthoek in een
bijzondere positie verkeert? Zijn er in
sport in Indonesië is 5 miljoen ter be
schikking gesteld”. Kijk, en dan zeg je:
Moet dat nu zo? We willen graag be
reiken dat in de politieke partijen ook
het Friese gezichtspunt wordt bekeken.
We zouden zowel cultureel als econo
misch voor volwaardig aangezien wil
len worden. Als de politieke voorman
nen hier in de provincie zijn,” zo gaat
De Jong verder, „zeggen ze zus en zo.
gen de meerderheid op. We moeten dus
Maar in Den Haag komen ze niet te-
voor ons zelf opkomen. In de Provin
ciale Staten van Friesland heeft de FNP
één zetel, en ook in vjjf Friese gemeen-
Zelfs van invloed binnen de eigen pro
vincie is dus nauwelijks sprake.”
Maar het ontmoedigt de FNP-voorman
nauwelijks. In het begin hebben de aan
hangers van de Friese beweging zich
van de partij gedistantieerd, en ook de
Friese pers bleef afzijdig. „Nu krijgen
we vaak reacties op onze uitlatingen in
de Provinciale Staten.”
„Hoeveel leden heeft de FNP?” vra
gen we.
„Weet ik niet. En al wist ik het, dan
zou ik het nog niet zeggen.”
De ranke reigers staan
Verloren in 't land
Dit weer, in het voorjaar
Is beneden hun stand.
dit gebied specifieke problemen of, op
verschillend gebied achterstanden, die
het nodig maken de noodvlag te hij
sen Of wordt, gedachtig het spreek
woord „eendracht maakt macht” de mo
gelijkheid gezien, op deze wijze aan het
gebied een voorsprong te bezorgen?”
aldus vroeg burgemeester Rasterhoff.
Hij vervolgde met er op te wijzen, dat
er twee facetten zijn, die bij de beoor
deling van deze vragen, in het oog moe
ten worden gehouden. Er is een bij
zonder facet, dat specifiek op de situa
tie in de Zuidwesthoek betrekking heeft
en daarnaast een algemeen facet dat
zich niet alleen in ons land maar ook in
de rest van Europa openbaart. De heer
Rasterhoff schonk vervolgens enige aan
dacht aan de problemen van de Zuid
westhoek. Hij stelde met nadruk dat de
bevolkingsstagnatie niet meer is dan een
symptoom van een dieper liggend pro
bleem, namelijk het achterblijven van
de toeneming der middelen van bestaan
bij de natuurlijke aanwas der beroeps
bevolking. Wanneer de werkgelegenheid
achter blijft bij de groei der beroeps
bevolking. Wanneer de werkgelegenheid
achter blijft bij de groei der beroeps
bevolking is een gebied, economisch ge
staan voor de aanwezige bevolking. Het
doet wat vreemd aan om een gebied
waar de bevokingsdichtheid nog niet
de helft bedraagt van die van ons land
al geheel en waar nog volop ruimte
en rust kunnen worden gevonden, als
overbevolkt te karakteriseren. Ruimte
lijk zou ik dat dan ook niet graag doen,
economisch durf ik het zonder meer aan,
aldus de heer Rasterhoff, die uitvoerig
de ontwikkeling van 1947 tot 1960 in
de Zuidwesthoek schetste.
de gemeenten in de Zuidwesthoek ge
meenschappelijke belangen hebben, ge
meenschappelijke problemen, maar la
ten wij ons er vooral van bewust zijn „Voor de ontwikkeling van de jeugd-
dat „Zuidwest Friesland” ook een ge
meenschappelijke taak heeft.
De heer Rasterhoff stapte daarna over
op het vraagstuk van de bestuursorga
nisatie. Dit vraagstuk vormt een van
de achtergronden van de samenwerking
waartoe de gemeenten in de Zuidwest
hoek hebben besloten. De bestuursorga
nisatie, waaronder wij in ons land le
ven, is in de loop der eeuwen door toe
vallige factoren, die thans geen of wei
nig betekenis hebben, tot stand geko
men. Het beeld is in de loop der jaren
volledig veranderd. De afstanden hebben
door de toegenomen mobiliteit een ge
heel andere betekenis gekregen. De ban
den tussen de verschillende plaatselij
ke gemeenschappen zijn hechter en ster
ker geworden, de taken van de gemeen
ten zijn zodanig uitgebreid dat de ver
vulling daarvan slechts kan geschieden,
door een volledig voor zjjn taak berekend
bestuurlijk, technisch en administratief
apparaat. Op het gebied van de ruim
telijke ordening vormen de bestaande
grenzen soms een obstakel, dat tot het
kiezen van minder goede oplossingen
noopt. De economische en sociaal-cul-
turele ontwikkeling van een gebied ei
sen de werkzaamheid van krachtige lo
cale bestuursorganen, de tegenstelling
tussen de leefmilieus op het platteland
en die in kleine steden is grotendeels
verdwenen. Voor dit beeld van maat
schappelijke schaalvergroting kunnen wij
onze ogen niet sluiten, het zal het pa
troon van onze bestuurlijke organisatie
zonder enige twijfel moeten beïnvloeden,
aldus de heer Rasterhoff.
