Bolsward vecht zich naar de eerste
plaats
GabeSkroar
W etens waardigheden
Bolsward voor 1850
over
wtt
so,-
oow
f JKU
O
f
niiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiin
i
S|
=4V/
I! W
Tel. 2044 - Na 18.30 uur 2660 of 2395
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
1
tl
«l
- V' - t;
DINSDAG 14 OKTOBER 1969
108e JAARGANG NO. 80
Wymbritseradeel.
i
Laaiend enthousiasme in de
Frieslandhal
St. Janspoort, thans afgebroken
Deelnemers
us hjoed to sizzen
KW,
is.
Liefdadige instellingen
Advertentieprijs: 16 et per mm
Ingez. mededelingen dubbel tarief
Contractprijs op aanvraag
Gevelsteen in het voormalige Convent-
gebouw
Verschijnt
DINSDAGS en VRIJDAGS
TJltg. A. J. OSINGA n.v., Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 13
(05157)
en
de
A.bonnementsprjjs f 3,75 p. kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Hwa’t nel gol rie syn sin net set,
Dy bikleit him faek to let.
Bolswards Nieuwsblad
In de eerste ronde van Zeskamp-Sport (NCRV-televisie) heeft de ploeg uit Bols
ward zich verrassend als eerste geplaatst. Een donderende ovatie en minuten lange
roep: „Bolsward-Bolswardwas de beloning van de ploeg die na een
slechte start zich plotseling omhoog werkte in een felle tussensprint Toen de
Lauwerkrans om de ranke schouders van Captain Hamburg lag, was er geen hou
den meer aan, de tribunes stroomden leeg om de gelukkige ploeg toe te juichen.
Der wurdt hwat skrept om ’t ierd-
ske slyk,
Mar earllk wurdt men net gau ryk.
Onder de liefdadige instellingen behoor
de ook het Burger Weeshuis, een groot
en fraai gebouw dat gesticht werd door
burgemeester Nanne Ryens en diens
vrouw Hidda Herema, in het jaar 1542,
die het rijkelijk met inkomsten begif
tigden. Het weeshuis stond vanaf de op-
Op 6 dec. in Den Bosch zullen ze op
nieuw de strijd aanbinden tegen ploe
gen uit Noord en Zuid.
De zes hoogste geklasseerden uit vier
wedstrijden komen in de finale. Er kan
dus nog van alles gebeuren. Maar de
eerste klap is een daalder waard.
land was één bloedbad en alles stond in
brand.
Niet lang daarna moet Bolswina de stad
Bolsward gesticht hebben, aldus de le
gende.
Anderen wilden dat het woord Bodel,
oudtijds Bodem zou hebben betekend en
dat men de grond, waarop Bolsward is
gebouwd, de naam Bolsdewaerd is gege
ven als zijnde een uit de bodem van
de zee (middelzee) aangewonnen waard.
Weer anderen zijn, en waarschijnlijk
niet ten onrechte van mening dat de stad
haar naam draagt naar een zekere Bo-
dele, bij verkorting ook wel Boele ge
naamd die vermoedelijk op het hoogste
gedeelte der stad een huis, stins of slot
heeft gebouwd waar omheen de leden
van zijn geslacht, benevens zijn onder
horigen en andere lieden, hunnen wonin
gen hebben gebouwd wat allengs tot een
dorp is uitgegroeid hetwelk de naam
verkreeg, bodelswaert of boelswert zo
als men de naam vroeger schreef.
Ook zou men de naam kunnen afleiden
van het oude woord Bodel of Bodelen
(dit is Koophandel drijven), zeker is dat
de oudste gebouwen veelal op de hoog
ste plaatsen der stad gevonden worden
en dat de naam der plaats Bodelswaert
of Bodelsweert genoemd werd.
Zo las men op de zegel der stad, aan
oude brieven gevonden, Sigillum Bur-
gensium Bodelswaert; terwijl het grote
Stadszegel ten opschrift had Sigillum
Civium de Bodelswert.
Dat Bolsward een van de oudste steden
van Friesland is blijkt uit het feit dat zij
reeds in het jaar 725 bekend was.
