I
INDRUKKEN VAN ZAMBIA
i!
'■/i
tal
Rien sluit laatste
winkel
Wie wordt
de Martinytoer
Fan
en
Heakeninginne
„Zuster Clivia”
„Opa”
vrijdag in Bolsward
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
1
DINSDAG 6 MEI 1969
108e JAARGANG No. 35
Wymbritseradeel.
Doe mij in de oogst
geloven
Opbouwdienst
Advertentieprijs: 16 ct per mm
Ingez. mededelingen dubbel tarief
Contractprijs op aanvraag
veel eerder dan
noemenswaardige
de
in-
Abonnementsprijs f 3,75 p. kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Verschijnt
DINSDAGS en VRIJDAGS
Ultg. A. J. OSINGA n.T„ Bolsward
Administratie- en Redactie-adrea:
Marktstraat 13
Tel. 2044 - Na 18.30 uur 2660 of 2335
(05157)
Bolswards Nieuwsblad
Op een besneeuwde Januarhnorgen begin 1967 zei de jonge bouwvakker
Gorrit van Berkum het dorpje Edens vaarwel om af te reizen naar een hem
onbekend Afrikaans gebied. H(j had zich destijds opgegeven voor uitzending in
het kader Stichting Ned. vrijwilligers voor opbouwdienst in Zambia. Het team
waartoe Gorrit behoorde bestond uit een zevental jongeren, waaronder ook
Sietske Terpstra uit Lollum. De overigen waren niet-Friezen. Ruim twee jaar
verbleef genoemde bouwvakker in het verre land.
Toen hij op zijn basis terugkeerde, zaterdag 19 april, kwam hem dezelfde koude
wind tegemoet, als bij de uitleiding uit it heitelan. Hy kon het oog laten gaan
over de nog kale greiden zonder lentetekens, in tegenstelling met dit kille natuur
beeld werd hem echter in Edens een verwarmde ontvangst bereid. De grote
torenvlag kwam er zelfs aan te pas en ’s avonds traden de Spannumer Oranje-
muziekanten aan. voor het brengen van een begroetingsserenade. Gorrit bleek
uiterlijk weinig veranderd, een ietsje bruiner misschien maar zeker niet gewich
tiger geworden in zjjn opbouwdlensttijd.
Klimaat en leefbaarheid
Zambia is een tropisch land dat in be
woonbaarheid voor blanken ver bij Rho
desië achter heeft gestaan. De seizoen-
verschillen van de temperatuur zijn
kleiner, al heeft men nog plateaukli-
irnaat. De winters zijn op de gunstig
ste stations bijna zo warm als een Hol
landse zomer. Het hele gebied is voch
tig, alleen de Zambesiëvallei heeft step
penklimaat, bepaalde gedeelten van dit
uitgestrekte land (22 keer Nederland)
zijn nog moeilijk bereikbaar. Volgens
Gorrit van Berkum is de weersgesteld
heid voor Nederlanders om er te ver
toeven, beslist niet ongunstig, met nor
male temperaturen van ongeveer 30 gr.
Regen valt er voornamelijk tussen nov.
en april, veelal in de vorm van flinke
buien, motregen is er onbekend. Tegen
juni-juli kunnen de nachten er behoor
lijk koud zijn, althans voor onze be
grippen. Vijf graden vorst is in Zam
bia een extreem lage temperatuur. Het
land heeft een vier miljoen inwoners
met een bevolkingsdichtheid van slechts
5 per vierkante km. (Nederland 374).
Het economisch actieve deel van de to-
taalbevolking ligt op ongeveer 36 pet.
WEZ WIIS MEI WETTER!
Foar de measte lénnen is it wetter ta-
gelyk in ünmisbere freon en in blau
wende fijan. Foar Nederlén jildt dat yn
it bysünder en foar Fryslén net it minst.