kettingroker krijgt het zuiverings-
mechanisme geen kans om zich te her
stellen, behalve tijdens de slaap. Des
ochtends heeft zich zoveel slijm in zijn
longen opgehoopt, dat hij het met hoes
ten moet zien kwijt te raken. Dat zal
overigens niet afdoende helpen. Verstop
te longwegen moeten dus als een uit
stekende infectiehaard worden be
schouwd. Chronische bronchitis, emfy
seem en zelfs longkanker kunnen het
gevolg zijn. Arbeiders, die in sterk ver
vuilde lucht werken, zoals mijnwerkers,
hebben altijd allerlei aandoeningen van
de luchtwegen als een beroepsrisico
aanvaard. Onderzoekingen hebben ech
ter aangetoond, dat het juist de rokers
onder hen zijn, die door dergelijke aan
doeningen worden getroffen.
Wat kan een roker doen om zich te-*
gen de eerdergenoemde gevaren te be
schermen Weinig. Hij kan minder ro
ken bij sterke luchtverontreiniging, in
dien men tenminste weet of de lucht
verontreinigd is, want vaak is dit niet
merkbaar. Hij kan alleen roken op
kantoor, thuis of in een auto met air
conditioning, of met grotere tussenpo
zen roken, zodat het reinigingsmechanis-
me van zijn lichaam kan herstellen. Er
is echter maar één afdoende methode:
ophouden met roken!
zitter, naast dit programma, zou ver
wachten, komt bedrogen uit. Maar er zijn
meer misverstanden mogelijk. Het Na
sjonale in de partijnaam, b.v.
„Ik geloof,” zegt voorzitter De Jong,
„dat dat geen voordeel voor de partij
is. Maar we zijn er nog nooit op aan
gevallen. In Friesland is de FNP een
ingeburgerde partij: ik geloof niet dat
men bij onze naam aan afscheiding
van Nederland denkt.”
Belachelijk
Boer De Jong gelooft niet dat zijn doel
stellingen vlugger worden bereikt door
demonstraties met Friese vlag voorop.
Demonstr. is tegenwoordig geen pres
siemiddel meer, en bovendien vindt een
Fries zelf zo iets gauw belachelijk.
„Zelf ben ik al te' oud (55) om aan
demonstreren te denken. Maar nog
maals: Friezen zijn niet demonstratie-
minded.”
Daarom stuurt het partijbestuur regel
matig brieven naar de ministers en de
volksvertegenwoordiging. Soms met als
grap bedoeld kritiekpunten waarachter
wel een reële wens schuilgaat. Zoals aan
het begin van deze week, toen de FNP
bij de ministerraad een protestnota in
diende tegen de naar haar mening oneer
lijke subsidie die het gemeentelijk ver
voerbedrijf in Amsterdam krijgt om
's nachts de bussen te laten rijden
„voor enkele dronkelappen”, aldus voor
zitter De Jong.
Grap
Het was natuurlijk als grap bedoeld.
Hij kwam tenslotte tot de conclusie dat
het probleem van de bevokingsstagna-
tie een afgeleid probleem is, afgeleid
van een discrepantie tussen de groei
van de beroepsbevolking en de toene
ming van de werkgelegenheid en dat
de industriële groei in de jaren na 1960
tot een versterkte bevokingsgroei resp.
een afzwakking der bevolkingsdaling
in de meeste plattelandsgemeenten heeft
geleid. Ook mag worden gesteld dat een
expansie van de werkgelegenheid niet
persé in de woongemeente hoeft te ge
schieden, maar dat vele gemeenten met
een stagnerende werkgelegenheid er mee
zijn gebaat, indien er op pendelaf-
stand wel een uitbreiding der werkge
legenheid plaats vindt, waardoor zij een
woonfunktie kunnen behouden. De be
langrijkste conclusie is, dat de gemeen
ten in de Zuidwesthoek elkaar nodig
hebben. Zonder de expansie van de werk
gelegenheid in de stedelijke kernen zou
de bevolkingsdaling in menige gemeen
te groter z|jn geweest dan zij was; zon
der de zekerheid van arbeidsreserves in
de omliggende gemeenten zouden die ker
nen als vestigingsplaats voor industriële
en dienstverlenende ondernemingen min
der aantrekkelijk zijn geweest.
Met deze c onstituerende vergadering
werd een begin gevormd van de werk
zaamheden van „Zuidwest Friesland”
>en het ligt dan ook voor de hand, al
dus burgemeester Rasterhoff dat het
bestuur van dit lichaam en ook de deel
nemers de gemeentebesturen zich
opnieuw op de plaats en de taak van
dit intercommunaal lichaam bezinnen.
