I
1
I
Epke van der Valk uitblinker in koperkwintet
71
[■i
Fan de Martinytoer
wM|
i jH
1
t II
DINSDAG 10 JUNI 1969
108e JAARGANG No. 44
Wymbritseradeek
Tel. 2044 - Na 18.30 uur 2660 of 2335
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindeloopen, Wonseradeel, Workum en
H
MM
-
«Mm»
Geen winnaar op het
nationaal orgelconcours
Foto: L. K. Mol
PLATTE PROPAGANDIST
Tj. de J.
Improviseren op het orgel is een onde kunst, een oud ambacht zelfs. Het is zoiets
als een ruimtevaart. De orgelbank is de lanceerbasis. Het orgel is het voertuig.
Er moet worden genavigeerd op het kompas van een thema of van enkele thema’s
en tevoren is een koers uitgezet naar een fuga, een sonate, een passcaglia. In
het kerkgebouw of in de zaal zitten de luisteraars, in spanning of het zal lukken,
of er een juiste koers kan worden gehouden en of de landing, al dan niet na enige
koerswijzigingen en route, feilloos verloopt. Want een improvisatie is de rulmte-
vlucht zélf. Die kan mislukken, die kan half of helemaal slagen, maar duurt nooit
langer dan van inzet tot slotakkoord. Als het spel is uitgeklonken, hebben de toe
hoorders het nakijken en het na-luisteren, aldus de heer H. Kingmans in de
NORV-gids. Hij vervolgt dan:
Advertentieprijs: 16 et per mm
Ingez, mededelingen dubbel tarief
Contractprijs op naamag
De vier deelnemers aan het orgelcon
cours te Bolsward. V.l.n.r.: Henk Klop,
Kees van Eersel, Jan Kleinbussink en
Addie de Jong.
Abonnementsprijs f 3,75 p. kwartaal
(bjj vooruitbetaling)
Giro 887926
Verschijnt
DINSDAGS en VRIJDAGS
Uitg. A. J. OSINGA n.v., Bolsward
Administratie- en Redactie-adrea:
Marktstraat 13
(05157)
Bolswards Nieuwsblad
JO KINNE IT NET OERDWAEN!
Mis is wer, seit in Frysk sprekwurd,
mar dat jildt net foar in tige wichtige
saek, dy’t yn dizze moannen yn eltse
hüshAlding, dêr’t bern binne, grif op ’e
tafel komt. Mis is hjir forgoed mis, al
sil dat yn it iene gefal minder skea en
fortriet jaen as yn it oare. Wy doele hjir
op de bilangrike kwestje fan de kar,
dy’t de Alden dwaen moatte foar de ta-
komst fan har bern. Net maklik yn de
measte gefalion, hwant it al of net slag-
jen is hjirby net to keap en hinget der
by fan safolle faktoaren óf, dat men der
nea oer ütpraet wurdt. Mar oan de oare
Zo is het tenminste eeuwenlang ge
weest. Er is veel geïmproviseerd orgel
spel de ruimten van basilieken en ka
thedralen ingevaren. Maar het moest
vervluchtigen. Misschien bleef er iets
naklinken in de oren van een luiste
raar. Soms bleef er iets hangen in de
vingers van de improvisator, die later
nog eens schriftelijk uitwerkte, wat hij
mentaal tijdens zijn improvisatie had
doorgegeven. Maar 't merendeel is weg
en wij moeten ons achteraf tevreden
stellen met mededelingen over improvi-
satie-talenten, die niet meer onder ons
zijn: hoeveel neeft Bach op deze ma
nier weggespeeld, welke wiekslag heeft
César Franck zijn improvisaties mee
gegeven en hoe heeft Anton Bruckner
het gedaan? We kunnen gissen. Maar
we hebben bitter weinig in handen:
een enthousiast verslag, een prijsuitrei
king, een beschrijving van een sfeer, een
kathedraal en daarin gedurende een
kwartier, twintig minuten een vlucht
van muzikale gedachten.