Suver wetter is needsaeklik foar de sou-
nens fan minske en dier, mar ek foar
tal fan fabriken en ynstellingen. Dêr-
neist is de fruchtberens fan de froun
alhiel boun oan foldwaende wetter, to-
wyl tagelyk soarge wurde moat, dat it
oerstallige wetter sa gau mooglik 6f-
fierd wurdt. De swiere en hege sédaken
freegje miljoenen foar oanliz en ünder-
hald en allerhanne wurken as slüzen,
stuwen, dammen, gemalen en pompen
Mevr. Tj. de Jong-Visser te Rien sluit
haar winkel, nadat zij deze bijna 45
jaar heeft gedreven. Mevr, de Jong zal
op 1 juni 70 jaar worden en vindt het
nu welletjes, al denke men niet, dat
zij bij de pakken neer gaat zitten. Zij is
b.v. nog werkend lid van de toneelver
eniging Nim it sa’t it is. Mevr. De Jong
heeft jarenlang een bijzondere relatie
met ons blad gehad. Zij was bezorg-
ster en tevens correspondente. Ook de
Leeuwarder Courant werd door haar be
zorgd. Zij werd na een vrij kort huwe
lijk weduwe en dat in een tijd dat er
nog weinig voorzieningen waren. Zij
heeft zich echter zeer dapper door de
moeilijkheden heengeslagen. In het be
gin hield zij zelfs de fouragehandel aan
en bracht zelf de zakken meel op de
transportfiets bij de boeren. Zij had
twee zoons. De een, Herman, is beroeps
militair in Halfweg. De ander, Gerrit,
is garagehouder te Bolsward (voorheen
tramstation). Met haar winkel sluit in
Rien de laatste zaak en gaat een stuk
gezelligheid verloren. Er is ook geen bak
ker meer en geen slager. Alleen nog een
café en een smid. Wij wensen me
vrouw De Jong hier in haar winkel
tje een gezellige levensavond. Na een
zo’n welbesteed leven heeft zij dat wel
verdiend. Maar in Rien wordt het weer
wat stiller
joen goune. It is düdlik dat sokke bi-
langrike en djüre wurken net allinnich
hiel hwat technyske problemen mei-
bringe, mar dêmeist ek op twa punten
oerliz en biried freegje. De earste fraech
is wol, hwa moat dizze wettersuvering
dwaen en twad, hwa moat it bitelje?
It béste soe wêze, tinkt my, dat de pro
ving je mei de gemeenten en de wetter-
skippen kamen ta in mienskiplik bihears-
lichem, sadat elk fan dizze trije har yn-
bring hie en oan elk dat diel fan it
wurk en bihear jown wurde koe, hwat
it meast effisiënt en meast praktysk
is.
Dat oerliz moat op koarte termyn oan-
pakt wurde. De kosten binne to heech
om dizze büten ryksstipe drage to kin
nen. By de Twadde Keamer is al in
wetsüntwerp yntsjinne, dat hjir wetteli-
ke regels foar jowt, mar men kin der
wis fan wêze, dat in bilangryk diel fan
dizze kosten troch de ynwenners, al of
net fabrikanten, bitelle wurde moatte.
In rioelbilêsting komt der grif, neist
forgoedingen fan de yndustry.
Op de urginsjeiist stiet Boalsert frij-
hwat boppe-oan mei de oantekening, dat
dizze stêd „gezien de zeer ernstige ver
vuiling, die deze stad met haar indus
trie veroorzaakt” net langer wachtsje
mei.
Hja sil yn it skematysk plan ek foar
in diel fan de omkriten soargje moatte
troch de ynstallaesje sa great to meit-
sjen, dat it foar 20.000 minsken tsjtnje
kin. Wy hoopje, dat op dit gebiet in
greate aktiviteit üntstean sil. hwant it
mei net langer wachtsje.
Op 19 mei vindt de verkiezing van „De”
Heakeninginne plaats in De Doele. Dit
wordt een grandiose feestavond, die u ze
ker niet zult mogen missen.
Daarom heeft men gemeend de vereni
gingen in Bolsward en omgeving tegen
sterk gereduceerde prijs in de gelegen
heid te stellen deze avond bij te wo
nen, n.l. f 2,p.p., normaal f 3,—; spe
ciale prijs voor echtparen f3,50. Hier
in zijn begrepen consumpties, èn kans
op een van de vele prijzen bij de wed
strijd voor iedereen. Geeft u zich a.u.b.
snel op, want er zijn maar 300 plaat
sen voor deze unieke avond.
Medewerking aan deze avond wordt
verleend door Keurcorps Lycurgus Wil
helmina, Vakschool voor de Bloemsier-
kunst onder leiding van P. A. C. Brand-
sma te Bolsward, de Fa.’s Frederiks, S.