Bolsward was de eerste grote stad van
het kwartier Westergo. Over de oor
sprong van de naam der stad heerste
vroeger veel verschil van mening. Som
migen meenden dat zij door Bolswina,
dochter van Radboud I, koning van Fries
land, is gesticht en aan haar de naam
is ontleend.
De dochter Bolswina van koning Rad
boud, ook wel Radbodas, was gehuwd
met Heraldus, een tweede Horatius
Cocles. Deze Haraldus was bevelhebber
over het leger van koning Radboud toen
de koning in 718 in gevecht geraakte
naar men meent met de Batavieren bij
Medemblik. Toen de Friezen het gevecht
dreigden te verliezen weken de koning,
met het restant van het leger, uit naar
de stad. Heraldus hield zolang stand op
de brug tot de koning veilig in de stad
was en sprong zodra de poort gesloten
was in de vestinggracht waar in hij, door
de zwaarte van zijn kleding en zijn wa
penuitrusting, onder de ogen van zijn
schoonvader jammerlijk verdronk.
De dood van Haraldus zo vertelt men
verder is de Batavieren duur komen te
staan. Gerdianes, zoon van Haraldus is
enige jaren later met een groot leger het
rijk der Batavieren binnen gevallen en
het gehele land geplunderd, gebrand
schat en geroofd. Ieder werd gedood
oud of jong, tere juffers tot de kin
dertjes in de wieg, er werd geen gena
de gegeven. Gebouwen, paleizen, steden,
mensen en vee alles werd verwoest, het
Op de voet gevolgd door Assen. Zonder
risico te nemen kwamen ze door de fi
nish. Resultaat 8 punten voor Bols
ward. Door de andere deelnemers werd
nog dapper gestreden maar veel vallen
de blikken gaven veel vertraging.
De uitslag van de wieler-evenwichtsproef
moest de beslissing brengen. Assen
Bolsward en Dronten. Het was Bols
ward die met 1 pt voorsprong op Dron
ten de hoogste plaats op het ere-scha-
vot mocht innemen.
Deelnemers aan de NCRV-televisie Dub
bel 6-kamp zijn J. Hamburg, nonplaying-
captein; B. Nieuwenhuis coach; W.
Veldman, trainer-deelnemer.
Dames: A. de Lang, B. Vallinga, S. van
Dijk, F. Huisman, S. Doper, S. Odinga,
scoremeisje M. Keizer. Heren: J. Kooi-
stra, J. Conradi, T. Ferwerda, J. Huis
man, F. de Vreeze, D. Ixrikema, A. Blee-
ker. Marathon: heren H. Arendz, K.
Hettinga.
In het begin van de sportieve strijd
ie.ek het helemaal niet zo best. De kan-
geroeproef van Bolsward liep niet zo vlot
en men moest met een vierde plaats
genoegen nemen.
De denker van Bolsward de heer R. de
Haan moest zich wegens familie-om-
standigheden laten vervangen. Zijn in
valler bad een zeer moeilijke taak om
onvoorbereid dit lastige onderdeel over
te nemen. Een score van 10 41 was
het resultaat, dat niemand hem kwalijk
zal nemen.
De schermwedstrijd gaf een keer in de
strijd. Mevr. B. Vallinga prikte geblind
doekt met de degen in de hand de ene
ballon na de andere kapot.
De aanwijzingen van haar helpers wer
den bijzonder goed opgevolgd. Zonder
fouten snelde ze door de smalle door
gang om de laatste balonnen met fikse
stoten om zeep te helpen. Een eerste
plaats en zes volle punten brachten Bols
ward weer in de middenmoot.
De mini-marathon werd ’n ware triomf
tocht. De heer Klaas Hettinga nam op
de skeelers (schaatsen op wieletjes) die
reet een voorsprong die nog groter
werd toen de heer H. Arendz lopend
met zwemvliezen de kop overnam. Daar
na verdwenen ze naar buiten om daar
hun sprint voort te zetten. Wie zou het
eerst binnenkomen? Ondertussen ging
Bolsward snel van start op de home
trainer in de voeler- en balanceerwed-
strijd. In een zeer goede tijd konden de
deelnemers beginnen om emmers water
over te brengen over het water naar
een weegschaal waar het gewicht van
een Bolswardse schone in evenwicht
moest komen met een grote drum die
gevuld moest warden met water. Het leek
er even op dat de Bolswardse kansen
letterlijk in het water vielen maar door
stug dóórzetten wist men nog een rede
lijke klassering te bereiken die uitein
delijk net voldoende was voor de zege.