Je kunt het jammer vinden, dat zoveel
improvisatie een kort leven heeft geleid
tussen orgelbank en gewelf en luiste
raars en dat het daarna meteen ver
vloog. Maar het is dan toch wel ver
heugend, dat de improvisatie zelf niet
stierf en dat de lust, op het kompas van
wat thema’s en op de koers van een
aangegeven vorm het spel volgens de
spelregels te spelen, voor een aantal
„kenners en liefhebbers” nooit verloren
is gegaan en dat er voor dit heel speci
ale onderdeel van het vak van organist
weer toenemende belangstelling, is. En
we behoeven ons ook niet meer te be
klagen, dat een improvisatie ons tus
sen de vingers doorglipt: als er een con
cours is in Haarlem of in Bolsward, dan
heeft de NCRV de microfoons openstaan
en wanneer de prijzen zijn uitgereikt
en thema’s, beoordelingen, woorden van
lof en kritiek en aanmoediging zijn op
geborgen in het archief van de organi
satoren, dan kan de radioknop worden
omgedraaid en is de ruimtevaart er nog
eens (met vermoedelijk wel de deelne
mende organisten als de beste luiste
raars: hoe zijn ze langs een melkweg
van mogelijkheden gevaren?)
Is het niet gevaarlijk om over ruimte
vaart te schrijven? Gaat zo’n orgelcon-
Deze week zal de nieuwe weg vanaf
Workum-Bolsward officieel voor het
verkeer worden opengesteld. Sinds eni
ge tijd wordt hiervan reeds gebruik ge
maakt. (foto L. Spijksma)
boer. Allinnich dy bddriuwen, dy’t ge-
nöch groun hawwe om safolle kij to
halden as ien man oan kin, hawwe ta-
komst. De lytsen hawwe dat net, hja
sille gjin lykweardige kans oan jou jon
ge jaen kinne. Dêrom is ien fan de wich-
tichste fragen, dy’t de boer en syn frou
harren stelle moatte, dizze, oft er in
reedilike kans is, dat de soan of de scan
nen sa’n bidriuw krije kinne. En dan
witte wy allgearre, dat it foar it oer-
greate diel net mooglik is, sa’n bidriuw
to keapje wy hawwe dat de oare
kear al ris ütienset en dat it in wite
wite raef is as der in buorkerij frij
komt. Kin hy dus net op it alderlik
bidriuw oanslach krije en is der gjin
omke, dy’t seis gjin bern hat en it jou
soan ta ha wol, dan binne de kansen
tige lyts.
Oangeande de Fryske boer, dy’t in bi
driuw hat fan likemóch 70 pounsmiet of
mear bin ik net pessimistysk. Yn hiel Je-
rope fine jo gjin greidboeren, dy’t it bet
ter dogge. Soe harren it wetter yn de
klompen rinne, dan binne der earst al
tüzenen forsüpt. En dat soe sokke so-
siale en politieke ynfloed hawwe, dat
gjin lAn it fordrage soe. Mar der moat
foar jou jonge(s), dy’t graech boer wur-
de wolle, frij greate wissichheit wéze,
dat hja sa’n bidriuw bimachtigje kin
ne, oars achtsje ik it nuodlik. Dêrom
soe ik dit artikel bislute wolle mei de
ried earst ris goed meiinoar oer to liz-
zen, hwant:
Jo kinne it net oerdwaen!
cours niet te hoog? Dient het alleen
maar de organisten plus een groep me-
de-organisten en verdere belangstellen
den, die de spelregels kennen Mis
schien wel. Maar dan toch maar in ze
kere zin. Want een orgelconcours is geen
geïsoleerd gebeuren. Het is een mijl
paaltje langs de route, die het orgel
spel in ons land gaat. Het is een gele
genheid, waarop jonge organisten zich
kunnen meten aan elkaar, aan enkele
muzikale opgaven, aan een publiek en
vooral ook aan hun taken als organist:
een concours wil stimulans zijn tot be
ter orgelspel van de deelnemers en
van de (in de kerk of bjj de radio luis
terende) organisten.