S. van der Werf (Apple Four), Kete
laar, Lunter en Wolke.
In een feëriek versierde Doele zult u
zich wanen in een sprookjesland en de
pittige lucht van hooi vermengd met ve
le bloemengeuren zal het idee geven
van er eens echt uit te zijn, bij de bloe
men- en modeshow Vakantie 1969.
Het wordt een gevarieerd programma
met muziek, commentaar, gymdemon-
straties, bloemmotieven en optreden van
de mededingsters naar de titel Hooi-
koningin 1969.
van de Wereldraad der Kerken. Zam
bia kreeg door zijn toedoen een bloeien
de organisatie van het Bijbelgenoot
schap.
heel op de koper-export, het staat in
dezen als derde op de wereldranglijst,
Amerika ligt aan de top gevolgd door
Rusland. De bodemschatten zijn er zeer
talrijk en voor zover bekend kunnen de
ze als ze eenmaal geëxploiteerd wor
den dit land een, economisch, gouden
tjjd waarborgen. Het platteland ver
keert veelal in primitieve staat, enke
le steden als Lusaka, waarheen de be
stuurszetel is verplaatst, zijn in korte
tijd uitgegroeid van dorpsformaat tot ge
moderniseerde plaatsen waarheen de
trek steeds toeneemt. Lusaka heeft mo
menteel reeds een 135.000 inwoners.
Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindeloopen, Wonseradeel, Workum en
moatte it wetter yn goede banen bal
de. Mei dizze inkele opsomming, dy’t
mar in lyts diel werjowt fan hwat der
allegear dien wurdt moat om de wetter-
hüshélding to regelejen, wurdt wol düd
lik, hoe bilangryk de wettersteat foar
it algemien wolwêzen is en it sjocht der
nei üt, dat de kommende jierren op al
le terreinen fan it wetterbihear, nije en
bilangrike problemen oplost wurde
moatte. Dat sil tige greate offers fan
üs folk freegje, mar wy üntkomme der
net oan, it hiele materiële wolwêzen
fan it folk sit hjir oan fêst. Yn de
léste gearkomste fan de Wettersteats-
kommisje binne de leden dêr nochris
mei de noas op drukt. Der lei namlik
in nota fan de Provinslale Wettersteat
oer de situaesje op it gebiet fan de
wettersuvering dy’t der net om liigde.
Wy witte allgearre, dat it op dit ge
biet fan jier ta jier minder en minder
wurdt. Koe men jierren lyn by need it
sleatswetter op mannich plak skjin nea-
me, op it heden binne de measte fear-
ten iepen rioelen warden mei alle ge-
folgen dêrfan foar de hygiëne. De swim-
skoalle yn de Snitserfeart is dêr al it
slachtoffer fan wurden en de stjerte fan
fisken kin men alle simmers düdlik
sjen. It is nou al safier, dat seis yn
de marren, dêr’t lans natuerlike wei de
suvering de wetterkwaliteit op peil hél
de koe, de smoargens net mear to kea-
ren is. Dêrneist leit it greate gefaer
fan it salt wurden fan it binnenwet-
ter, dat binammen yn it noarden fan
üs provinsje tige urgint is. Okkerdeis
hawwe üs de kranten meidield, dat diz-
Vrijwilligers die assistentie willen ver
lenen bij de opbouwdienst worden door
de Zambiaanse regering ten zeerste ge
waardeerd. Nederland slaat in dit op
zicht een goed figuur. Gorrit van Ber
kum deelde ons mee dat de president,
die hij een paar keer persoonlijk ont
moette, graag spreekt van „blanke broe
ders en zusters”. Voor uitzending moet
men uiteraard aan bepaalde eisen vol
doen en de keuring is behoorlijk streng.