De vliegende pop estafette was onge
twijfeld het zwaarste onderdeel van de
wedstrijd. Stadskanaal toonde zich hier
een klasse apart. Het tempo van Bols
ward lag wel lager maar ook hier wist
men nog niet voldoende punten in de
wacht te slepen.
De marathon was in aantocht. Wie zou
het eerste de zaal binnen komen? De
spanning was voelbaar want hier hing
alles van af.
Daar kwamen de mannen van Bolsward
onder luide toejuichingen de zal binnen.
Zeer rustig namen ze de laatste han
dicap. Blikken werden vakkundig op een
kaasberry gestape’d en kalm maakten
Hettinga en Arendsz hun laatste ronde.
Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeet, Hindeloopen, Wonseradeel, Workum en
richting onder bestuur van vijf voogden.
Na de Reformatie, uit drie hervormde,
een doopsgezinde en een rooms katho
lieke vermits er wezen waren diens ou
ders doopsgezind of r.k. waren, ook in
het huis werden opgenomen. Dit werd
eerst door de r.k. verzuimd, doch la
ter weer hersteld, en er kinderen van
alle chr. gezindten werden opgeno
men.
In het centrum van de stad, op de hoek
Kerkstraat-Broerestraat, was de kapel
der Mirakelen van Onze Lieve Vrouwe
van Zevenwouden, die ook wel de Ka
pel van de Heilige Geest werd genoemd,
een zeer oud gebouw waarvan het jaar
van stichting onbekend blijkt te zijn.
Heel vroeger moet er een Maria beeld
in hebben gestaan, dat om zijn bijzonde
re aflaat, als wonderdoende vereerd werd
en de mensen van heinde en verre kwa
men om dit wonder te aanschouwen.
In het jaar 1580 werd het beeld door
de soldaten van Bronkhorst verbrand.
Later diende de kapel gedeeltelijk als
Latijnse school, deels als Stads Neder-
duitsche, deels als Frans Nederduitsche
school. De Latijnse school werd vroeger
niet alleen door een rector, maar ook
nog door een conrector bediend. (Sy-
brand Mensonius (Mensonides) werd in
1597 tot Rector (scolarius) aan deze
school benoemd).
Boven de ingang stond het opschrift:
Haec Sophiae Sedes, Hic Alma Miner
va Tennelis, Castalias propinat aquas
Heliconis Alumnis. Dit betekent: Hier is
de zetel der wijsheid, hier dient de gun
stige Minerva haren tedere voedsterlin-
gen, de Castalische wateren van den He
licon toe.
Tevens was er een stads armenschool
met ongeveer 300 leerlingen, een De
partement der Maatschappij ’t Nut van
het Algemeen, die op 6 dec. 1766 werd
opgericht en een distributiekantoor voor
brieven.
Naast de Lieve Vrouwen Kapel was een
Armenhuis waarin bejaarde mannen en
vrouwen werden opgenomen die in eni
ge kamers bij elkaar woonden en een
zekre toelage, benevens een wat ruime
re onderhoud genoten dan diegene die
buiten het huis, in woningen, welke aan
het Armenhuis behoorden, onderhouden
werden. Vroeger werden er ook vreem
delingen (dus van buiten Bolsward), op
genomen en kon men er voor een klein
bedrag de kost kopen. Later nam men,
onder huiselijk toezicht de armen gra
tis aan, doch alleen zij die geen lid van
een christelijke gemeente waren. Ook
werden buiten het huis armen, die men
Stadsarmen noemde, uit de zeer aanzien
lijke goederen, die het huis bezat, van
levensbehoeften voorzien. Het huis stond
eerst onder zes, later uit vijf voogden
die door het stadsbestuur werden geko
zen.
In het gereformeerde Armhuis, op de
Grote Kampen, werden alleen Hervorm
de leden opgenomen. Dit huis werd in
het jaar 1618 door Maria Oupkes, wed.