Daarbij geldt de vraag in hoever de
bereidheid bij de deelnemers aanwezig
is tot een nauwe samenwerking op ver
schillend terrein en in welke mate de
overtuiging aanvaard is, dat de eisen, die
het huidige tijdsgewricht aan het open
baar bestuur stelt, deze samenwerking
in het belang van de gemeenten zelf
en van de inwoners, nodig maken. Sa
menwerken betekent nu eenmaal offers
brengen, het deels afstand doen van ei
gen bevoegdheid, het zich schikken in
een groter geheel en het zich aanpas
sen aan belangenbehartiging in gro
ter verband. „Misschien zal de ervaring
leren, dat de ontplooiingsmogelijkheden
van het „borelingske” Zuidwest Fries
land gering zijn en dat het kind een
„lijdertje” wordt. Het kan echter ook
anders lopen”, zei de heer Rasterhoff,
die vervolgens zei, hetgeen in de aanhef
staat vermeld.
„Er zijn in Friesland enkele dingen
fout”. Zo begint heel voorzichtig het
nog steeds voorlopige partijprogramma
van de in de jaren zestig opgerichte
Fryske Nasjonale Partij. Roeren de na
tionalisten in Ierland, Wales en Schot
land zich vaak met bloedige demonstra
ties, onze Friese nationale partij richt
zich gelukkig voornamelijk schriftelijk
tot de publieke opinie. „Heeft een de
mocratie niet als een van de eerste ta
ken de minderheden te beschermen?”
vraagt de voorzitter van de FNP, Tsjerk
de Jong (55) uit Mantgum, retorisch.
De leden van de FNP vinden van wél,
en daarom voelen ze zich buitengeslo
ten en achteruit gezet door politiek
Den Haag. In 1963 werd de boeren
patriciër Tsjerk
medeweten tot
deerd.
„Ze zochten de
den mij zeker het meest geschikt”, zegt
h|j zelf. Aan hem de taak om de stem
van de Fryske Nasjonale Partij te la
ten klinken.
Bedachtzaam pleit hij voor het be
staansrecht van het Friese volk, mede
zeggenschap bij overheldsbeslissingen
over hun provinciale vaderland en een
verbetering van de tweederangsplaats
die de moedertaal, het Fries, nog altijd
in Friesland inneemt. Aan deze histo
risch gegroeide misstanden moet op kor
te termijn een einde worden gemaakt,
zo staat strijdvaardig in de Nederland
se uitgave van het partijprogramma,
vraag zou kunnen zijn of de onderwijs- Wie
Ai jaren lang vindt een stroom van
waarschuwende publicaties z'n weg naar
de verontruste roker. Telkens weer
wordt zijn in slaap gewiegde schuld
gevoel met harde feiten en duidelijke
cijfers wakker geschud. Ook nu vallen
er ernstige zaken te melden, want in
Amerika heeft men ontdekt, dat rokers
aanzienlijk gevoeliger zijn voor de ge
varen v. luchtverontreiniging, dan niet-
rokers. Het maandblad Het Beste haalt
in zijn maartuitgave het Researchcen
trum voor de Atmosfeerwetenschappen
van de Universiteit van Albany aan.
Onderzoekers van dit instituut hebben
namelijk vastgesteld dat, indien veront
reinigde lucht door de hittezone van een
sigaret wordt gezogen, de vaste deeltjes
in dampvorm overgaan. Dit betekent
dat zij in staat zijn hindernissen, zoals
een sigarettefilter, te passeren en in de
longen binnen te dringen. De longen van
de roker worden niet alleen aan
getast door de chemische stoffen uit de
rook van zijn sigaret, maar bovendien
door een heel scala van chemische stof
fen uit de hem omringende, verontrei
nigde lucht.
Sigaretterook vertraagt de reinigende
werking van de longen en deze kan zelfs
geheel ophouden. Bij de gemiddelde ro
ker om nog maar te zwijgen van de
ledenlijst na en von-
Men kan zich afvragen welke concrete
mogelijkheden het nieuwe rechtsper
soonlijkheid bezittend lichaam biedt.
Vragenderwijs noemde de heer Raster
hoff enkele onderwerpen. Zou het niet
gewenst zijn samen een onderzoek in
te stellen naar een efficiënte wijze van
vuilverwijdering of de mogelijkheid sa
men een gemeentelijke geneeskundige
dienst in het leven te roepen. Is het
niet nuttig te onderzoeken of er op het
gebied van de culturele voorzieningen
leemten bestaan of zich gezamenlijk be
raden op de organisatie van de socia
le werkvoorziening. Is het niet van be
lang meer inzicht te verkrijgen in de
economische betekenis van het vreem
delingen verkeer en in de mogelijkheid
om dit te stimuleren. Is het mogelijk
en gewenst de woningbouw en de pla
nologie te coördineren? Een andere
nu een