Ongeveer 80 pct. van de aanmeldingen
wordt hierdoor afgewezen. Betrokkenen
moeten zowel lichamelijk als geestelijk
in goede conditie zijn, zodat men rede
lijkerwijs mag verwachten dat ze er ook
hun tijd uitdienen. Toen Gorrit met de
andere teamleden op de plaats van be
stemming aankwam was daar reeds eer
der door vrijwilligers gepionierd, o.a.
door Doeke Faber uit Langweer. De
centrale post werd een plaats ongeveer
50 km ten zuiden van Kasempa een der
primitiefste delen van het land. Men
moest zich in alles behelpen, electrisch
licht was er niet, waterleiding even
min. Naderhand heeft men dit zelf
aangelegd. Hun vestigingsplaats heette
Goedhoop. De dienstvrijwilligers doop
ten dit om in Kanon ga Hill omdat de
oorspronkelijke naam hen teveel een na
bootsing leek van een Zuid-Afrikaanse
kaap. Wat de aard der werkzaamhe
den betreft, men stelde in dezen het
medisch-sociale primair en dit dan nog
in hoofdzaak gespecialiseerd op de ver
zorging van jonge kinderen. De kin
dersterfte is hier ontzaglijk hoog, per
levend geborenen in één jaar ongeveer
259.0 pot. en de medische verzorging
laat er veel te wensen over. Het hoge
sterftepercentage wordt vooral veroor
zaakt door een veel te eenzijdige voe
ding, na de eigenlijke borstvoeding. Siets
ke Terpstra maakte zich op dit ter
rein zeer verdienstelijk. Genoemd mag
worden de z.g. under ficeclinics, opge-
richt voor bijstand aan zeer jeugdige
Zambiaantjes. Verder deed men er veel
veel vrouwen in de periodes van zwan
gerschap. Over het algemeen traden de
patiënten hun blanke helpers wel met
vertrouwen tegemoet, ze komen echter
niet makkelijk los van een zekere be
angstigende achterdocht, mede hierdoor
vermijden ze zo veel mogelijk opname
in een ziekenhuis. Gorrit. die een am-
bachtsopleiding heeft genoten had er
ook de leiding bij de bouw van huizen
en enige scholen. Dit was een moeilijke
opgave, ten eerste door het werken met
totaal ongeschoold personeel dat men
pas bij dagelijkse herhaling iets kan bij
brengen, ten tweede ook door het ver
krijgen van bouwmateriaal. Dat moest
dikwijls vanaf grote afstanden aange
voerd met zeer primitieve vervoersmid
delen steeds in kleine hoeveelheden. Het
werk lag soms geruime tijd stil omdat er
geen materiaal meer voorhanden was.
Als algemeen teamleider fungeerde een
geograaf uit Oegstgeest, zekere drs. D.
Jaeger, met hem had de ploeg het naar
Gorrits mening beter kunnen treffen.
Over de Zambianen zelf bleek hij wel
tevreden. Gemoedalijke plattelandslui,
niet aggressief, evenmin veeleisend. De
landelijke bevolking was hem sympa
thieke!' dan de stadsbewoners. Het da
gelijks voedsel der bevolking bestaat
hoofdzakelijk uit mais en soghum (een
graansoort) verder wat vlees verkregen
van de jacht. Niet bijster geschikt voor
instandhouding van een goede lichame
lijke conditie. De plattelanders verou
deren dan ook veel sneller dan bewo
ners der westelijke landen en hebben
weinig weerstand tegen ziekten en kwa
len. Het leven is in deze omgeving vrij
duur. Ook bij aanschaf van huishoude
lijke artikelen. Die zich aan de vrijwil-
ligersdienst geeft zal uit ervaring le
ien dat dit beslist geen winstobject
wordt. Men moet het evenmin doen uit
zucht naar avontuur, enkel uit een roe-
pingsbesef. Ook deze mensen zijn mijn
naasten, die ik met de mij gegeven ta
lenten moet helpen en onderrichten.
Ook wordt men er genoodzaakt zich in
allerlei levensomstandigheden te schik
ken, b.v. in het vaak uiterst moeilijke
verkeer met de steden Kasempa bevindt
zich een 400 km van de hoofdstad Lu
saka verwijderd en de verbinding is ge
brekkig. Geasfalteerde wegen vindt men
sporadisch, in het natte seizoen zijn de
steden haast niet te bereiken. Auto’s
kunnen op dergelijke wegen slechts een
maximumsnelheid halen van ongeveer
20 km. Een eerste vereiste voor de wes
terse vrijwilliger is tenslotte dat hij zelf
standig vermag op te treden.