Oupkes, de Edele Gerrolt van Cammin-
gha, en de Edele Jonk vrouwe Cathari
na van Ockinga, weduwe van voor
noemde Cammingha, opgericht. Later
werd er door de diakenen der hervorm
de kerk, aan oude leden, een ruime wo
ning en een ruime bedeling gegeven.
Het armhuis stond ook bekend onder de
naam Konvent, wat de reden is ge
weest het zo te noemen, weet men niet.
r—-
i Hwat haf
ten. Tussen de Sneker en de Blaauwe
Poort was nog een vierde Poort de
Zand Poort waardoor de schepen de stad
in en uit voeren. De stad was doorkruist
met vele grachten, met een zodanige
diepte waardoor allerlei soorten schepen
de stad in konden varen om te lossen
en te laden.
Over de grachten waren stenen e«i hou
ten bruggen (ook wel posten genoemd)
gebouwd om de vele wijken, als klei
ne eilandjes van elkaar afgezonderd, aan
een waren verbonden. De stad, zinde
lijk en tevens luchtig gebouwd, hadden
brede straten en vooral achter de hui
zen, ruime tuinen die aan de wallen
grensden. Hoewel de stad 1% uur (lo
pen) van de zee verwijderd lag, was
zij toch gunstig gelegen voor de handel
aan de Middelzee, en is er na het ver-
landen en het opslijken van de zeeboe
zem, door de Bolswarders gebruik ge
maakt van de haven van Makkum
er tussen de beide plaatsen, voor
scheepvaart, een kanaal gegraven.
Voor de grote koopvaardij schepen be
dienden zij zich van de haven van Wor
kum. In de 17de en 18de eeuw woon
den er vele rijke reders in Bolsward
die belangrijke zeehandel bedreven of de
ondernemers van Makkum en Workum
ondersteunden.
Ook Bolsward heeft vele benoemde man
nen voortgebracht die vermelding ver
dienen. Onder hen vinden wij: de godge
leerde Dominicus Reineri, geb. 1561,
overl. 29 mei 1598, hoogleraar in de Gods-
geleerdhedd te Leuven. Siebrandus Sic-
cama, Rechtsgeleerde. Geb. 1570. Hij was
het die in 1617, te Franeker, een ver
zameling van Friese Wetten liet ver
schijnen en vele rechtsgeleerde werken
heeft geschreven. Overleden 1622. Pe
trus Jacobus van Bolsward, kroniek
schrijver, meer bekend onder de naam
Petrus Jacobi Thaborita, welker naam
hij droeg naar het klooster Thabor on
der Sneek, alwaar hij lekebroeder was.
Geb. 1450. Overl. 1527.
De grote dichter en schrijver Gysbert
Jacobs (16031666). Van hem is ver
schenen o.a. Friesche Rymelaryen, in
treye dielen. Een exemplaar werd ge
kocht door prof. Z. C. van Uffenbacht
uit Frankfort, tijdens zijn verblijf in
Harlingen, in april 1710.
Suefridus Rudolphus Sterkenburg. Pie
ter Tanjé, plaatsnijder; geb. 15 febr.
1706. Hij voer eerst als schippersknecht
op Amsterdam alwaar hij kennis kreeg
aan Jacob Folkema, die hem eerst in
de tekenkunst en vervolgens in het
plaatsnijden onderwees waarin hij la
ter zo’n groot meester geworden
Overl. 28 juni 1761.
en de derde op de laatste donderdag in
okt., weer een veemarkt.
Een andere oude beschrijving van Bols
ward luidt:
De stad, ovaal rond, strekte zich uit van
het Oosten naar het Westen, en werd
omgeven door een hoge aarden wal, die
met een dubbele rij fraaie bomen was
beplant. Om deze wal (bolwerk) liep een
brede gracht. Het bolwerk dat goed on
derhouden werd, gaf een fraai uitzicht
over de velden en kon men zich in de
daarbij gelegen plantsoenen aangenaam
wandelen.