Dergelijke orgel-improvisatieconcoursen
zijn er in ons land in Haarlem (en daar
is het een internationale aangelegenheid
met telkens één Nederlandse deelnemer)
en in Bolsward (waar de bloem van
jonge Nederlandse organisten aantreedt
met een helemaal open kans op de eer
ste prijs en daarmee een kans op
Klaas Dijkstra overleden.
Hij stond al lange tijd,
als figuur, veel omstreden,
in de publiciteit.
Ik laat me niets wijsmaken,
door de geleerden-staf,
mijn theorieën kraken,
die heertjes lustig af.
Maar ik geloof ze voor geen spat
De aarde is niet rond ze is plat,
Mijn standpunt krijgt eens waarde
ja het maakt zeker school.
Het middelpunt der aarde
is voor mij de Noordpool,
’k Zou ’t naarstig onderzoeken
ja het staat buiten kijf.
Geleerden lees mijn boeken
wij leven op een schijf.
’k Word nooit mijn propaganda zat.
De aarde is niet rond ze is plat.
Klaas Dijkstra overleden
De eenzame profeet.
Het ligt wel in de reden
dat men zijn naam vergeet.
Hij moest de strijd verliezen
maar toonde in elk geval
’t karakter van veel Friezen:
stijf, en verbeten, pal
voor het droombeeld dat hij aanbad.
De aarde is niet rond ze is plat!
P.
didaten liet ontvallen, laat de jury het
zelf maar eens proberen. De heer Post
nam deze uitdaging aan. Verder vond
hij dat een goede kunstenaar op elk
thema moet kunnen improviseren en dat
er niet speciaal tegemoet gekomen hoeft
te warden. De voorzitter van Stichting
Nationaal Orgel Improvisatie Concours
Bolsward, ds. H. Kreb sloot de zitting
ten stadhuize met o.a. enkele opmerkin
gen over de verschillende stromingen In
de orgelwereld. In de Martinikerk
werd het concours omlijst met optre
den van de Martinicantorij en het Ne
derlands Koperkwintet bestaande uit le
den van het Concertgebouworkest. De
cantorij liet o.a. werken van Hassler,
Buxtehude, Bruckner en Distler horen.
Het Koperkwintet bewees met zijn goed
spel tevens hoe uitstekend de akoestiek
in de Martinikerk is.
De koperen klanken deden het uitste
kend. Een der uitvoerenden tevens uit
blinker was Epke van der Valk uit Par-
rega. Hij verklaarde dat de muziek van
zijn ensemble in de Bolswarder Marti
ni beter klonk, dan in de St. Bavo te
Haarlem, een pluspunt voor Bolsward
dus. Ook moet door bovenstaande verslag
niet de indruk warden gewekt dat het
concours te Bolsward is mislukt. Wat
het bezoek betreft is het dit zeker niet.
Vanuit alle delen van Nederland en
daarbuiten was men naar Bolsward ge
komen. Uit de aard der zaak meest
orgelliefhebbers, maar ook zagen we le
den van fanfarecorpsen, die speciaal
voor het koperkwintet waren gekomen.
Het algehele peil te Bolsward, was ook
niet om te wanhopen. Het heeft wel
eens hoger gelegen als in Haarlem. Dit
maal was het wat vlak, vermoedelijk
vooral door het feit, dat men zich op
moderner thema’s had ingesteld. Kees
van Eersel, die in Frankrijk studeert,
was vooral een heel ander klimaat ge
wend. Ditmaal was geen voorselectie ge
houden, maar had men teruggegrepen
op bekende namen van vorige selecties,
waarbij men bovendien pech had, toen
potentiële candidaten juist dezer dagen
hun examen moesten doen. Een voor
selectie zal het volgend jaar toch wel
aanbevelenswaardig zijn, al was het al
leen maar om jongere talenten te ont
dekken en een kans te geven.