Zambia, een jonge republiek
De naam Zambia is van vrij recente
datum, voorheen heette dit gebied Noord
Rhodesia, een Brits koloniale bezitting
die zoals de naam ook reeds aan
duidde met Zuid Rhodesië een per
soonlijke schepping was van de impe
rialistische staatsman Cecil Rhodes, be
rucht geworden door de Transvaalse
oorlog rond 1900. Hij bracht het land
onder in de Britse Zuid-Afrika Maat
schappij, algemeen bekend geworden
als de „Charterend Company”. Door
gunstiger klimaat en historische voor
sprong kreeg Zuid veel eerder
Noord-Rhodesië een
blanke bevolking en met dit verschil
werd ook onder het bestuur van ge
noemde maatschappij reeds rekening ge
houden, door een minder autoritaire re
geringsvorm voor de zuidelijke kolonie.
Na de ontbinding van de Centraal-Afri
kaanse Federatie ging Zuid-Rhodesië
zich enkel Rhodesië noemen. De noor
delijke kolonie verkreeg nu haast vijf
jaar terug, op 24 okt. 1964 de onaf
hankelijkheid en nam toen de naam
Zambia aan. De jonge republiek kwam
onder leiding van Kenneth Kaunda, die
momenteel nog als president fungeert,
een man van middelbare leeftijd die
door de meerderheid der bevolking ze
ker respect afdwong, iemand van groot
enigszins zelfverzekerd gezag
zonder twijfel een populaire figuur die
zijn land reeds vele uitnemende diensten
heeft bewezen. Kenneth Kaunda is een
christen die leeft uit de overtuiging dat
zijn land niet opgebouwd kan worden
met de rijkdommen van de Coppert Belt
alleen. Hij weet dat er meer nodig is
om een leefbaar leven te scheppen in
een ontwikkelingsgebied, daarom ge
tuigt hij van zijn christen-zijn. Daarom
probeert hij ook de inwoners van Zam
bia voor te gaan bij het zoeken van vi
sie en hoop in de Bijbel. De president
is o.m. ten onzent bekend geworden
door zijn bijbelleescampagne. Hij was
ook een der sprekers op de, vorige zo
mer te Uppsala gehouden Assemblee
Vooral door de vooruitstrevendheid van
dr. Kenneth Kaunda het staatshoofd
zoekt men ook ontplooiingsassistentie
bij oosterse landen. In 1967 b.v. werd
met India overeenstemming bereikt in
zake het zenden van spoorwegarbeiders
en technici. Pakistan verklaarde zich
bereid waterbouwkundige technici af
te staan en er is op 5 sept. 1967 te
Peking een akkoord getekend inzake de
aanleg, door China, van een spoorlijn
tussen Zambia en Tanzania.
Wel is hij veel kennis en praktische
ervaring rijker geworden. Het verblijf
in de vreemde heeft hem naar eigen
zeggen goed gedaan. Gorrit verklaar
de zich dadelijk spontaan bereid om ons
enige van zijn Zambiaanse indrukken
toe te vertrouwen voor plaatsing in
Bolswards Nieuwsblad. Hij had zich
bij het vertrek op dit blad geabonneerd,
de nummers kwamen vrij regelmatig
over, zodat ook hij goed op de hoogte
was gebleven met de kleine dingen der
dagen uit Wommels en omgeving. Op
koninginnedag ontvingen wij de heer
Van Berkum bij ons thuis voor een „in
terview”. Echt niet een verteller die
zichzelf centraal stelt, bescheiden onop
gesmukt ging hij op onze vragen in. Zambia drijft economisch vrijwel ge-
Na een gezamenlijke heildronk op zijn
tijdelijk vorig vaderland kwamen
tongen behoorlijk los en konden wij
teressante gegevens noteren.
Vrijdagmiddag zullen twee bekende Ne
derlanders, in dit geval Leen Jonge-
waard (opa en Gerrit) en Hetty Blok
(zuster Clivia) te Bolsward met een
emmer rond gaan voor de Stichting mgr.
Bekker, voor gehandikapte kinderen van
alle gezindten. De aktie, die met muziek
zal worden opgevrolijkt, start bij het
stadhuis.