De stad Bolsward, in het Latijns Bols-
vardia, ligt 5 uur (men rekene lopen)
Z.W. van Leeuwarden, 2 uur ten w.
van Sneek, 2 uur ten Z. van Franeker, en
3 uur ten Z.O. van Harlingen aan de
vereniging van verschillende trekvaar
ten die de reisgelegenheid alsmede ’t ver
zenden en het ontvangen van goedern
vergemakkelijkten.
Binnen de wallen besloeg Bolsward een
oppervlakte van 22 Bund: 46 v.r. en 88
v. ell. telde 670 huizen, 3650 inwoners,
had drie poorten, n.l. de Blaauwe Poort,
ten westen, de St. Jans Poort, ten N.O.,
de Sneker Poort, ten Z.O. van de stad.
Beide eersten waren tevens waterpoor-
Opk had zij het recht der munt, waar
van de muntstempels, met het jaartal
1370 in de schatkist van de stad be
waard wordt, en was Bolsward de twee
de stemgerechtgide stad van Friesland,
een kanton hoofdplaats en had als zo
danig een zetel van een kantongerecht,
was met verscheidene handvesten en pri-
vilegieën begiftigd en had, vooral van
Keizer Karei de Vijfde, den 3 febr. 1524,
zeer aanzienlijke voorrechten verkregen.
In het jaar 1422 werd Bolsward in het
verbond der Hanze Steden opgenomen.
Aldus beschreven: De stad Bolsward
vinden we in een andere kroniek. Bols
ward: kanton, prov. Friesland, arr.:
Sneek, palend Noordelijk aan de kan
ton Harlingen, Oost; aan de kantons
Rauwerd en Sneek, Zuid; aan de kan
ton Hindeloopen, en West; aan de Zui
derzee.
Het bevat de stad Bolsward benevens
de grietenijen Wonseradeel en Hennaar-
deradeel en telde daarin ong. 16.000 in
woners.
Bolsward, kerkelijke Ring, Provincie
Friesland, klassis van Harlingen. Zij be
vatte de gemeenten Bolsward, Burg-
werd-Hichtum en Hartwerd, Edens en
Spannum, Kubaard en Waaxens, Lol-
lum, Oosterend en Hennaard, Oosterlit-
tens, Winsum en Baard, Wommels en
Hijlaard en Ytens.
Er waren 13 kerken die door 11 predi
kanten werden bediend. De gezamenlijke
gemeente telden 22.400 zielen.
Bolsward: gem. prov. Friesland;
Westergoo, arr. Sneek, Kanton, Bols
ward. (14 M.K., 2. S.D.); Palende aan
de dorpen, Hichtum en Burgwerd, in de
Grietenij Wonseradeel, Oostelijk aan
Hartwerd in de zelfde Grietenij, Z.O.
aan Nieuwland en Wolsum, Wymbrit-
seradeel, Z. aan Tjerkwerd, W. aan Ex-
morra en Longerhouw; en N.W. aan
Schettens, allen in de grietenij Wonse
radeel.
De gemeente bevat, de stad Bolsward
en de in de zogenaamde onder klokslag
liggende gehuchten; Saad en Knossen
en enige verspreid liggende huizen.
Zij besloeg een oppervlakte van 992 Bun
der; 52 v.r.. en 84 v. ell. Daarin telde
men 750 huizen die door ong. 4200 men
sen werden bewoond. Zij dreven handel
in boter, kaas en vee terwijl vele an
deren zich bezig hielden met het spin
nen van het zogenaamde Friesche sa
jet waarvan grote hoeveelheden naar de
andere provincies werden verzonden.
Voorts waren er twee scheepswerven,
twee leerlooierijen, twee Patten; twee
Pannen; een Estrik; en een Suikerbak-
kerij, een steenbakker tichelwerkeen
lintweverij en vele wolkammerijen en
Bombazijnen fabrieken.
Vroeger waren er twee jaarmarkten, de
eerste werd gehouden op 12 juni (Sint
Odolfusdag), de tweede op 17 sept. (St.
Lambertusdag
Later waren er drie markten, de eer
ste op de vierde donderdag in april (een
veemarkt), de tweede van 24 aug. tot
8 sept. (kermis), terwijl er op de 26
augustus paardenmarkt gehouden werd,
mU A
tl?
üb
w m
W