A. M. de Jong-Haste
Eersel uit Vlaardingen, Jan Kleinbus
sink uit Diepenveen, Henk Klop uit
Hardinxveld en Addie de Jong uit Rot
terdam. De juryleden, Louis Toebosch
uit Tilburg, Piet Post uit Leeuwarden
en Nico v. d. Hooven uit Utrecht, maak
ten zich op dat moment klaar voor de
reis naar de Bolswarder Martinikerk.
Cor Kee, een van de „patres” van de
ünprovisatiekunst, koesterde de thema’s
die pas zaterdag 7 juni werden prijs
gegeven. Want toen begon de ruimte
vaart in de weidse Martini van Bols
ward.
Het zaterdag j.I. voor de zevende maal
gehouden nationaal orgelimprovisatie-
concours heeft dus voor ’t eerst in haar
geschiedenis geen winnaar opgele
verd. De deelnemers waren in volgorde
van optreden Henk Klop uit Hardinx-
veld-Giezendam, Jan Kleinbussink uit
Diepenveen, Kees van Eersel uit Vlaar
dingen en Addie de Jong uit Rotterdam.
Zij weiden voor de opdracht geplaatst
eerst op het koororgel van de Martini
kerk te Bolsward een gegeven koraal
meladie te harmoniseren en vervolgens
op dit thema koraal variaties te impro
viseren. Het thema gecomponeerd door
Cor Kee was hun van te voren niet
bekend. Het laatste deel van de opgave
leech. Dat is minder slim, hwant it hat
net sokke fatale gefolgen, mar it is wol
echt jammer. Ek leit it foar it hiele Eb
ben in rem op de maetskiplike posysje,
dy’t jou bern hawwe sil. Fan de measte
Aide minsken, dy’t yn har jonge jier-
ren lang dy kansen net hiene, kin men
slach op slach heare, dat it harren ti
ge spyt, dat hja destiids net in hegere
oplieding hawn hawwe. Yn üs tiid kin
ne de Alden net mear sizze, dat it har
ren net barre mei om de bern in pas-
jende oplieding to jaen.
Hawwe hja, neffens it oardiel fan har
leararen. de kapasiteiten dêrta, dan
moat jo heech mikke, hwant op gjin in-
kelde wize kinne jo foar de takomst fan
jou bern mear rinte meitsje fan jou
opfieding as yn syn brede, technyske of
wittenskiplike foarming. De hiele wrAld
leit op it heden foar sokke jongelju ie
pen en alles wlist dêrop, dat dit yn
de kommende jierren noch aloan bilang-
riker wurdt. Der komt gjin forlet fan
domme minsken, sa’t men eartlids faken
sei. De marines dogge dat domme wurk
better en goedkeaper. Dat jildt foar al
le biroppen. As jou jonge oer tweintich
jier in goed plak yn de maetskippij yn-
nimme sil, dan is de automatisearring
sa algemien wurden, dat it wurk fan
sjouwen, tillen en switten mar in lyts
plakje mear oer hawwe sil. De trageed-
zje op Curacao dêr’t yn de rin fan de
jierren by in hegere produksje 14.000
man dien krige by de Shell, is yn dizze
as in warskógjende finger.
Jildt dit yn it algemien foar alle Alden,
it jildt ek foar de hüshalding fan de
kant is elk bislüt, ek as men neat bl-
slüt en it mar komme lit, fan libbens-
bilang foar de bern. En dat bilang en
gjin oar heart foar alle Alden foar to
gean. De tiid, dat men de bern fan skoal-
le óf oan it wurk sette, omt heit har
of him brüke moast, is yn it algemien
foarby.