Loop direkt na uw werk of school hier
even langs en offer ook uw gaven voor
dit goede doel.
ze kwestje yn it West!dn foar de kost
bare tünbou dêrre sa driigjend is, dat
alle man yn it gewear roppen is, om oan
it binnenkringen fan it saite séwetter
in ein to meitsjen. Hjir yn üs omkri-
ten binne it binammen de suvelfabri-
ken, de waskerijen, de chemyske fabri
ken en de gemeentelike rioelen, dy’t it
wetter yn de grêften en fearten ta jar-
resleatten meitsje. It publyk goait er
by tiden har rommel en óffal by yn
as it sa troch gean soe, sil it net lang
duorje, of de situaesje is net mear to
hurdzjen.
Dat oan dizze fize boel in ein konune
moat, is tinkt my sa klear as in klünt-
sje. Dat witte de gemeentelike autori
teiten en de fabriken al jierren. Sünt
1962 moatte hja forgunning hawwe foar
it ütstreamen fan êffalwetter en rioel-
wetter en hawwe hja it boadskip krige
plannen to meitsjen foar suveringsyn-
stallaesjes. It Hearrenfean is der mei
klear lyk as mear plakken yn de süd-
Uke wélden (bgl. Easterwalde en Apels-
kea) en yn trije greate plakken: Ljou-
wert, Drachten en Burgum is men drok
dwaende. Dizze foargongers hawwe by
de ütfiering profiteare kinnen fan in bi
langrike subsydzje fan Ekonomyske Sa-
ken fan net minder as 77persint.
Dit is ek wol noadich, hwant de kos
ten fan sokke suveringsynstallaesjes
binne tige heech.
Lykwols, it bigjin is der, mar de greate
heap moat noch komme. En dat kin en
mei ek net wachtsje. De provinsiale wet
tersteat bigreatet de kosten fan de tota-
el suvering op »n bidrach fan 100 mil-
Terugblik
Begin van dit jaar werd het hele team
waarbij Gorrit was ingedeeld, afgelost
en er zijn weer frisse jongelui voor
in de plaats gekomen. Wij vroegen on
ze dorpsgenoot of hij er in deze paar
jaar iets blijvends had kunnen berei
ken. Hij gaf antwoord met een botanisch
beeld „wij strooiden het zaad toen
we weg gingen was het plantje net bo
ven de grond. Het is de taak van de
nu geplaatsten dit tere plantje verder
te verzorgen en tot meer levensvatbaar
heid op te kweken.” Toch kan hij te
rugzien op een goede tijd daar ver
van huis. Het werk had hem plezier en
ook voldoening gebracht. Hij uitte zich
bijzonder erkentelijk voor het briefcon
tact met een stuk of wat vrienden en
bekenden in Edens en omgeving. Ook de
Spannumer vrouwenvereniging bedacht
hem daar in de vreemde met een toege
zonden surprise. Wij vroegen hem bij
het afsluiten van ons gesprek of hij mo
gelijk weer naar Zambia of een opbouw-
project elders zou vertrekken. Zoals het
er nu voor staat binnen afzienbare tijd
zeker niet. Gorrit kreeg inmiddels al
een paar goede aanbiedingen voor werk
in de naaste omgeving en hij meent dat
het voor de eigen toekomst het effec
tiefst is zich hier verder in het bouw
vak te bekwamen, diploma’s te verwer
ven, dan kan hij later alle kanten uit.
Hulp aan de onderontwikkelde gebie
den ziet Gorrit als een christenplicht.
In hem leven dezelfde gevoelens die wij
len Albert Schweitzer drongen tot diens
arbeid in Lambarena. Deze zendeling-
arts zag zichzelf als de rijke man van
het westen, geconfronteerd met de ar
me Lazarus liggende aan de wereld-
poort. De bewoner van zwart Afrika
waarover hij zich moest bukken tot ver
lening van broederlijke bijstand, om
Christus’ wil. Deze drang tot daadwer
kelijk liefde tot de naaste van verre
bracht Gorrit in Zambia. De dichter Al
lard Pierson heeft, in ander werkver
band, gezongen. Ik zal de volle schuur
niet zien. Noch binden ooit de rijpe
schoven. Maar doe mij in de oogst ge
loven. Waarvoor ik dien. Dit geloof
stemt tot blijmoedigheid. Gorrit van
Berkum heeft er iets van ervaren, van
dienen wordt men rijk.