Nou sjocht men yn de libbenspraktyk
twa groepen fan Alden, dy’t net de béste
wei kieze. De earste is dy, hwerby de
Alden om bipaelde redens it bern he-
ger bringe wolle, as yn syn formogen
leit. Dat komt hjir net safolle foar, mar
yn stêdden sit men hjir tige mei. De
Alden wolle in bipaelde oplieding en it
bern kin dy net oan. Dat is foar beide
net sa moai, mar dizze alden meije wol
biseffe, dat as ünderwizers en learaeren
posityf sizze, dat hja of hy de need-
saeklike oanliz dêrta mist, it trochset-
ten yn fierwei de measte gefallen in
skriklike trageedzje wurdt. Net allin
nich mislearret dizze stüdzje, mar it
misfoarmet it karakter fan de bern
slim. Jo twinge it om to dwaen, hwat
er net kin en dertroch wurdt it ófsjen,
fóarsizzen, oerskriuwen, spiken en li-
gen mei oerbliuwen, sittenbliuwen en al
sa mean De hiele jeugd wurdt forpest
en yn ’e groun bidoarn. Doch dat jou
bern yn de goedichheit net oan, mar set
yn syn of har bilang dy greatsichheit
oan ’e kant. Der binne safolle paden, dy’t
noch wol bigeanber binne en dêr’t hy
faeks hiel hwat birikke kin, al bylket it
net sa bot.
De twadde groep alden komt hjir, tinkt
my, mear foar. Dizze mikke hwat to
„Haarlem”: wie in Bolsward wint,
kan worden uitgenodigd een volgend jaar
mee te doen in de St. Bavo van Haar
lem; Bolsward is een beetje een voor
ronde). Er is overigens wel een nader
onderscheid tussen Bolsward en Haar
lem. In Haarlem wordt de strijd uitslui
tend beslecht op het grote Mtiller-orgel.
Daar vinden de deelnemers de orgelbank
en worden ze getest op hun vermogen
om aan de hand van enkele thema's de
weg te vinden in grote muzikale vor
men. Die kant heeft het Bolswarder
concours ook: aan het Hinsch-orgel
(1781) moeten de vier deelnemers de
grote vormen toevertrouwen, die al en
kele eeuwen de hogeschool van het or
gelspel uitmaken. Maar in Bolward
wordt ook een handreiking gedaan aan
de gemeente. Want een organist kan niet
altijd op ruimtevaart gaan. Hij is ook
gebonden aan het psalmbriefje en hij
moet in Bolsward dan ook zijn zondag
se praktijk laten horen. Voor hij de
klim naar het grote orgel maakt, moet
hij plaats nemen op de bank van het
koororgel (van H. J. Vierdag, Ensche
de, (1964) en daar vindt hij een ko-
raalmelodie, die hij eerst moet harmo
niseren en vervolgens moet verwerken
tot een kleine partita, tot een reeks va
riaties, zoals die elke zondag zouden
kunnen warden gevraagd.
Wanneer u maandag af stemt op de
NCRV en op de Bolswarder orgelklan-
ken, dan is de prijswinnaar bekend en
zijn mogelijk reeds beoordelingen van
het concours uw ogen gepasseerd,
schreef de heer Kingmans, maar als u
het gisteravond heeft gedaan, heeft u
kunnen horen, dat dit niet het geval
was. Er was dit jaar geen winnaar, al
wil dit nog niet zeggen, dat er vier ver
liezen waren. Kingmans kon het ook
niet weten. Toen hij zijn artikeltje
schreef, was „Bolsward” nog blanco. Er
waren nog slechts vier namenKees van
werd uitgevoerd op ons beroemde
Hinsch-orgel en hield een improvisatie
in van een Fantasie en Fuga op een
thema dat de deelnemers een half uur
voor hun uitvoeren ter inzage kregen.
Uiteraard brengt een concours een heel
andere sfeer met zich mee dan een orgel
concert of cantate, waarbij de aanwe
zigen min of meer passief het gespeel
de kunnen aanhoren. Bij een concours
zijn de aanwezigen sterker betrokken.
Het vertegenwoordigt altijd een element
van concurrentie en geeft grotere span
ningen. Maar bij een creatief concours
vindt de grootste krachtmeting plaats
in de kunstenaar zelf. Zij plaatsen zich
zelf in een situatie waarin ze dan crea
tief met het opgedragen thema bezig
moeten zijn. Het uiteindelijk resultaat is
samengesteld uit factoren als aanleg,
vaardigheid, voorbereidende studies, ner
vositeit en gespannen atmosfeer en ook
nog de inspiratie van het moment, zich
vrij kunnen voelen onder de geforceerde
omstandigheden. De jury bestaande uit
Louis Toebosch, Piet Post en Nico van
den Hooven, laatstgenoemde was zelf
eenmaal winnaar, vond het resultaat van
alle candidaten niet het gewenst niveau
hebben. Ook stak er geen van de deel
nemers duidelijk boven de anderen uit.
Uiteraard is het hele verloop toch een
teleurstelling, niet alleen voor de can
didaten maar ook voor de organisato
ren. De laatsten hebben gemeend ook
maar geen blijvend aandenken uit te
moeten reiken; er zeker van uitgaand
dat deze deelname de candidaten voor
lopig toch wel bij zal blijven voor een
nationaal concours.
Uiteraard blijft de mening van de ar
biter zelf altijd arbitrair. De jury is
echter zonder overleg unaniem tot de
zelfde conclusie gekomen. Na hun mo
tivatie op het stadhuis hebben zelf Ad
die de Jong en Kleinbussink spontaan
hun instemming betoond, alhoewel De
Jong opmerkte dat wanneer kennelijk
de inspiratie ontbreekt en wanneer je
bovendien met een onverwacht thema
uit plm. 1870 zit, het resultaat niet re
presentatief is voor hun activiteit, ijve-
re studie etc. Na de teleurstelling ko
men toch ook duidelijk de voordelen van
een zo’n consequent handelende jury
naar voren. Het is een definitieve
maatregel die dient om het peil van dit
nationaal concours hoog te houden. Als
we deze zienswijze overbrengen op de
sportwereld krijg je toch de situatie
die we over ongeveer 50 jaar zullen mee
maken n.l. dat die weinige mensen die
dan nog het nut van hardlopen inzien
de gemiddelde leeftijd van 75 jaar heb
ben en bij de nationale kampioenschap
pen snelheden behalen van ongeveer
100 in 5 minuten. De jury is er van
uitgegaan, dat deze toestanden in de
orgelwereld nog niet bestaan. Toch is
mij de titel Nationaal Concours niet dui
delijk. M.i. zou je moeten kunnen spre
ken van records en kampioenschappen
zoals weer in de sportwereld. In Bols
ward werd dan zeker geen record geves
tigd maar de organisatoren hadden wel
een nationaal concours voor ogen. Een
suggestie: in het vervolg een punten
waardering geven voor elk onderdeel,
goed gemotiveerd en daarna dit ter in
zage geven. Dan kan het bredere pu
bliek zich ook bezinnen over de moti
vatie. De winnaar bijv, met het pun-
tenaantal 6 kan zich afmeten tegen
die van vorige jaren die wellicht hoger
in de boom zaten. Toebosch suggereer
de dat er weinig talent aanwezig was.
Het harmoniseren is niemand gelukt.
Er werd geen eenheid gebracht in het
spel. Dit kwam n.l. tot uiting in het
afwisselen van moderne en meer tra
ditionele stijlen. Verder hebben de can
didaten vaak geen Fuga kunnen maken.
Deze opmerkingen kwamen op zichzelf
nogal hard aan. Toebosch overwoog in
het vervolg modernere thema's op te
geven. Eventueel zou er een keuze ge
maakt kunnen warden uit eigentijdse
en vroegere thema’s. Een van de can-
te*'"** j
i
